Şanlıurfa Soğmatar Harabeleri Ve Tapınakları

Şanlıurfa Soğmatar Harabeleri ve Tapınakları
SOĞMATAR HARABELERİ


Şuayb Şehri'nden kuzeye doğru devam eden şose yol 16 km sonra tarihi Soğmatar kenti harabe*lerine ulaşmaktadır Bu tarihi kent, merkez Yardımcı (Sumatar) nahiyesine bağlı Yağmurlu Köyü içersinde yer almaktadır Sumatar ile Soğmatar'ın birbirine karıştırılmaması gerekmekte*dir Sumatar, Şanlıurfa ile Harran arasındaki bir nahiyenin adı, Soğmatar ise bu nahiyeye bağlı antik bir yerleşme yeridir


Soğmatar kelimesi, Arapça yağmur anlamındaki "Matar" sözcüğünden gelmektedir Tektek Dağla-rı'nın kışın bol yağmur alan bu bölgesinde bu*lunan çok sayıdaki sarnıç ve kuyuda biriktirilen sular, dağlarda otlatılan koyun ve keçi sürülerinin yaz aylarındaki su ihtiyacını karşılamaktaydı Bu özelliğinden dolayı köy günümüzde de "Yağmurlu" adıyla anılmaktadır


Hz Musa'nın burada çiftçilik yaptığına ve köy içersindeki kuyulardan birinin Hz Musa'nın mûci*zevi asası tarafından açıldığına inanılmaktadır


Köyün ortasında yer alan höyük, Soğmatar'ın milattan önceki çağlara uzanan tarihini gün ışığına çıkartacak belgeleri içersinde barındırmaktadır Tepedeki duvar ve burç kalıntıları höyüğün MS II yüzyılda kale olarak kullanıldığını kanıtlamaktadır


Soğmatar, birçok tarih araştırmacısının ilgisini çekmiştir 1882'de Sachau, yüzyılımızın başında Fransa'nın Bağdat Konsolusu H Pognon, burayı zi*yaret ederek Süryânice kitabeleri okumuşlardır


1971 yılında burada incelemelerde bulunan HJW Drijvers ve JB Segal, Soğmatar'a giren yo*lun sağındaki tepede bulunan Arâmice yazıları MÖ IV yüzyıla tarihleyerek o çağda bu tarihi şeh*rin Edessa (Urfa) ile Harran'a yakın Tektek Dağları arasında önemli bir merkez olduğunu söylemekte*dir


Soğmatar tarihteki esas ününü; ay, güneş ve ge*zegenlerin kutsal sayıldığı Assur ve Babillilerin poli*teist inancından gelen Pagan (putperest) dinin ve bu dinin baştanrısı (tanrıların efendisi) "Mar alahe" (Marelahe)'nin merkezi olmasından almak-tadır Marelahe'yi temsil eden açık hava mabedi, Soğmatar'daki kalıntıların odak noktasını teşkil et*mektedir Kalenin güneyindeki "Kutsal Tepe-Merkez Tepe" olarak adlandırılan bu açık hava ma*bedinde; kaya zeminine oyulmuş Süryânice yazılar ile zirvenin kuzey yamacında, kayalara oyulmuş tanrı rölyefleri günümüze ulaşmıştır Tepenin batı*sında dağınık bir biçimde duran mimari parçaların buradaki tapınağa ait olduğu sanılmaktadır


Kutsal Tepe'nin zirvesinde kaya yüzeyine oyul*muş Süryânice yazılar, bazı önemli kişilerin Marelahe adına bu tepeye diktirdikleri anıt sütunlar ve sunaklar ile ilgilidir Bu yazılardan tepenin batı*sında olanında: "Ben Arap Valisi Adona oğlu Tiridates 476 yılının Şubat ayında, efendim kral ve oğullarının hayatı için, babam Adona'nın hayatı için, kendi hayatım, kardeşlerimin ve çocuklarımın hayatları için Marelahe'ye bu sunağı yaptım ve bir sütun diktim" yazılıdır


Tepenin doğusunda yer alan aynı tarihli diğer bir yazıda: "476 yılının Şubatında, bu ay içinde, ben Adona oğlu Maniş ve Ma'na ve Alkur ve Balbana ve kardeşi Alkur Biz bu kutsal tepe üzerine bu su*nağı kurduk ve korunan biri için bir taht diktik O, vali Tridates'ten sonra vali olacaktır ve o tahtı ko*runan kişiye verecektir O'nun mükafatı Marelahe'dendir Fakat eğer o, tahtı vermezse ve sütunu tahrip ederse, o tanrı yargılayacaktır" yazı*lıdır


Yazılarda geçen 476 tarihi Seleukos takvimine göredir ve bu tarih MS 164-165'lere tekabül etmek*tedir


Kutsal Tepe'nin kuzey yamacının zirveye yakın kısmında, kayaya oyulmuş insan şeklinde iki adet tanrı kabartması bulunmaktadır Bunlardan sağ ta*rafta olanı 110 m boyunda bir erkek figürüdür Dizlerine kadar inen bir elbise giymiş, ayakta durur vaziyetteki bu figürün başının arkasında güneşi sembolize eden istiridye biçiminde bir şekil bulun*maktadır Bu kabartmanın sağındaki Süryânice ki*tabede "Tanrı bu heykeli Ma'na için 476 yılının Mart ayının 13'ünde emretti" yazılıdır Başının arkasın*daki güneş şekline dayanarak bu heykelin Güneş Tanrısı Şamaş'ı temsil ettiği tahmin edilmektedir


Bu kabartmanın sol tarafındaki yuvarlak kemerli kayadan oyma sütunçeli niş içersinde kabartma bir büst yer almakta, bu büstün sağında bir, solunda ise iki Süryânice kitabe bulunmaktadır Soldaki ki*tabede: "Şila oğlu Şila, bu heykeli Adona oğlu Tridates'in hayatı için ve kardeşlerinin hayatı için Tanrı Sin'in şerefine yaptı" yazılıdır Sağdaki iki ki*tabeden birinde: "Kuza oğlu Zekkay ve çocukları Tanrının önünde hatırlansın", yukarıdan aşağıya doğru daha küçük harflerle yazılan diğerinde ise: "Ben Tanrı, onu görüyorum Onu görüyorum ve ona bakıyorum Ben Tanrı Sin" yazılıdır Bütün bu yazılardan kabartmanın Ay Tanrısı Sin'i tasvir ettiği anlaşılmaktadır


Soğmatarlı Paganların Harranlı Paganlar (Harrâ-nîler) gibi İslâmi dönemde, güney Mezopotam-ya'daki monoteist Sabiilerin dinlerini benimseyip benimsemedikleri bilinmemektedir


JB Segal, Soğmatar'ın odak noktası konumunda olan açık hava mabedi "Kutsal Tepe"nin batısında ve kuzey batısındaki tepelerde yer alan 7 adet yapı*nın Güneş, Ay, Satürn, Jüpiter, Mars, Venüs ve Merkür tanrılarını temsil eden tapınaklar olduğunu söylemektedir Kutsal Tepe'ye çıkan Soğmatar Sabiileri, bu tapınaklara yönelerek ibadet ederler ve kurban keserlerdi Harran Sabiileri de Ay Tanrısı Sin mabedindeki ibâdetleri sırasında, Baştanrı Marelahe'nin mabedinin bulunduğu Soğmatar'daki Kutsal Tepe'ye yönelirlerdi HJW Drijvers başta olmak üzere bazı araştırmacılar, kare ya da silindir gövdeli bir plana sahip, bu yapıların altındaki ka*yaya oyulmuş arkosoliumlu odalara dayanarak bunların "Anıt Mezar" olduğunu ileri sürmektedir


Soğmatar'da Kutsal Tepe'ye Yönelen Tapınaklar:


1 Satürn Tapınağı:


Kutsal Tepe'nin yaklaşık 800 m batısındadır Kesme taşlardan inşa edilmiş silindirik bir yapı olup, sadece temele yakın duvarlar ayaktadır Bu yapının altında kayadan oyulmuş iki bölümlü bir mezar odası bulunmakta ve bu odalarda ikişer ar*kosolium yer almaktadır Odaların kapısı Kutsal Tepe'ye bakmaktadır


2 Şamaş (Güneş) Tapınağı:


Satürn Tapınağı ile Kutsal Tepe arasında, Kutsal Tepe'ye 400 m mesafedeki bir tepeceğin (tümsek) üzerinde kare şeklinde bir yapıdır İç tarafı küçük bir avlu şeklinde olup, güney, batı ve kuzey tarafla*rında birer arkosolium vardır Avlunun girişi do*ğuya, (Kutsal Tepe'ye) bakmaktadır Giriş kısmı taş*larla kapandığından içeriye girmek mümkün değil*dir


3 Jüpiter Tapınağı:


Kutsal Tepe'nin yaklaşık 700 m batısındaki bir tepeceğin üzerindedir Tamamen yıkılmış olmasına rağmen mevcut izlerden silindirik bir yapı olduğu anlaşılmaktadır Alttaki kayadan oyma odanın gi*rişi kapalı olup, Kutsal Tepe'ye bakmaktadır


4 Sin (Ay) Tapınağı:


Kutsal Tepe'nin yaklaşık 800 m kuzey batısın*dadır Mimari izlerden silindirik bir yapı olduğu anlışmaktadır Alttaki kayadan oyma odanın girişi kapalı olup, Kutsal Tepe'ye bakmaktadır


5 Venüs Tapınağı:


Kutsal Tepe'nin yaklaşık 500-600 m kuzeybatı*sındadır Üç sıra taştan yapılmış kare bir temel üze*rine oturan silindirik bir yapıdır Kısmen yıkılmış olup, doğu ve güney taraflarında 6 sıra taş dizili duvarları ayaktadır Buradaki yeraltı odası diğer tapınaklara göre çok bölümlü olup, kapısı yine Kutsal Tepe'ye bakmaktadır


6 Merkür Tapınağı:


Kutsal Tepe'nin 800 m kadar kuzey-kuzeybatı yönündedir Burada dikdörtgen tabanlı bir yapının izleri görülmektedir Tapınağın altındaki mağara odanın Kutsal Tepe'ye bakan girişi taşlarla kapatıl*mıştır


7 Mars Tapınağı:


Kutsal Tepe'nin 800 m kuzeyindeki dağın üze*rindedir Sadece üç duvarı ayakta olan bu tapınağın altında yer alması gereken mağara görülmemekte*dir Ancak Kutsal Tepe yönünde görülen taş yığını*nın mağara odanın giriş kapısını kapatmış olabile*ceği tahmin edilmektedir


Bu tapınağın güneyinde ve biraz aşağısında bir zamanlar dikdörtgen bir alanı çevrelediği anlaşılan yüksek bir duvarın kalıntıları vardır Bu alanın ku*zeyindeki küçük mağaraların birinde Süryânice bir yazıt bulunmaktadır