Gazel Nedir?-Gazel Hakkında

Gazel Nedir?-Gazel Hakkında

Özellikle aşk güzellik ve içki konusunda yazılmış belli biçimdeki şiirlere gazel denir Gazel beyitlerle yazılır Birinci beyit musarra’dır yani dizeleri birbiriyle uyaklıdır (aa) Öteki beyitlerin ikinci dizeleri birinci beyitle uyaklıdır (ba ca da ) İlk beyitten sonraki beyitlerin birinci dizeleri uyaksızdır Uyak düzeni aa xa xa xa … şeklindedirGazelin musarra’ olan ilk beytine matla (doğuş yeri) denir Matla’dan sonra gelen beyte de hüsn-i matla adı verilir ki bu beytin matla’dan daha güzel olmasına dikkat edilir


Her dizesi aynı uyakta olan şiirlere de genel olarak musarra ya da müselsel adı verilir

Gazelin son beytine makta (kesme yeri) makta’dan bir önceki beyte de hüsn-i makta denir Bu beytin de makta’dan güzel olmasına dikkat edilir Şair mahlasını (şiirlerinde kullandığı takma adını) ya makta’da (son beyit) ya da hüsn-i makta’da (sondan bir önceki beyit) kullanır Buna göre şairin mahlasını kullandığı beyte mahlas beyti denir Mahlas kullanılmamış gazeller de vardır(Örn Kadı Burhanettin) Mahlas kimi zaman gazelin daha önceki beyitlerinde bulunabilir Bu durumda mahlas beytinden sonraki birkaç beyitte şair zamanın padişahını devlet büyüklerini din büyükleri ya da tarikat uluları için övgüde bulunur Böyle gazellere gazel-i müzeyyel denir

Gazelin en güzel beytine –yeri neresi olursa olsun- beytül gazel ya da şahbeyt denir

Gazellerin beyit sayısı 5 ile 9 arasında değişir Beyit sayısı çift rakamlı olan gazeller azdır

Gazel konu bakımından lirik bir nazım biçimidir Divan şiirinin duygu ve öz şiir yönünü en çok gazel belirtir Üslup yönünden kusursuz olması gerekir

Gazelin önemli bir özelliği de beyitler arasında doğrudan doğruya anlam bağı bulunmamasıdır Öyle ki matla (ilk beyit) ve makta (son beyit) beyitlerinin dışında öteki beyitler arasında yer değişikliği yapılsa gazelin genel anlamında hiçbir değişme olmaz Bununla birlikte beyitler arasında anlam açısından bir uyum bulunması ve gazelin bütününe aynı kavram düşünce ve benzetmelerin egemen olması gerekir Bunu da sağlayan uyak ve rediftir

Gazelde redifin yarattığı kavram birliği dışında beyitler arasında anlam birliği bulunan gazellere yek-ahenk denir

Gazelde anlam birliğinden başka beyitlerin aynı güçte aynı değer ve güzellikte olması da söz konusudur Böyle gazellere yek-avaz denir
Gazelde en çok anlatılan konu kadın ve aşktır Bunun yanı sıra sevgilinin güzelliği çekiciliği ona duyulan özlemin ve sevgilinin yaptığı kötü davranışların ıstırabı da anlatılır Bunun dışında içki alemleri şarabın zevki baharın verdiği neşe talihin iyi ve kötü cilveleri aşkın mutluluk ve sıkıntısı sık sık işlenen konulardır Dinle ilgili düşünceler tasavvuf ham sofularla alay hayat dünya ve ahiret hakkında hikmetler de gazellerde sık sık söz konusu edilir İşte bu konuların yoğun olarak işlendiği gazeller üslup yönünden çeşitli adlar alır:
Aşkın verdiği mutluluğu sıkıntıyı sevgiliden yakınmayı sevgiliye karşı yakarışları içli ve duygulu olarak gazellere aşıkane (garami lirik) gazel denir Divan edebiyatında bu alanın tek temsilcisi Fuzuli’dir
Genellikle içkiyi içki zevkini içki ile ilgili türlü düşünceleri hayata karşı kayıtsızlığı yaşamaktan zevk almayı konu olarak işleyen gazellere rindane gazel denir Divan edebiyatında bu yolda en başarılı olan Baki’dir

Kadını ve aşkın zevklerini konu alan zarif ve çapkın bir anlatımla söylenmiş gazellere de şuhane gazel adı verilir Nedim bu yoldaki gazelleriyle tanınmıştır Öyle ki bu yolda gazel söylemeye Nedimane tarz denilmiştir

Ahlakla ilgili öğütler veren türlü hayat görüşlerini yansıtan özdeyiş niteliğindeki sözlerin ağır bastığı gazellere de hikemi gazel denir Hikemi tarzındaki gazelleriyle Nabi ün salmıştır Koca Ragıp Paşa’nın da bu yolda gazelleri vardır

Gazel Nedir?

gazel divan edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir önceleri arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adı verilen bir bölümü iken sonra ayrı bir biçim halinde gelişmiştir gazelin beyit sayısı 5-15 arasında değişir daha fazla beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir gazelin ilk beyti "matla" son beyti ise "makta" adını alır matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra) sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri ilk beyitle uyaklı olur birden fazla mussarra beytin bulunduğu gazel "zü'l-metali" her beyti musarra olan gazel ise "müselsel" gazel adıyla bilinir ilk beyitten sonraki beyte "hüsn-i matla" (ilk beyitten güzel olması gerekir) son beyitten öncekine "hüsn-i makta" (son beyitten güzel olmalı gerekir) gazelin en güzel beyti ise "beytü'l-gazel" ya da "şah beyit" adıyla anılır bunun yeri ya da sırası önemli değildir bazı gazellerin matlasını oluşturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlasının ikinci dizesi olarak yenilenmesine "redd'i-matla" denir şair mahlasını (şairin takma adı ya da tanındığı ad) maktada ya da "hüsn-i" maktada söyler bu durumda beyit ikinci bir adla "mahlas beyti" ya da "mahlashane" olarak anılır şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına "hüsn-i tahallüs" de dize ortalarında uyak bulunan gazele musammat sonu getirilmemiş ya da beyit sayısı 5’in altında bulunan gazellere de "natamam" gazel denir başka şairlerin birkaç dize ekleyerek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere "tahmis" "terbi" adı verilir bütün beyitlerinde aynı düşüncenin ele alındığı gazeller "yekahenk gazel" her beyti öncekinden ustalıklı biçimde söylenmiş gazeller de "yekavaz gazel" olarak adlandırılır gazeller konularına göre de çeşitli isimlerle tanımlanır aşka ilişkin acı mutluluk gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller "aşıkane" içki yaşama boş verme yaşamdan zevk alma gibi konularda yazılanlara "rindane" denir aşıkane gazellere en iyi örnek fuzûlî’nin gazelleri rindane gazellere en iyi örnek ise bâkî’nin gazelleridir kadınları ve ten zevklerini konu edinen gazeller ise örneğin nedîm’in gazelleri "şuhane" öğretici nitelikli gazellere örneğin nâbî’nin gazelleri "hakimane gazel" denir gazeller eskiden bestelenerek okunurdu özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan" gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir gazel türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafından doğaçtan seslendirilmesidir sesle taksim olarak da bilinir