Kompozisyonda Anlatım Şekilleri

Kompozisyonda Anlatım Şekilleri

* Anlatım Üslup Türleri

* Hikaye Etme

* Açıklama

* Tasvir yoluyla anlatım

* Özlü anlatım

* Tahlil yoluyla anlatım

* İspatlama (kanıtlama) yoluyla anlatım

* Konuşmalı anlatım

* Manzum anlatım

* Örnekleme yoluyla anlatım

Herhangi bir konu üzerinde konuşurken veya bir konu üzerine yazarken, belli bir gâyeyi gerçekleştirmek isteriz Bu gâye bizi dinlemekte veya okumakta olanlara bilgi vermek, onların da bizim gibi düşünmelerini ,belirli bir hâdise içinde yaşamalarını sağlamak olabilir Duygu ve düşüncelerimizi,maksadımıza uygun olarak dil ve imlâ kaideleri içerisinde ifâde etmeye “anlatım” adını vermekteyiz

Anlatımda anlatmak istediğimiz her ne ise, ifâdemizi açık sade ve duru olarak kullanmamız gerekir Ancak bu özellikleri taşıyan bir anlatım ,okuyucu ve dinleyici nazarında başarılı olur

Sözlü ve yazılı kompozisyonda kullanılan belli başlı anlatım türleri şunlardır:

1Hikâyeetme

2Açıklama

3Tasviryoluylaanlatım

4Özlüanlatım

5Tahlilyoluylaanlatım

6İspatlama(kanıtlama)yoluylaanlatım

7Konuşmalıanlatım(Diyalog)

8Manzumanlatım

9 Örnekleme

Hikaye Etme (Tahkiye)

Gerçek veya tasarlanmış bir olayın söz ve yazı ile anlatımına hikâye etme (Tahkiye) denir Roman, hikâye, hâtırat, seyahat,biyografi ve otobiyografi gibi edebî türlerde temel anlatım biçimi olarak kullanılan “hikâye etme” üç ana unsur üzerine kurulmuştur:

AOlay(hâdise,vak’a)

a)Giriş(Serim)

b)Gelişme(Düğüm)

c) Sonuç (Çözüm)

B Kişiler

C Yer ve zaman

“Bir gün balıkçı kahvesinin önündeki yarısı kırmızı, yarısı beyaz çiçek açan akasyanın dalına asılmış bir dülger balığı gördüm Rengi denizden çıktığı zamanki esmer renkte idi bence Vücudunda hiçbir kımıldama yoktu Taş kadar cansızdı” Sait Faik

Açıklama

Günlük hayatımızda da sık sık başvurduğumuz açıklama ,öğretmek maksadıyla kaleme alınan fıkra,makale,deneme,sohbet,tenkit, vb edebî yazılarda kullanılan bir anlatım türüdür Herhangi bir konuyu geliştirmek ve anlaşılır hale getirmek istiyorsak mutlaka açıklama yapmak gerekir Açıklama neticesinde ,zihinlerde beliren niçin? nasıl? ve niye sorularına cevap bulunarak , üzerinde durulan konu aydınlığa kavuşturulur

Çeşitli yazarlarca değişik anlamlarla kullanılan “olay örgüsü” sözü en geniş anlamı ile hikâyedeki olayların belli bir amaca uygun olarak düzenlenmesidir

Gerçekçi yazar, okurun önceden bilmediği görüşünü bu görüşe en uygun biçimde sunmak durumunda bulunduğundan, geleneksel yapıdan ayrılarak yepyeni bir yapı bulmaya çalıştı Gerçekçilik, sanıldığı gibi olay örgüsünü ortadan kaldırmamış, ancak romanda heyecan öğesine öncelik tanıyan mekanik olay örgüsüne karşı çıkmıştır Sürükleyici ve aşırı ölçüde çapraşık bir aksiyonla okuyucunun dikkatini çekmek gerçekçilere göre onu zayıf noktasından yakalamaya çalışmaktan başka bir şey değildir”

Tasvir Yoluyla Anlatım

Tasvir ,Arapça bir kelime olup ,canlı , cansız bütün varlıkları en ince ayrıntılarına kadar tanıtma, yazı ve sözle insan zihninde resim olarak şekillendirme demektir Tasvir bir edebî tür olmadığı ve başlı başına kullanılmadığı halde ,roman ,hikâye gibi eserlerde geçen olayların ,varlıkların anlatımında vazgeçilmez bir yoldur Tasvir çeşitleri içerisinde bulunan ve bir insanın iç ve dış özelliklerini anlatan yani insanı konu alan anlatıma “portre” denir Porte üç grupta incelenir:

A Fizikî portre

B Ruhî portre

C Fizikî ve ruhî portre

“Bu dar arka sokak bulunduğu semtin adını almıştır: Sinekli bakkal

Evler hep ahşap ve iki katlı Köhne çatılar, karşıdan karşıya birbirinin üstüne abanır gibi uzanmış eski zaman saçakları Ortada baştan uzanan bir aralık kalmış olmasa,sokak üstü kemerli karanlık bir geçit olacak Doğuda batıda,bu aralık,renkten renge giren bir ışık yolu olur Fakat sokağın yanı her zaman serin ve loştur”

Halide Edip ADIVAR

Özlü Anlatım

Kısa fakat yeterli ifade demek olan özlü anlatım en zor anlatım türüdür Bir milletin atasözleri ve o milletin bazı fertlerince söylenmiş vecizeleri ( özdeyişleri) birer özlü anlatımdır Özlü anlatımda az fakat güçlü kelime ile ifade de açıklık esas olmalıdır

Tahlil Yoluyla Anlatım

Tahlil “ unsurlarına ayırma ,çözümleme, analiz” mânâlarına gelir Bu yazılar, kahramanların iç dünyalarını daha yakından tanımamız , davranışların sebeplerini sıkıntı çekmeden anlayabilmemiz için ,genellikle roman ve hikâyeleri bazı bölümlerinde rastladığımız bir anlatım türüdür

İspatlama Yoluyla Anlatım

Ortaya atılan herhangi bir konu , düşünce , görüş ve yargının ,okuyucu veya dinleyiciye ispatlama yolu ile anlatılması için uygulanan bir anlatım türü olup genellikle makale ,tenkit, fıkra, röportaj, deneme gibi yazılı ;konferans açıkoturum, münazara gibi sözlü kompozisyonlarda kullanılır

Konuşmalı Anlatım

Bir konu üzerinde en az iki kişinin karşılıklı olarak konuşturulmasına denir Bu anlatım genellikle tiyatro eserleri ile roman , hikâye ,röportaj, sohbet, açık oturum,mülâkat gibi edebî türlerde uygulanır

Manzum Anlatım

Bütün şiirlerde ,bazen tiyatro ,hikâye ,destan ve masal türlerinde de kullanılabilen ;hayâl duygu ve düşüncelerin genellikle ölçülü ve kafiyeli biçimde anlatılmasına manzum anlatım denir

Örnekleme yoluyla Anlatım

Herhangi bir ana fikrin daha iyi anlaşılması amacıyla çeşitli konularda örnekler sunulmasıyla oluşan bir anlatım türüdür Örnekleme yoluyla anlatımda amaç o konunun somutlaştırılarak anlatılmasıdır Verilen örneğin konuyla ilgili olması son derece önemlidir