Ermeni Sorunu

Türkiye Tarihi





1878 Berlin Antlaşması'ndan sonra İngiltere ve Rusya'nın çıkarları doğrultusunda, Ermeni ayaklanmaları başladı Birinci Dünya Savaşı başlayınca Ruslar, ülkelerinden getirdikleri Ermeni birliklerini Doğu Anadolu'da kullandılar Osmanlı Devleti'nde yaşayan Ermeniler de Rusların yanında yer almıştır


Doğu Anadolu'nun savunmasını zorlaştırdıkları için hükümet 1915 Tehcir Yasası ile, orada yaşayan Ermenileri bir başka yere göç ettirdi Ermeniler, Suriye ve Lübnan'a yerleştiler Göç ettirilen Ermenilerin bir bölümü savaş hali, salgın hastalık ve asayişsizlik nedeniyle yaşamını yitirmiştir Bu olay, Ermeniler tarafından günümüze kadar kullanılmıştır


Wilson İlkeleri'nden hareketle Batılı devletler, ABD'nin mandasında Doğu Anadolu'da bir Ermenistan devletinin kurulmasını kararlaştırmışlardı Amerikan Senatosu'nun Ermenilerin Doğu Anadolu'da çoğunlukta bulunup bulunmadığını incelemek üzere gönderdiği General Harbord'un araştırması sonucunda, Ermenilerin azınlıkta olduğu ortaya çıktı


Birinci Dünya Savaşı sırasında yayınlanan Wilson İlkeleri'yle ilk defa bağımsız bir Ermeni devletinden söz ediliyordu Sevr Antlaşması'nda Doğu Anadolu'da Ermeni devleti kurulması maddesi yer almıştır


Ermenistan İle Savaş


TBMM açılmadan önce Mustafa Kemal ile Kâzım Karabekir, Ermeni saldırısını önlemek için gerekli tedbirleri alıyorlardı TBMM açıldıktan sonra ise Ermenistan saldırıları arttı 1920 Haziranı'nda TBMM doğu cephesini kurdu Komutanlığına da Kâzım Karabekir getirildi Böylece:


Ermeniler durdurularak Doğu Anadolu'dan atıldı

Batı Kuvay-i Milliye birlikleri Yunanlıların önünden çekildi

Ermeniler, 1920 Kasım ayı sonunda TBMM'ye barış için başvurdular

2-3 Aralık 1920'de Ermenilerle Gümrü Barışı imzalanmıştır

Barışa göre; Ermenistan bugünkü Doğu Anadolu sınırlarımızı tanıdı Kars ve çevresi Türklere verildi Ermenistan Cumhuriyeti, Sevr Barışı'nı geçersiz saydığını belirtiyordu TBMM, Doğu Anadolu'da yaşayıp da oradan göç eden Ermenilerin diledikleri takdirde 3 yıl içinde geri gelip eski yerlerine yerleşebileceklerini kabul ediyordu Ermeniler, Türkiye'ye karşı düşmanca davranamayacaklardı Buna karşılık TBMM Hükümeti, Ermenistan'a diledikleri takdirde askeri ve siyasal yardım yapacaktı


Ermenistan'a karşı kazanılan bu zafer, TBMM'nin hem askeri hem de siyasal ilk başarısıdır Sonuçta:


TBMM Hükümeti, doğuda savaşı yürütmüş ve kazanmıştır TBMM'nin varlığını kabul etmeyen Ermenistan, bu tutumunu değiştirmiştir


Sevr Barışı'nı tanımadıklarını belirten Ermeniler, kendilerine verilmesini istedikleri Türk toprakları iddialarından vazgeçmişlerdir


TBMM, içte ve dışta büyük saygınlık ve güç kazanmış, Doğu Cephesi kapanmış buradaki güçler Batı cephesine kaydırılmıştır


TBMM, Gümrü Barışı ile uluslararası varlığını ilk kez kanıtlamış, TBMM ile kurulan devletin varlığını daha da pekiştirmiştir


Anlaşma metninde "Osmanlı Devleti" adı hiç geçmemekte, TBMM'nin kurduğu devlet "Türkiye" adıyla belirtilmektedir


Doğu Cephesi'nin kapanması, İç Anadolu'da ayaklanmalarla, Batı Anadolu'da Yunanlılarla, Güney'de Fransızlarla çarpışan birlikleri rahatlatmıştır


Gümrü Barışı'ndan sonra Gürcistan ile de antlaşma yapıldı Gürcistan'ın Mondros'tan sonra işgal ettiği Ardahan ve Artvin geri alındı (23 Şubat 1921) Birkaç hafta sonra Batum da kazanıldı Ancak Batum, sonradan Rusya'ya bırakılacaktır