Edebiyatla İlgili Pratik Bilgiler

Edebiyatla İlgili Pratik Bilgiler

1 Sagu-ağıt-mersiye konu yönüyle ortaktır Mersiye ölçü yönünden farklıdır

2 Koşuk, sagu ve destan İslamiyet öncesi dönemde, dörtlükler biçiminde, hece ölçüsüyle ve genellikle yarım uyak kullanılarak söylenmiştir

3 Yapay destanlar, doğal destan sürecinden geçmeyen yazarı bilinen destanlardır

4 Orhun (Göktürk) Yazıtları 8yy da Orhun Irmağı kıyısında dikilen, yazılı edebiyatımızın ilk ürünleridir

5 Kutadgu Bilig, siyasetname olup, Yusuf Has Hacib tarafından yazılan, didaktik özellikler taşıyan alegorik bir eserdir

6 Atabetü’l-Hakayık (Edip Ahmet), Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi) tasavvufî eserlerdir

7 Dede Korkut Hikayeleri, Oğuzların savaşlarını anlatan, destan devrinden halk hikayeciliğine geçişin ürünü olan, on iki hikayeden oluşan anonim ürünlerdir

8 Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli 13yy da yaşayıp insanlık sevgisini anlatan tasavvufçulardır

9 Risaletü’n-Nushiye (Yunus Emre), Divan-ı Kebir (Mevlana), Makalat (Hacı Bektaş-ı Veli) tasavvufu anlatan eserlerdir

10 İlahi (nefes-deme), şathiye, nutuk, devriye tasavvuf şiirinin dörtlükle oluşan türleridir

11 Koşma, semai, varsağı, destan aşık edebiyatı ürünleridir Dörtlüklerle ve hece ölçüsüyle yazılırlar Koşma, işlediği konulara göre koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt dörde ayrılır

12 Kaygusuz Abdal ve Pir Sultan Abdal tasavvufu farklı yorumlayan kişilerdir

13 Karacaoğlan, Emrah, Aşık Veysel güzelleme; Dadaloğlu, Köroğlu koçaklama türünde eserler vermişlerdir

14 Seyranî (kişsel), Dertli (toplumsal) taşlama örnekleri vermişlerdir

15 Mani, “aaxa” uyak düzeninde, 7’li hece ölçüsü ve tek dörtlük oluşu nedeniyle anonim edebiyatın en yaygın nazım biçimidir Divan şiirindeki rubai ve tuyuğla ortak özelliklere sahiptir

16 Olağanüstülük, kahramanlarının soylu kişilerinden oluşması, abartılı anlatım destanla masalın ortak özellikleridir Destan milli, masal çoğunlukla evrenseldir Destan konusunu tarihi bir gerçekten alır, masal tamamıyla hayal ürünüdür

17 Gazel 5-15, kaside 33-99 beyit ve “aa xa xa xa…” uyak düzeniyle, mesnevi ise beyit sayısında sınırlama olmaksızın “aa bb cc dd …” uyak düzeniyle yazılır

18 Şarkı ve tuyuğ Türk edebiyatına özgü nazım şekilleridir

19 Rubai, tuyuğ, murabba dörtlüklerle oluşturulan divan şiiri nazım türleridir

20 Felsefî ve dinî konuların işlendiği “terkib-i bend” de vasıta beyiti devamlı değişir “Terci-i bend”de vasıta beyiti aynı kalır

21 Gazel ve kasidede ilk beyite matla, son beyite makta, şairin adının geçtiği beyite mahlas beyiti veya taç beyit denir

22 Dize sonlarındaki uyaktan başka şiirin ortasında da uyak bulunursa buna musammat gazel veya musammat kaside denir

23 Münacat, naat, h,c,v divan şiirinde şiirin konularına göre aldığı isimlerdir

24 Divan edebiyatında şairler hakkında bilgi veren eserlere tezkire, halk edebiyatında cönk adı verilir

25 Mecalisi’n-Nafais (Ali Şir Nevai) ilk şairler tezkiresidir

26 Harname (Şeyhi), 15yyda yazılmış hiciv türünde bir mesnevidir

27 Şikayetname, Fuzuli’nin maaşını alamadığı için yazdığı mektup türündeki eseridir

28 Nefi, 17yyda hiciv örneği “Siham-ı Kaza”; nabi, aynı yüzyılda yazdığı, didaktik eser olan “Hayriyye” ile tanınır

29 Nedim ve Şeyh Galib hece ile de yazan divan şairleridir

30 Katip Çelebi “Cihannüma” (coğrafya), Keşfü’z-Zünun; Evliya Çelebi, Seyahatnme; Naima, “Naima Tarihi” adlı eserleri yazan Divan edebiyatının nesir ustalarıdır

31 Takvim-i Vakayi (ilk resmî gazete), Ceride-i Havadis (ilk yarı resmî gazete), Tercüman-ı Ahval (ilk özel gazete), Şair Evlenmesi-şinasi (İlk tiyatro), Telemak-Yusuf kamil Paşa (ilk çeviri roman ), Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat-Şemsettin Sami (ilk yerli roman), İntibah-Namık Kemal (ilk edebi roman), Cezmi-Namık Kemal (ilk tarihi roman), Araba Sevdası-Recaizade Mahmud Ekrem (ilk realist roman), Karabibik-Nabizade Nazım (köy konulu ilk eser), letaif-i Rivayet-Ahmet Mithat (ilk öykü), Eylül-Mehmet Rauf (ilk psikolojik roman), Mai ve Siyah-Halit Ziya Uşaklıgil ( Batılı anlamda ilk realist roman)

32 Tanzimat romanında yanlış batılılaşma ve cariyelik en yaygın konulardır

33 Tanzimat şiirinde divan şiiri biçimleri kullanılmış, içerik değişmiştir

34 Namık Kemal hem tiyatro hem roman yazmış; ancak onu asıl tanıtan vatan temalı şiirleridir

35 Tahrib-i Harabat ve Takib, Namık Kemal’in Ziya Paşa için yazdığı eleştirilerdir

36 Ahmet Vefik Paşa, Moliere’den Cimri, Hastalık Hastası, Kibarlık Budalası gibi tiyatroları çevirmiştir

37 Ahmet Mithat Efendi’nin halka okuma zevkini aşılama düşüncesini Hüseyin Rahmi ve Halide Edep de sürdürmüştür

38 Edebiyatımızın ünlü sözlükleri; Divan-ü Lugati’t-Türk, Muhakemetü’l-Lugateyn, Lehçe-i Osman ve Kamus-ı Türkî’dir

39 Tanzimat edebiyatı ikinci döneminde “sanat sanat için” anlayışına dönülerek, Servet-i Fünun edebiyatına hazırlık yapılır

40 R Mahmut Ekrem “Güzel olan her şey şiire girebilir” diyerek Muallim Naci ile kafiye tartışmasını başlatır

41 A Hamit Tarhan, Namık Kemal’in tiyatro anlayışının tersini savunur Tiyatro tekniği iyi olmadığı için yazdığı tiyatrolar sahnelenemez

42 Edebiyatımızda ölüm temasıyla meşhur şairler; Abdülhak Hamit, Cahit Sıtkı, Yahya Kemal’dir

43 Servet-i Fünuncular beyit anlayışını kırarak nazımı nesre yaklaştırırlar

44 Servet-i Fünun’da romanlar realizm ve natüralizmden; şiirler ise sembolizm ve parnasizmden etkilenir

45 Servet-i Fünun romanı, çevre olarak İstanbul’u, karakter olarak aydınları seçer

46 Tevfik Fikret, sanatının ikinci döneminde sanatı toplumun hizmetine sunar, hece ölçüsüyle yazdığı şiir kitabının ismi Şermin’dir

47 “Sis”, Tevfik Fikret’in İstanbul’a hakaretlerle dolu şiiridir

48 Cenab Şahabettin, parnasizm ve sembolizmden etkilenmiş, bir şiirde birden çok aruz kalıbı kullanmıştır

49 H Ziya Uşaklıgil, Balzac, Stendhal, flaubert gibi realist yazarlardan etkilenmiş; Batılı anlamda ilk realist roman Mai ve Siyah’ı yazmıştır

50 H Ziya’nın anı türündeki eserleri Kırk Yıl, Saray ve Ötesi’dir

51 Hüseyin Cahit Yalçın, “Edebiyat ve Hukuk” adlı makalesiyle Servet-i Fünun dergisinin kapanmasına neden olmuştur

52 Sürgüne gönderilen başlıca sanatçılar; Namık Kemal, H Cahit Yalçın, Süleyman Nazif, Ziya Gökalp, şair Eşref, Refik Halit Karay’dır

53 Süleyman Nazif ve Ahmet Hikmet Müftüoğlu dil yönüyle –sırasıyla- Tanzimat ve Milli Edebiyata bağlıdırlar

54 Şık, Şıpsevdi, Mürebbiye, Metres, Kaynanam Nasıl Kudurdu Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın romanlarıdır

55 Ahmet Rasim, İstanbul’un günlük yaşantısını sade bir dille anlatan bağımsız yazarlardandır

56 Fecr-i Ati, Servet-i Fünun’u eleştirmesine rağmen onun “Sanat kişiseldir” anlayışını devam ettirmiştir

57 Milli Edebiyat, “Genç Kalemler” dergisinde yayımlanan “Yeni Lisan” adlı makaleyle 1911 yılında başlar

58 Milli Edebiyat bir yönüyle halk edebiyatına dönüşür

59 Ömer Seyfettin, mili ve tarihî konulu öyküleriyle tanınan yazardır

60 Edebiyatımızdaki ünlü öykücüler; H Cahit Yalçın, Ömer Seyfettin, Memduh Şevket Esendal, Sait Faik Abasıyanık, Haldun Taner’dir

61 Ziya Gökalp, Türkçülüğün felsefesini yapmış, Milli Edebiyata düşünce yönüyle katkıda bulunmuştur

62 Kızıl Elma, Yeni Hayat, Altın Işık Ziya Gökalp’in şiir kitaplarıdır

63 Özel isimle anılan şairler; Sultanü’ş-Şuara (Şairler Sultanı)-Baki, Vatan Şairi- Namık Kemal, Şairi-i Azam-Abdülhak Hamit Tarhan, Bayrak Şairi-Arif Nihat Asya, Türk Şairi-Mehmet Emin Yurdakul…

64 Türk edebiyatının tarihini bilimsel açıdan işleyen Mehmet Fuat Köprülüdür

65 Edebiyat tarihi yazarları; M Fuat Köprülü, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ali Canip Yöntem’dir

66 Halide Edip Adıvar, İngiliz edebiyatından etkilenir Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye ( Kuruluş Şavaşı’nı işler); Sinekli Bakkal, Tatarcık (toplumsal konuları işler), Mor Salkımlı Sokak (hatıra) bazı eserleridir

67 Y Kadri Karaosmanoğlu, Tanzimat’la Atatürk Türkiye’si arasındaki dönem ve kuşakların geçirdiği sosyal değişiklikleri ve bunalımları işler Tezli roman türünün ustasıdır Kiralı Konak ( kuşak çatısması), Sodom ve Gomore (işgal altındaki İstanbul’un olumsuz yanları), Yaban (Kurtuluş Savaşı ve köylü aydın uçurumunu işler), Ankara ( Cumhuriyet’ten sonraki Ankara’nın üç dönemi) Nur Baba ( Bektaşi tekkeleri) belli başlı eserleridir

68 Reşat Nuri Güntekin’in romanlarında yoğun bir Anadolu atmosferi vardır Dili sade, karakterleri halktandır

69 Refik Halit Karay, sürgünde yazdığı Anadolu konulu eserleriyle tanınır Sürgün, Yezidin Kızı, Bugünün Saraylısı (roman), Kirpinin Dedikleri, Memleket Hikayeleri, Gurbet Hikayeleri bazı eserleridir

70 Beş Hececiler Milli Edebiyatın devamı sayılır Faruk Nafiz Çamlıbel, Enis Behiç Koryürek, Halit Fahri Ozansoy, Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç bu akımın şairleridir

71 Faruk nafiz Çamlıbel, aruzla da yazmıştır Çoban Çeşmesi, Han Duvarları adlı şiirleri ünlüdür

72 Mehmet Akif Ersoy lirik-didaktik özellikteki şiirleriyle tanınır Manzum hikayecilikte ustadır Safahat (yedi bölüm) ünlü eseridir

73 Ahmet Haşim sembolist şairdir Şeiirlerinde anlam kapalı, düzyazılarında dili yalındır Bütün şiirlerini aruzla yazmış, Fecr-i Ati’den sonra bağımsız olarak sanat anlayışını devam ettirmiştir Bazı eserleri; Piraye, Göl Saatleri, Gurabhane-i Laklakan…

74 Yahya Kemal Beyatlı divan şiirine yeni yorum getirmiş, eski nazım biçimleriyle Batılı şiirler yazmıştır Şiirlerinde sonsuzluğa erişme düşüncesi vardır “Ok” şiirinin dışındaki bütün şiirlerini aruzla yazmıştır Eserleri; Kendi Gök Kubbemiz, Eski Şiirin Rüzgarıyla, Aziz İstanbul…

75 Yedi Meşaleciler, Beş Hececileri duygusallıkla suçlamışlar; ancak kendileri de sembolizmden etkilenmişlerdir Z Osman Saba, Yaşar Nabi, Muammer Lütfi Bahşi, Vasfi Mahir Kocatürk, Sabri Esat Siyavuşgil, Cevdet Kudret Solok, Kenan Hulisi Koray sanatçılarıdır

76 Garip Akımı (I Yeniciler) sanatsal anlatımdan, ölçü ve uyaktan kaçınmış sıradan insanların hayatlarını işlemiştir

77 II Yeniciler, I Yeni Hareketine tepki olarak ortaya çıkmışlardır Şiirde anlam kapalılığı savunmuşlar ve sürrealizmden etkilenmişlerdir İlhan Berk, Cemal Süreyya, Edip Cansever, Ece Ayhan bazı temsilcileridir

78 Ahmet Hamdi Tanpınar, Yahya Kemal’in öğrencisidir Şiirlerinde bilinçaltı, rüya ve zaman kavramı baskındır Geçmişe özlem eserlerinin başlıca temasıdır Huzur, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Beş Şehir bazı eserleridir

79 Ahmet Kutsi Tecer, Anadolu motiflerini işler Dergah ve Milli Mecmua’da eserleri yayınlanır Koçyiğit Köroğlu, Köşebaşı bazı eserleridir

80 Ahmet Muhip Dıranas, Fahriye Abla adlı şiiriyle meşhurdur

81 Cahit Sıtkı Tarancı, ölüm, yalnızlık konularını işler En çok bilinen şiirlerinden biri Otuz Beş Yaş’tır

82 Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın en ünlü eserlerinden biri “Üç Şehitler Destanı”dır Eser yapay bir destandır

83 Cahit Külebi: Birçok şiirinde noktalama işareti yoktur Çocuk şiirleriyle tanınır “Türk Mavisi” eserlerinden bir tanesidir

84 Nurullah Ataç: Deneme ve eleştirileriyle anılırDevrik cümle anlayışını başarıyla uygulamıştır “Günlerin getirdiği, Karalama Defteri” bazı eserleridir

85 Gezi Yazısı Yazanlar: Evliya Çelebi (Seyahatname), Ahmet Haşim (Frankfurt Seyahatnamesi), Falih Rıfkı Atay (Yolcu Defteri), Cenap Şahabettin ( Hac Yolunda)…

86 Psikolojik roman: Zehra (Nabizade Nazım), Eylül (Mehmet Rauf), Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (Peyami Safa)

87 Sait faik Abasıyanık: Öykülerinde Adalar’ı, İstanbul’u ve sıradan insanı işler Durum hikayecisidir Semaver, Sarnıç, Son Kuşlar bazı eserleridir

88 Necip Fazıl Kısakürek: metafizik problemleri hecenin gücüyle çok güzel anlatır Şiir dışında tiyatro, öykü, araştırma gibi alanlarda da eserler vermiştir Çile, Bir Adam Yaratmak bazı eserleridir

89 Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaçlı): Balıkçıları ve denizi işler Bodrum’un antik çağlarındaki ismini mahlas olarak kullanır

90 Kemal Tahir: Roman ve hikayelerinin konusunu sistemin aksayan yönlerinden alır Bozkırdaki Çiçek, Devlet Ana, Karılar Koğuşu, Esir Şehrin İnsanları bazı eserleridir

91 Bedri Rahmi Eyüboğlu; şair ve yazarlık dışında ressamdır Karadut, Canım Anadolu bazı eserleridir

92 Tarık Buğra: istiklal Savaşı’nın bilinmeyen yönlerine yeni yorumlar getirdi Küçük Ağa, Osmancık, Siyah Kehribar, yarın Diye Bir Şey Yok bazı eserleridir

93 Yaşar Kemal: Çukurova ve Toroslardaki efsanelere dayalı, toprak kavgalarını işleyen roman ve hikayeler yazmıştır İnce Memed, Orta Direk, Sarı Sıcak, Teneke bazı eserleridir

94 Orhan Kemal: Köyden kente göç ve bu göçün son uçlarını işler 72 Koğuş, Hanımın Çitliği bazı eserleridir

95 Necati Cumalı: Ege Bölgesi’ndeki köylüyü işler Tütün Zamanı, Boş Beşik, Susuz Yaz bazı eserleridir

96 Cemil Meriç: Makale, deneme, eleştiri ustasıdır Bu Ülke,Umrandan Uygarlığa, Kırk Ambar bazı eserleridir

97 Cengiz Aytmatov: Kırgız yazardır Cemile, Gün Olur Asra Bedel, Selvi Boylum Al Yazmalım bazı eserleridir

98 Klasisizm, akıl ve sağduyuya önem verir Latin ve Yunan kaynaklarına yönelen kuralcı, yüksek zümre edebiyatıdır Moliere, Racine, La Fontaine klasik yazarlardandır

99 Romantizm, Klasisizm’e tepkidir Kuralcılığı reddederek ulusal konulara yönelir Zıtlıklar, ak-kara çatışması ve özellikle duygusallık ön plandadır Victor Hugo, Goethe bazı yazarlarıdır

100 Realizm, Romantizm’e tepkidir Gerçekler gözleme dayalı olarak anlatılır Balzac, Stendhal, Flaubert, Tolstoy, Dostoyevski ünlü temsilcileridir

101 Parnasizm, realizm’in şiire yansımasıdır Sözcüklerle manzara çizilir

102 Sembolizm, kapalı şiir anlayışını savunan edebi akımdır

103 Natüralizm: Aşırı gerçekçiliktir Olayların ortaya çıkışı neden sonuç ilişkisi deneylenerek anlatılır

104 Edebi akımların sıralanışı: Klasisizm, Romantizm, Realizm, Natüralizm(roman akımları); Parnasizm, Sembolizm, Sürrealizm (şiir akımları)

105 Dünya edebiyatının tanınmış yazar ve eserlerinden bazıları: Shakespeare (Hamlet ve Otello), Cervantes (Don Kişot), Maksim Gorki (Ana), Montaigne (Denemeler), Schiller ( Wiliam Tell), Dostoyevski (Suç ve Ceza), Tolstoy (Savaş ve Barış), Mark Twain ( Tom Sawyer’in Maceraları)

106 Klasik trajedide karakterler yüksek tabakadandır, konu mitolojiktir Ölüm ve yaralanmalar sahnede gösterilmez Üç birlik kuralı (zaman, mekan olay birliği) vardır

107 Klasik komedide kişiler halkın içinden, konular günlük yaşamdandır Ölüm ve yaralanmalar sahnede gösterilir Üç birlik kuralı vardır

108 Deneme, kişisel düşüncelerin kanıtlama amacı güdülmeden aktarıldığı; fıkra, günlük olayların sade bir dille yazıldığı; makale, tezlerin kanıtlanmaya çalışıldığı; eleştiri; bir eserin bilimsel temellere dayanılarak yorumlandığı yazın türleridir

109 Lirik şiir, coşkuların işlendiği; epik şiir, kahramanlık konularının işlendiği; pastoral şiir, kır ve çoban yaşamının işlendiği; dramatik şiir, acıklı durumların işlendiği; satirik şiir eleştirilerin işlendiği; didaktik şiir; öğreticiliğin işlendiği şiir türleridir

110 Redif, aynı görevli ekler ve aynı anlamlı sözcüklerdir Uyaktan sonra gelir

111 Nurullah Ataç, Suut Kemal Yetkin, Sebahattin Eyüboğlu, Bacon, Montaige ünlü deneme yazarlarıdır

112 Bir sözcüğün hem gerçek hem mecaz anlamda kullanılması kinaye sanatını doğurur

113 Hüsn-ü Talil sanatında olayın sebebi daha güzel bir nedene bağlanır

114 Bilinen bir konunun bilinmiyormuş gibi davranılması Tecahül-i arif sanatını doğurur

115 Sesteş sözcükler cinas sanatı yapar

116 İntak (konuşturma) sanatının olduğu her yerde teşhis vardır

117 Masal, evrensel; destan ulusal nitelikler taşır

118 Seci, düzyazıdaki ses benzerliğidir

119 Bir şairin bir şiirine aynı ölçü ve aynı uyakla yazılan şiirine nazire denir

120 İlyada (Yunan), Kalevala(Fin), Nibelungen (Alman), Ramayana (Hint), Şehname (Fars) dünyaca tanınmış destanlardır

121 Şarkı, tuyuğ, rubai dörtlüklerle yazılan divan şiiri nazım şekilleridir

122 Dilinin ağır oluşu ve yüksek zümreye yönelişi Divan edebiyatı ile Servet- Fünun’un ortak özellikleridir

123 Ağır ve sanatlı anlatım, sembollerle duyguları anlatma biçimine Sebk-i Hindi denir Sebk-i Hindi divan edebiyatında kabul edilen bir anlayıştır

124 Dacemeron hikayeleri (Bocecaeio) dünyanın ilk hikayeleridir