Ozanlarımız - Aşık Sümmani

Aşık Sümmani


Ervah-ı ezelden levh ü kalemden
Bu benim bahtımı kara yazdılar
Gönül perişandır alev-i alemde
Bir günümü yüz bin zara yazdılar

Sümmani'nin gerçek adı Hüseyin olup, babası Kasımoğulları'ndan Hasan'dır 1861 yılında Erzurum ili, Narman ilçesi, Samikale Köyü'nde doğmuştur Kendileri bu köye Kafkaslar' dan gelmişlerdir Babası köyde çobanlıkla geçimini sağlamakta idi Hüseyin 10-11 yaşlarına geldiğinde, babasıyla birlikte çobanlık yapmaya başladı Hüseyin'in genellikle danalarını otlattığı yer Ablaktaş'tır: Bir gün Şekerli Düzü' ne hayvanlarını otlatmaya tek başına gider Hüseyin, kendisine doğru bir atlının geldiğini görür Atlı, Hüseyin'e selam verir ve adını öğrenmek ister Çok aç olduğunu söyleyip ondan ekmek ister Köylerinde nerede misafir olabileceğini sorar Hüseyin üç arpa ekmeğinin yarısını atlıya verir O' nun bu cömertliği hoşuna gider ve der ki:

-Oğul, sana bir dua öğreteyim Bu duayı kırk gün okuyacaksın Yalnız yüz tane taş say, cebine koy Her okuyuşta bir taş atarsın Duayı kırk gün okur ve son gün Ablaktaş'a gider Babası ise Cuma namazını kılmak için köyde kalır Ablaktaş'taki çeşmenin yanında hayvanlarını otlatmaya bırakır O da namaz kılmaya niyetlenir Daha önce babasıyla burada namaz kılarlarmış Namaz vaktini anlamak için de kendilerine bir taş tespit etmişler Güneş taşa isabet ettiği zaman öğle vakti olduğunu anlarlarmış, O gün de babasıyla yaptığı gibi kendisine taşı nişan eder ve Güneş'e bakarken uykuya dalar

Uykusunda, çeşmenin başında kırk yeşil güvercin görür Güvercinler birden kaybolur ve karşısında üç derviş belirir Dervişler Hüseyin'e abdest aldırırlar ve birlikte namaza dururlar Hatta bir dörtlüğünde der ki:

Vardım saf saf olup durmuş divana
Ben de el bağlayıp geçtim bir yana
Meylimi bağladım gari sübhana
O güzel Allah'ı gözler gözlerim

Daha sonra Hüseyin'i ortalarına alıyorlar Hüseyin bakıyor ki dervişlerden birinin elinde bir tabla, üç dolu bardak var Derviş, bunları Hüseyin' in önüne getiriyor ve

-Hüseyin, bu şerbetlerden bir tanesini iç bakalım

diyor Hüseyin bardakların içindekileri şerbete benzetemiyor Kendisini kandırdıklarını Ona içki içireceklerini sanıyor Ne kadar zorluyorlarsa da içmiyor Bunun üzerine birisi Hüseyin'in ellerini tutuyor birisi de parmağını bardağa batırıp Hüseyin'in ağzına sürüyor Tam bu esnada Hüseyin uykudan uyanıyor Bakıyor ki, ne derviş var ne de şerbet Fakat ağzında İnanılmaz bir lezzet hissediyor

- Öylece bir daha uykuya dalıyor Uykuda yine karşısına dervişler çıkıyor Tam eline bardağı alıp içmeye hazırlanıyor ki, dervişler şôyle diyor:

-Oğul, buna aşk badesi derler Sevdiğin kız aşkınadır Kızın adı Gülperi'dir Bedahşah kentinde Şah Abbas'ın kızıdır Sen Onun O da senindir Birbirinize aşık maşuk'sunuz Dervişlerden biri Gülperi'nin cemalini gösterir Üç bardak Hüseyin'e üç bardak ta Gülperi 'ye verirler Yeşil mürekkeple yazılı bir kitap okuturlar

Üç harf okuttular yeşil yapraktan
Okudum harfini noktasın tek tek

Hüseyin uykudan uyanır ki, ne Gülperi Han var ne de dervişler Danaları da göremeyince köyün yolunu tutar Köye varmaya yakın bir atlıyla karşılaşır,

-Hüseyin, korkma oğlum, sen ereceğine erdin Bundan sonra senin mahlasın Sümman, dünyada kavuşmak senin için haram, der Sümmani, anlam olarak "Sonuncu, sona ait" demektir

Hüseyin köye varınca annesini, babasını uyandırır Babası da ertesi sabah köylülere, çobanlığı bıraktıklarını söyler Aradan otuz kırk gün geçer, günler geçtikçe aşkı da ziyadeleşir Herkes Onun hastalandığını, cin'e; peri'ye karıştığını sanır O zamanlar sıra geceleri düzenlenirmiş Bir akşam babasına yalvarır gecelere katılmak İstediğini söyler Babası da dayanamayıp götürür Sıra Sümmani'ye gelince bazı kimseler, O'nun çocuk olduğunu söyleyerek atlamak İsterler Köylülerin teklifini kabul etmeyerek, türkü söylemek istediğini belirtir ve söze başlar:

Uyandım gafletten oldum perişan
Bir nur doğdu alemler oldu ürüşan
Selam verdi geldi üç-beş dervişan
Lisanları bir hoş sedasın tek tek

Lisanları bir hoş eyler avazı
Onlarda mevcuttur ilm-ü el fazı
Dediler: Vaktidir kılak namazı
Aldılar abdestin edasın tek tek

Aldılar abdesti uyandım habran
Aslımız yapılmış hak ü turabtan
Üç harf okuttular yeşil yapraktan
Okudum harfini noktasın tek tek

Okudum harfini zihnim bu!andı
Yalelerim göz göz oldu sulandı
Baktım çar etrafa kadeh dolandı
Nuş ettim kırkların mahlesin tek tek

Nuş ettim badesin gördüm rengini
Tam on sekiz saat sürdüm cengini
Yar yüzünde saydım üç beş bengini
Halhalın altında hırdasın tek tek

Dediler: Sümmani gel etme meram
Adamı çürütür dert ile verem
Sen içün dünyada kavuşmak haram
Hüdam böyle salmış kalemin tek tek

Koşma bitince köylüler şaşırır Onun badeli Aşık olduğu anlaşılır Fakat henüz saz çalmasını bilmemektedir Babası ile bir gün Erzurum ' a giderler Burada aşık kahvelerine devam eder Sazın perdelerini ve tezene tutmasını öğrenir Her akşam köylüyü toplayıp saz çalar Günler ayları, aylar yılları kovalar Sümmani köyde duramaz ve sevdiğini aramaya karar verir Önce KafKaslar'a oradan İran'a gider İran- Turan illerini dolaşır Bedahşah'ı tanıyan, Gülperi'nin adını duyan bir Allah kuluna rastlayamaz Hint, Afgan topraklarına gider Onun bir gurbeti yaklaşık beş yıl sürmüştür Günlerden bir gün rüyasında pirini görür Piri O'na Kırım'a bir geziye çıkmasını söyler Sümmani yanına sofusunu alıp Kırım yolculuğuna çıkar Kışı Kırımda geçirir Yaz gelince tekrar köyüne döner Artık şair, hareket kabiliyetini yavaş yavaş kaybederek duraklama dönemine girmektedir

Devrin büyük şairlerinden Erbabi'yi mat eder Başarıları Erzurum Valisinin kulağına kadar gider Bir süre sonra Sümmani Pasof'a gider Aşığı oradan Suskap köyüne Zülali'nin yanına götürürler O sırada ünü Kars'ı, Ardahan'ı, Erzurum'u kaplamış olan Aşık Şenlik'te oradadır Üçünden bir atışma İsterler İlk sözü Sümmani söyler:

Adem Sefiyullah makam-ı peder
Cennet' te ihvan bir kere düştü
''Sürün'' dedi, mollam takdir-i kader
Cennetten dünyaya bir kere düştü

Şenlik: Hışm-ı nar içinde gülüstan gözü
İbrahim Safa'ya bir kere düştü
İsmail' e gelen koç kurban kuzu
Cennet'ten Mina 'ya bir kere düştü

Zülali: Türaptan bir avuç hak aldı kaddes
Bu zemin Ierzeye bir kere düştü
Beytullah yerine Beytü'l Mukaddes
Kuruldu Kabe'ye bir yere düştü

Sümmani'nin esas amacı, Şenlik ile meydan edilmekti Günün birinde yine Samikale köyünden, Sefili isminde birisi, Aşık Şenlik'in yaşadığı Kars'ın Çıldır ilçesinin Suhara Köyü'ne gider Kendisini Aşık Sümmani olarak tanıtır Fakat mat olup, sazını bırakarak köyüne geri döner Bu olaydan hemen sonra Aşık Şenlik, Ardahan'a gider Aşık Sümmani ile Ahmet Onbaşı da Şenlik'İn köyüne gelirler Orada yöre İçinde önemli bir konuma sahip olan, Haşimoğulları 'ndan Celal Bey ve Şerif Bey'le karşılaşırlar Her ikisi de, bir süre önce köye gelip kendisini Sümmani olarak tanıtan aşıktan, Onun Şenlik'le yaptığı karşılaşmadan bahsederler O zaman, Sümmani kendi şanını kurtarmak için Aşık Şenlik'le karşılaşmak istediğini söyler Şenlik, Ardahan'dan köye çağrılır Neticede bir araya gelirler Hem tatlı tatlı sohbetler ederler hem de atışırlar Sonunda yenişemeyip, kardeş olduklarım ilan ederler Birkaç gün sonra köyüne geri döner Fakat zaman Gülperi'yi unutturamamıştır Köylüleri ona rastlayıp konuşturdukları zaman, O, şu şiirini söyler:

Ervah-ı ezelden levh ü kalemden
Bu benim bahtımı kara yazdılar
Gönül perişandır alev-i alemde
Bir günümü yüz bin zara yazdılar

Gönül gülşeninde har oldu deyu
Hasretlik ismimde var oldu deyu
Sevdiğim, sevdiğin pır oldu deyu
Erbab-ı garezler yare yazdılar

Dünyayı sevenler veli değildir
Canı terk edenler deli değildir
İnsanoğlu gamdan hali değildir
Her birini bir efkara yazdılar

Nedir bu sevdanın nihayetinde
Yadlar gezer yarin vilayetinde
Herkes diyarında muhabbetinde
Bilmem bizi ne civara yazdılar

Döner mi kavlinden sıdk-ı adıklar
Dost ile dost olur bağrı yanıklar
Aşk kaydine geçti bunlar aşıklar
Sümmani'yi ''Derkenara'' yazdılar

Aşık artık gerileme dönemine girmiştir Bir gece rüyasında Gülperi işaret almadan gurbete çıkmaması yolunda tembih eder Bu duruma çok üzülür Zaman zaman Erzurum'a gidip gelmektedir Erzurum da bulunduğu günler kahvede otururken arkadaş ve dostları sözü eski günlerden açıp Sümmani'ye Gülperi ile olan aşkını anlattırmak isterler Artık ihtiyardır Sazını eline alıp şu şiirini söyler

Tarih seksen dokuz on bir yaşımda
Cem başımda iş birer birer
On sekiz yıl sürdü yarin peşinde
Akıttım gözümden yaş birer birer

Görmedim dünyada bir şadlık demi
Geçti civan ömrüm, gülmem encamı
Her boyun sistemi, feleğin kahrı
Vurdu her taraftan taş birer birer

Sümmani'yim hani benim otağım?
Gün be gün, bulandı dalım, budağım
Devroldu devranım, çevrildi çağım
Döküldü dihenden diş birer birer

Bir gün gençliğini hatırlayıp aşk badesini içtiği Ablaktaş'a gider Çobanlığı bıraktığından beri buraya hiç gitmemiştir Orada oturur, uzun uzun düşünür, çalar, söyler Artık, sadece kahvelerde çalıp söylemektedir Bu sıralarda, Gülperi de Sümmani'den haber alamadığına üzülmektedir Bir gün Bedahşah 'tan tellal çağırttırır Sümmani'yi aratmak için iki kardeş görevlendirir Sümmani'yi bunlara iyice tarif eder Aradan günler, ay!ar geçer İki kardeş Kafkas taraflarına gelirler Birden gözlerine bir adam ilişir Adamlara Sümmani adında birisi aradıklarını söylerler Adamlar:

-Biz Onun akrabalarındanız Sümmani yakında öldü Gülperi adında bir kızı sevmişti Bu kızın aşkı için pir elinden bade verilmişti İşte o vakitten beri Sümmani Gülperi'nin aşığı olmuştur Daha ölmeden bir kaç gün evvel rüyasını görmüştü Günlerce ağladı, son dakikasına kadar Gülperi'nin acılarını çekti Sonunda Ona hasret gitti

İki kardeş, Sümmani'nin ölümüne çok üzülürler Köye dönerler ve doğruyu Gülperi'ye söylemeye karar verirler Şah'ın sarayına yaklaşırlar, bakarlar ki bir cenaze kalkmaktadır Bu Gülperi'nin cenazesidir Sümmani, Samikale Köyü'nde, 5 Şubat 1915 tarihinde vefat etmiştir

Der Sümmani tamam oldu muhabbet
Biz varalım, siz olasız selamet
Kalktı bu karyeden çekildi kısmet
Göründü gözüme yol yavaş yavaş