Türk-islam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet

TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

'1DEVLET YÖNETİMİ

Türkler Müslüman olduktan sonra da devlet yönetimi ile ilgili geleneklerine devam ettiler Devlet hanedan ailesinin ortak malı sayılıyordu
Karahanlı Devleti kurulduğu coğrafya itibari ile Türk Devlet anlayışını aynen sürdüren bir devletti Hükümdarlar da kara'' ünvanı kullanılıyordu Sultan ünvanını ilk kullanan Türk Hükümdarı Gazneli Mahmut ( Sultan Mahmut ) olmuştur
Devlet işleri Büyük Divan denilen yerde görüşülüp karara bağlanırdı Divanın alt kademeleri vardı Her alt kademede ayrı bir iş görülürdü Ülkeler kolay yönetim için eyaletlere ayrılmıştı Eyaletlerde melikler görev yapardı
Moğol hükümdarlarına ''Kağan denirdi Devlet işerinin görüşüldüğü ve karara bağlandığı yere de ''Kurultay'' adı verilirdi Ordu komutanlarına ise ''noyan'' adı verilirdi
NOT: Ülkenin hükümdar ailesinin ortak malı sayıldığı düşüncesi bütün Türk Devletlerinde kabul görmüş ortak bir düşünce idi Bu anlayış taht kavgalarına ve Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmalarına neden olmuştur


2ADALET İŞLERİ

Türk-İslam Devletlerinde hukuk, Şeri ve Örfi olmak üzere ikiye ayrılırdı Şeri hukuk ile ilgili davalara ''kadı'' bakardı Örfi hukuk ile ilgili davalara bakan yüksek bir mahkeme vardı Ordu içindeki anlaşmazlıklara ''kadıasker''(kazasker) bakardı

3 ORDU

Türk Devletlerinde ordu sürekli olarak önemini korumuş bir kurumdu Türk Devlet anlayışında ve Türk Milleti'nin kültüründe ordu kavramı her zaman için büyük önem taşımıştır
İslam öncesinde olduğu gibi , İslam sonrası da Türk Devletleri 'nde ordu büyük önem taşımaya devam etti Karahanlı Devleti'nde ordu çeşitli Türk boylarından oluşuyordu (Karahanlı Devleti kuruluş itibari ile tamamen Türk özelliği taşıyan bir devlettir) Gazneliler Devleti'nde ise durum biraz daha farklı idi Gazneliler Devleti'nin kuruluş itibari ile çok milletli bir yapıya sahipti Bu durum orduda da kendini göstermişti Gazneli ordusu birçok milletten oluşuyordu Büyük Selçuklu Devleti'nde Türk ordusu çok daha gelişmiş ve büyümüştür Büyük Selçuklu ordusu altı ayrı bölümden oluşuyordu Bunlar :
a Gulaman-ı Saray : Çeşitli milletlerden toplanan kölelerin özel bir eğitimle saray için yetiştirilmesi ile oluşmuş askerlerdir
b Hassa Askerleri: Çeşitli Türk boylarından oluşan atlı askeri birliklerdir
c Melik ve Vali askerleri: Melikler ve valilerde savaş zamanı emrindeki askerlerle Sultan'ın ordusuna katılırdı
d Bağlı Devlet ve Beyliklerin Askerleri: Büyük Selçuklu Devleti'ne bağlı devlet ve beylikler de savaşa zamanı Büyük Selçuklu Devleti'ne asker verirlerdi ( Ermeni ve Gürcü krallıkları gibi)
e Türkmenler : Göçebe olarak yaşayan Türkmenler savaş ortamına her an hazır bulunurlar ve gönüllü olarak Sultan'ın ordusuna katılırlardı
f Sipahiler : İkta ( toprak sahibi )olanların, gelirlerinin bir bölümü ile beslemek zorunda oldukları askerleridir Buna göre ülke toprakları vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılırdı bu bölümlere ' İkta' denirdi Bu toprakları işleyen çiftçiler , devlete vermeleri gereken vergiyi ''Sipahi''ye verirlerdi Sipahi de gelirinin bir bölümü ile atlı asker yetiştirirdi Bu sisteme Osmanlı Devleti döneminde ''Tımar ''adı verilmiştir
NOT : ''İkta '' sistemi ilk defa Büyük Selçuklu Devleti Veziri olan '' Nizamül- Mülk '' tarafından uygulanmıştır

4 DİN VE İNANIŞ

Türkler İslam dinine girdikten sonra bu dinin liderliğini üstlenmişlerdi İslam dinini geniş alanlara yaymak için fetih hareketlerine girişmişler ve Türkler sayesinde İslam dini çok geniş alanlara yayılmış ve bir dünya dini haline gelmiştir Bugün ,Pakistan , Hindistan ,Afganistan, Balkanlar gibi coğrafyalarda İslam dininin yayılması Türkler sayesinde olmuştur Türkler İslam dininin daha çok Sünni- Hanefi ekolünü benimsemişlerdir ( Hanefi mezhebine Türk mezhebi de denmektedir ) Sünni İslam anlayışı yaymak ve korumak için mücadele etmişlerdir ( Nizamül- Mülk'ün açmış olduğu Nizamiye medreselerinin amacı Sünni İslam anlayışını korumak ve geliştirmekti)
Türkler arasında Sufilik ( Tasavvuf ) anlayışı da oldukça gelişmiştir Sufilik hareketi sonucunda birçok tarikat ortaya çıkmıştır Bunların başlıcaları , Rifailik, Kadirilik, Kübrevilik, Yesevilik, Ekberilik tir Bunlardan Yeseviliğin kurucusu bir Türk - İslam alimi olan Hoca Ahmet Yesevi 'dir Hoca Ahmet Yesevi İslam Dini nin Türkistan'da ( Orta Asya ) yayılmasında çok önemli bir role sahiptir Bugün dahi Türkistan'da Hoca Ahmet Yesevi ,bütün Türk boyları tarafından kutsal kabul edilmektedir

5 EKONOMİK HAYAT

Türk - İslam Devletlerinde ekonomik hayat Büyük Selçuklu Devleti zamanında büyük bir gelişme gösterdi Ticaret yolları üzerine ''Hanlar'' ve '' kervansaraylar'' inşa edildi
Türk - İslam Devletlerinde ülke toprakları yönetim bakımından dört ayrı bölüme ayrılmıştı Bunlar,
aHas Toprakları: vergi gelirleri Sultan'a ait topraklardır
b İkta Toprakları :Gelirleri, Hizmet ve maaş karşılığı olarak kumandanlara ,askerlere ve devlet adamlarına bırakılan topraklarıdır ( İkta sahibi olan devlet adamı veya komutan belirli sayıda devlete asker yetiştirmek zorundaydı )
c Mülk Toprakları : Kişilere ait topraklardır Sahibi toprağı istediği gibi kullanma hakkına sahiptir
dVakıf Toprakları : Okul, hastane gibi sosyal kurumların ihtiyaçlarını karşılamak için devlet tarafından bu kurumlara verilen topraklardır
Timur Devleti zamanında Tarım ve ticaretle uğraşanlardan alınan vergiye ''tamga'' adı verilmiştir

6 DİL VE EDEBİYAT

Karahanlı Devleti'nde resmi dil Türkçe idi Resmi yazılar Uygur alfabesi ile yazılıyordu Karahanlı Devleti'nin bu milli kimliği sayesinde bu dönemde Türk kültürü oldukça gelişmiş ve Türk kültürü açısından çok önemli olan birçok eser yazılmıştır Gaznelilerde ve Büyük Selçuklu Devleti'nde ise durum biraz daha farklı idi Bu devletlerde bilim dili Arapça idi Resmi dil olarak ta Farsça kullanılıyordu Halk ise Türkçe konuşuyordu Bu dönemlerde Türk kültür tarihi için önem taşıyan belli başlı eserler şunlardır
a Divan-ı Lügat-it Türk -Kaşgarlı Mahmut : Türkçe 'nin zengin bir dil olfuğunu göstermek ve Araplara Türkçe öğretmek amaci ile yazılmış bir eserdir
b Şehname- Firdevsi
c Divan-ı Hikmet- Hoca Ahmet Yesevi
d Edip Ahmet - Atabet'ül Hakayık
e Yusuf Has Hacip - Kutadgu Bilig
Moğollar kültür ve medeniyet alanında Türklerden önemli ölçüde etkilenmişlerdir Bu dönemde Çağatay lehçesi bütün Orta Asya da etkinliğini arttırmıştı Timur Devleti döneminin en ünlü yazar ve şairi ''Ali Şir Nevai''dir Ali Şir Nevai , Türkçe'nin Farsça dan üstün bir dil olduğunu göstermek amacı ile ''Muhakemat el Lugateyn '' adlı bir eser yazmıştır Babür Şah'ta Çağatay lehçesi ile şiirler yazmıştır Özbek Hanlıklarından Hive Han'ı ''Ebu'l Gazi Bahadır Han''ın yazmış olduğu ''Secere-i Türki '' ve '' Secere-i terakkime ''dönemin ünlü diğer eserleridir

7 BİLİM

Karahanlılar döneminde Türkistan'da bulunan Semerkant, Buhara, Kaşgar gibi şehirler öenmli bilim ve sanat merkezleri olmuştu Büyük Selçuklu Devleti döneminde açılan Nizamül- Mülk medreseleri de İslam medeniyetinde büyük öneme sahiptir
Türk- İslam Devletlerinde yetişen önemli bilim adamlarından bazıları şunlardır,
a Farabi- Felsefe
b Biruni - Matematik
c İbn-i Sina -Tıp
d Barani- Trigonometri
e Uluğ Bey- Astronomi
f Ali Kuşcu- Astronomi

8 SANAT

Türk -İslam Devletlerinde gelişen başlıca sanat dalları, çinicilik, minyatür, tezhip, ebru, süsleme, hat, oymacılık, kakmacılık ve mimaridir
'''