Eylemler - Fiiller

• Eylemler - Fiiller
  
• Eylemler - Fiiller - Eylerin anlami - Fiillerin anlami
  
  E Y L E M L E R (FİİLLER)
  
  1-Eylemle, iş-kılış, duruş, durum ve oluş bildiren sözcüklerdir
  
  2-Bir sözcüğün eylem sayılabilmesi için, çekim ekleri atıldıktan sonra kalan bölüme ??mek-mak?? ekinin getirilebilmesi gerekir
  
  3-Eylemde 3 temel öğe vardır ;
  
  -Hareket
  -Kişi
  -Zaman
  
  H A R E K E T (Eylemin Anlamı)
  
  A) İş ve Kılış Eylemleri ;
  
  Bir nesneyi olumlu ya da olumsuz yönde etkileyen eylemlerdir
  Bilinçli yapılan eylemlerdir
  İnsanlara özgüdür (Kırmak- Neyi KIRMAK-Bir şeyi KIRMAK-Çocuk camı kırdı)
  İş ve kılış eylemleriyle kurulan cümlelerin eylemleri çatı bakımından GEÇİŞLİDİR
  
  ??Silmek, dövmek, yırtmak, asmak, atmak, taşımak, bulmak, yazmak, sallamak??
  
  eylemleri İŞ ve KILIŞ bildirir
  
  B) Durum Eylemleri;
  
  Süreklilik gösterir
  Durağanlık vardır
  İnsanlara özgüdür; bilinçli veya bilinçsiz olabilir
  Nesneye bağlı değildir
  Sona ermesi için başka eylemler gereklidir
  Çatı bakımından eylemi GEÇİŞSİZDİR (Uyumak-Neyi uyumak?-Ne uyumak?
  YANITSIZDIR Yatmak ?Uzanmak ? Bakmak ? Dikilmek eylemleri durum bildirir
  
  C) Oluş Eylemleri;
  
  Doğa eylemleridir
  Eylemi gerçekleştiren gizli bir güç vardır Bu gizli güç, dilbilim açısından kişi sayılır
  Bilinç gerektirmez
  Kendi kendine olma anlamı vardır
  Nesneye bağlı olmadığı için eylemi çatı bakımından geçişsizdir
  Rüzgar esiyor
  Çiçekler açtı
  Güneş doğdu
  Ağaçlar yeşerdi
  Yapraklar sarardı
  
  KİŞİ
  
  Gel-di-m / Gel-di-k
  Gel-di-n / Gel-di-niz
  Gel-di / Gel-di-ler
  Zaman ekinden sonra ulanır
  
  ZAMAN (Eylemlerde Kip)
  
  Eylem bildiren sözcüklerin zaman ve kişi eki alarak biçimlenmesine KİP denir Kipler
  İkiye ayrılır
  
  D) BİLDİRME KİPLERİ (Haber kipleri)
  
  1-di?li geçmiş zaman;
  
  -dı, -di, -du, -dü
  -tı, -ti, -tu, -tü
  (Görülen geçmiş zaman)
  İş önce, söz sonra
  
  2-miş?li geçmiş zaman;
  
  -miş, -mış, -muş, -müş
  (Duyulan geçmiş zaman)
  İş önce, söz sonra
  Eylem, geçmişte yapılmıştır, eylemin yapıldığını başkasından duyma durumu vardır
  
  3Şimdiki zaman; -yor
  
  Bu kip, eylemin yapılmakta olduğunu bildirir Eylem yapılırken kullanılır
  İş, söz ayni zamanda
  
  4Gelecek zaman; -ecek, -acak
  
  Eylemin gelecekte yapılacağını anlatır
  Söz önce, iş sonra
  
  5Geniş zaman; -r, (i)r
  
  Eylemin her zaman yapılabileceğini bildirir
  Söz, iş her zaman
  
  E) DİLEK KİPLERİ
  
  Bu kiplerde zaman kavramından çok, eylemin yapılışıyla ilgili bir duygu, bir düşünce, bir istek, bir dilek anlamı vardır
  
  1İstek kipi; -e, -a
  
  Eylemin yapılması için istek bildiren kiptir
  
  2Dilek ? koşul kipi; -sa, -se
  + -sa, se dilek
  Sınavı bir kazansa
  Bu akşam bize gelseniz
  + -sa, -se koşul
  
  Çalışırsa kazanır
  Bu akşam bize gelseniz, seviniriz
  
  3Gereklik kipi; -malı, -meli
  
  Eylemin yapılmasının gerekli, zorunlu olduğunu bildiren kiptir
  
  4Buyruk (emir) kipi; Eylemin yapılmasını emir yoluyla ister İnsan kendisine buyrukta bulunamayacağı için, yalnız ikinci, üçüncü ytekil ve çoğul kişiler için kullanılır
  
  BİLEŞİK ZAMANLI EYLEMLER
  
  1Hikaye (öyküleme) bileşik zamanı;
  
  +I Zaman + II Zaman
  Eylem Diğer - di
  Kökü Zaman
  Ekleri
  
  Örnek ; Al-mış-tı
  
  Duyulan geçmiş zamanın hikayesi biçiminde okunur
  Al-ır-dı Al-a-y-dı
  Al-acak-tı Al-malı-y-dı
  Al-(ı)-yor-du Al-sa-y-dı
  
  2Rivayet bileşik zamanı;
  
  +I Zaman +II Zaman
  Eylem Diğer -miş
  Kökü Zaman
  Ekleri
  
  Örnek ; Al-acak-mış, Al-ır-mış, Al-sa-y-mış
  Geniş zamanın rivayeti biçiminde okunur
  
  3Koşul bileşik zamanı;
  
  +I Zaman +II Zaman
  Eylem Diğer - se
  Kökü Zaman
  Ekleri
  
  Örnek; Al-malı-y-sa, Al-(ı)-yor-sa, Al-dı-y-sa
  Şimdiki zamanın koşulu biçiminde okunur
  
  EYLEM KİPLERİNDE ANLAM (ZAMAN) KAYMASI
  
  A) Şimdiki zaman
  
  Yöntem; ??yor?? ekini gördüğümüzde eyleme ŞU AN, ŞİMDİ?? sözcüklerini getirip cümleyi okumalıyız Anlamsız olursa zaman kayması vardır
  Yusuf, bütün zamanını televizyon seyretmekle geçiriyor
  Şimdi
  Şu an
  Yüklem ??geçirir?? biçiminde olmalıydı
  ??-yor?? eki geniş zaman yerine kullanılmıştır
  ; Yusuf, yarın İstanbul?a gidiyor
  ; Şimdi
  Şu an
  Yüklem ??gidecek?? biçiminde olmalıydı Gelecek zaman yerine kullanılmıştır
  Onunla iddiaya giriyor, on dakika sonra kazanıyorum
  Girdim kazandım
  - di?li geçmiş zaman yerine kullanılmıştır
  Cumartesi ölüyor, Pazar günü gömüyorlar
  Ölmüş gömmüşler
  -miş?li geçmiş zaman yerine kullanılmıştır
  
  B) Geniş Zaman
  
  Yöntem; ??-r?? ekini gördüğümüzde eyleme ??DEVAMLI,SÜREKLİ, HER ZAMAN??
  Sözcüklerini getirip cümleyi okuduğumuzda cümle anlamsızlaşırsa zaman kayması vardır Çocuk, bakkala gider çikolata alır (gitti ve gitmiş ? aldı veya almış) olmalıdır
  Geçmiş zaman yerine kullanılmıştır Çocuk, devamlı, sürekli, her zaman bakkala gidip çikolata alamaz Dünya malı, dünyada kalır, öldüğün gün Kalacak olmalıdır
  Güzel günler de gelir elbet Gelecek olmalıdır
  Bunun hesabını onlardan sorarım Soracağım olmalıdır
  Gelecek zaman yerine kullanılmıştır
  
  C) Gelecek Zaman;
  
  Dün beni arayan arkadaşım olacak (olmalı)
  Şimdi kapıyı çalan Ayşe olacak ki (olmalı ki)
  -Bir gürültü duyar gibi oldum
  -Üst kattaki adam olacak (olmalı)
  Gereklilik kipi yerine kullanılmıştır Başın derde düştüğünde beni arayacaksın (Ara)
  İstanbul?a varır varmaz beni arayacaksın(Ara)
  Bu cümlelerde de görüldüğü gibi emir kipi yerine kullanılmıştır
  
  EK ? EYLEM
  
  Ad soylu sözcüklere eklenerek onları yüklem görevine sokan, basit zamanlı eylemlere ulanarak onları bileşik zamanlı eylem durumuna getiren eklere EK-EYLEM denir
  ??idi, imiş, ise?? sözcükleri,
  ??-im, -sin, -dir??; -iz, -siniz, -dirler?? ekleri
  
  EK EYLEMLERDE ZAMANLAR
  
  1Geniş Zaman
  
  Ben yeni öğretmen-im
  Sen yeni öğretmen-sin
  O yeni öğretmen-dir
  Biz yeni öğretmen-iz
  Siz yeni öğretmen-siniz
  Onlar yeni öğretmen-dirler
  
  Anlamı;
  
  a)Ad soylu sözcükleri geniş zaman anlamıyla yüklem yapar
  
  b)Cümleye kesinlik ve gereklilik anlamı katar
  Sınav süresi bitmiştir
  Her canlı ölümü tadacaktır
  Kazanmak için çalışılmalıdır
  
  c)Cümleye olasılık anlamı katar
  O, şimdi beni düşünüyordur
  
  2Ek-Eylemin Hikayesi;
  
  Okuldaki en yakın arkadaşımdı
  Çocukken daha mutluyduk
  
  3Ek-Eylemin Rivayeti;
  
  Onların evleri Adana?daymış
  Mevsimlerin en güzeli sonbaharmış
  
  4Ek-Eylemin Koşulu;
  
  O, ONURLU BİR İNSANSA SUSSUN
  Hastaysa hemen doktara gitsin
  (Ek eylemlere olumsuzluk anlamını ??değil?? sözcüğü katar)
  Çocuk çok güzeldi (Olumlu)
  Çocuk çok güzel değildi (Olumsuz)
  
  YAPILARINA GÖRE EYLEMLER
  
  Yapılarına göre eylemler üçe ayrılır
  
  1-Basit (Yalın) Eylemler
  2-Türemiş Eylemler
  3-Bileşik Eylemler
  
  1-BASİT (Yalın) EYLEMLER
  
  Kök biçimindeki eylemlerdir Gel-di / Koş-muş / Al-acak-lar-mış
  Yukarıdaki eylemlerde bulunan çekim eklerini çıkarıp eylemi okuduğumuzda yapım eki almadığını görürüz Kaç-mış-lar- ------
  
  -Basit / Kaç-ır-mış-lar------Türemiş
  
  2TÜREMİŞ EYLEMLER
  
  Bir addan ya da eylemden yapım eki yardımıyla türetilmiş eylemlerdir
  Baş-la-dı------Addan eylem
  Gör-ün-dü-----Eylemden eylem
  
  3BİLEŞİK EYLEMLER
  
  Özellikleri;
  
  YAZIM AÇISINDAN
  
  1Ad bileşiklerinde, bileşiği oluşturan sözcükler,her zaman bitişik yazılırken; eylem bileşiklerinin kimi bitişik kimi de ayrı yazılır
  Hanımeli
  Zeytinyağı
  Gecekondu
  Uyurgezer
  Mutlu olmak
  Rica etmek
  Hissetmek
  Sabretmek
  
  Yapısal Açıdan
  
  aBir ad +Bir yardımcı eylem
  
  hasta ol-mak
  hisset-möek
  
  bİki eylem
  
  ölebil-mek
  giriver-mek
  bakakal-mak
  düşeyaz-mak
  
  cBir eylem + Bir eylemsi
  
  göreceği gel-mek
  gideceği tut-mak
  
  dBir eylemsi + Bir yardımcı eylem
  
  anlatacak ol-mak
  dinlemez ol-mak
  
  eDeyimleşme
  
  Bir ad + Bir eylem
  Kafa tut-mak
  Göze gir-mek
  
  fDeyimleşme
  
  Birden fazla ad + Eylem
  Etekleri zil çal-mak
  Ağzının payını ver-mek
  
  Anlam Açısından
  
  aGerçek + Gerçek
  
  Hasta olmak, rica etmek, sabretmek,
  Mutlu olmak, kabul etmek, affetmek
  
  bMecaz + Mecaz (Deyimleşme)
  
  Kulak asmamak
  Küplere binmek
  
  ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİLEŞİK EYLEMLER
  
  Sonu eylemle biten deyimler, anlamca kaynaşmış bileşik eylem sayılır
  YAPI
  Ad + Eylem
  Bileğine güvenmek
  Gözünü korkutmak
  Ad (Bazen birden çok) + Eylem
  Etekleri zil çalmak
  Kırkından sonra saz çalmak
  Ağzının payını vermek
  ANLAM
  Mecaz + Gerçek
  Bileğine güvenmek
  Gözünü korkutmak
  Gerçek + Mecaz
  Deniz tutmak
  Derdine yanmak
  Mecaz + Mecaz
  Burnundan solumak
  Ağzını bozmak
  Gözden düşmek
  Göze girmek
  İkiden fazla sözcükle kurulan deyimlerde tüm sözcükler mecaz anlamlıdır
  Etekleri zil çalmak
  Ağzının payını vermek
  Kulağına küpe olmak
  
  KURALLI BİLEŞİK EYLEMLER
  
  1Eylem + Eylem
  (Değişken) (Ayni)
  
  1Yeterlilik Eylemi
  
  Yöntem
  Eylem kökü + (-e)(-a) bil - mek
  Cümleye kazandırdığı anlamlar
  
  Gücü yetme
  
  -Başarma anlamı
  
  İnsanlarla iletişim kurabiliyorum
  
  -Olasılık anlamı
  
  Seni bir daha görebilirim + (olumlu)
  Seni bir daha gör-me-y-e-bilirim (olumsuz)
  
  Geniş zaman kipinin soru biçimi belli bir istekle ilgili rica bildirir
  
  Kitabınızı ödünç alabilir miyim?
  
  Yeterlik Eyleminin Olumsuzu
  
  Eylem kökü + (-e)(-a) + (-me)(-ma)
  
  2Tezlik Eylemi
  
  Eylem kökü + -i ver ?mek
  
  Cümleye kazandırdığı anlamlar
  
  Tezlik
  
  Öğretmen zili çaldığı anda içeri giriverdi
  Hakemin düdüğüyle maç başlayıverdi
  
  Beklenmezlik
  
  Koca ağaç tepemize yıkılıverdi
  
  Önemsemezlik
  
  Çocukları yalınayak dışarı salıvermişler
  Saçını, sakalını gelişigüzel bırakıvermiş
  
  Kolaylık + Tezlik
  
  Soruları on dakikada çözüverdim
  Problemi, kalem kullanmadan çözüverdi
  
  Olumsuzu
  
  Fiil kökü + (-me)(-ma) + i (-maz)(mez)
  
  Gitmeyiver
  Almayıver
  Görmeyiver
  
  Eylem kökü + i + ver + (-maz)(-mez)
  
  Bakı-ver-mez-sin
  
  3Sürerlik Eylemi
  
  Sen düşünedur
  Sen şu çocuğa bakadur, ben geliyorum
  Fiyatları görünce donakaldı
  Boğaz Köprüsü?nde intihar girişimi alışılageldi
  
  Olumsuzu kullanılmaz
  
  Bazı ikilemeler cümleye sürerlik anlamı katar
  Pop müziğini oldum olası sevemedim
  O takım, bildim bileli ikinci ligdedir
  Bu kente, oldu bitti ısınamadım
  
  4Yaklaşma Eylemi
  
  ??Neredeyse, az kalsın?? anlamını verir
  
  Bileğim burkuldu, düşeyazdım
  ÖSS sonuçlarına bakarken heyecandan öleyazdım
  
  Olumsuzu kullanılmaz
  
  ÇOCUK DÜŞEYAZDI
  
  Düştü düşecekti / neredeyse / az kalsın düşecekti Biçimleri kullanılır
  
  Eylemsilerin Eylemlerle Oluşturduğu Bileşik Eylemler
  
  1- İsteklenme Eylemi ; Çocuğun annesini göreceği geldi
  
  2- Beklenmezlik Eylemi; Sinirleneceğim tuttu
  
  Eylemlerin Yardımcı Eylemlerle Oluşturduğu Bileşik Eylemler
  
  Başlama Eylemi; Biz, bu yerden gider olduk
  Bitirme Eylemi; İstemezdim ama bağırmış oldum
  Yeltenme (Davranma)Anlamı; Sorulara matematikten başlayacak oldu ama
  Sanma (Olasılık) Anlamı; Şu anda sınavda terliyor olmalı
  
  YARDIMCI EYLEMLİ BİLEŞİK EYLEMLER
  
  Ad ol ? mak
  et - mek
  Ses artması VARSA ------ Bitişik yazılır
  Ses düşmesi YOKSA------ Ayrı yazılır
  
  Örnekler ;
  
  Ünlü düşmesiyle bitişenler ; Hapis-ol-mak / Hapsolmak
  Ünsüz türemesiyle bitişenler ; His etmek / Hissetmek
  Ayrı yazılanlar ; Orada olmak / Kızı olmak / Ayağına oldu / Alay etmek
  
  E Y L E M S İ
  
  Eylemsiler, eylemden türeyen ancak eylemin tüm özelliklerini göstermeyen sözcüklerdir Eylem gibi çekimleri yapılmadığı için eylemden ayrılırlar
  
  Gel ? di ? m / Gel ? ip / Gel ? iş
  
  Uyarı ; ??Mavimsi?? derken rengin tam mavi olmadığını maviye yakın olduğunu anlatmak isteriz ??Eylemsi?? derken de sözcüğün tam eylem olmadığını, eyleme yakın olduğunu söylemek isteriz
  
  O R T A Ç (Sıfat Fiil)
  
  1 2 3 4 5 6 7
  AN ASI MEZ AR DİK ECEK MİŞ
  Gerçek ortaç Zaman anlamlı ortaç
  
  U L A Ç (zarf fiil)
  
  1-ıp Işıklar sön- üp film başladı Bağ eylem
  2-ken Söner-ken ?? ?? Zaman ulacı
  3-ınca Sön-ünce ?? ?? Zaman ulacı
  4-eli Sön-eli ?? ?? ?? ??
  5-r, -mez Sön-er ?? ?? ?? ??
  sön-mez
  6-diğinde Zaman ulacı
  7-meden Durum ulacı
  8-erek ?? ??
  9-cesine ?? ??
  10-meksizin ?? ??
  11-e, -e ?? ??
  12-dıkça ?? ??
  
  AD EYLEM
  
  -ma, -me
  -mak, -mek
  -ış, -iş, -üş
  Eylemsiler bileşik cümlelerde ??Yan Cümle?? kurabilirler
  Konuşmaya / başladı
  Yan cümle Temel cümle
  
  1- Şimdi, ORTAÇ (sıfat fiil) eklere niçin ??ortaç?? denildiğini açıklayalım
  
  Tanı (-dık) adam
  Eylem ORTA+Ç Ad
  Eylemle adın ortasına gelerek eylemi sıfat yapar Tanıdık adam sıfat tamlamasıdır
  
  ORTAÇ EKİ
  
  - dık
  Tanıdık adam
  Çalmadık kapı
  Beklenmedik misafir
  -ecek
  Akacak kan
  Gelecek yıl
  Okunacak şiir
  -miş
  Susamış çocuk
  Küflenmiş peynir
  Sararmış yaprak
  -ar, -er
  Güler yüz
  Koşar adım
  Okur yazar adam
  -mez, -maz
  Utanmaz adam
  Bitmez iş
  Okunmaz yazı
  ** Adı niteler, tamlama kurar
  ** Yapım ekidir
  
  ZAMAN EKİ
  Adamı tanıdık
  Kapıyı çalmadık
  Misafir beklemedik
  Çok kan akacak
  Yıllar sonra gelecek
  Şiir okunacak
  Çocuk susamış
  Peynir küflenmiş
  Yapraklar sararmış
  Onun yüzü hep güler
  Hızlı adımlarla koşar
  O sürekli okur ve yazar
  O adam hiç utanmaz
  Onun işi bitmez
  Onun yazısı okunmaz
  ** Cümlenin yükleminde bulunur
  ** Çekim ekidir
  
  2- ULAÇ (Zarf fiil)
  
  Bu eklere niçin ??Ulaç?? denildiğini açıklayalım
  
  Sev (+erek) çalıştı
  Eylem ULA+Ç Eylem
  
  Birinci eyleme ulanan (eklenen) ??-erek?? eki eylemi zarf yapmıştır
  
  Severek çalıştı
  Zarf Yüklem (Nasıl çalıştı?)
  Tümleci
  
  Ulaçlar, çekim eki almazlar Bu nedenle, cümlenin her zaman zarf tümlecidir
  Ulaçların olumsuzu ??-me?? ile yapılır; Sınavı kazanamayınca çok üzüldü
  
  3ADEYLEMLER (İsimfiiller)
  
  Eylem tabanlarına getirilen ??-mak, -me, -iş?? ekleriyle türetilir ; Gitmek, gitme, gidiş
  
  A-??mek?? Yapılı Adeylemler
  
  Eylemin adı olma dışında somut ya da soyut varlık adı olamaz
  
  Sigara içen çakmak taşır (Somut ad)
  Duvarlara çivi çakmak yasaktır(Ad eylem)
  Eve ekmek almayı unutma(Somut ad)
  Bu bahçeye çiçek ekmek gerekiyor(Somut ad)
  
  Adın ??-de?? ve ??-den?? durumlarına girebilir
  
  Çalışmaktan kimseye zarar gelmez
  Ne varsa çalışmakta var
  
  B-??-me?? Yapılı Adeylemler
  
  Elindeki kazmayla toprağı kazmaya başladı
  Somut ad adeylem
  
  Niçin kondun a bülbül
  Kapımdaki asmaya
  Somut ad
  Ben yarimden ayrılmam
  Götürseler asmaya
  Adeylem
  
  Adın durumlarına girebilir; Çocuk, okumaya başladı
  Okumayı bilmiyor
  Kitabı okumadan derse girmeyin
  Ulaç eki
  Bu örnekte adeylem söz konusu değildir
  
  Tamlamalarda tamlayan veya tamlanan olabilirler;
  Çocuğun ağlaması
  Çalışmanın faydası
  Okumanın yararı
  
  Sıfat göreviyle kullanılan adlar, adeylem değildir
  Asma köprü
  Burma bıyık
  Çoğul eki alabilir;
  Konuşmazlar, gülüşmezler
  
  C??-iş?? Yapılı Adeylemler
  
  Görüş bildirmek de bir sorumluluktur
  Ad
  
  Bakış açısı çok farklıydı
  Ad
  
  Ortalığa sıcak bakışı bizi sevindirdi
  Adeylem
  
  Görüş farkı, olması gereken bir tavırdır
  Ad
  
  Onun gülüşünü unutamıyorum
  Adeylem
  
  Bu eki alan eylemler, ad anlamlarını yitirmemişlerse, adeylem olarak, eylem anlamlarını
  yitirmişlerse doğrudan doğruya ad olarak kullanılabilir
  
  Dolma (biber)
  Dikiş (dikme) AD
  Yemek (yemek)
  
  EYLEMİN ÇATISI
  
  Eylemler, cümle içinde yüklem görevinde bulunurlar Yüklem görevindeki eylemler, öznelerine ve nesnelerine göre bazı özellikler gösterirler
  
  İşte bu özelliklere ??EYLEM ÇATISI?? denir
  
  ÖZNELERİNE GÖRE EYLEMLER
  
  1Etken Eylemler
  
  Eylem cümlelerinde yüklemin bildirdiği işi yapan (özne) belliyse, bu tür eylemlere ETKEN EYLEM denir Yani öznesi bilinen eylemlerdir
  
  Türkçedeki tüm eylemler, ilk biçimleriyle etken eylemdir
  
  Gizli özne, gerçek öznedir
  
  Çocuk , ağladı (Ağlama işini yapan ??Çocuk?? tur Gerçek özne)
  Ağladı (Ağlama işi yapan ??O?? dur Gerçek özne)
  
  Düşündü, yazdı (O)
  Etken eylem
  
  Şair düşündü, yazdı
  Etken eylem
  
  2Edilgen Eylemler:
  
  Gerçek öznesi belli olmayan eylemlerdir Bu eylemlerde özne, ya bilinmediği ya da söylenmek istenilmediği için söylenmez Edilgen eylemlerde özneyi bulmak için sorulan ??ne??, ??kim?? sorularına yanıt veren sözcük ya da sözcük öbeklerine SÖZDE ÖZNE denir Sözde öznenin asıl görevi nesnedir
  
  Özge, kitap okudu------Etken
  Kitap okudu------Etken
  Kitap oku-n-du-----Edilgen
  Sözde özne
  Bsiz nesne
  
  Asker kolundan vuruldu
  Sözde özne
  Bsiz nesne
  
  3Dönüşlü Eylemler:
  
  Yüklemin bildirdiği eylemi özne yapar ve yaptığı işten yine özne etkilenir
  
  Edilgen eylemler ??L??, ??N??
  Kahve, silahlı kişilerce tarandı
  Önemli evraklar saklandı
  Kuralar dün çekildi
  Kurbanlıklar süslendi
  Odunlar kömürlüğe çekildi
  Eşyalar, odaya taşındı
  Ölü yıkandı
  
  Eylemleri yapan özneler belli değildir
  
  Dönüşlü Eylemler ??L??, ??N??
  
  Ayşe, sokağa çıkmadan tarandı(Kendisini taradı)
  
  Çocuk, bir köşeye saklandı (Kendisini sakladı)
  Genç kız, süslendi (Kendisini süsledi)
  Düşman, cephe gerisine çekildi
  
  4İşteş Eylemler:
  
  Eylemin gösterdiği işi birden çok özne (öznedeki birden çok kişi) ortaklaşa ya da karşılıklı
  Yapıyorsa, bu tür eylemlere işteş eylem denir
  
  UYARILAR
  
  Bazı sözcükler, kendiliğinden işteştir ; Savaş, barış, yarış, güreş
  Öznedeki kişi tek olduğu zaman eylemde işteşlik aranmaz;
  
  Ayhan, kavgaya tutuştu
  Yaşlı adam, ağlayınca sakinleşti
  Kadın, trene zor yetişti
  
  Karşılıklı işteşlik;
  
  Şairler, ara sıra dövüşür
  Çok geçmeden barışırlar
  Eleştirmenler, boşuna tartışır
  
  Birlikte işteşlik;
  
  Düşman askerleri kaçıştı
  (Karşılıklı kaçışılmaz)
  Gecenin karanlığına karıştılar
  (Karşılıklı karışılmaz)
  
  NESNELERİNE GÖRE EYLEMLER
  
  1-GEÇİŞLİ EYLEMLER; Nesne alan,nesneyle kullanılan eylemlerdir İş ve kılış eylemleri
  geçişlidir ; Pencereyi açtı Sözünü dinlemedi Vb
  
  UYARI: İş-kılış eylemleriyle kurulan cümleler nesne almasa da geçişli sayılır
  
  2-GEÇİŞSİZ EYLEMLER; Nesne almayan, nesneyle kullanılamayan eylemlerdir
  
  Durum ve oluş eylemleri geçişsizdir
  
  Oldurgan Eylemler
  
  -r, -t, -dır
  
  Geçişsiz eylemlerin geçişli yapılmasına oldurgan eylem denir
  
  Çocuk uyudu -----Geçişsiz
  Çocuğu uyuttu-----+Geçişli
  Herkes güldü
  Herkesi güldürdü+
  
  Geçişsiz eylemlerde özne olan sözcük, geçişli eylemlerde nesne olmuştur
  
  Ettirgen Eylemler
  
  -r, -t, -dır
  
  Geçiş dereceleri artırılmış eylemlere ettirgen eylem denir Burada ÖZNE, işi yapan değil
  İŞİ YAPTIRANDIR
  
  Kapıyı açtı
  Kapıyı açtırdı
  Kapıyı açtırttı
  Kapıyı açtırttırdı
  
  Öznenin yapılmasını istediği işi bir başkası veya başkaları yapar
  
  Çiçeği suladı
  Çiçeği sulattı
  Çiçeği sulattırdı
  Çiçeği sulattırttı
  
  Parayı bozdu
  dereceden geçişli
  
  Parayı boz-dur-du
  dereceden geçişli
  
  Parayı boz-dur-t-tu
  dereceden geçişli
  
  Parayı boz-dur-t-tur-du
  dereceden geçişlilik pek kullanılmaz
  
• UYARI; Ettirgen eylemler etken ve geçişlidir