Akarsuların Oluşturduğu Şekiller

Akarsu Şekilleri

Akarsuların Oluşturduğu Şekiller

Ülkemizde akarsuların aşındırmayla oluşturdukları şekillerin başında vadiler gelir Vadiler, akarsuların içinde aktığı uzun çukurluklardır Vadiler, akarsuların yaptığı aşındırmayla yanlamasına, derinlemesine gelişir Diğer yandan da geriye aşındırma sonucu boylarını uzatırlar

Akarsuların derine aşındırması, döküldükleri deniz veya gölün seviyesine kadar devam eder Akarsular bu seviyeye göre yapabilecekleri aşındırmayla vadilerine enine, derinlemesine ve boyuna uzatırlar

Yamaçlardaki vadiler, tabansız vadilerdir Bunlara kertik vadi ya da “V” denir

Dik yamaçlarda eğim fazla olduğu için hızla akar Onun için aşındırma güçleri fazladır Bu vadiler büklüm yapmadan uzanır Enini aşındırmadan çok derine aşındırma etkilidir Onun için yamaçlar diktir Doğu Karadeniz Dağlarının kuzeye bakam yamaçlarındaki sıka boylu vadiler böyledir

Düz yerlerdeki akarsu vadileri, geniş tabanlıdır Böyle vadiler içinde akarsular büklümler yaparak akar Bu vadiler de derine aşındırma yavaşlamış enine aşındırma devam etmektedir Geniş vadi tabanı içerisinde akarsa yayvan bir yatak içinde akar Tabanlı vadilerin yamaçları yatıktır Düzlüğe ulaştıkları yerlerdeki vadilerde geniş tabanlıdır

Türkiye’de akarsuların oluşturduğu başka bir vadi biçimi de boğazlar akarsuların sert kütle içinde açmış oldukları dar ver derin vadilerdir Akarsular sert kütleleri adeta yararak geçmişlerdir Bu yüzden bu boğazlara yarma vadiler denir

Yatay tabakalı arazi içine oyulmuş bulunan boğazlara kanyon vadi denir Türkiye’de bu tip vadilere Torosların yatay tabakalı kalkerleri içerisinde rastlanır

Türkiye’deki bir başka akarsu aşındırması da dev kazanıdır Bunlar akarsu yatakları içinde çağlayan ve çavlanlarda suyun düştüğü yerde oluşan çukurluklardır Buralarda biriken sular küçük göller oluşturmuştur Akdeniz Bölgesi’nde Düden ve Manavgat akarsularında tipik örnekleri vardır

Bazı akarsular geniş vadi tabanlarında büklümler yaparak akar Bunlara Menderes denir Mendereslerin oluştuğu yerde vadi tabanının eğimi çok azdır Eğer Menderesler vadi tabanına gömülmüş ise bunlar gömük menderes olarak isimlendirilir

Akarsularla birlikte yağmur, selcik ve sel sularının meydana getirdikleri başka bir aşınım şeklide peri bacalarıdır Bunlar, volkan tüfleri içinde oluşmuş çok özel şekillerdir Aynı arazide rüzgar aşındırmasının da etkisi ile mantar kaya (şeytan masası) gibi şekiller oluşur

Peri bacaları, vadi ve plato yamaçlarında yağmur, selcik ve sel sularının oluşturduğu yarıntılar arasında meydana gelen piramit şeklindeki oluşuklardır Bunların bazıların tepesinde sert bir tabaka kalıntısı bulunmaktadır

Örnek Ürgüp Göreme, Nevşehir çevresinde peri bacısı örnekleri vardır

Peneplenler, başta akarsular olmak üzere rüzgar erozyonu ve yüzeysel erozyonun da etkisi ile meydana gelir Tam olarak oluşabilmesi için çok uzun bir süre yer kabuğu hareketlerinin olmaması gerekir

Akarsuların oluşturdukları şekillerin bir kısmı da onların taşıdıkları malzemeyi biriktirmeleri sonucu oluşur Bunların başında birikinti konileri gelir

Birikinti konileri akarsuların taşıma güçlerinin iyice azaldığı yerlerde oluşur Dik yamaçlar boyunca akarsular hızlı akar

Bu suların aşındırma ve taşıma güçleri de fazladır Ancak akarsular birden düzlüğe ulaştıkları zaman hızları ve alüvyon taşıma güçleri azalır Bunun sonucu akarsular yamaçlardan taşıdıkları alüvyonları düz yerlerde biriktirirler Birikinti konilerini daha yayvan olanlarına da birikinti yelpazeleri denir

Bir başka birikinti şekli ise deltalardır Bunlar akarsuların taşıdıkları alüvyonların deniz veya göl kıyılarında birikmeleri sonucunda olur Deltaların oluşabilmesi için gelgit olayları, deniz akıntıları ve dalgaların güçlü olmaması gerekir Aksi halde akarsuların kıyıya getirdiği alüvyonlar, bu hareketler sonucu deniz açıklarına taşınır ve delta oluşamaz

Akarsu yataklarında meydana gelen kum adaları da birikinti şeklidir Bunlar, kurak mevsimde akarsu yataklarında suların azalması sonucu oluşan geçici şekillerdir

Akarsular tarafından oluşturulan sekiler, önce biriktirilen alüvyonların daha sonra aşındırılmasıyla olur Aşındırma sonucu bazen alüvyonların altındaki ana kaya da kazılır Sekiler, önceki vadi tabanlarının akarsularla yeniden kazılması sonucu yüksekte kalmış düzlüklerdir Akarsu yataklarının kenarlarında basamaklar şeklinde bulunurlar