Paragrafta Anlatım Biçimleri-Paragraf Nedir-Paragraflı Anlatımlar-Paragraf Konusu

Anlatım Biçimleri

Anlatım Biçimleri:

Anlatım Biçimleri : Bir düşünceyi, bir duyguyu, bir tasarıyı, bir olayı sözle ya da yazıyla ifade etmeye anlatım denir

Birbirinden farklı konuları, olayları, gözlem ve izlenimleri anlatırken kullanılan yöntemlere ise anlatım biçimi denir

Açıklayıcı Anlatım : Bu anlatım biçiminde temel amaç, okura herhangi bir konu üzerinde bilgi verme, iyice anlaşılmayan ya da yanlış anlaşılan bir sözü, bir düşünceyi açıklığa kavuşturmaktır Bu anlatım biçiminde temel amaç bilgi vermek olduğu için belirtilen yargı tartışılmaz; konuyla ilgili karşıt görüşlere yer verilmez Anlatım oldukça ciddi, kuru ve öğreticidir

Açıklamanın yapılabilmesi, bir bilginin tam ve eksiksiz olarak verilmesi için tanımlamalardan, örneklemelerden, karşılaştırmalardan ve sayısal verilerden yararlanılır

Fıkra, makale, deneme, gezi, eleştiri, röportaj gibi yazı türlerinde açıklayıcı anlatım biçimi yoğun olarak görülür

Örnek :

Çağdaş eğitim, bireyi bilgi ile donatmaktan çok, ona kendi kendine bilgi edinme yollarını öğretmeyi amaçlar Bireyde, sağlıklı düşünme, doğru anlama, toplum içinde türlü durumlara olumlu uyum sağlayabilme yeteneklerinin geliştirilmesini ister Sağlıklı düşünme, öncelikle dilin işleyiş düzeninin kavranmasına bağlıdır Bu sebeple kişinin eğitimi ile ana dili arasında doğrudan bir bağlantı vardır

Tartışmacı Anlatım : Bu anlatım biçiminde birbirine karşıt düşünceleri, bir konuyla ilgili kanıları değiştirmek, çürütmek ya da onların yerine yenisini koymak amaçlanır

Tartışmacı anlatımda yazar, inandırıcılığı sağlayabilmek için ciddi ve ağırbaşlı bir anlatım yerine sohbete varan rahat bir anlatım kullanır Yazarın sık sık sorular sorup bunlara yanıtlar vermesi, bu anlatımın ayırt edici bir başka özelliğidir

Tartışmacı anlatım, bilimsel inceleme ve araştırmaya dayalı yapıtlar başta olmak üzere eleştiri, fıkra, deneme, makale, röportaj gibi yazı türlerinde de sık sık rastlanan bir anlatım biçimidir

Örnek :

Gene bir eski özlemdir, gidiyor Yeniye kötü kötü bakıyorlar, mana yokmuş, güzel değilmiş, düşünmekten, çalışmaktan kaçınan kimselerin ne yaptıklarını bilmeden ortaya attıkları şeylermiş Geçmişin büyük eserlerini inceleyip de onlardan örnek almalıymışız Oysa ki asıl, yeni zordur; yeninin manasını anlamak, güzelliğini duymak zordur Bunun için alışkanlıklarımızı aşmak, dikkatimizi işletmek gerekir

Betimleyici Anlatım : Varlıkların kendilerine özgü ayırıcı niteliklerini, bu niteliklerin duyu organlarımız üzerindeki etki ve izlenimlerini görünür kılmaya, onları sözcükler aracılığıyla resimlendirmeye betimleme denir

Bir anlatımın betimlemelere dayandırılması ve betimlemenin amaç olarak kullanılması ile oluşturulan anlatım biçimine betimleyici anlatım denir

Betimlemede, görme, işitme, tatma, dokunma ve koklama duyularına yönelik bir anlatım vardır Herhangi bir varlığın, nesnenin, olayın veya çevrenin, duyu organlarımız üzerinde bıraktığı izlenimler belirli bir plana göre okura aktarılır

Betimleyici anlatım biçimi, amacına göre iki çeşittir:

Açıklayıcı Betimleme : Bu tür betimlemelerde amaç bilgi vermektir Betimlenen varlık yada nesne tanıtıcı ve ayırıcı özellikleriyle nesnel bir tutumla okura aktarılır

Sanatsal Betimleme : Bu betimlemede temel amaç, izlenim kazandırmaktır Anlatımda, genel ayrıntılardan, ayırıcı ayrıntılara doğru gidilir Kısaca gözlemlenen varlık ya da nesnenin anlatıcı üzerinde bıraktığı etki yansıtılır

Örnek :

Burada müthiş karasinek vardı Hele kebapçının bulunduğu yerde Bir dükkanda ve etrafında bu kadar sinek olmasının bir hikmeti vardır, elbette

Öyküleyici Anlatım : Tasarlanan, gözlemlenen ya da yaşanan bir olayı yer, zaman ve kişi kavramlarına bağlayarak anlatan anlatım biçimine öyküleme denir O halde öykülemede dört temel kavram bulunur:

 Öykülemede, konuyu geliştiren olgu ya da olgular vardır ki buna olay denir

 Öykülemede, olayın geçtiği çevre ya da yer kavramı bulunur

 Olayın akışı içinde aklımızda yarattığımız kavram, zaman öğesini oluşturur

 Olayın içinde yer alan veya bu olayı yaratan öğelere kişi adı verilir

İki farklı öyküleme biçimi vardır:

Açıklayıcı Öyküleme : Birtakım bilgileri zamansal oluşuma (kronolojiye) göre anlatan ve sanatsal bir kaygının güdülmediği bir öyküleme biçimidir Temel amaç herhangi bir şeyi tarihsel gelişimi içinde okura aktarmak, bu konuda onu bilgilendirmektir

Sanatsal Öyküleme : Bu öykülemede bilgilendirme amacı yoktur Temel amaç bir olay anlatıp okuru o olayın içine çekmek, onun içinde yaşatıp okuru duygulandırmaktır Öykü, roman gibi yazınsal türlerin kullanıldığı öykülemeye sanatsal öyküleme denir

Örnek :

Hamdi amcamı en son 1960-1961 yıllarında gördüm Bir iş nedeniyle Ankara'ya gelmişti Beni görmeden gitmeyi içine sindirememiş, telefon edip geleceğini söylemişti Tıpkı çocukluğumda babamı beklediğim gibi, camdan cama koşup gelişini bekledim Uzun yıllar sonra birbirimizi görüp konuşacaktık Amca yeğen birbirimize sarıldık Hem sevinçten hem de annemi babamı anımsayıp ağladık Çocuklarımı kucağına aldı Onları öpüp öpüp sevdi Kardeşim Leman Hanım, bunları görseydi, dedi O gün onu son görüşüm oldu Öldüğünü duyduğum zaman ne yapacağımı şaşırdım

Düşünceyi Geliştirme Yolları (Anlatımda Başvurulan Yollar) : Bir düşüncenin, bir konunun, bir açıklamanın tam olarak anlatılabilmesi için yararlanılan yönteme "düşünceyi geliştirme yolu" ya da "anlatımda başvurulan yol" adı verilir Bir paragrafta düşünceyi geliştirme yollarından yalnız biri kullanılabileceği gibi, bunların birkaçı da kullanılabilir

Düşünceyi Geliştirme Yolları :

Tanımlama : Bir varlığın, bir nesnenin ya da bir kavramın özel ve değişmez niteliklerini sıralayarak onu tanıtmaktır Tanımlama, genellikle, paragrafın giriş bölümünde yer alır Gelişme ve sonuç bölümlerinde tanımlamalara pek rastlanmaz Tanımlama, daha çok açıklayıcı ve tartışmacı anlatım biçimlerinde kullanılan bir düşünceyi geliştirme yoludur

Örnek :

Roman, insanların başından geçen ya da geçebilecek türdeki olayları yer ve zaman belirterek anlatan uzun yazı türüdür Yazarın üstün bilgisi, sağlam gözlemi, duygusu romanın başarılı olmasını sağlayan en önemli etkendir

Örnekleme : Genellikle soyut bir düşünceyi ya da kavramı somutlamak; onu görünür, bilinir kılmak için bir yapıtı, bir kişiyi, bir olayı paragrafa aktarmaya örnekleme denir Örnekleme, düşünceyi somut kılacağı için onun hem daha kolay anlaşılmasını, hem de inandırıcılık kazanmasını sağlar Örnek olarak verilen şey, anlatımı somutlayacak nitelikte genel ve bilinir bir şey olmalıdır Örnekler, bir paragrafın daha çok gelişme bölümünde yer alır Çünkü bu bölümde konu açılacak ve ona somutluk ve inandırıcılık kazandırılacaktır

Örnek :

Kültür, bir toplumun yaşama biçiminde, davranışlarında belirginleşir, giyinişine, yiyip içmesine, çalışmasına, hatta jestlerine yansır Bir Türk 'hayır' anlamında başını yukarı kaldırır Amerikan kültüründe ise aynı amaç için baş iki yana hareket ettirilir İki erkeğim kol kola girip gezmesine Anglosakson ülkelerinde rastlayamazsınız

Karşılaştırma : Nesneler, kavramlar, olay ya da durumlar arasındaki benzerlik veya farklılıkların dile getirilmesidir Dolayısıyla karşılaştırma, yalnızca iki kavram arasındaki karşıtlıkları gösterme değildir Benzerlikleri gösterirken de karşılaştırmalardan yararlanılabilir Böylece sözü edilen kavram daha görünür, daha somut bir özellik kazanmış olur

Örnek :

Hayvanların koşullanmaya ve denem yanılma etkinliğine dayanan öğrenmeleri yanında, insan öğrenmesinin ayrı bir niteliği vardır İnsanın her öğreniş aşaması bedence belirli bir olgunlaşmayı gerektirir Söz gelimi; konuşmayı öğrenmek yalnız ses çıkarmak değildir

Benzetme : Bir durumu, bir kavramı açıklarken bilinen ve ondan daha etkin benzerinden yararlanmaya benzetme denir

Örnek :

Boş bırakılmış topraklar, gübreli ve bereketli ise, yüz bin çeşit otla dolar Yararlı olabilmeleri için onlara kazma vuruyor, işe yarar tohumlar ekiyoruz Ruhlar da böyledir Onları bir fikirle uğraştırıp dizginlerini tutmazsanız, uçsuz bucaksız bir hayal dünyasında başıboş, öteye beriye dolaşıp dururlar Bir amaca bağlanmayan ruh, yolunu yitirir

Tanık Gösterme : Anlatma somutluk ve inandırıcılık kazandırmak amacıyla başkalarının düşünce ve sözlerinden yararlanmaya tanık gösterme denir Ancak tanık gösterilen kişi, bilinen ve kabul gören bir özellikte olmalıdır Yoksa sıradan bir insanın tanık gösterilmesi, düşünceyi inandırıcı kılmaktan uzak düşer

Tanık olarak seçilen, kişi değil de bir söz ise bu, tırnak içine alınarak verilmelidir Ayrıca hem kişi adı kullanılıp hem de onun konuyla ilgili sözleri verilecekse, bu sözler tırnak içine alınmalıdır

Örnek :

Jan Paul Sartre şöyle der: "İnsan bazı şeyleri söylemeyi seçtiği için yazardır" Bu görüşe katılmamak mümkün mü? Söz sanatçısı dediğin, herkesin söylemek isteyip de söyleyemediği sözleri, kendine özgü biçimler arasından seçerek söyleyivermeli ve okuyucuya : "Benim söylemek istediğimden daha güzel" dedirtmeli

İlişki Kurma: Paragrafta ortaya konan düşüncenin açıklanması için, herhangi bir durumun ya da olayın ortaya çıkışını, onun nedenini geçmişte olan bir başka duruma veya olaya dayandırarak açıklamaktır Bu anlatım yolunda geçmişteki bir olay anımsatılarak asıl anlatılmak istenen daha net ve inandırıcı bir biçimde ortaya konmuş olur

Örnek :

Ben, hasta ruhları ve sinirli insanları daima yüzlerinin tebessümlü olup olmamasıyla teşhis ederim Sinirli adamların yüzleri gülmez Tebessümden mahrum bir çehre gördüğüm zaman, derhal bunun bir sinir hastasına ait olduğunu anlarım Tebessüm, ruhun sağlamlığı kadar, saadetin de müjdecisidir

Sayısal Verilerden Yararlanma : Bir düşünceyi aktarabilmek için anlatılmak istenen nesnenin ya da kavramın nicelik özelliklerinden yararlanmadır Bu düşünceyi geliştirme yolu, daha çok tekniğe ve istatistiğe dayalı bilgilerin anlatımında kullanılır

Örnek :

Öğrencilerin çalışırken ara verip dinlenmeleri gerektiğini düşünenlerdenim Mola verilmeden yapılan uzun soluklu bir çalışma, verimi düşürür Ellişer kişiden oluşan iki ayrı gruba yüz soruluk bir test uygulanır Grubun biri, testi hiç ara vermeden yanıtlarken, diğer gruba elli sorudan sonra 15 dakikalık dinlenme verilir Dinlenme almayan grubun başarısı, alan grubun başarısından % 30 düşük çıkar