Gazel

Gazel


Divan edebiyatında en yaygın kullanılan şiir biçimlerinden biridir Arapça'da "kadınlarla âşıkça söyleşi" anlamına gelen ve aşkı, güzelliği, eğlenceyi, içkiyi konu edinen gazel, ilk kez Arap edebiyatında bir şiir biçimi olarak doğdu İlk gazeli yazan şairin 530'da ölen İmruü'lKays olduğu söylenmektedir Ama gazel Arap edebiyatında, özellikle İslam dininin ilk dönemlerinde, işlediği konular gereği hoş karşılanmadı İran edebiyatına geçtikten sonra, şairler arasında çok tutulduğu gibi tepki de görmedi ve başarılı örnekleri ortaya çıktı İran edebiyatının etkisiyle Divan şiirine giren gazelin en güzel örneklerini özellikle Fuzuli, Baki, Şeyhülislam Yahya, Nabi, Nedim ve Şeyh Galib gibi şairler verdiler (bak DİVAN EDEBİYATI)

Gazel, beyit denen ikili dizelerden oluşur İlk beyte "matla" (doğuş yeri), son beyte ise "makta" (bitiş yeri) denir Gazelde beyit sayısı genel olarak beş ile dokuz arasındadır Bunun dışında üç beyitlik gazellere rastlandığı gibi beyit sayısı 15'i bulan gazeller de vardır Gazelde ilk beytin dizeleri kendi arasında, öbür beyitlerin ikinci dizeleri ise ilk beyit ile uyaklıdır

Kimi gazellerin her beyti birbiriyle uyaklıdır Bu biçimdeki gazele "zincirleme; ardı ardına" anlamına gelen "müselsel" ya da "musarra" gazel denir Şair şiirde kullandığı adını (mahlas) ya son ya da sondan bir önceki beyitte anar Bu beyitlerin adı da "mahlashane"dir Gazeller ele aldıkları konulara göre de adlandırılırlar Aşkı, aşkın yarattığı acıyı, mutluluğu, ayrılığı konu alan gazellerin adı "âşıkane"dir İçki, eğlence ve yaşamdan alınan tatları konu alıyorsa bu tür gazele de "rindane" denir Ayrıca konusu yalnızca kadın olanlara "şuhane", öğretici konuları öğüt verici biçimde işleyenlere "hakimane" adı verilir

Gazelde beyitler arasında doğrudan bir anlam bağlantısı olmamakla birlikte ele alınan konu gazelin bütününe egemendir Divan düzenlenirken gazel bu divanın en önemli bölümünü oluşturur Gazeller bir divanın içinde uyak ya da rediflerinin son harflerine göre Arap alfabesindeki harf sırasına uygun olarak yer alır