Kıbrıs Cumhuriyeti Tarih

Tarih

Ana madde: Kıbrıs (ada)#Tarih

Antik çağ




Bronz Devri'nin sonlarındaki göçlerle Anadolu'dan gelen kavimler ve Yunanistan'dan gelen Akalar tarafından kurulan Salamis antik kenti[59]


Kıbrıs'a insanların yerleşiminin MÖ 10000 yıllarını bulduğu tahmin edilmektedir[60] Adanın güneyinde yapılan arkeolojik kazılar neticesinde ilk insan yerleşimcilerinin MÖ 9000 yıllarında bazı yapılar bıraktıkları görülmüş[61] ve Cilalı Taş Devri döneminde buralara yerleştikleri anlaşılmıştır[62] Kıbrıs'ın Tunç Çağı'na geçiş döneminde adaya gelen insan toplulukları çanak, çömlek, desti, bardak gibi kilden kaplar yapabilme sanatını buraya getirmişlerdir[63] Kıbrıs halkları çanak ve çömlekçilikte kendilerine has stiller ve tasarımlar üretmeyi başarmışlardır[64] Kıbrıs'ta MÖ 3000 yıllarında bakır madeninin çıkarılması ile birlikte insanlar bu madeni işlemeyi öğrenerek günlük hayatta kullanılabilecek aletler yapmaya başlamış[61] ve Mısır, Suriye, Filistin üzerinden Mezopotamya halklarının adaya gelmeye başlaması ile birlikte ticari yaşam da faal duruma geçmiştir[63]
Demir Çağı'ndaki aletlerin ve eserlerin çoğu Anadolu kaynaklıdır Milattan önceki dönemin en zor şartları bu dönemde yaşanmıştır[61] Geliştirilen ve öğrenilen yazı türlerinin çoğunun unutulmaya başladığı tahmin edilir Yine de bunlara rağmen adaya yeni yelen insanlarla kültürel etkileşim devam etmiştir[63] Salamis ve Soli gibi yeni yerleşim bölgeleri kurulmuştur[65] Bu tarihi dönemlerde bulunan taş tabak ve kaplar, pişmiş toprak kaplar, küçük toprak'tan yapılmış heykeller, İdollar, altın ve gümüş takılar, balta ve *****lar, tunç, demir'den yapılmış ok, bıçak, mızrak gibi arkeolojik kazılarla bulunmuş eserler dünya üzerinde çeşitli birçok müzede sergilenmektedir[61]
İlk çağlar




Kıbrıs Krallığı'nın son hükümdarı Caterina Cornaro 1474 yılından adayı Venedik Cumhuriyeti'ne sattığı yıl olan 1489'a kadar adayı yönetti Daha sonra krallık sona erdi[66]


Tarihi boyunca birçok ulusun egemenliği altına giren Kıbrıs MÖ 1500 yılı civarında Antik Mısır'ın, MÖ 1320 yılı civarında Hitit'in[67] ve MÖ 1200'li yıllarında tekrar Mısırın, MÖ 1000 yılı civarından Fenikeliler'in ve MÖ 709'da Asurlular'ın eline geçtiği aktarılmaktadır[68][69]
MÖ 669'da bağımsızlığını kazandıysa da tekrar Mısır firavunu Amasis tarafından alındı[70] MÖ 545'te Pers Ahameniş İmparatorluğu tarafından alınmış ve MÖ 333'te İssus Muharebesi'nde Persleri yenen Büyük İskender'in egemenliği altında özerklik tanındı[71]
Bu tarihten sonra adada Yunan kültürü önem kazanmıştır[72] MÖ 58 yılında ada Roma İmparatorluğu'nun bir vilayeti haline gelmiştir ve üç yüz elli sene boyunca Roma İmparatorluğu kontrolünde kalmıştır[69] 395'te, Bizans İmparatorluğu'nun bir parçası alan adada halk Putperestlikten yavaş yavaş Ortodoksluk'a geçmiştir[73]
1191 yılında Aslan Yürekli Richard, Üçüncü Haçlı seferi sırasında adaya yerleşmiş ve daha sonra adayı Tapınak Şövalyeleri'ne satmıştır[74] 1192 yılında adayı satın alan Guy de Lusignan ve soyu 1489'da Venedikliler'in adayı alışına kadar Kıbrıs'ı yönetimi altında tutmuşlardır[75]
Osmanlı dönemi

Ana maddeler: Kıbrıs Eyaleti, Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaleti ve Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayeti





Osmanlı İmparatorluğu'nda denizci olan Piri Reis'in Kitab-ı Bahriye adlı eserinde yer verdiği tarihi Kıbrıs haritası[76]


Kıbrıs, Osmanlı İmparatorluğu'nun kontrolüne geçmeden önce, Doğu Akdeniz'deki Osmanlı'ya ait gemilerine akın yapan Hıristiyan korsanlarının sığınağı haline gelmişti[77] Bu korsanlar genellikle deniz ticaret gemilerine ve hacca giden yolculara saldırarak buradaki yol güvenliğini yok etmekteydi[78] Bu gibi nedenlerden dolayı Kıbrıs'ın alınması gerekli görüldü[79]
Kıbrıs, Lala Mustafa Paşa komutasındaki ordu ve Piyale Paşa komutasındaki donanma ile birlikte[70] yaya 60000 kişiden oluşan Osmanlı Ordusu, 2 Temmuz 1570'de Limasol'a çıkması[80] ve 4 Ağustos 1571'de Mağusa'nın[81] Venedikli Mağusa Kale Komutanı Bragadino'nun beş maddelik bir antlaşmayla kaleyi teslim etmesiyle sonuçlanan bir seferle Osmanlı İdaresine girdi[82] Kıbrıs'ın ele geçirilmesiyle Osmanlı İmparatorluğu, Doğu Akdeniz'e tamamen hakim oldu[83]




Lefkoşa'da 1209 tarihinde Saint Sophia Katedrali olarak yapılan, 1571 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu tarafından camiye dönüştürülen Selimiye Camii, günümüzde Kıbrıs'ın en büyük camisi konumundadır[84]


15 Eylül 1570 tarihinde Lala Mustafa Paşa, tören ile Lefkoşa şehrine girmiştir[85] Kıbrıs ele geçirildikten sonraki tarihte adada çok az sayıda Ortodoks Rum vardı Çünkü Venedikliler Katolik idi ve Ortodoks Kilisesi'ne yaşama hakkı tanımıyordu[86] Osmanlı Devleti Ortadokslara serbestçe kilise kurma ve gelişme imkanı sağladı Böylece adada Katolik Kilisesi etkinliğini kaybetti ve Ortodoks Kilisesi gelişti[87]
1571 yılında Kıbrıs'ta yapılmış bulunan nüfus sayımında yerli halkın nüfusu 150000'dir Burada bulunan Türk askeri ise 30000 kadardır[88] Adanın tamamının kontrol edilmesinin ardından Karaman'dan adaya göç ettirilen Türkler[89] ve Beyşehir, Ürgüp, Niğde, Aksaray, Akşehir, Maraş gibi Anadolu'nun orta kesiminde kalan şehirlerinden aileler getirilerek yerleştirildir[90] Bugün adada yaşayan Kıbrıs Türklerinin (Kıbrıs Harekatı'ndan sonra Türkiye Cumhuriyeti'nden gelenler hariç) soyu bu Osmanlı idaresinde adaya gönderilen Türklerden gelmektedir[90]
1831 senesinde sadece erkeklerin sayıldığı Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk büyük ölçekli nüfus sayımında ada üzerinde 14983 Müslüman ve 29190 Hıristiyan yaşadığı ortaya çıktı[91] 1872'de yapılan sayımda adanın nüfusunun 144,000 olduğu, Müslümanların sayısının 44000'e ve Hıristiyanların ise 100000'e arttığı belirlendi[92]
Birleşik Krallık dönemi




Günümüzde Birleşik Krallık'ın yönetimindeki Ağrotur ve Dikelya üslerinde 10,000 Birleşik Krallık askeri ve sivil personel ile bunların aileleri yaşamaktadır[93]


93 Harbi'nde Rusya İmparatorluğu karşısında yenilen Osmanlı, Ruslara karşı fazla ödün vermemek amacıyla[94], Birleşik Krallık'ın isteği üzerine ada 92799 sterline[95] 4 Haziran 1878 tarihinde[96] imzalanan Kıbrıs Sözleşmesi ile kiralandı[97] Osmanlı mülkiyeti devam ediyor sayılmakla birlikte, yönetim tamamen Birleşik Krallık'a geçti[98] Birleşik Krallık adayı "Komiser" diye tabir ettiği yüksek rütbeli yöneticilerle idare etmiştir[99] 1914'te başlayan I Dünya Savaşı'nda Osmanlı'nın Birleşik Krallık karşısındaki Almanya'nın yanında savaşa girmesi üzerine Birleşik Krallık adayı ilhak edip adaya vali tayin etti[100] 1923'te imzalanan Lozan Barış Antlaşması'nın 21 Maddesi gereğince, Birleşik Krallığa ilhakı tanındı[101] 1925 yılında Kıbrıs Crown Colony olarak ilan edildi ve adaya ilk Türkiye Cumhuriyeti konsolosu atandı[102]
Ocak 1950 tarihinde Doğu Ortodoks Kilisesi, Kıbrıs Türk toplumunun boykot ettiği bir referandum düzenledi[103] Referandumun sonucunda, katılan halkın %90'ı Kıbrıs'ın Yunanistan ile birleşmesi düşüncesi olan enosis lehinde oy verdi[104] 1955'te Kıbrıslı Rumların kurduğu EOKA örgütü Birleşik Krallık kuvvetlerini adadan çıkarmak için *****lı eylemlere başladı[105] Bu zaman zarfında Kıbrıs Türkleri de *****lanmaya başladı[106] ve Birleşik Krallık adanın tüm bölümünü kontrolde tutmakta zorlanıyordu[107] Bu tarihten itibaren taksim isteğinde bulunan Türkler ile enosis isteyen Rumlar birbirleri ile çatışmaya başladı[108]
Bağımsızlık

Ana maddeler: Zürih ve Londra Antlaşması ve 1963 Kıbrıs Anayasası değişikliği önerisi





1964 yılında Birleşmiş Milletler tarafından topluluklar arası çatışmaları engellemek amacıyla kurulmuş olan UNFICYP, 1974'ten beri adayı ikiye bölen Yeşil Hat üzerindedir[109]


16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs; Yunanistan, Türkiye ve Birleşik Krallık'ın "Kuruluş, İttifak ve Garanti" adındaki üç anlaşmayı imzalaması ile bağımsızlığını kazandı[110] Birleşik Krallık, Ağrotur ve Dikelya adlı adanın %3'üne tekabül gelen asker üsleri aldı[31] Devlet dairelerinde ise Rumlardan sonra en büyük etnik topluluğu oluşturan Türkler veto hakkına sahip oldu[111] ve parlamento ile yönetimde %30'luk hakka sahip oldular[112] Üç devlete ise garantörlük hakkı verildi[113]
30 Kasım 1963 tarihinde Kıbrıs Cumhuriyeti devlet başkanı III Makarios, Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası'nda siyas kurumların yapılanması ve teşkilatlanma hakkındaki on üç maddelik bir değişiklik önerisinde bulundu[114] Kıbrıslı Türkler bu değişikliklerin kendi haklarını kısıtladığını savunarak karşı çıktılar[115] Bu değişiklik süreci içerisinde Kıbrıs Türkleri bu öneriye karşı çıktı, 1963-1964 olaylarının çıkmasına neden oldu[116] ve sonunda Kıbrıslı Türkler, Kıbrıs Cumhuriyeti'ndeki idar ve siyas yapılanmadan çekildiler[105]




Kıbrıs Cumhuriyeti'nin başkenti ve en büyük kenti olan Lefkoşa 1974'teki Kıbrıs Harekatı'ndan sonra şehir ikiye bölündü[117] ve günümüzde iki ayrı belediye tarafından yönetilmektedir[117]


Birleşmiş Milletler'in Kıbrıs'taki Birleşmiş Milletler Barış Gücü (UNFICYP) ada üzerindeki önemli noktalara Kıbrıs Türkleri ile Kıbrıs Rumları arasındaki çatışmaları engellemek[118] amacıyla konuşlandı[119]
Bölünme

Ana maddeler: 15 Temmuz 1974 Darbesi, Kıbrıs Harekatı ve Cenevre Antlaşması

1970'li yılların başlarında Yunanistan'ı kontrol eden asker cunta yönetimi, II Makarios'un tutumları ve enonsis'in yolunda ilerleme olmamasından dolayı memnun değildi[120] Cunta, 15 Temmuz 1974 tarihinde Kıbrıs Ulusal Muhafız Birliği'ne bu birliğin komutanının görevinden alınmasını ve adanın kontrolünü Yunan subayların bulunduğu bu birliğin almasını istedi[121] Birlik aynı gün Lefkoşa'daki Başkanlık Sarayı'nı bastı ve II Makarios görevden alındı[122] Nikos Sampson yeni hükimetin devlet başkanı olduğu dünyaya ilan edildi[123] Her ne kadar milliyetçi Rumlar tarafından darbe yapılsa da[19] Yunanistan ile birleşmedi, Kıbrıs'ın bağımsızlığı devam etti ve bağımlı bir yönetim olmadı[124] Türkiye Cumhuriyeti, gerçekleştirilen darbe nedeniyle[125] Zürih ve Londra Antlaşması'nın IV maddesine istinaden[126] gerçekleştirdiğini savunarak Kıbrıs Harekatı'na girişti[21]




1974'teki Kıbrıs Harekatı sonunda ölen Türk askerlerin bulunduğu Karaoğlanoğlu Şehitliği'ndeki giriş tabelası[127] 8 subay, 5 astsubay, 57 erbaş ve er olmak üzere toplam 70 askerin mezarı bulunmaktadır[127]


Uluslararası baskılar sonucunda ateşkes ilan edildi[128] ve adanın %37'si Türkler'in kontrolüne geçti[129] 170000 civarındaki Kıbrıslı Rum[130] kuzeyde bulunan evlerinden göç ettirildi, 50000 Kıbrıslı Türk ve daha sonrada Türkiye'nin teşviki[129] ile Türkiye'den gelen göçmenler ise bu evlere yerleştirildi[129] 1983 tarihinde Kıbrıslı Türkler tek taraflı olarak sadece Türkiye tarafından tanınan bağımsızlıklarını ilan ettiler[22] Günümüzde, savaş sonucunda 1534 Kıbrıslı Rum[131] ve 502 Kıbrıslı Türk[132] hala kayıptır 1974 yazında ada üzerindeki bu gelişmeler, Türkiye-Yunanistan ilişkilerinde tek hakim konu oldu[133] Ayrıca günümüzde Türkiye'den gelmiş yaklaşık 100,000 kişinin Cenevre Antlaşması ve çeşitli BM kararlarını ihlal ederek ada üzerinde yaşadığı düşünülmektedir[134] Kıbrıs hükimeti, kuzeydeki toprakların kontrolünü kaybettikten[135] ve Türk idaresi altına girmesinden sonra[135] kuzeydeki tüm liman ve hava alanlarının uluslararası ticaret ile ulaşıma kapalı olduğunu ilan etti[136] Yönetim, adanın kuzeyindeki idareyi günümüzde de Türk işgali atındaki bölge olarak kabul eder[137]
Yakın tarih




Kıbrıs Cumhuriyeti'nin başkenti Lefkoşa'da yer alan Başkanlık Sarayı


De facto olarak kuzey ve güney olarak iki ayrı parçaya bölünmesine[27] rağmen de jure olarak cumhuriyet tüm adanın hakimidir[18] Kıbrıs Cumhuriyeti'nin anayasal bir demokrasi üzerine kurulu yapısı[138] ekonomik bakımdan refah bir durumda[139] ve iyi bir alt yapısı vardır[140] Avrupa Birliği ve diğer uluslararası örgütler tarafından Birleşmiş Milletler'in bir parçası[29] ve adanın tek meşru yönetimi kabul edilir[141] Sadece Türkiye tarafından tanınan adanın kuzeyi[28] Türkiye'nin yardımları ile varlığını sürdürmektedir[142] Son birleşme girişimi 2004 tarihindeki Annan Planı ile oldu[143] 24 Nisan 2004 tarihinde[144] yapılan referandumda Kıbrıs Türklerinin destek oyuna rağmen Kıbrıslı Rumlar tarafından reddedildi[145]
Temmuz 2006 tarihinde ada, Hizbullah ve İsrail arasındaki çatışmalardan kaçan kişiler için ilk sığınaklardan biri oldu[146]
Mart 2007'de BM kontrolündeki Yeşil Hat üzerindeki Kıbrıslı Rumlar ile Kıbrıslı Türkleri ayıran Lokmacı Kapısı yıkıldı[147] Adanın 32 yıllık tarihinde yer etmiş olan kapı, Lefkoşa kentini ikiye ayırıyordu[148] 3 Nisan 2008'de Türk ve Rum yetkililerin bulunduğu bir törenle açlışı gerçekleşti[149] 26 Haziran 2009 tarihinde[150] Kıbrıs müzakereleri kapsamında 34 kez bir araya[150] gelen Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat ve Kıbrıs Cumhuriyeti Devlet Başkanı Dimitris Hristofyas Erenköy'de bulunan[150] Yeşilırmak Sınır Kapısı'nın açılacağını duyurdular[151] Gerekli altyapı çalışmalarının gerçekleştirilmesinden sonra yedi aylık bir süre zarfında faaliyete geçeceği açıklandı[152]

Kaynak : Wikipedia