Rasyonalizm Nedir ?

“Doğru ve genel geçer bilgi elde edilebilir Böyle bir bilginin kaynağı akıldır, düşünmedir” tezini savunun görüşe, akılcılık (rasyonalizm) adı verilir Bu görüşe göre, akıl yoluyla belirlenmiş zorunlu, kesin, genel geçer bilgi örneği matematik ve mantıktırSOKRATES (MÖ 469-399)

İlk rasyonalist düşünürdür Sahip olduğu görüşlere ilişkin hiçbir yazılı eser bırakmamıştır Onun görüşleri öğrencisi olan Platon’un kitaplarından öğrenilmiştir Sokrates’e göre bilgilerimiz doğuştandır Bunu kanıtlamak için hiç matematik bilgisi olmayan bir köleye, yönelttiği sorularla bir geometri öğretemez, ancak onda doğuştan bulunan bilgi ve düşüncelerini uyandırabilirOnun bu yöntemine diyalektik (soru-cevap) sanatı denir Bu yöntem üç aşamadan oluşur: Soru sorma, ironi (alay etme), mayotik (doğurtma)

Sokrates bu yöntemle kavrama ulaşmayı amaçlar Kavram ile yargılara sağlam bir temel bulacağına inanmıştır Sokrates’in üzerinde durduğu başlıca konu ahlâk olmuştur Erdemli olmanın (ahlâklılık) mutlu olmaya vardıracağını, bu nedenle erdemin bilgi olduğunu dile getirmiştir

PLATON (Eflatun MÖ 427-347)

Sokrates’in öğrencisidir Rasyonalist anlayışı daha sistematik bir yapıya dönüştürmüştür Platon’a göre iki evren vardır: Biri duyumlanabilen varlık evreni, diğeri akıl ve düşünme yoluyla kavranabilen idealar evrenidir Asıl gerçeklik idealar evrenidirDuyular yoluyla kavranabilen evren, idealar evreninin bir görüntüsü, kopyasıdır İnsan, gerçek bilgiye, idealar evrenini kavrayarak, yani düşünerek varabilir Duyumlanan evrenin bilgisi yanıltıcıdır ve görelidir Bu düşünceleriyle Platon, rasyonalizmi idealizmle özdeşleştirmiştir

ARİSTOTELES (MÖ 384-322)

Platon’un idealizmini eleştirerek rasyonalizmi realist bir anlayışa dönüştürmüştür Aristoteles, aynı zamanda mantığın kurucusudur Ona göre mantık, doğruya vardıran bir araçtır O, mantıklı düşünmeyi tümdengelim olarak değerlendirir Gerçek bilgi, tümel gerçekliklerden tümdengelim yoluyla elde edilebilirler Aklın genel gerçekliklerden yola çıkarak buradan tikel ve özel bilgiler elde etmesi, aklın temel fonksiyonudur ve türevidirAristotelese göre iki tür bilgi vardır: Biri deneye, yani yaşarken duyum ve algılarla kazanılan bilgiler, diğeri ise bilimsel bilgidir Bilimsel bilgi; kavram, yargı ve akıl yürütmeye bağlıdır Bilimsel bilgi, tek tek var olanlardan kalan bilgi olmayıp, genel ve tümel olanı kavramaya yönelik rasyonel bilgidir

Aristoteles için akıl da etkin ve edilgen akıl olarak iki yönlü özellik gösterir Etkin akıl, ideaları kavrar, bilir ve bütün insanlar da ortaktır Edilgen akıl ise duyu verilerini işler, tümel kavramları oluşturur Bu akıl bulunduğu bireyin özelliğini taşır

FARABİ (870-950)

Farabi, İslam Felsefesi’nin kurucusudur Aristoteles’in felsefesini benimsemiştir Kuran ile Aristoteles felsefesini uzlaştırmaya çalışmıştır Bu nedenle Farabi’ye ikinci öğretmen (muallim-i sani) denmiştirFarabi’ye göre en gerçek, en yüce varlık Tanrı’dır Tanrı, var olmasını bir başka şeye borçlu olmayan, varlığını kendinden alan bir özelliğe sahiptir Diğer varlıklar ise kendi başlarına var olamaz

Farabi’ye göre Tanrı, hem öz hem de varoluştur Yaratılanlar, Tanrı’ya en yakın varlıklar olan “akıllar” halinde Tanrı’dan çıkarak, var olurlar Bu var oluş bir sıra düzenine göre olur Tanrı’dan çıkan “akıl”lar arasında en önemlisi hep etkin akıldır Bu akıl, mutlak bilgi ile aynıdır İlk bilgiler bu etkin akıldan çıkmıştır

Duyumlara ve mantıksal çıkarımlara dayalı bilgilerin doğruluğundan emin olunamaz Doğrulukları deneyle kanıtlanmış bilgiler tümel bilgilerdir Bu bilgiler,doğruluğu aynı zamanda akla dayalı olan gerçek bilgilerdir

DESCARTES (1596-1650)

Yeniçağ’da rasyonalizmin temsilcisi, Fransız filozofudur Matematikçidir Matematikte “Analitik Geometri”nin kurucusudur Descartes’e göre matematiğin metodunda analiz ve sentez vardır Bu yol, gerçeği elde etmede kullanılacak en doğru yoldurDescartes, insan zihninde doğuştan var olduğunu kabul ettiği gerçeklerden başlanarak ve matematiğin metodu kullanılarak apaçık bilgilere varılabileceğini iddia etmiştir

Descartes, doğrulara, gerçek bilgilere varmada “şüphe” metodunu kullanmıştır Kullandığı şüphe, bir amaç değil bir araç şüphesidir Descartes’e göre şüphe etmek düşünmektir Şüphe eden kişi düşünüyor demektir Şüphe eden kişi, şüphe eden benliğinden, yani bilincinden ve bilincinin varlığından şüphe edemez İşte bu Descartes’e göre ilk elde edilen gerçekliktir Daha sonra bu yöntemle Tanrı’nın ve varlıkların şüphe edilemeyecek gerçeklikler olduğunu kanıtlar Kanıtlamalarını hep akıl yoluyla yapar

LEİBNİZ (1646-1716)

Leibniz bir Alman düşünürüdür Aynı zamanda bir mantıkçı ve matematikçidir Ona göre insan bilgisi iki yolla elde edilir: Duyularla ve akıl yoluyla elde edilen bilgiler Duyu bilgisi, yanıltıcı ve güvenilir olmayan bilgidir Matematik bilgisi buna örnektirLeibniz’e göre her şey Tanrı’dan türemiştir Tanrı sonsuzdur İnsan aklı Tanrı bilgisine “çelişmezlik” ilkesi ile varır Bu tür bilgiler, ezeli ve ebedi hakikatleridir Bunun yanında olgulara dayalı bilgiler de vardır Bu bilgiler “yeter sebep” ilkesine dayanırlar Bu görüşleriyle Leibniz, rasyonalizm ile empirizmi uzlaştırmaya çalışmıştır

HEGEL (1770-1831)

Hegel’e göre akıl değişmez, mutlak, en güvenilir bilgi kaynağıdır Akıl, insan düşünmesini ve bilinçsiz doğayı idare eden bir kanundur Düşünmek, araştırılan ve bilgisi elde edilmek istenen “nesnenin özünü bilmek” etkinliğidirHer nesnede görüntüsünün ardında bir de öz vardır Düşünmek, nesnenin ardındaki bu özü kavramaktır Hegel’e göre akla uygun olan gerçektir Akıl, mutlak varlığın ve doğadaki değişmenin bilgisini apaçık olarak vermektedir

alintidirnette entel entel gezerken denk geldim