Adıyaman

GENEL BİLGİLER



Yüzölçümü: 7614 km²



Nüfus: 513131 (1990)



İl Trafik No: 02



Adıyaman, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin batısında yer alan, tarih sahnesindeki yeri ilk insanlara dek uzanan, pek çok değişik kültüre merkezlik etmiş olan bir kültür ve turizm kentidir Dünyanın en eski yerleşim yerlerinden biri olan Adıyaman toprakları üzerinde, insanlık tarihinin bütün evrelerine dair bulgular elde edilmiştir Adıyaman, dünyanın 8 harikası olarak anılan Nemrut Dağı eserleri, Kommagene uygarlığının kalıntıları, dünyanın 4 büyük barajı olan Atatürk Barajı,Çamgazi barajı, kış kampı organizasyonu, dünya birinciliğine sahip halk oyunları ile öne çıkan bir kenttir



İLÇELER: Adıyaman (merkez), Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kâhta, Samsat, Sincik, Tut



Besni: Adıyaman'ın batı kesiminde yer alan Besni en eski yerleşim yerlerinden biridir Önemli tarihi kalıntıları arasında Besni ilçesine 15 km uzaklıktaki Sofraz Tümülüsü, 33 km uzaklıktaki Sesönk (Dikilitaş) sayılabilir Besni İlçesinin 6 km kuzeydoğusunda yeralan Besni İçmesinin suyu böbrek taşlarına, kronik kabızlık, bağırsak ve mide iltihaplarında faydalıdır



Çelikhan: Adıyaman'ın kuzeyinde yeralan ilçenin Korucak köyünde bulunan içme suyu birçok hastalığa deva olup, şifalı bir su olarak her yıl birçok kişi gelmektedir



Gerger: Adıyaman'ın 100 km kuzeydoğusunda yeralan Gerger ilçesi, İÖ II yüzyılda Kommageneliler'in atası olan Arsames tarafından kurulan Gerger Kalesi ile anılmaktadır



Kahta: İlin 34 km doğusunda yer alan doğu ve güneydoğu sınırları boyunca Fırat nehri uzanır İlin en büyük ilçesi olan Kahta, Nemrut Dağı Tümülüsü ve Tanrı heykelleri ile yaratıcısı Kommagene Uygarlığı eserlerinin büyük bölümünü ilçe sınırlarında barındırır Her yıl binlerce yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilen Nemrut Dağı'na gelenlerin durak ve konaklama noktasıdır



Samsat: Üç tarafı Atatürk Barajı gölü sularıyla çevrili bir yarım ada şeklindeki Samsat Adıyaman'a 47 km uzaklıktadır Yapılan arkeoloji araştırma ve kazılarda eski Samsat ve civarında tarihi saraylar, Su kemerleri, Kaleler ve kıymetli eşyalar bulunmuştur



NASIL GİDİLİR?



Karayolu: Adıyaman'a karayolu ile Gaziantep, Şanlıurfa, Malatya, Kahramanmaraş ve Diyarbakır olmak üzere beş güzergahtan gidilir Adıyaman'ın Gölbaşı ilçesi tam bir kavşak yeri olup, Malatya Kahramanmaraş - Gaziantep karayolu ulaşımı Gölbaşı üzerinden sağlanır

Otogar Tel : (+90-416) 216 35 35



Demiryolu: Demiryolu ulaşımı da Gölbaşı ilçesinden yapılmakta olup, Malatya - Fevzi Paşa demiryolu bu İlçeden geçmektedir

İstasyon Tel : (+90-416) 781 60 80



Havayolu: Adıyaman Havalimanından tarifeli uçak seferleri bulunmaktadır

Hava Limanı : (+90-416) 244 20 02



Baraj Ulaşımı: Adıyaman'dan geçen, Şanlıurfa, Diyarbakır dahil Güneydoğu illerini birbirine bağlayan karayolu, Gerger İlçesine bağlı Güzelsu köyündeki feribot seferleri ile Şanlıurfa ve Siverek İlçesi'ne bağlanır



GEZİLECEK YERLER



Nemrut Dağı

Doğu ve Batı Medeniyetlerinin, 2150 m yükseklikte muhteşem bir piramitteki kesişme noktası, Dünyanın sekizinci harikası Nemrut, Yüksekliği on metreyi bulan büyüleyici heykelleri, metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle, UNESCO Dünya Kültür Mirasında yer almaktadır

Nemrut Dağı, üzerinde barındırdığı dev heykellerin ve anıt mezarın yanı sıra, dünyanın en muhteşem gündoğumu ve gün batışının seyredilebildiği yer olmasıyla da ilgi çekmektedir Her yıl binlerce insan gündoğumu ve gün batışını seyretmek için Nemrut Dağına gelmektedir

UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası olarak ilan edilen Nemrut Dağı, çevresindeki Kommagene Uygarlığı eserleri ile birlikte ülkenin önemli Milli Parklarından biridir Nemrut Dağındaki dev heykeller ve tümülüs, Arsameia (Eski Kale), Yeni Kale, Karakuş Tepesi ve Cendere Köprüsü Milli Park sınırları içerisinde yer alıyor



Anıtlar



Karakuş Tümülüsü (Kadınlar Anıt Mezarı) Milli Parkın güneybatısında Adıyaman-Kahta girişinde bulunan, Kommagene Kralı II Mithridates tarafından annesi İsas adına yaptırılan anıt mezar, sütun üzerindeki kartaldan dolayı Karakuş Tümülüsü olarak anılmaktadır Doğu, batı ve güney yönlerde dörder sütun varken günümüze doğuda iki, batıda ve güneyde birer sütun kalmıştır Doğu sütun üstünde aslan ve kartal heykel kalıntıları, batıdaki sütunun üstünde tokalaşma steli, yerde aslan heykel parçası vardır Nemrut Dağı giriş noktası olarak belirlenen Karakuş Tümülüsü, Milli Park içersindedir



Sofraz Tümülüsü İl merkezine 45 km, Besni ilçesine 15 km uzaklıkta, Üçgöz (Sofraz) köyündedir 15 m Yüksekliğinde olan mezarın üzeri kırma taş ve molozla örtülüdür



Sesönk (Dikilitaş) Besni ilçesinin 33 km güneydoğusunda, Kızıldağ üzerinde Kommagene Kralı II Mithridates tarafından inşa edilen anıt mezar, her biri yaklaşık 10 metre yükseklikte üç çift sütunla çevrelenmiştir Sütunları üzerinde kadın, erkek ve aslan kabartmaları bulunmaktadır



Karadağ Tümülüsü Adıyaman'a 5 km mesafede, Karadağ eteğindedir, 2 bölümden oluşan bir kaya mezarı vardır



Beştepeler Adıyaman'a 25 km mesafedeki Ilıcak Köyü sınırları içindedir Yığma taşlardan yapılmış 6 adet tümülüs mezar bulunmaktadır Mezarların, Kommagene Kraliyet ailesine ait soylu kişiler için yapıldığı tahmin edilmektedir



Malpınarı Kaya Yazıtı Adıyaman'a yaklaşık 35 km uzaklıkta Malpınar mezrasında doğal kaya üzerine oyulmuş Hiyeroglif bir kitabe ve kayalara yapılmış yerleşim birimleri Geç Hitit dönemine aittir



Köprüler



Cendere Köprüsü Adıyaman'a 55 km uzaklıkta ve Karakuş tümülüsünün kuzeydoğusundadır Kahta çayının en çok daraldığı kesimde iki ana kaya üzerinde 92 iri kesme taştan yapılan bir büyük kemer ve doğu tarafındaki küçük bir tali kemerden oluşur

Köprü, depreme karşı korunacak şekilde, sütunlara köprüye esneklik payı verilerek inşa edilmiştir Köprünün hemen alt tarafında bulunan Kommageneliler'in Antiochos Theos döneminde inşa ettiği 5 kemerli diğer bir köprü, Romalılar tarafından yıkılmıştır



Göksu - Kızılin Köprüsü Gümüşkaya köyü ile Ağcin köyü arasında Göksu çayının daraldığı bir noktada kaya zemin üzerinde kurulan köprü Roma dönemine aittir Orta kemerin dışında genel olarak sağlam durumdadır



Altınlı Köprü Köprünün büyük bir kemeri ve kademeli olarak küçülen üç kemeri daha vardır Köprü taşları harç kullanılmadan sıkıştırma (Cendere) stiliyle yapılmıştır



Kaya Mezarı ve Mağaralar



Haydaran Kaya Mezarları Adıyaman'ın 17 km kuzeyinde Taşgedik Köyü sınırları içinde yer alır Kaya mezarlar ve Güneş Tanrısı Hellias ile Kral Antiochos'un tokalaşma kabartmaları vardır



Turuş Kaya Mezarları Adıyaman il merkezine 40 km uzaklıkta ve Adıyaman-Şanlıurfa karayolunun 1 km batısında yer alan Turuş Kaya Mezarları Roma Dönemine aittir Mezarlar zeminden aşağıya doğru ana kaya oyularak yapıldığından mezarların girişine aşağıya doğru inen 10-13 basamaktan sonra ulaşılır Bazılarının duvar ve kapı girişlerinde çeşitli figürlerde kabartmalar bulunmaktadır



Dolmenler Dikilitaşın kuzeyindeki kayalık alanlarda, Aşağı hozişi köyü yakınlarında dolmen tipi mezarlar bulunmaktadır Sala benzeyen iki büyük kayanın birbirine çatılması ile yapılan bu mezarların Taş Devri insanlarından kaldığı tahmin edilmektedir

Zey Adıyaman'a 7 km mesafede, Zey Köyü yakınında, erken dönem Hıristiyanların yaşadığı yerleşim birimleri bulunmaktadır Köyde ayrıca Şeyh Abdurrahman Erzincani'ye ait bir türbe ve cami yer alır



Göksu Mağaraları Göksu ırmağı boyunca yer alan 40 - 50 m yükseklikteki sarp kayalıklar üzerinde doğal mağaralar bulunmaktadır Besni tarafında Kızılin ve Sarıkaya Köyleri ile Adıyaman tarafında Gümüş Kaya ve Mal Pınarı civarında yoğunlaşmıştır



Palanlı Mağarası Adıyaman'ın 10 km kuzeyinde Adıyaman - Çelikhan - Malatya karayolunun üzerinde Palanlı köyünde yer almaktadır MÖ 40000 yıllarında kullanılmış doğal bir mağaradır Duvarında bulunan ve halen fark edilen geyik figürü yalın kontur çizgilerle oluşturulmuştur Mağaranın yer aldığı derin vadi ise ender bulunur bir doğa parçasıdır



Kitap Mağarası Kayaların oyulmasıyla oluşturulmuş (demir Kale 1) adıyla anılan, ikişer katlı erken dönem Hıristiyanların yaşadığı yerleşim birimleri bulunmaktadır Mağaralara İndere köyü (Zey) içinden yaya olarak gidilmektedir



Gümüşkaya (Palaş) Mağaraları Adıyaman ilinin 40 km güneybatısında Göksu nehri kenarında aynı adla anılan köyün batısında kayalardan oyma tünel şeklinde birbirleri ile bağlantılı çok sayıda mağaralar yer almaktadır Tarihte konut olarak kullanılan bu mağaraların MÖ 150 yılında yapıldığı tahmin edilmektedir



Camiler ve Kiliseler



Ulu Cami, Çarşı Cami, Kab Cami, Musalla Cami, St Paul Kilisesi en önemlileridir



Adıyaman Camileri



Nemrut (Kahta)



Adıyaman'ın 103 km doğusundadır Tümülüs ana kaya üzerine kırma taşların yığılmasıyla oluşturulmuştur Tümülüsün doğu, batı ve kuzeyinde ana kaya düzleştirilerek teraslar düzenlenmiş, doğu ve batı teraslarda tanrı heykel ve kabartmaları yapılmıştır



Arsemia (Kahta)



Adıyaman'a 63 km uzaklıkta olup, Kahta çayının doğusundadır Güneyindeki tören yolunda Mitras'ın kabartma steli, ayin platformu üzerinde Antiochos-Heracles tokalaşma steli ve bunun önünde döneminin Anadolu'da bilinen en büyük kitabesi vardır



İçmeceler



Çelikhan İçmesi Çelikhan İlçesi'nin 23 km kuzeydoğusundadır İçmerenin suyu mide, bağırsak, karaciğer, safra kesesi, hastalıklarıyla böbrek taşı ve şişmanlıkta kullanılması büyük ölçüde faydalıdır

Besni İçmesi Besni İlçesinin 6 km kuzeydoğusundadır Bu içmenin suyu böbrek taşlarına, kronik kabızlık, bağırsak ve mide iltihaplarında faydalıdır



Kotur İçmesi Adıyaman'a 25 km uzaklıkta ve kuzeybatısındadır Akçalı köyüne 5 km mesafede şifalı bir soğuk su içmesidir Bu su bazı mide ve bağırsak hastalıklarına iyi gelmektedir



Milli Parklar



Nemrut Dağı Milli Parkı



Atatürk Barajı ve GAP



Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), ülkemizin Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki 9 ilde (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak) uygulanmakta olan çok sektörlü entegre bir bölgesel kalkınma projesidir Başlangıçta su ve toprak kaynaklarının geliştirilmesine dayalı olarak tasarlanan proje, 1989 yılında GAP Mastır Planının hazırlanması ile çok sektörlü ve entegre bir bölgesel kalkınma projesine dönüştürülmüştür Projenin en önemli ayağı olan Atatürk Barajı Türkiye'nin en büyük, dünyanın 8 büyük barajıdır Adıyaman ve Şanlıurfa il sınırları içerisinde yer alan Atatürk barajı ile yıllarca kurak olan bu topraklara adeta can gelmiş, bölgenin ekonomisi hızla gelişmiştir

Diğer taraftan, yöre halkı tarafından "deniz" olarak nitelendirilen Baraj Gölü, bölge turizmine büyük ölçüde çeşitlilik sağlamıştır Göl üzerinde balıkçılık ve su sporları yapılmaktadır



Müzeler ve Örenyerleri



Müzeler



Adıyaman Müzesi

Adres: Atatürk Cad Adıyaman

Tel: (416) 216 29 29

Faks: (416) 216 98 98



Örenyerleri



Nemrutdağı Örenyeri - Kahda/Karadut

Aresemeia Örenyeri - Kahda/Kocahisar

Eski Besnil - Eski Beni/Merkez

Pirin Örenyeri - Adıyaman/Merkez



Arsameia Ören Yeri (Nymphaios Arsameia'sı): Kral I Antiochos kitabelerinde söz edildiğine göre, Arsameia İÖ 2 Yüzyılın başlarında Kommagene'lerin atası Arsemez tarafından Kahta çayının doğusunda Eski Kahta kalesinin karşısında kurulmuş Krallığın yazlık başkenti ve idare merkezidir

Güneydeki tören yolunda Mitras'ın kabartma steli, ayin platformu üzerinde Antiochos-Herakles tokalaşma steli ve bunun önünde Anadolu'nun bilinen en büyük Grekçe yazıtı, yazıtın bulunduğu yerden başlayan 158 m derine inen bir tünel ile yazıtın batısında benzer bir kaya dehlizi bulunmaktadır Tepe üzerindeki platformda Mithridathes Callinichos'un mezar tapınağı ve sarayı yer almaktadır Arsameia ören yeri, Adıyaman'a 60 km uzaklıktadır



Yeni Kale: Adıyaman'a 60 km uzaklıkta Kocahisar köyü yakınındadır Kommagene'ler tarafından inşa edilen Yeni Kale, karşısındaki Arsemeia ile birlikte kullanılmıştır Romalılar ve ardından Memluklular tarafından restore edilen Kale en son 1970'lerde kısmen onarılmıştır Kale içinde çarşı, cami, zindan, su yolları, güvercinlik kalıntıları ve kitabeler bulunmaktadır Kale'den Nymphois'e inen su yolu bir tünelle Arsameia'ya başlanmıştır 80 metreyi bulan bu yolla halen suya ulaşmak mümkündür



Derik Kalesi: Cendere Köprüsünden sonra Sincik yolu üzerindeki Datgeli köyünün yakınlarındaki 1400 m rakımda bulunan tepenin üzerine kurulmuştur MS 70'lerde Romalılar tarafından inşa edildiği ve 300'lere kullanıldığı tahmin edilen, içerisinde büyük bir tapınak bulunan bölgenin kutsal alanı kabul edilen kalenin hemen yakınında Kommagene döneminde inşa edilen Temenos kalıntıları bulunmaktadır



Gerger Kalesi (Fırat Arsameia'sı): Adıyaman'ın Kahta İlçesine 85 km uzaklıkta bulunan, tarihi Geç Hitit dönemine dayanan kale, Fırat nehrinin batı yakasında yer almaktadır MÖ II yüzyılda Kommageneliler'in atası olan Arsames tarafından kurulmuştur Sarp kayalar üzerine, Aşağı ve Yukarı Kale olmak üzere iki bölümde inşa edilen Gerger Kalesi'nin batı surlarında Kral Samos'a ait bir kabartma bulunmaktadır İslami dönemde de kullanılan kale içerisinde cami, dükkanlar ve su sarnıçları bulunmaktadır



Perre Antik Kenti: Adıyaman kent merkezine 5 km uzaklıkta, Kuyucak köyü yolu üzerindeki Pirin köyündeki kalıntılar 200 civarındaki kaya mezarı ve yerleşim yerine sahiptir Antik çağdan kalan bu nekropol ve çevresi Kommageneliler döneminde önemli bir yerleşim merkezi olmakla birlikte, asıl Romalılar döneminde gelişmiş bir kenttir Girişleri kabartmalarla süslenmiş birbirine geçişli içerisinde lahitler yerleştirilmiş kayaların içine oyulmuş mezar odaları şeklinde kalıntılardır



COĞRAFYA



Adıyaman'ın Kuzey kesimi torosların uzantısı olan Malatya dağları ile çevrilidir Çelikhan, Gerger ve Tut ilçelerinin arazilerinin çoğu dağlıktır İlin belli başlı dağları; Güneye inildikçe ova nitelikli araziler başlar Şanlıurfa ve Diyarbakır ile il sınırı oluşturan Fırat Nehri ilin can damarıdır Gölbaşı, İnekli, Azaplı Abdulharap Gölleri Adıyaman'ın doğal gölleridir Atatürk Barajının yapılması ile meydana gelen Atatürk Barajı gölü, Adıyaman için adeta deniz niteliğindedir

Adıyaman karasal bir iklime sahip olduğundan yazları sıcak ve kurak, kışları yağışlı ve soğuk geçmektedir



TARİHÇE



Adıyaman yöresinde Hititliler, Asurlular, Hurriler, Frigler, Persler, Makedonlar, Kommageneliler, Romalılar ve Bizanslılar yaşamıştır Şehri 8 yüzyılda Emevi komutanlarından Masur İbni Caneve kurmuştur Daha sonra Abbasiler, Eyyübiler, Selçuklular, Memlüklular ve Osmanlı egemenliğine girmiştir1923 yılında Malatya iline bağlı ilçe olan Adıyaman 1954 yılında il olmuştur



NE YENİR?



Çiğ köfte, İçli Köfte, Basalla (ekşili köfte), Cılbır, Mercimekli Köfte, Pestil, Yapıştırma ve Hıtap, Adıyaman'ın ünlü yemek türlerinden bazılarıdır İl merkezinde yöresel yemeklerin bulunduğu lokantalar mevcuttur Kahta ilçesindeki Baraj Gölü kıyısında balık yenebilir Nemrut Dağı yolu üzerindeki konaklama ve kafeteryalarda yeme-içme olanağı mevcuttur



Adıyaman'dan yemek tarifleri



Adıyaman Tavası



Malzemeler :



15 kg koyun eti kuşbaşı

250 gr çekilmiş kuyruk yağı

5 kg domates

15 kg patlıcan

250 gr yeşil biber

100 gr sarımsak

Yeteri kadar tuz



Hazırlanışı: Domates ve patlıcanların kabuğu soyulur ve kuşbaşı doğranır Tavaya doğranmış et konur, soyulmuş sarımsak etin üzerine serpilir, üzerine yeşil biber ve kuyruk yağı dizilir ve üzerine doğranmış patlıcanlar yerleştirilir, en üste domatesler konur ve fırına verilir Piştikten sonra servis yapılır

Karıştırmalı Adıyaman Pilavı



Malzemeler :



15 kg bulgur

500 gr tereyağı

2 kg doğranmış et (kavurma et)

100 gr Salça

100 gr Pul biber

50 gr baharat

yeteri kadar tuz



Hazırlanışı: Et kavrulur, bir tencereye alınarak üzerine salça dökülür, biber ve baharat üzerine 15 litre su ilave edilir Kaynadıktan sonra bulgur eklenerek bir miktar kaynatılıp suyu çekildikten sonra servis yapılır

Burma Tatlısı



Malzemeler:



1 kg baklava unu

750 gr Antep fıstığı

500 gr tereyağı

35 gr nişasta

3 kg şeker



Hazırlanışı: Un hamur yapılıp 25 yumak halinde ayrılır, yumaklar yufka şeklinde açılır Yufkalar tepsiye her yufka arasına fıstık serpilerek yerleştirilir Tepside dilimlenir, üzerine yağ dökülerek fırına konur Piştikten sonra üzerine şerbeti dökülür Servis yapılır



NE ALINIR?



Adıyaman'ın kent merkezinde bulunan tarihi çarşı Oturakçı Pazarı'nda yöreye özgü halı, kilim, cicim, heybe gibi el sanatları ürünleri ile turistik eşyalar bulunabilir Nemrut'taki turistik tesislerde satılan Nemrut heykelleri, hediyelik olarak alınabilecek eşyalardır Yine bu tesislerde, yörenin tarihinin anlatıldığı çeşitli dillerdeki Nemrut rehber kitapları bulunabilir



LİNKLER



Adıyaman Valiliği http://wwwadiyamangovtr/valilik/valilik_girishtml



YAPMADAN DÖNME



Nemrut Dağı'nı görmeden, güneşin doğuşunu ve batışını izlemeden,

Kommagene Uygarlığı eserlerini görmeden,

Atatürk Barajı Kahta Sahilindeki lokantalardan balık yemeden,

Adıyaman Müzesini gezmeden,

Yörede dokunan halı, kilim, cicim ve heybe ve Nemrut heykelleri almadan

Dönmeyin