Rakı Adabı

Rakının milli içkimiz olmasından dolayı sizlere çok özel bir rakı sayfası hazırlamayı düşündük Her ne kadar insanlar rakıyı içmesini buradan mı
öğreneceğiz dese de biz size zaten burada içmesini öğretmeyeceğiz Sizlere anlatmak istediğimiz rakı hakkında birkaç tane püf noktasını öğretmektir
Yunanlılar rakıyı bizden nasıl çalmak istiyorlarsa biz de bu içkimize sahip çıkalım ve sürekli ailemizle, arkadaşlarımızla içtiğimiz bu güzel içkimizin hiç değilse tarihini öğrenelim

Sizlere burada rakı içerken yanında ne yememiz, neler hazırlamamız gerektiği hakkında bir kaç meze tarifi sunacağız tabii ki bunlar dengeli bir rakı içimi ve hazım kolaylığı sağlaması içindir

Rakı çok uzun yıllardır Türklerin milli içkisi olmuştur Bunun sebebi rakının Türkler tarafından bulunmasıdır Dünyaüzerinde rakının ilk kez Osmanlı sınırları içinde üreitildiğini tüm dünya kabul ediyor Günümüzde Yunanlılar rakıyı Uzo diye tanıtıp tüm dünyaya bunun bir yunan içkisi olduğunu kanıtlamaya çalışıyorlar Avrupa Konseyi Alkollü İçkiler Ekspresler Komitesi diğer içkilerde olduğu gibi (Skotch Whisky) rakıyı da Turkish Rakı olarak adlandırmıştır Türkiye'de dört çeşit rakı üretilir Bunlar Kulüp Rakı, Altınbaş Rakı, Tekirdağ Rakısı ve Yeni Rakı'dır

Halk arasında rakının kaliteli olup olmadığını anlamak için rakı şişesinin altındaki numaraya bakılır Halbuki bu kan yanlıştır Çünkü bu sadece şişenin imal seri numarasıdır Bir başka kanıya göre rakı şişesi sallanır ve içinde pullanmalar olur Pullu rakının kaliteli olduğuna inanılır Bunun sebebi de aşırı soğutulan rakının dışarı çıkarıldığında içindeki aromanın kristalleşmesidir Tam aksine rakı özelliğini kaybetmiştir

Rakı kuru ve yaş üzüm ispirtosunun anason tohumları ile ikinci bir damıtılmadan sonra elde edilir Yıllandırma iki ila altı ay arasında meşe fıçılar içinde yapılır Litre başına en fazla beş gram şeker katılabilir Halk arsında rakıya aslan sütü denilmesinin nedeni eski Osmanlı meyhanelerinde rakının aslan kabartmalı kaplarda sunulması ve renginin sütle aynı renkte olmasıdır Ve bu inanışının sonucunda insanlar rakının içildiği zaman insana cesaret vereceğine inanır Halbuki tüm alkollü içkiler gibi rakı da insanın kaslarını ve sinirlerini gevşetir
Dünyadaki diğer rakı çeşitleri şunlardır;
• Sake Rakısı : Japonların ve Çinlilerin pirinçten elde ettikleri rakıdır
• Slivovits : Sırbistanın erikten ürettikleri rakıdır
• Kumovica : Yugoslavların üzümden imal ettikleri rakıdır

Milli içkimiz rakının ilk defa kitabı yazıldı Meğer eskiden "Aliyülala Gazi Ayıntap Rakısı"ndan, "Üzüm Kızı Rakısı"na kadar ne rakılar varmış!
Etiketlerinin arasında gezinirken, aaaiften içmeden sarhoş oldum Hem Türk olacaksın, hem rakıyı severek içeceksin, hem yıllardır içki yazıları
yazacaksın, hem de rakıdan tek kelime bile söz etmeyeceksin Böyle şey olur mu? Oldu vallahi

Yıllardır Martinik romlarından, Normandiya calvadoslarına kadar bir dolu içkiyle ilgili yazılar yazdığım halde, bir kez bile rakı yazısı yazmaya elim varmadı Hem olur olmadık birçok kişi bu konuda kalem oynatmamıştı, hem rakıyla ilgili bilinmedik bir şeyler yazmak pek mümkün değildi, hem de ben böyle bir yazıyı yazma hakkını kendimde görecek kadar "rakıcı" değildim Ama, sonra Sonra rakıyla ilgili enfes bir kitap çıktı, içinde milli içkimizle ilgili hiç bilmediğimiz bir sürü bilgi ve tarihi malzeme vardı Hatta asırlık rakı etiketleri bile bulunuyordu Kitabı değerli üstadım, Dünya Barmenler Birliği üyesi ve Türk barmenlerinin duayeni Vefa Zat yazmıstı Yıllardır bu kitapla ilgili iğneyle kuyu kazar gibi araştırmalar yaptığına tanık olmam, benim için kitabın değerini daha da arttırıyordu Ve işte artık rakıyla ilgili, daha doğrusu ilk kez yazılan rakının kitabıyla ilgili bir yazı yazabilirdim

Vefa Ağabey, iletişim Yayınlan'nın "Ehliaaafin kitapları"' dizisinden çıkan Adabıyla Rakı ve Çilingir Sofrası kitabında, önce rakının tanımını veriyor; "Kuru üzüm alkolü bakır imbiklerde anason tohumuyla ikinci kez damıtılır, litresine en fazla 10 gram şeker konur, kaliteli suyla karıştırılır ve dinlendirildikten sonra şişelenir"
Rakı, ansiklopedik tanımıyla bu Ama, görünüşte bu kadar basit olan rakı bir zamanlar inanılmaz derecede çeşitliymiş Evliya Çelebi Seyahatnamesine göre rakı ürericilerine "Arakçıyan esnafı" denirmiş ve bunlar da muzlu rakı, hardaliye rakı, nar rakısı, anlamına gelen "Arak" sözünden türediği Araki, terleten anlaımına geliyor Rakı da, Arakiden türemiş bu görüşe göre Bazıları da iri, uzun taneli ve kalın kabuklu "Razaki" üzümünden yapılan anasonlu rakının razakiden dolayı zamanla raki, sonra da rakı diye adlandırıldığını ileri sürüyorlar Gerçekten de eskiden razaki üzümünden nefis rakılar yapılırmış Rakının ilk kez Irak'ta yapılıp buradan komşu ülkelere yayıldığı, bu yüzden de Irak kökenli anlamına gelen "Iraki" sözcüğüyle anıldığını düşünenler de var

Bir başka senaryo da, rakı kelimesinin kısrak sütünden yapılan kımızdan damıtılan kımız rakısı "Arika"dan türediği Vefa Zat, tüm bunları sıraladıktan sonra, "Bence rakının araktan kaynaklanmış olma ihtimali daha mantıklı," diyor Kaynağı ne olursa olsun, adı nereden gelirse gelsin, rakı Türkiye'nin içkisi Osmanlı döneminde bile en sevilen içki Tarihi bilgiler de bunu doğruluyor Mesela I880'lerde Sarıcazade Ragıp Paşa'nın Tekirdağ yolu üzerindeki Umurca Çiftliği'nde yapılan Umurca rakısı, çok ünlüymüş Bu rakının yanı sıra, Erdek rakısı ve Deniz Kızı da pek beğenilirmiş

Abdülhak Şinasi Hisar'ın Boğaziçi Mehtapları kitabında yazdığına bakılırsa, boğazda çilingir sofralı kayık sefaları yapılır, kayıkta sazlar çalınır, taze balıklar, siyah ve sarı havyar, Gelibolu sardalyası, Tirilye zeytini, balık yumurtası, türlü peynirler ve meyveler bu rakılara meze edilirmiş Sonra Bomonti rakısı bu rakılara rakip çıkmış İzmir'deki bir fabrika Bomonti rakısı ve Alem rakısı adlı iki ürün çıkarmış Bunlardan iyi dinlendirilmiş Bomonti, epey tutulmuş Ardından, Kadıköy Söğütlüçeşme'de imalathanesi bulunan Constantin Georgiadis'in yaptığı Elif ve A rakıları piyasaya sürülmüş Galata'da yapılan Baküs rakısı da bu kervana katılmış Hanım, aaaif, Ruh, Jale, Dimitrokopulo, Efe, Bahçe, Üzüm kızı ve Memur da dönemin diğer rakı isimleriymiş

Kitapta I935 yılının Ayda bir dergisinden bir de ilan yer alıyor Aynen şöyle: "Mideyi bozmaz! Başı ağrıtmaz! Susatmaz! Halis üzümden çekilmiş ve uzun müddet dinlendirilmiş, rakıların en iyisi Bilecik Rakısi'dır" Aynı rakı, Cumhuriyet Almanağı'na da şu ilanı vermiş: "Medhüsenasına lüzum rmeyen, fevkalade Bilecik rakısı"
Bahçe rakısı ve Olgun rakı ise 1930'ların diğer rakıları '40'larda bunlara Galata'da yapılan Çamlıca, Dem ve Fertek rakıları eklenmiş
Peki bu rakılara ne mi olmuş? İşte orası çok hazin Adları bile insanı çakıraaaf etmeye yeten bu rakılar, 1944'ten sonra ortalıktan kayboluvermiş Çünkü 1944'te, rakı üretme ve satma hakkını sadece Tekel Genel Müdürlü-ğü'ne veren kanun çıkmışDevletin demir eli, bu renkli sektörün üstüne bir kabus gibi çöküp herşeyi tuzla buz etmiş Tekel'den önce sadece 1938 yılında 48 tane rakı üreticisi varmış Büyük şehirlerin yanı sıra Eskişehir, Balıkesir, Edirne, Kastamonu, Muğla, Antalya, Çanakkale, Erzurum, Giresun, Kocaeli, Konya, Samsun ve Trabzon gibi illerde de harıl harıl rakı damıtılıyormuş Bazı imalatçılar değişik kalitelerde iki-üç rakı yaptıklarından, o yıllarda piyasada yüz civarında marka bulunduğu tahmin ediliyor Gerçi bu devletleştirme, rakıcıların devletten yedikleri ilk tokat olmamış Geri kafalı siyasetçiler 1920'de kanunla her türlü içkinin yapılmasını, satılmasını ve içilmesini yasaklamışlar Rakı üretenler batmış, onların yerine kaçak rakı imalatı yaygınlaşmış Üzüm evlerde kıyma makinelerinde kıyıldıktan sonra, çamaşır leğenlerinde mayalandırılıyor, gaz tenekelerinden yapılan imbiklerde de
damıtılıyormus Tabii bu rakılar berbatmış Vefa Ağabey'in Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın Meyhanede Kadınlar kitabından aktardığına göre, bir gün sarhoşun biri kötü rakıdan içerken şöyle isyan etmiş: "Getir ulan Anasını sattığımın dünyası Polis mi gelecek? Jandarma mı? Birkaç tek ikramla gönüllerini alırım Tenezzül edip istanbul Valisi burayı şereflendirseler bir iki toka ile işi geçiştiririm Her zaman ziyafetlerde şampanya içilmez ya Yasaktan sonra rakılar ne hale geldi Tatsın da anlasın Görevlidir"

Neyse ki bu saçmasapan yasa akşamcıları 6 yıl inlettikten sonra kalkmış Rakıcılar da kaliteli rakıya susamış tiryakilerin açlığı sayesinde eski günlerine dönüvermişler Ama bu kez de '44'te devletçilik fırtınası bu güzel rakıları tarihe gömmüş O zamanki adı "İnhisarlar idaresi" olan Tekel, değişik fabrikalarda ürettiği rakılarını farklı isimlerle piyasaya sürmüş "Aliyülala Gazi Ayıntap Rakısı", "Halis soma ve anasondan mamul Ala Boğaziçi Rakısı", "Hususi fevkalade rakı", "Hususi ala rakı", "Nazilli rakısı", "Aydın rakısı", "Yalova rakısı" "Filurya rakısı" ve "İyi rakı" bunlardan bazılarıyrmş

Aradan 50 yıl geçtikten sonraki durumu ise hepimiz biliyor, yaşıyoruz Rakı üretimi hala devletin tekelinde Üstelik, dünyada alkolizmle savaşan bir-iki İskandinav ülkesi dışında içki üretiminde devlet tekeli hiçbir ülkede kalmamışken bu böyle Devlet rakı talebini karşılayamıyor, aldığı üzümü rakıya yetiştiremiyor, berbat pancar küspesi alkolünü rakılara katıp üzümden gelen o güzelim tadın içine ediyor Bazen de anasonu az aldığından rakıya az koyuyor, rakı diye tatsız tutsuz bir alkol yapıyor bu
defa Üstelik rakıların içenin gönlünü okşayan bir özelliği de yok Kulüp rakısının o nefis etiketini saymazsak, diğerleri hiçbir özelliği, otantikliği olmayan, sıradan etiketler, sıradan şişeler ve sıradan isimlerle pazarlanıyor
Vefa Ağabey'in kitabındaki o güzelim etiketlere baktıkça, rakıların isimlerini okudukça ve devletin üç çeşit rakısına mahkum olduğumuzu hatırlayınca, insanın isyan edesi geliyor: "Ey devlet, çık artık Şişemizin, kadehimizin içinden!"

Mehmet YALÇIN
Esquire / Ekim-1994

RAKI ÇEŞİTLERİMİZ

ALTINBAŞ

Sadece üzüm sumasından üretilir Hacmen %50 alkole sahiptir
Türkiye de üretilen rakılar arasında içimi ve kokusu en güzel olan
rakıdır
Bizi dünyada temsil eden bu rakı aynı zamanda rakı tarifi verilirken baz alınır

KULÜP RAKISI

Altınbaş gibi üzüm sumasından üretilir ve % 50 alkol içerir
Kulüp ve Altınbaş rakının arasındaki farkı sadece tiryakiler bilir
Her ikiside Türkiye' nin en iyi rakıları olma yarışında birbirilerine
rakipler
TEKİRDAĞ RAKISI

Tiryakiler üzülmesin ama Tekirdağ rakısının Tekele göre hiçbir özelliği yok
Ünüde sadece hurafeden ibaret Tekelin dediğine göre bu fabrikada standart rakı üretiliyor Belki de Tekirdağ'ın suyudur bu rakıya tadını veren Tekirdağ rakısı % 45 alkol içermektedir
DİP RAKISI

Dip Rakısıda ne demeyin Dip rakısı sadece tekel çalışanlarına ve özel hediyeler için hazırlanan rakıdır
Standart rakı üretilirken içinde bulunduğu tanklarda üç katman oluşturur
Dip Rakısı bu katmanların en altındaki kokusu ve tadı en güzel olan katmandan yapılır

YENİ RAKI

Gelgelim Yeni Rakıya Hacmen %45 alkol içermekte olup alkolun en az % 65'i üzüm sumasından elde edilir
Yeni Rakının hayatımızda çok önemli bir yeri vardır
Belkide ilk içtiğimiz rakı belki de hayatımızda en az bir kez içtiğimiz rakı

Rakıname

İçmesini bilene
Zevk-u sefadır
İçme'yi bilmeyene
Cevr-ü cefadır rakı

Bir münasip mikdarı
Muhabbet anahtarı
Kaçırırsan ayarı
Can'a ezadır rakı

Ne dert kalır, ne keder,
İçeni mes'ut eder
İçebilirsen Eğer
Ruhu ciladır rakı

Ham ervahsan yanaşma
Arif'sen ondan şaşma,
İç ama, haddi aşma
Ferahfezadır rakı

Yarattığı ahengi,
Ne saz verir ne çengi,
Terbiyenin mihengi
Dense sezadır rakı

Beyaz peynir, domates,
Yanına bir kavun kes,
Çiğ köfteyle ne enfes
Bir iptiladır rakı

Biraz tuzlu leblebi,
Kadehin billur leb'i,
Dudakları öpmeli,
Yoksa hebadır rakı

Ehli kemal olana
Zevkle hem'hal olana,
Sohbette tad bulana,
Yar'ı vefadır rakı Misten ala kokusu,
Ana sütü gibi su,
Şu ki sözün doğrusu
Müstesna ma'dır rakı

Dost bezminde sohbette
Neşe-i muhabbette
Her manevi lezzete
Bir vasıtadır rakı

Nükte, cinas anlayan
Ahengi-i bezm'e uyan,
İçip zırvalamayan,
İşte o'nadır rakı

Eşek içince zırlar,
Köpek içerse hırlar
Kedi içse tırmalar,
İnsanlar'adır rakı

Al kadehi eline,
Dokun gönül teline,
Muhabbet alemine,
Bir merhabadır rakı

Adabı, erkanı var,
Zamanı mekanı var,
Kimin ki iz'anı var,
O na şifadır rakı

Gönül dargınlarına,
Vefa kırgınlarına,
Hayat yorgunlarına,
Haza devadır rakı

Mirkelamoğlu der ki:
Had bilmezsen eğer ki,
Öyle rüsva eder ki,
Başa beladır rakı

Necip Mirkelamoğlu

Rakı Kimlerle İçilir

Rakı içmeye başlamadan önce sofranızın meyhanedekiler gibi donatmalıyız İçeceğimiz insanlara gelince bunlar sevdiklerimiz, arkadaşlarımız, muhabbeti güzel olanlar, hoşgörülü olanlar, dinlemesini bilecek, sizin de onları dinlerken zevk alabileceğiniz hoşgörü sahibi, aaaif kaçırmayacak veya aile ortamında ya da kız arkadaşınız olabilir
Bu sofra insanların birbirlerini anlayabileceği, birbirlerine anlatmak istedikleri karşılıklı sevgi ve saygının hakim olduğu bir sofradır Rakı, içtikten sonra huzursuzluk yaratmak için,
kafanız bozuk olduğu zaman veya birinin hatırı olduğu için içilmemelidir Rakı insanları birbirlerine yaklaştırdığı kadar çok fazla da uzaklaştırabilir
Dengeli demlenmeyi bilmiyorsak ortamımızın tadı kaçar Rakı sofrasına otururken ve kalkarken eklımızda olması gereken o masaya gülüp eğlenmek için oturduğumuzdur
Rakı sofrasında insanlar çok mütevazi ve samimi oldukları için bu masada dostluklar pekişir ve kolay arkadaş edinilir Eskilerden beri bu şekilde cereyan etmiştir Hala da öyle olduğunu görebiliyoruz Rakı en güzel aile ortamında içilir
Bu davranış karı koca arasındaki veya aile fertleri arasındaki bağları kuvvetlendirirBurada anlatılanlar sadece içmesini veya demlenmesini bilenler içindir

Rakı Nasıl İçilir

Eskiden rakı kadehlerde sek olarak içilir ve üzerine bir yudum su alınırdı Günümüzde ise rakıyı rakı bardağı dediğimiz aslında limonata bardağı olan bardakta sek olarak değil de su ile karıştırarak içiyoruz Rakı içmenin en büyük püf noktası soğutulmuş rakı, bardak ve soğuk sudan geçer Aksi takdirde rakı içiminden hiçbir zevk alınmaz
Çoğu insan rakıyı kendine özgü bir tarzda içer Kimisi sulandırarak, kimisi sek içerek, kimisi şişesinden içerek aaaif almaya çalışır Büyük çoğunluk ise kendi ağız tatlarına en uygun karışımı hazırlar

Rakı hazırlanırken dikkat edilmesi gereken çok önemli bir nokta da bardağa önce rakı, sonra su, son olarak da buz konulmasıdır Rakıyı sulandırmadan üzerine buz konulursa rakının aroması kristalleşir ve rakının tadı bozulur Rakı meze ile birlikte yudum yudum ve yavaş içilir Demlenmek rakı içerken kullanılan bir kelimedir Bunun sebebi çayın rengi ve kokusu suya sinerek içilecek kıvamı almasıdır Atalarımız da buradan yola çıkarak rakı masasında demlenme sözcüğünü kullanır Rakı sofrasında demlenmek ve sarhoş olmayı birbirinden ayırtedebilmek gerekir Bu yüzden rakı içmek özen gerektiren bir iş olduğundan sadece içmesini bilenle içilir Rakı içen herkes kendi ayarını kesinlikle bilir Sınırları zorlamaya başladığımızda bu işe dur demeyi bilmeliyiz Rakıyı bilinçli olarak tadını seviyorsak içmeliyiz Rakı hiçbir zaman sarhoş olmak için içilecek bir içki değildir Çünkü bunun sonuçları çok kötü olabilir Eğer rakı masasında biz ve karşımızdakiler dengeli demlenebiliyorsak ne mutlu bize
Rakı yalnız başına içilmeyip arkadaşlar veya dostlarla birlikte içilir Çünkü rakı masaları sohbetlerin yapıldığı, hikayelerin anlatıldığı, hem dinleyici hem
konuşmacı olduğumuz bir ortamdır Bu sanki bir grup terapisine benzer Ayrıca rakı masasında herkes birbirine saygılı olmak zorundadır

Rakı Ne Zaman İçilir

Haydi Abbas, vakit tamam ;
Akşam diyordun, işte oldu akşam
Kur bakalım çilingir soframızı
Dinsin artık bu kalp ağrısı

Cahit Sıtkı Tarancı

Birçok şairin de dediği gibi güneş battıktan sonra içilir Akşamın karanlığında günün üzerimizde bıraktığı etkiyi azaltmak, rahatlamak ve biraz olsun dertlerimizden
uzaklaşmak için içilir Aynı zamanda akşam olduğunda herşey görmek zorunda
kalmayız Canımızın istediklerini, kalbimizin hissetdiklerini, kısacası görmek istediklerimizi görürüz Rakı içerken mevsimlerin de farklı etkileri oluşur insan üzerinde Örneğin bir ilkbahar akşamında ırmak kenarında suyun sesini dinlerkenKışın çatıya vuran yağmurun
sesini dinlerken Sıcak bir yaz akşamında arkadaşlarımızla bir araya geldiğimizde, rüzgarlı bir sonbahar gününde dökülen yaprakları izlerken içilen rakılar
damağımızda hep farklı tatlar bırakır Bunlardan farklı olarak rakı aile toplantılarında, misafirliklerde, herhangi birşeyi kutlamak için, dostlarla bir araya geldiğimiz zamanlarda içilir
Rakı Nerede İçilir

Türkiye' de rakı başta meyhane olmak üzere, barda, restoranda, piknikte, otellerde ve tabii ki evde içilir Farklı yerlerde rakı içmenin farklı adapları vardır
Meyhane, mey (şarap) ve hane kelimelerden türemiştirTürkiye'ni dört bir yanında İstanbul meyhaneleri kendilerine özgü üslupları ile ünlenmişlerdir
Meyhaneye kesinlikle karın doyurmak için girilmez Meyhanenede ana yemekler (karın doyurucu) hariç tüm mezeler bulunur
Buralarda restoranlardaki gibi mezeler mönüden değil görerek seçilir Meyhane geleneklerine göre sofrayı donatmak deyimi çok kullanılır Meyhane saygılı bir ortam ve her müşteri bir kraldır Meyhanelerde insanları rahatsız etmeyecek şekilde Türk Sanat Müziği çalınabilir Günümüzde meyhanelerde maç ve at yarışları izleyen insanları görmek bizi üzüyor Bar ortamları kalabalık, yüksek sesli müzik olduğundan rakı içmek için
bir mekan değildir Barlarda çoğunlukla amerikan bar kullanıldığından bu masalarda da rakı içmek uygun değildir Restoranlar meyhanelerle aynı işi yapmalarına rağmen bu gibi yerler kendilerini bir üst düzeyde görüyorlar Buralarda rakı içmek meyhanelerdeki kadar aaaifli olmaz
Rakı içmek için bir diğer ortamsa doğadır Pikniğe gittiğimizde ızgara yapılır, peynir ve domates gibi çok güzel mezelerimiz olur yanımızda Türkiye'de piknik yapmak için genellikle şehir dışına çıkmak zorunda kalırız Bu gibi yerlere yürüyerek gidilmesi zor olduğundan arabayı giderken biz, dönüşte de rakı yerine kola içen bir arkadaşımızın
kullanması iyi olur Bir de halk arasında açık havada rakı insanı çarpmaz şeklinde bir söylenti vardır Bu kesinlikle yanlış ve yapılmaması gerekir Çünkü alkol güneş altında insanı daha fazla etkiler Eğer alkolden veya rakıdan hoşlanmıyorsak bir tane bira veya bir bardak kırmızı şarap piknikte daha uygun olur