Türkçe Ve Türk Dilleri Ailesi (Çok Geniş Ve Akademik Bir Çalışma)

Türkçe

Türkiye Türkçesi, Altay Dilleri içerisinde Türk dil ailesinin Oğuz Grubu'na mensup lehçedir Anadolu, Kıbrıs, Balkanlar ve Orta Avrupa'da geniş yayılım alanı bulmuş olup, Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Güney Kıbrıs Rum Kesimi, Makedonya ve Kosova'nın resmî dilidir

Sınıflandırma

Resmi durumu

Türkçe Türkiye'nin ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin resmi dilidir Türkiye'de Türk Dil Kurumu, Atatürk tarafından 1932 yılında Türk Dili Tetkik Cemiyeti olarak bağımsız bir organ olarak kurulmuştur Türk Dil Kurumu dilin sadeleşmesi, yabancı kökenli sözcüklerin değiştirilmesi (özellikle Arapça ve Farsça) için çalışmıştır 1978 Dil yasasına göre Türkçe Kosova'da resmi dildi Şu anda sadece Kosova'nın Türk çoğunluğunun yaşadığı bir kent olan Prizren'de resmi dildir Diğer bölgelerdeki resmiyeti ortadan kaldırılmıştır

Kullanımı

1960'larda iş gücüne ihtiyaç duyan Avrupa kapılarını büyük ölçüde Türklere açmış ve Türkiye'den Avrupa'ya yoğun bir göç yaşanmıştır I Dünya Savaşı sonrasında Balkanlar'da yaşamaya devam eden Türkler ile birlikte bu insanların sayısı günümüzde neredeyse 6 milyona ulaşmıştır ve büyük bir çoğunluğunun ana dili Türkçedir Amerika ve Avustralya'da ise yaklaşık 200 bin kişi Türkçe konuşmaktadır Böylece Türkçe (Türkiye Türkçesi), Türkiye ve KKTC dahil tüm dünyada ana dil olarak yaklaşık 71 milyon kişi tarafından konuşulurken, bu sayı Türkiye Türkçesini ikinci dil olarak konuşanlarla birlikte tahminen yaklaşık 80 milyonu bulmaktadır



UNESCO, 1980'li yıllarda yaptığı araştırma sonucu tüm Türk lehçelerini 200 milyon kişinin konuştuğunu ortaya çıkardı Ancak buna Türk lehçelerini ikinci ya da üçüncü dil olarak konuşanlar da dahildi Aradan geçen çeyrek asırda Türkçe konuşan nüfus önemli oranda arttı Günümüzde yaklaşık 210 milyon kişinin Türkçeyi ve diğer tarihi lehçelerini ana dili olarak konuştuğu üzerinde durulmaktadır Buna Türkiye Türkçesini de içeren Türk lehçelerini ikinci veya üçüncü dil olarak konuşanlar da dahil edilecek olsa, bu sayı gözle görülür derecede artacaktır Bu nedenle Türkiye Türkçesinin en çok konuşan kişi sayısına sahip olduğu Türk Dilleri Ailesi, tüm lehçeleri ile dünyanın en çok konuşulan dil ailelerinden birini oluşturmaktadır

Tarihsel Gelişimi

Orta Asya'dan, Anadolu'ya

Altay Dağları civarından kaynaklanan dil, onu kullanan göçebe kavimlerin doğuda Japonya'ya, batıda ise Avrupa'ya doğru hareketiyle yayılmıştır Afganistan ve Batı Çin civarında Moğolca; Rusya, Güney ve Güneydoğu Çin bölgesinde Tunguz; eski Rusya ülkelerinden batıda Türkiye'ye, güneyde ise İran'a yayılan bir alanda ise Türki diller olarak değişmiştir Güneyde bulunan başlıca Türki diller Türkçe, Azeri Türkçesi ve Türkmen Türkçesidir Oğuz boylarının kullandığı Gagavuz lehçeleri ve İran kaynaklı Horasan lehçesi, Türkiye lehçesi ile birlikte bugünkü Türkçenin bölümlerini oluşturmaktadır

Divân-ı Lügati't-Türk, Türk kültürün ilk Türk dilini anlatan ve yazılan Sözlük eseri dir ve Kaşgârlı Mahmud tarafından 25 Ocak 1072'de yazılmaya başlanmış ve 10 Şubat 1074'te bitirilmiştir Bu kitap içinde bu tümce bulunuyor "Türk dilini öğrenmek çok gerekli bir iş olur" Türkçenin zengin gramer özelliklerini ilk ve en çarpıcı biçimde yansıtıyor

Türkçenin kullanım alanını genişleten bir başka Karahanlı Devleti'nin mensubu, ikinci bir Türk ve Türkçe kültür abidesi olan Yusuf Has Hacib dir Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig adlı eseri ile Türk dil birliğinin diğer önemli yazılı temelini attı(1069-1070 yılarında bu Türkçe eseri tamamlandı)

13/14yy yaşamını süren Yunus Emre Türkçenin, özellikle Türkçe şiir dilinin temel ustası ve abidesi(anıtı) olmaktadır

Yunus Emre'nin edebiyat tarihi bakımından, önemli bir yanı da Anadolu'da, Türkçe şiir dilinin öncüsü olması ve tasavvuf sorunlarını yalın, kolay anlaşılır bir dille söyleyişi nedeniyledir Şiirlerinin ölçüsü, Türkçenin ses yapısına uygun aruz olmakla birlikte söyleyişi akıcı, sürükleyici bir nitelik taşır Tasavvufun en güç anlaşılır kavramlarını, Türkçenin ses yapısına uygun biçimde dile getirir, şiirinde duygu ve düşünce birliğinden oluşan bir derinlik görülür

Hacı Bayram Veli 14/15yy Anadoluda yaşamını süren Türk mutasavvıf ve şair olarak, eserlerini Türkçe olarak yazmakta oldu ve Türkçe kulanımını Anadoluda önemli şekilde etkiledi

* Altay dil ailesi
o Türkçe dil kolu
+ Güney dilleri
# Balkan Gagavuz Türkçesi (Türkiye ve Türklerin yaşadığı Avrupa ve Amerika kıtalarını bazı bölümleri)
# Gagavuz Türkçesi (Moldovya)
# Horasan Türkçesi (İran)
# Türkiye Türkçesi
# Azeri Türkçesi
# Kazak Türkçesi
# Türkmen Türkçesi
# Kırgız Türkçesi
# Özbek Türkçesi
# Tatar Türkçesi
# Uygur Türkçesi

Türkçe ait olduğu Altay Dil Ailesi'nin en çok kişi tarafından kullanılan dilidir 5500-8500 yıllık bir geçmişi olduğu sanılmaktadır Azeri, Türkmen, Tatar, Özbek, Başkurti, Nogay, Kırgız, Kazak, Yakuti, Çuvaş gibi bölümleri vardır

Örnek olarak yazılı Türkçe üzerine kaynaklarda (MÖ 1766 yılık çin kronikinde) ilk kez tutanaklarda tanrı , Ordu , kılıç ve kut (mutluluk) sözcükleri bulunulmaktadır

Moğolca, Mançu-Tungus, Korece ve Japonca ile yakın ilişkisi vardır Bazı bilimadamları, ilişkinin ödünç alınmış sözcüklerden kaynaklandığını ve temelli olmadığını iddia etmiştir Son zamanlarda yapılan karşılaştırmalı çalışmalar, bu tezin hatalı olduğunu, Türkçe ve Japonca'nın temel ilişkilerinin bulunduğunu kanıtlamıştır[1]

Dil örnekleri klasik Eski Türkçe Kültürü (Göktürk 6/7/8yy ile Orhun yazıtları) ve Türkiye Türkçesi Kültürü

Göktürkçe

Türk Oğuz beğleri, budun, eşidin; üze Kök Tengri basmasar, asra yir telinmeser, Türk budun, ilinin, törünün kim artatı(r)?

Türkiye Türkçesi

Türk Oğuz beyleri, ulus, işitin; üzeride Gök Tanrı basmasa, altta yer delinmese, Türk ulusu, ülkeni, töreni kim atar?

Dil Devrimi

Türkiye Cumhuriyeti'nin uluslaşma sürecini tamamlayan Türk Devrimi'nin ya da Atatürk devrimlerinin en önemli basamaklarından ilki Cumhuriyet'in kuruluşundan 4 yıl sonra yapılan harf devrimi, ikincisi de Cumhuriyet'in kuruluşundan 9 yıl sonra yapılan Dil Devrimi'dir

Dil Devrimi kısaca, Türkçe ile düşünmeyi, Türkçenin bütün, bilim, sanat ve teknik kavramları karşılayacak yolda gelişmesini sağlayan eylemdir

Dilbilimci Kâmile İmer "Dil Devrimi nedir?" sorusunu şöyle yanıtlıyor:

Dili daha çok yerli öğelerin egemen olduğu bir kültür dili durumuna getirmek amacıyla yapılan ve devletin desteğini kazanmış olan ulus çapındaki dili geliştirme eylemine 'dil devrimi' adı verilmektedir (Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi, TDK Yayınları, Ankara, 1976, s 31 ve ötesi)

Her insan düşüncesini sözcükler arasında bağ kurarak oluşturduğu tümcelerle aktarır, bu açıdan bakınca Dil Devrimi aynı zamanda düşüncenin yenileşmesidir

İmer'in söylediği gibi, "Dil Devrimi'nin gerçekleşmesini sağlayan etkenler, aynı zamanda onun amaçlarını ortaya koymaktadır Uluslaşma etkeni dili yabancı öğelerden temizleme amacını, öteki de kültür dili durumuna getirmeyi amaçlamaktadır Bu amaçların olumlu sonuçlar vermesi, ortaya çıkan ürünlerin toplumun malı olmasına bağlıdır Devletin desteği olmaksızın dilde yapılan devrim, bireysel bir eylem olarak kalır, topluma mal olmaz Dil Devrimi'nin hazırlık evresindeki çabalar, bunun en güzel örnekleridir Türk Dil Devrimi'nin hazırlık evresi olarak nitelendirebileceğimiz ve Tanzimat Fermanı ile başlayan dönemdeki dili temizleme isteği toplumu kapsayamamıştır Ancak Cumhuriyet'ten sonra, 1932 yılında devletin öncülüğünde Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin kuruluşuyla dilde yapılan yenilikler, ulus çapında bir eylem olarak topluma mal olmaya başlamıştır" (Agy, s 32)

Türkçe yapı bakımından çok zengin bir dil olmakla beraber, dünya üzerinde de hala çok konuşulan bir dildir Bu zenginlik her ne kadar içinde yabancı sözcükler bulundursa da, bu durum dilde hiçbir bozukluğa yol açmamıştır Bunun nedeni de, Osmanlı'nın, zamanında barındırdığı azınlıkların olmasıdır Çünkü bu nedenle dilde çok fazla yabancı "sözcük alış-verişleri" olmuştur (Yağmur Akyüz)

Türkler dünyada en çok alfabe değiştiren kavimlerdendir

* Türkçenin bilinen ilk alfabesi Orhun Abideleri'nde yer alan Orhun Alfabesi'dir Bu alfabe 1 yüzyıldan itibaren Göktürkler tarafından kullanılmıştır
* Osmanlı Devleti'nde ise Arap alfabesi üzerinde bir takım düzenlemeler yapılarak Osmanlıca dediğimiz yazı çeşiti kullanıldı
* Türkiye Cumhuriyeti ile birlikte 29 harfli Yeni Türk Alfabesi ise Latin abecesi üzerinde yapılan düzenlemeler sonucu 1928'de Mustafa Kemal Atatürk tarafından kabul edilmiştir

Ayrıca günümüzde 20 ayrı Türk yazı dili bulunmaktadır: Türkiye Türkçesi, Gagavuz Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Kırım Tatar Türkçesi, Karaçay-Malkar Türkçesi, Nogay Türkçesi, Kumuk Türkçesi, Kazan Tatar Türkçesi, Başkurt Türkçesi, Kazak Türkçesi, Karakalpak Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Özbek Türkçesi, Uygur Türkçesi, Altay Türkçesi, Hakas Türkçesi, Tuva Türkçesi, Saha (Yakut) Türkçesi, Çuvaş Türkçesi

Ağızları

Türkiye Türkçesinin genel kabul görülmüş ve yazı diline aktarılmış şivesi, İstanbul ağzından türemiştir Anadolu'da özellikle Karadeniz Bölgesi, Güneydoğu Bölgesi ve de Ege Bölgesi'nde ağız farklılıkları apaçık gözlenmektedir Ancak ağızlar, genellikle insanların belli bir eğitim ve kültür seviyesine ulaşması ile yavaş yavaş terk edilmekte ve toplumda çoğunluğun konuştuğu ağız kabul görmektedir

Dilbilgisi

Türkçeyi (Türkiye Türkçesi) diğer dillerden ayıran üç özellik şunlardır:

1 Türkçe sondan eklemeli bir dildir
2 Türkçede ses uyumu vardır
3 Türkçede sözcüklerin cinsiyeti yoktur

Türkçe'nin özellikleri

• Türkçe söz varlığının çoğunluğu; öz Türkçe sözcükler, Arapça ve Farsça'dan geçmiş Türkçeleşmiş sözcüklerden oluşmaktadır Arapça ve Farsçadan gelmiş sözcükler o kadar Türkçeleşmiştir ki Arap veya Fars dilindeki halinden oldukça farklıdır ve kimi sözcüklerin anlamı farklılaşmıştır
• Türkçede tümce yapısı: Özne, Tümleç, Yüklem şeklindedir
• Türkçede kısa yoldan anlatım ön plandadır Örneğin, "sobayı yak" derken "sobanın içindekileri yak" anlamındadır
• Türkçede zamirler: ben, sen, o, biz, siz, onlar şeklindedir

Sözcük Türeme Farkı

Özelliği gereği sona eklemeli bir dil olduğundan Türkçede basit bir kökten çok sayıda sözcük türetmek mümkündür Bu özelliğin bulunmadığı Hint-Avrupa Dilleri kolundan gelen İngilizce, Almanca ve İspanyolca aşağıda Türkçe ile karşılaştırılmıştır

Eklerle tümce oluşturma

Diğer yaygın olarak konuşulan dillerle karşılaştırıldığında, daha az sayıda sözcük ve harf ile daha çok bilgi aktarmak olanaklıdır Diğer pek çok dilde olmayan bir özelliğe göre, bir sözcük köküne ekler ekleyerek, tek sözcüklü tümceler oluşturulabilir

Büyük ve küçük ünlü uyumu

Türkçede büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu olarak bilinen iki ünlü uyumu vardır En yaygın ve kapsamlı olan, büyük ünlü uyumudur Kural dışı kalan çok az sözcükler mevcuttur ki bunların büyük bir kısmını yabancı kökenli sözcükler oluşturmaktadır Bu kurala göre Türkçede bir sözcüğün ilk hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) varsa, izleyen hecelerde de kalın heceler; ince bir ünlü (e, i, ö, ü) varsa, izleyen hecelerde de ince ünlüler yer alır Kelimenin ilk hecesi düz ünlüyle başlamışsa (a,e,ı,i)diğer hecelerde düz ünlüyle devam eder

Örnek:

* Büyük ünlü uyumu : balta - baltalar ; arı - arılar ; top - toplar ; uçak - uçaklar
* Küçük ünlü uyumu : ev - evler ; istek - istekler ; örtü - örtüler ; ünlü - ünlüler

Türkçe'nin Deyim ve Atasözleri

Bir dilin zenginliğinin göstergelerinden biri deyim ve atasözleridir

Türkçe'de en çok kullanılan deyimlerden örnekler;

* Kulak misafiri olmak
* Yangına körükle gitmek
* Yumurta kapıda
* Etekleri zil çalmak
* Yerin kulağı vardır

Türkçede en çok kullanılan atasözlerinden örnekler;

* Damlaya damlaya göl olur
* Bugünün işini yarına bırakma
* İşleyen demir ışıldar
* Gün doğmadan neler doğar

Türkçe'de bulunan ilginç deyim ve atasözleri;

* Fakirin parmağına bir kaşık bal bulanmış, yemeden duramamış
* Kedi (Bazı yerlerde kuş) g görmüş, yara sanmış
* Deveye sormuşlar, senin boynun neden eğri diye Nerem doğru ki demiş
* Türk çalmış, Türkmen oynamış
* Daha karpuz kesecektik (yeni deyimleşen bir sözcük öbeğine örnek)

Yabancı Dillerle Etkileşimi

Türkçe'ye Geçen Yabancı Sözcükler

Her ne kadar Atatürk'ün dil devrimi ile Türkçe, kökeni Arapça ve Farsça olan sözcüklerden arındırılmaya çalışıldıysa da, dil devriminin politik etkenlerle aksamasından ötürü bu iki dilden sözcükler, Fransızca sözcüklerle birlikte Türkçe sözlüğün önemli bir bölümünü oluşturmayı sürdürmektedir

Türkçe'de yer alan sözcüklerin toplam %14,33'ü (104481 sözcüğün 14973'ü) yabancı dillerden Türkçe'ye girmiştir:
Basın Dilindeki Yaygınlığı

Tuba Ersöz'ün bir araştırmasına göre, basındaki yabancı kökenli sözcük kullanımı halka göre daha yüksek bir konumda Basın dili halka bilimsel dilden daha yakın olması gerekirken, Türkiye'deki bu tam tersine işleyen olgu dikkat çekici

Araştırmaya göre dil devriminden bu yana basın dilinde Türkçe sözcük kullanımı artmış, Farsça ile özellikle Arapça sözcüklerin kullanımı büyük ölçüde düşmüştür Buna karşın diğer dillerden alınan sözcüklerin kullanımında bir artış olmuştur, ki bu rakamların günümüzde daha da arttığı tahmin edilmektedir

Yabancı kökenli sözcüklerden bazı örnekler:

* Arapçadan: fikir, hediye, resim, insan, saat, asker, vatan, ırk, millet, memleket, devlet, halk, hain, kurban, şehit
* Farsçadan: tahta, pazar, pencere, şehir, hafta, ateş, rüzgâr, ayna, can, dert, hoş, düşman, kahraman, köy
* Yunancadan: liman, kutu, ırgat
* İtalyancadan: avukat, banyo, bavul
* Fransızcadan: lüks, kuzen, pantolon, kuaför, hoparlör, kamyon, sürpriz
* İngilizceden: pikap, tişört
* Almancadan: şalter, şvester, haymatlos

Türk dilleri ailesi

Türk dilleri veya Türk lehçeleri olarak Doğu Avrupa'dan Sibirya ve Çin'in batısına kadar uzanan bir alanda ana dil olarak 180 milyon kişi tarafından, ikinci dil olarak konuşanlar da sayılırsa 200 milyon kişi tarafından konuşulan, birbirleri ile çok yakın akraba olan ve 40 ayrı yazı diline bölünen bir dil grubu tanımlanır Türk dilleri Altay dilleri ailesine aittir En çok konuşulan Türk dili, Türkiye Türkçesidir

Türk dillerini diğer dil ailelerinden farklı kılan mühim bir özelliği, konuşucularının uzun süre göçebe olarak yaşamışlığı ve bu yüzden bu dillerin sürekli birbirlerinden etkilenmiş olmalarıdır Türk dillerinin çok sayıda aynı anlamda kullanılan ortak kelimelere sahip olmalarının yanı sıra cümle yapıları da hep aynı kalır Bu yüzden Türk dillerinin bir dil ailesi olmadığı, tek bir dilin lehçeleri olduğu görüşü de yaygındır ve Türk lehçeleri, Çağdaş Türk yazı dilleri veya Türk dilinin kolları gibi adlandırıldıklarına da rastlayabiliriz

Türk dillerinin Avrasya üzerinde yayılımı

Bu tabloda Türk dillerinde cümle yapısının aynı kaldığını gösteren bir örnek görebilirsiniz:

Çoğu Altay dillerinde olduğu gibi Türk dillerinde de büyük ve küçük ses uyumu vardır (Özbekçe hariç), yazımda sözcükler son ekler alarak uzarlar ve cümle yapısı özne-nesne-yüklem sırasıyla oluşturulur Kazakça örnek:

* jaz (yaz)
* jazu (yazı)
* jazuşı (yazıcı/yazar)
* jazuşılar (yazıcılar)
* jazuşılarım (yazıcılarım)
* jazuşılarımız (yazıcılarımız)
* jazuşılarımızda (yazıcılarımızda)
* jazuşılarımızdağı (yazıcılarımızdaki)
* jazuşılarımızdağılar (yazıcılarımızdakiler)
* jazuşılarımızdağılard an (yazıcılarımızdakilerden)

Tarih

Yüzyıllar boyunca Türk dillerini konuşan halklar göçebe hayatı sürdürmüşler ve özellikle İran, İslav ve Moğol gibi farklı toplumlarla birçok alanda etkileşimde bulunmuşlardır Geniş bir tarihe yayılan bu etkileşim sürecinden Türk dilleri de önemli oranda etkilenmiştir Bu etkileşim sürecinde Türk dilleri de kendi aralarında bazen birbirlerinden uzaklaşıp bazen de göçebe yaşam şekli nedeniyle tekrar yaklaşıp kaynaşmışlardır Bu yüzden Türk dil grubu ve içindeki dillerin tarihi gelişimleri kısmen belirsizleştirmiş, bu yüzden Türk dillerinin sınıflandırılmasının birden fazla sistemi oluşmuştur Günümüzde en genel kabul görmüş sınıflandırma sistemi Samiloviç'in kalıtsal sınıflandırması olmakla beraber ayrıntılarda tartışmalar sürmektedir

"Dil" ve "Lehçe" tartışması

Türkiye'de Türk dilleri ailesinin adlandırılması, ve bu dillerin sadece bir dil mi yoksa birçok diller mi oldukları hakkında farklı fikirler yaygındır Türk Dil Kurumu yayınlarında, önceleri "Türk lehçeleri" adı benimsenmişken, sonraları bu ad yanında "Türk dilleri" deyimine de yer verildiği görülmektedir Ankara Üniversitesi Türk dillerini öteden beri "lehçe" sayar ve "Türk dilleri" deyiminden kaçınır İstanbul Üniversitesi ise, daha aşırı bir tutumla, "lehçe" deyimini yalnız Çuvaşça ve Yakutça gibi öbürlerinden çok farklı iki Türk dili için kullanmakta, bu diller dışındaki bütün Türk dillerini "lehçe"nin de altında bir konuşma türü ("variety of speech") saydığı "şive" sözü ile adlandırmaktadır Bu durumda, Türk dillerinin Türkiye'deki adlandırmalarında üç ayrı görüşle karşı karşıyayız demektir:

1 Sovyet Rus dilcileri, Hint-Avrupa dillerini Indo-Germen diye adlandıran fakat Türk lehçelerini ayrı birer dil sayan bazı Alman dilcileri ve hem Türkolog hem Altayist Talat Tekin: Diller,
2 Türk Dil Kurumu ve Ankara Üniversitesi'nin görüşü: Lehçeler,
3 İstanbul Üniversitesi'nin ve Muharrem Ergin'in kitabını okutan otuzdan fazla üniversitenin görüşü: Çuvaşça, Yakutça ve Halaçça lehçe, diğerleri şive

"Lehçe"nin anlamı

Dil biliminde bir konuşma türünün dil mi yoksa lehçe (diyalekt) mi olduğunu saptamak için kullanılan tek dil bilimsel ölçüt karşılıklı anlaşılabilirlik ("mutual intelligibility") ölçütüdür Bu ölçüt, sıradan bir kimsenin dille ilgili şu yalın yargısına dayanır: "Aynı dili" konuşan insanlar birbirlerini anlayabilirler, ya da aksine birbirlerini anlamayan insanlar "ayrı diller" konuşuyorlar demektir

Örnek: Altayca-Türkçe karşılaştırması

1 Ol onçozınañ ozo cortop oturdı = O, herkesten önce gitti
2 Keçe eñirde bis kinodo bolgonıbıs = Dün akşam biz sinemada idik
3 Bu biçik cûkta çıkkan = Bu kitap yakında çıktı

Örnek: Hakasça-Türkçe karşılaştırması

1 Sírerge par kilerge miníñ mâm çoğıl = Size gelmek için vaktim yok
2 Anıñ üçün ahça tölirge ayastığ = Onun için para ödemek yazık (olur)
3 Ol şkolanı am dâ tôspan = O, okulu henüz bitirmedi

Çuvaşça-Türkçe karşılaştırması

1 Vírenekensem şkula kayríš = Öğrenciler okula gittiler
2 Kíneke sítel šinçe vırtat = Kitap, masa(nın) üstünde duruyor

Yukarıdaki Çuvaşça cümleleri Türk dil bilimi öğrenimi görmemiş, Çuvaşça öğrenmemiş bir Türk'ün anlayamayacağı derecede farklıdır Türkçe bilmeyen bir Çuvaş'ın da bu cümlelerin Türkçe karşılıklarını anlayamayacağı açıktır O halde, Çuvaşça ile Türkçe arasındaki karşılıklı anlaşılabilirlik oranı sıfırdır ve bunlar iki ayrı dildir Yani yukarıda karşılaştırılan dillerin arasındaki farklılıklar "lehçe" denilebilmesi için yeterli değildir

Türk dilleri ailesi

Toplam 40 ayrı dilden oluşan, 180 milyon ana dili olarak konuşanı ile Türk dilleri ailesi, Altay dilleri grubunda büyük farkla en büyük dil ailesini oluşturur Dünyadaki bütün dil aileleri arasında yedinci büyük dil grubunu oluşturur ve önümüzdeki on yıllar içinde daha da büyüme kapasitesine sahiptir

Dünyadaki büyük dil aileleri:

* 1 Hint-Avrupa dil ailesi
* 2 Çin-Tibet dil ailesi
* 3 Nijer-Kongo dil ailesi
* 4 Afro-Asya dil ailesi
* 5 Avustronezce dil ailesi
* 6 Dravid dilleri ailesi
* 7 Türk dilleri ailesi (Altay dilleri grubunda)

Türk dillerinin dünyadaki diğer dil ailelerinin arasındaki yeri



Türk dillerinin coğrafyası

Türk dilleri, Doğu ve Güneydoğu Avrupa, Batı, Orta ve Kuzeyasya gbi büyük bir coğrafyaya dağılmıştır Bu bölge Balkanlar'dan Çin'e, İran'dan Kuzey Denizine kadar uzanır Asya'nın yaklaşık otuz ülkesinde en az bir Türk dili, sözünü etmeye değer yaygınlıkta konuşulur Bunun yanında Almanya'da büyük bir azınlık Türkiye Türkçesini ana dili olarak konuşur

Çin'in batısındaki Türk dilleri

Büyük Türk dilleri ve anlaşılabirlik

Türk dillerini konuşanların dörtte üçü, en büyük üç Türk dilinden birini kullanır:

* Türkiye Türkçesi; 70 milyon ana dili olarak konuşanı vardır Türkiye, Balkanlar, Batı ve Orta Avrupa'daki ikinci dil olarak konuşanlar ile 80 milyonu bulur
* Azerice (Azerbaycan Türkçesi); 30 milyon konuşucu: Azerbaycan ve Kuzeybatı İran
* Özbekçe; 24 milyon konuşucu: Özbekistan, Kuzey Afganistan, Tacikistan ve Batı Çin

Bir milyondan fazla konuşucusu olan diğer Türk dilleri:

* Kazakça 11 Mio Konuşucu: Kazakistan, Özbekistan, Çin, Rusya
* Uygurca 8 Mio Konuşucu: Çin- Sincan
* Türkmence 6,8 Mio Konuşucu: Türkmenistan, Kuzey Iran
* Kırgızca 3,7 Mio Konuşucu: Kırgizistan, Kazakistan, Çin Türkistanı
* Çuvaşça 1,8 Mio Konuşucu: Rusyanın Avrupa kısmında
* Başkırca 2,2 Mio Konuşucu: Başkıristan
* Tatarca 1,6 Mio Konuşucu: (etnik olarak 6,6 Mio) Merkez Rusyadan Batı Rusyaya kadar
* Kaşgayca 1,5 Mio Konuşucu: Iranin Fars ve Çuzistan illerinde

Sayılar 3/2006 tarihli kaynaklardan alınmışdır %5 - %10 daha yüksek sayılar gösteren kaynaklar bulmakta mümkündür

Tüm Türk dilleri konuşanların sayısının dillere göre paylaşımı

Anlaşılabilirlik

Neredeyse tüm Türk dillerinin Sesbilim, sözdizim ve şekil bilgisi aynıdır Sadece Çuvaşça, Halaçça ve Yakutça ile Dolganca gibi Sibirya Türk dilleri bu noktalarda farklıdır Bunun yanında komşu ülkelerin sınırlarında kaynaşmadan ileri gelen ve bazen dil gruplarının sınırlarını da aşan lehçeler bulunur

Türk dilleri birbirlerini anlayabilen dillerden oluşan gruplara ayrılır En büyük grup Türkiye Türkçesi, Azerice ve Türkmenceyi içine alan Oğuz grubudur Diğer gruplar, Uygur, Kıpçak, Ogur, Sibirya ve Argu gruplarıdır Aynı grubun içinde yer alan dillerin arasındaki fark bir lehçe farkı kadardır, ancak iki farklı gruba ait dilin arasında anlaşabilirliği zorlaştıran ya da imkansız kılan gramer farkları vardır Buna rağmen tüm dillerde neredeyse hep aynı kalan birçok kelime vardır:

Tüm Türk dilleri konuşanların sayısı birbirini anliyabilen dillerden oluşan grublara ayrıldığında böyle bir paylaşım ortaya çıkmaktadı
Türkçe ulusal diller

Türkiye Türkçesi, Azerice, Türkmence, Kazakça, Kırgızca ve Özbekçe, ülkelerinin ulusal dilidir Bunun yanında bazı özerk Türk Cumhuriyetlerinde ve bölgelerinde resmi dil olarak geçenler vardır: Çuvaşça, Kumıkça, Karaçay-Balkarcası, Tatarca, Başkırca, Yakutça, Çakasça, Tuva, Altayca ve Çin'de Uygurca

Ülkelere göre Türk dilleri

Türk dilleri Avrupa'nın ve Asya'nın otuz ülkesinde konuşulur Tablo alt gruplara ayrılmıştır ve sayılar sadece ana dili olarak konuşanları göstermektedir

Tükenmek üzere olan Türk dilleri

Bazı diller sadece birkaç yaşlı kişi tarafından konuşulmaktadır ve yok olma yolundadırlar Kaybolmak üzere olan diller şunlardır:

* Güney Sibirya'da Tofa ya da Karagasça
* Litvanya'da ve Polonya'da Karaimce
* Musevi-Kırım-Tatarcası
* Kuzeybatı Çin'de I-li Turki (I-li ovasında)

Sadece birkaç bin konuşanı kalmış olanlar:

* İran'da Aynallu dili
* Çin'de Yugurca (Gansu ili)
* Kaşgarca (Kaşgar ili)
* Kuzey Sibirya'da Dolganca
* Güney Sibirya'da Çulimce (Altay bölgesinin kuzeyinde Çulım ırmağı kenarında)

Diğer Türk dilleri böyle bir yok olma tehlikesi taşımıyor ve büyük Türk dillerinin konuşucu sayısı giderek artmaktadır

Türk dillerinin sınıflandırılması

Sınıflandırma sorunları

Dillerin benzerliğinden ve tarihte birbirlerinden çok etkileşmiş olmalarından dolayı, Türk dil grubunun sınıflandırılması kolay değildir Ayrıca Türk halklarının geçmişteki göçebe yaşam tarzı coğrafi sınırlar çizilmesini de zorlaştırır Bu yüzden farklı sınıflandırmalara rastlamak mümkündür Çoğu, Rus dil bilimcisi Aleksander Samoiloviç'in 1922'de yaptığı sınıflandırmanın üzerine kurulmuştur Dil ailelerindeki sınıflandırmaların genellikle genetik bilgilere dayanarak yapılmasına rağmen, Türk dil grubunda coğrafi dağılım daha büyük rol oynamaktadır

Çuvaşçanın farkı

Çuvaşça, çoktan ölmüş eski Ön Bulgar dili ile birlikte diğer Türk dillerine daha uzak kalan Bolgarca dalını oluşturur Bazı bilimciler, diğer Türk dillerinden farklı olduğu için Çuvaş dilini gerçek Türk dili olarak tanımazlar Bu büyük farkın, diğer Türk dillerinden daha erken ayrılmasından kaynaklanmış olup olmayacağı sorusu henüz yanıtlanamamıştır Bu farklardan birisi diğer Türk dillerinde sonu /-z/ ile biten sözcüklerin /-r/ ile bitmesidir:

Çuvaşca "tahar", ama Nogayca "togiz" – ("dokuz")
Çuvaşca "kör", ama Türkçe "köz"

Çuvaşça Rusya'nın Avrupa tarafında, Moskova'nın doğusunda Çuvaşistannda 1 milyon kişi tarafından konuşulur Başkıristan ve Tataristan'daki konuşucuları ile birlikte toplam 1,8 milyon konuşanı vardır Çuvaşlar Hristiyan-Ortodoks'tur ve Kiril alfabesi'ni kullanırlar, Çuvaşça dergiler, gazeteler, radyo ve TV programları vardır Kendilerini kültürel ve tarihsel olarak İdil Bulgarlarının torunları olarak görürler

Halaçcanın farkı

Diğer Türk dillerine en uzak kalan Halaç dilidir Dil bilimcisi Gerhard Doerfer'in görüşüne göre Halaç, Türk dillerinin Argu grubunun son üyesidir Türkçe'den çok erken ayrılmış ve 13 yüzyılda İran'da, etrafı Farsça konuşanlarla çevrili kalmıştır (Yani ETHNOLOGUE 2005'te [1] iddia edildiği gibi, Azerice ile yakın akrabalığı yoktur) Halaç bugün 40000 kişi tarafından İran'ın Kom ve Akar illerinde konuşulur ve İran'daki Türk dilleri arasında en ilginçlerindendir Diğer lehçelerden ayrı kalması ve Farsça'dan etkilenmesine rağmen, ana dilden parçalar korumuştur Ancak sesi Farsça'ya benzer

Diğerleri

Türk dillerinin diğer dört grubu günümüzdeki coğrafi dağılımlarına göre değil, eski kavimlerin dağılımına göre sınıflandırılmıştır Böylece;

* Kıpçakça: Kuzeybatı Türkçe
* Oğuzca: Güneybatı Türkçe
* Uygurca: Güneydoğu Türkçe ve
* Sibirya Türkçesi diye ayrılırlar

Yakutça ve Dolganca da uzun süre ayrı kalmalarından dolayı diğer Türk dillerinden farklıdır Bu diller zamanla daha çok Tunguz ve Moğol dillerine yaklaşmışlardır, diğer dillerdeki Arapça ve Farsça sözcükler bunlarda bulunmaz

Müslüman Türk halklarının dillerinin benzemesinde, İslam'a geçişle birlikte Arapça ve Farsça'dan etkilenmiş olmalarının da payı vardır Eski Sovyetler Birliği'nde yaşayanlar Rusça'dan da etkilenmişlerdir

Modern dil biliminde sınıflandırma

En son verilere göre, (B Johanson-Csató, The Turkic Languages 1998), Türk dil grubunun sınıflandırması şu şekilde yapılır (konuşucu sayıları 2006 yılına göre verilmiştir):

Türk dili

* Ogurca (yada Bolgarca)
o Bolgarca (ölü), Çuvaşça (1,8 milyon)
* Türkçe (Genel isim olarak kullanımı)
o Kıpçakça (Kuzeybatı Türkçe)
+ Batı: Kırım-Tatarcası (500000), Kumıkça (280000), Karaçay-Balkarcası (250000), Karaimce (ölmek üzere), Kumanca (ölü)
+ Kuzey: Tatarca (6,6 milyon), Başkırca (2,2 milyon)
+ Güney: Kazakça (11 milyon), Kırgızca (3,7 milyon), Karakalpakça (400000), Nogayca (70000)
o Oğuzca (Güney-Batı Türkçe)
+ Batı: Türkiye Türkçesi (60 milyon, ikinci dil olarak konuşanlarla 70 milyon), Azerice (30 milyon, ikinci dil olarak konuşanlarla 35 milyon), Gagavuzca (330000)
+ Doğu: Türkmence (6,8 milyon), Horosan-Türkçesi (400000 ?)
+ Güney: Kaşgayca (1,5 milyon), Afşarca (300000), Aynallu dili (7000), Sonkori (?)
+ Salar: Salarca (60000)
o Uygurca (Güneydoğu Türkçe)
+ Çagatay Çagatayca (ölü)
+ Batı: Özbekçe (24 milyon)
+ Doğu:
# Eski Türkçe (Orhon Kök, Yenisey Kök, Eski Uygurca, Karahanlıca) (ölü)
# Uygurca (28 milyon)
# Yugurca (Batı Yugur) (5000)
# Aynu dili (Ainu) (7000)
# İli Turki dili (100)
o Sibirce (Kuzeydoğu Türkçe)
+ Kuzey:
# Yakutça (360000), Dolganca (5000)
+ Güney:
# Yeniseyce Çakasça (65000), Şorca (10000)
# Sayan Tuvince (200000), Tofa (Karagasça) (ölü)
# Altayca Altayca (50000) (lehçeleri: Oyrotça; Tuvaca, Kumanda, Ku; Teloytca, Telengitçe)
# Çulim Çulimce (500)
o Argu
+ Halaçca (Kalayca) (42000)
Sınıflandırmanın kriterleri

Üstteki sınıflandırmada coğrafi dağılımın yanısıra geleneksel dil biliminin kriterleri de dikkate alınmıştır:

* Ogur dil grubundaki /-r/ yerine /-z/ kullanılması, bu dil grubunu diğerlerinden ayırır
* Sibirya-Türk dillerini diğerlerinden farkına bir örnek: Tuvaca dilinde "adak", Yakutça "atah" diğerlerinde ise "ayak" denir Sadece Halaç dilinde "hadak" denir
* Oğuz dil grubu diğerlerinden sonek başlatan /G/'nin eksik olmasıyla ayrılır Örnek: "kalan" (kalmak), diğer Türk dillerinde "kalGan"; "bulanmak", diğerlerinde "bulGanmak"
* Sonekin sonuna eklenen /G/ güneydoğu Türk grubunu kuzeybatı grubundan ayırır: Uygurca "taglik" ama Tatarca "tawlı" – (dağlık)

Sözlük karşılaştırması

Bu tablo, önemli sözcükleri farklı Türk dillerinde karşılaştırır, böylece Çuvaşça'nın ve Yakutça'nın farklığını ve diğerlerinin birbirine yakınlığını görmemizi sağlar Bazı sözcüklerin tabloda eksik olması, o dilde o sözcüğün varolmadığı anlamına gelmez Bazı dillerde bazı sözcükler farklı etimolojik kökten gelirler ve bu yüzden karşılaştırılması anlamlı değildir

Türk dillerinin kullanmış oldukları alfabeler
* En eski Türk yazıları Orhun-Yenisey ve Turan runlarıdır Bunların çoğu 8'nci yüzyıldan kalmadır Bu yazı, eski Germen runlarına benzediği için Run olarak adlandırılır, ama aralarında akrabalık yoktur

* Asıl yazı geleneği 10 yüzyılın sonlarında ve 11 yüzyılın başlarında Güneydoğu Türk halklarında, Karahanlılar döneminde, eski Türk dilinin bir lehçesi olan Karlukça ile gelişir

* Güneybatı Türkçe dillerinin yazıya alınması, 10 ve 11 yüzyılda Selçuklu dili ile başlar Kardeş diller olan Eski Osmanlıca ve Eski Azeri dillerinden günümüz Türkiye Türkçesi ve Azerice gelişmiştir

* 14 yüzyılın Harezm Türkçesi de Güneybatı Türk dillerine mensuptur Bu dilden günümüz Horasanca ve Türkmence gelişmiştir

* Kuzeybatı Türkçe dillerine ait en eski belgeler, Kumanca dili ile yazılmış olan Codex Cumanicus'dur ve 14 yüzyıldan kalmadır Bu dilin günümüzdeki torunları Tatarca ve Başkırcadır

* İdil Bulgarları dilinde yazılmış en eski yazılar 13 ve 14 yüzyıldan kalmadır Bu dilden ya da buna yakın bir dilden Çuvaş dili gelişmiştir

* Güneydoğu Türkçe dillerinden olan Çağatayca yazıların 15 yüzyıla dayanan örnekleri bulunmuştur Çağatayca günümüz Uygurca ve Özbekçe'sinin temelini oluşturur

Türk dilinin yazılışları
* Klasik Edebiyat dilleri olan Osmanlıca, Azerice, Çağatayca, Tatarca ve Kırım Tatarcası sadece Arap alfabesini kullandılar

* 1924-1930 yılları arasındaki sürede başka Türk dilleri de, önce yalnız Azerice'de kullanılan latin alfabesi ile yazılmaya başlandı

* 1936-1940 yıllarında Rus bölgelerinde, Türk dillerince değiştirilmiş bir Kiril alfabesi kullanılmaya başlanmıştır Arap ve Latin alfabesi kullanan Türk dilleri birbirlerıne daha da yakınlaşırken, Kiril alfabesi kullanan diller farklılaşmışlardır Dillerin farklılaşarak ayrı diller haline gelmesi desteklenmiştir

* 1990'lı yıllarda Sovyetler Birliği'nin yıkılmasıyla yeni Türk Cumhuriyetleri kurulmuştur Bu ülkeler, yani Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan, 2005 yılına kadar Türk dillerine uygun bir ortak Latin alfabeye geçmek için antlaşma imzalamışlardır Amaç Türk kültür mirasının korunmasıdır Ayrıca diğer ülkelerde yaşayan Türk azınlıkların 2010'a kadar bu ortak alfabeye katılmaları gerektiğine karar verilmiştir

* Türk dilleri konuşan Museviler, İbrani alfabesi'ni kullanırlar

* Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ndeki Kıbrıs Türkleri de Türkiye Türkçesi'ni kullanırlar

Bayrağımızın Derin Manası

Türk Bayrağı rengini şehitlerin kanından, ilhamını da kan gölüne yansıyan ay ve yıldızdan aldığını biliyoruz Fakat bayrak hakkındaki bu bilgi, bayrağın taşıdığı kutsal anlamı, o anlamdaki sembolizmi, ondaki derinliği ve yüceliği anlatmaya yetmez

Bilindiğ gibi, genellikle Hristiyan milletler bayraklarına Haç şeklinde semboller yer almaktadır Müslüman milletlerde ise Hilal görünmektedir Haç’ın anlamı Hazreti İsa (as)’nın çarmıha gerilerek haç şeklinde şehit edildiğine inandıkları için Hristiyanlar onu sembol olarak alırlar Peki ya Hilal? Müslümanlarca sembol olarak kabul edildiğini biliyoruz Ancak bunun sembolik değeri nereden gelmektedir? Dolunay (Bedir) ayın ondördüncü gecesindeki haliyle daha parlak olmasına rağmen niçin ayın en az ışık verdiği yay şeklindeki zayıf şekil sembol almıştır? İşte burda Hilal’in gücü burda çıkmaktadır Çünkü Hilal, Haç gibi doğrudan şekil olarak alınsaydı Dolunay kullanmak daha uygun olurdu Halbuki “Hilal” şekli dolayısıyla değil, ismi dolayısıyla sembol olmuştur Bu anlamı da “ALLAH (cc)” isminden almıştır Bilindiği gibi arapça aslında Hilal kelimesinde; 1 “He”, 1 “Lam”, 1 “Elif”, ve yine 1 “Lam” harfleri bulumaktadır Yani 1 “He”, 1 “Elif” ve 2 tane “Lam” bulunmaktadır Bu harflerin ebced hesabıyla rakam değeride:

• “He

• “Lam”

• “Elif”

• “Lam”

• Toplam Olarak =99

ALLAH (cc) kelimeside yine bir “Elif”, iki “Lam” ve bir

“He” ile yazılmaktadır Bu harflerin de değeri yine ebced hesabıyla toplandığında yine 99 rakamını verir Her iki kelimede harfler değişmediği içinrakam değerleri de değişmiyor Yani Hilal yazarken ALLAH (cc) isminin harflerni kullanıyoruz 99’da Esmaul Hüsna’yı temsil ederÖyleyse bu iki kelimeyi bilhassa sembolik olarak birbirinin yerine kullanmak mümkündür O halde Bayrak üzerine ALLAH (cc) yazacak yerde, aynı ismin eş değerlisi olan Hilal’i koymak hem anlamlı, hem inançlarımıza daha uygundurÇünkü inancımıza göre, “ALLAH (cc)”ı sembol olarak bile ifade etmek mümkün değildir Aksi halde putperestlerin düştüğü hatayı tekrarlamış oluruz Bu sakıncadan dolayı “ALLAH (cc)” ın zatı ve ismi tenzih edilerek, o ismin harf ve ebcedi bakımından eş değerlisi olan “Hilal” sembol yapılmıştır Madem ki sembolik anlam taşıyacaktır o halde Hilal yazmaktansa Hilalin şeklini yapmak arasında hiç fark yoktur Aksine sembol olarak Hilal şekli daha uygun, daha anlamlıdır Böylece Hilal’in sembol olarak seçilmesinde şu mantık silsilesi görülmektedir:

ALLAH (cc) à Hilal (isim) à Hilal (şekil)

ALLAH(cc)’ın birliği (Tevhid) inancı ve bu inancın La ilahe İllallah (ALLAH

(cc) tan başka Tanrı yoktur) formulüyle ifade edilen manası böylece Hilal şeklinin içinde sembol olarak ifadesini bulmuştur

Bilindiği gibi bazı İslam ülkeleri bayrağında, özellikle Suudi Arabistan doğrudan doğruya Kelime-i Tevhid’i yazarak sembole gidilmeden bayrağına koymuşturAncak birtakım manaların sembol ile ifadesi, sözle ifadesinden daha derin ve anlamlıdır Hilal’in kucağındaki Yıldız, Hilalde olduğunun aksine doğrudan doğruya şeklinden alınmıştır Ancak bu şekil yine Arapça “Muhammed” yazısının şeklidir Peygamberimiz Hz Muhammed (sav) Efendimizin ismi yazıldığı zaman birinci “mim” in başı, “ha” harfinin dirseği, ikinci “mim” in kıvrımı ve “dal” harfinin alt ve üst kanadı beş tane çıkıntı meydana getirir ve tam bir yıldız şeklini alır Zaten İslam’ın şartları da beş tanedir Hilal ALLAH (cc) inancını, yıldız Peygamber’e bağlılığı dile getirir

ALLAH (cc) inancı, amentü ile bildirilen iman şartlarının temeli olduğu için iman esaslarının hepsi bu sembolle ifadesini bulmuş olur O zaman Hilal iman şartlarını, yıldız da İslam’ın şartlarını remz (sembol) olarak dile getirir ki, bayraktaki bu iki sembolle, ay ile yıldızla İslam dini bütün yönleriyle ifade edilmiş olur

Claude Farrere dilimize “Türklerin Manevi Gücü” adıyla çevrilen eserinde (s36) Hilal şekli üzerinde durarak bu şeklin Türklerin hayatında nasıl bir önem taşıdığını anlatmaya çalışır: “En mükemmel gemiler, yarım ay şeklinde amiral gemisinin etrafına sıralanmıştı Evet yarım ay şeklinde Ve hilal şekli gerçekten müslüman, gerçekten Türk olan herkesi heyecandan titretmeye yeter!” diyerek Türk toplumunun hayatında örf ve geleneklerin ne kadar köklü bir yeri olduğunu anlatır İstiklâl marşımızda, “Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilal” “Kahraman ırkıma bir gül ne bu şiddet bu celâl?” mısralarında bayrağın ve hilalin şahsına dile gelen hitap, aslında doğrudan doğruya ALLAH (cc)’a niyazdır ALLAH (cc)’dan, artık bu millete rahmet ve merhametiyle nazar etmesi istenmektedir Zaten “Ruhumun senden ilâhî şudur ancak emeli;” mısrasında bu dilek daha açık bir dille ortaya konmaktadır

Hilal sadece bayrağımızda değil, kandil geceleri yapılıp dağıtılan ay çöreğindede görülür

Türkçe ve Türk Dilleri Ailesi (Çok Geniş ve Akademik Bir Çalışma) ile ilgili Diğer Konular

Uludağ Üniversitesi kuruluş tarihi çalışma alanları hakkında geniş bilgi
Marmara Üniversitesi kuruluşu çalışma ve faaliyetler hakkında geniş bilgi
türk ailesi hakkında kaynakçalar
islamiyet etkisindeki türk ailesi
IMF'nin dilleri arasına Türkçe de girdi