Bergama Antik Kenti – Pergamon

Bergama Antik Kenti (Pergamon - İzmir)


Yukarıdan Bergama Manzarası

Bergama’nın Tarihçesi

Bergama Bakırçay'ın iki kolu olan Selinos ve kestel çayları arasındaki 330 metre yükseklikteki volkanik tepede kurulmuştur Bu tepenin güneyi Bakırçay'a kadar uzanan verimli tarım alanları olması nedeniyle Neolitik çağa kadar uzanan yerleşimlerin cazibe merkezi olmuştur Bugün Bergama müzesinde bulunan taş balta ile çanak çömlekler MÖ 5000 yıllarına tarihlenmektedir Hititler Frigler ve Lidyalılardan sonra Persler bölgeye hakim olurlar Tarihte ilk defa îsmînîn duyulduğu MÖ 399 yılında Akropol muhtemelen bir Pers kalesidir

Büyük İskender'in Persleri yendiği MÖ 334 yılından sonra Batı Anadolu Yunan - yerel kültür karışımı Helenistik çağını yaşamaya başlamıştır Bergama ise MÖ 280 yılından itibaren bu medeniyetin gözde merkezlerinden biri haline gelmiştir Giderek Antalya'ya kadar uzanan prenslik Torosları da içine alan bir krallık haline dönüşmüştür Romalılarla kurulan müttefiklikle askeri alanda birçok başarılara imza atılırken mimarlıkheykelcilik ve tıp dallarında bölgede önder olmuşlardır Bergama Akropolünde bir plan dahilinde tapınak tiyatro kütüphane jimnazyum saray ve agoralar inşa edilmiştir

Madra dağının suyu 56 km den künklerle şehre getirilirken vadi ve yarmaların iki - üç katlı su kemerleri ile geçilmesi o güne kadar görülmemiş bir olaydır Açılan okullarla batı dünyasına heykeltıraş yetiştirilmiştir Temelleri MÖ 4 yy da atılan sağlık merkezi Asklepion Batı Anadolu’nun en ünlü hastanesi haline gelmiş Calinos gibi bugünkü tıbbın esaslarını kitap haline getiren hekimler yetişmiştir

Mısırlılar Bergama'ya Papirüs kağıdının ihracını yasaklayınca yeryüzünde ilk defa Selinus deresi boyunca kurulan tabakhanelerde keçi ve kuzu derisinden parşömen kağıdı imal etmişlerdir Bu kağıtla yazılan 200000 cilt kitap şair ve alimlerin heykelleriyle birlikte devrin en büyük kütüphanesini doldurmaktaydı

Bergama kralı III Attalos'un vasiyetiyle MÖ 133 de Roma'ya bırakılan krallık halkın isyanına rağmen artık Roma İmparatorluğunun bir eyaleti durumuna düşer Romalıların iskan hareketi imparatorluğun ikiye ayrılmasına kadar devam eder ve şehirde Bazîlika Amfi tiyatro tiyatro stadyum köprüler ve Asklepeion alanında tapınak inşa edilir

MS 3 yüz yılın sonlarında Bizans Devletinin payına düşen Bergama gerileme dönemine girer Hıristiyanlık dininin kabul edilmesi Krallık ve Roma dönemi tapınaklarının tahrip edilmesi sonucunu doğurur Romalıların Serapis tapınağı ilavelerle en büyük kiliselerden bîri haline getirilir

Ekonomik çöküntüdepremlerArap istilalarıyla harabe haline gelen şehir sonunda 1306 yılında Selçuklardan Karesi Beyliğine katılmıştırBeylik döneminde imarına başlanan şehir 1336 yılında Osmanlı idaresine girmiştirİskan ve İmar hareketlerine 14 ve 16 yüz yıllında hızla devam edilmişşehre camii medrese han hamambedestenler inşa edilmiştir Ticaretin canlanması için arastalar kurulmuştur Bugün İzmir'in en büyük ilçelerinden biri olan Bergama 2500 yıllık tarihin izleriyle yılda bir milyon turistin ziyaret ettiği bir müze kenttir

Kızıl Avlu (Serapis)












Anfitiyatro









Akropol Trajan Tapınağı

Mısır tanrısı Serapis’e adanmış Mabed | Kızıl Avlu





Antik çağın sağlık merkezi Asklepion | Tiyatro

Kibele Tapınağı

Diyonisos Tapınağı

Z-Yapısı (Peristilli Ev)

Aşağı Gymnasium | Hamam

Lavabolar

İlk kazılarına 1880 ler de başlanan Bergama Antik Kenti'nin 1900 lerin başında çekilmiş tarihi bir fotoğrafı
Henüz tiyatro ve diğer yapılar yavaş yavaş gün yüzüne çımaya başlamış

Antik kent içerisindeki dilek ağacı

Demeter Tapınağı

Heroon

Küçük Gymnasium

Trajan heykeli

Pergamon Tiyatrosu ve yanında Dionysos-Caracalla Tapınağı

Bergama'daki Z yapısının kalıntıları ve Roma mozaikleri

Serapis tapınağı

Antik Madra dağından gelen su kemerleri

Dionysos tapınağı mimari öğeleri tiyatro terasında

Mysia bölgesinin önemli kentlerinden olan Pergamon, akropolün bulunduğu tepenin eteklerinden başlayarak ovaya doğru yayılmıştır Akropolün bulunduğu tepenin iki yanından akan, Bakırçay Irmağına (Kalkos) dökülen (Selinos) ve Kestel (Keitos) Çaylarının verimliliğini arttırdığı topraklar Antik Çağın gözde kentlerinden bir olmasını sağlamıştır Bergama Çayı’nın (Selinos) ikiye ayırdığı kent, doğal kaynaklar ile, çayların çevresindeki düzlüklerde günümüzde Musalla Mezarlığı denilen yere kadar uzanmıştırAkropolün 3923 m yüksekliğindeki dik yamaçları kentin denizden uzak oluşundan dolayı göçlerden etkilenmemiştir Bununla birlikte Pitane (Çandarlı) ve Dikili Körfezi’ne yakın oluşu, batıda Kaiko Vadisi’ni izleyen yolun Akhisar’a (Thyateria) ulaşmasıyla da Kral Yolu ile bağlantısı sağlanmış ve bu da kenti önemli kılmıştır

Bergama antik şehrinden görüntüler

Birçok antik kentte olduğu gibi Pergamon’un kuruluşu da mitolojik öykülere dayanmaktadır Bu mithlerden birine göre; kentin kurucusu olan Pergamos, Akhilleus’un oğlu Neopotelemus ile Andromakhe’nin oğludur Yunanistan’dan gelerek bugünkü Bergama’nın olduğu yerde yaşayan kralı öldürdükten sonra kenti ele geçirmiştir Bir başka mithe göre ise; yöredeki Teuthrania kralı Grynos, zor durumda kaldığı bir savaşta Epiroslu Pergamos’tan yardım istemiştir Onun yardımıyla savaşı kazanan Grynos bu zaferin anısına iki kent kurmuş, bunlardan birisine Pergamon, diğerine de kendi ismini Gryneion (Çıfıt Kalesi) vermiştir

Bazı antik kaynaklarda ise kentin kuruluşu bunlardan farklı yorumlanmış, Telephos efsanesine bağlanmıştır
Yunanistan’ın Arkadia bölgesindeki Tegeia Kralı Aleos’a bir kâhin kızı Auge’den doğacak çocuğun dayılarını öldüreceğini söylemiştir Olympia’ya gitmekte olan Herakles, Tegea’dan geçerken Augea ile karşılaşmış ve onu hamile bırakmıştır Bir süre sonra Augea, Telephos’u doğurunca babası son derece hiddetlenmiş, kâhinin söylediklerini hatırlamış, Telephos’u Parthenion Dağı’na, kızını da bir sandık içerisinde denize bırakmıştır Augea’nın içerisinde bulunduğu sandık Mysia kıyılarına ulaşmış, Mysia Kralı Teutras kızı beğenmiş ve onu kendisine evlat edinmiş Diğer yandan oğlu Telephos’u arayan herakles onu Partheion Dağında bir arslan tarafından emzirilirken bulmuştur Herakles çocuğu alarak Yunanistan’a götürmüş ve kral Karithos’a yetiştirmesi için bırakmıştır Telephos büyümüş, annesini aramak için Anadolu’ya gitmiştir O sırada Mysia kralı savaşmakta ve oldukça güç durumdadır Telephos krala yardım etmiş ve bundan memnun olan kral da kızı Augea ile onu evlendirmek istemiştir Ancak düğünlerinin yapıldığı gün anne ile oğul birbirlerini tanımıştır Kralın ölümünden sonra Telephos onun yerine geçmiş ve Pergamon’u kurmuştur Bergama Zeus sunağı kabartmalarında Telephos’un yaşamıyla ilgili bazı olaylara yer verilmiştir



Bergama’da arkeolojik araştırmalara XIXyüzyılın ikinci yarısında başlanmış, araştırmacılar özellikle kızıl kilise ile ayakta kalabilmiş bazı kalıntılar üzerinde durmuşlardır Bergama’ya 1865’te gelen CHumann, orada DrNikola Ballis ile tanışmış, onunla akropole çıkarak kireç ocaklarında eritilen mermerleri görmüşlerdir CHumman 1876’da Berlin Müzesi Müdürü olan DrAConze ile yöreyi incelemiş, bulduklarını Berlin Antiktepe Müzesi’ne göndermiştir CHumann’ın AConze, Bohn ve Schuhhardt’la birlikte 1883-1885 Aralık ayına kadar sürdürdüğü kazılarda İmparator Trayan’ın yaptırdığı teras üzerindeki tapınak, tiyatro ve yukarı agora kazılmıştır CHumann, Zeus tapınağı kabartmaları ile Athena Tapınağının mimari parçalarını Berlin’e götürmüştür
Bergama kazılarını 1900-1912 yıllarında Dörpfeld yürütmüş, AConze ile Hepding de kazı gurubunda yer almıştır Gymnasium, Attalos evi, aşağı agora ve büyük yapının yer aldığı alan ortaya çıkarılmıştır 1912-1913 yıllarında ise ProfHubert Knachfuss ile İsviçre’li arkeolog ProfSchazmann akropolün değişik yerlerinde kazılar yapmıştır Bergama’daki altıncı dönem kazılarını Berlin Müzeleri Müdürü WthWiegand yönetmiş, 1927-1929 yıllarındaki kazılarda akropoldeki saraylar ile depolar ortaya çıkarılmıştır Aynı zamanda Priene, Milet ve Didiö kazılarını da yürüten Wiegand, 1928-1938 yılları arasında da Asklepion alanı ile bazilikanın bulunduğu bölümlerde de araştırmalarını yapmıştır


Bergama’da yapılan araştırmalarda bulunan kalıntılar, keramikler ve aletler yöredeki yerleşmenin Neolitik Çağda başladığını göstermiştir Akropolün eteklerindeki toprak dolgular arasında bu döneme tarihlenen taş bıçaklar, üvedik tepede nefrit taşından bir balta bulunmuştur MÖ4000’e tarihlenen bu eserleri Bronz Çağa ait vazolarla keramikler izlemiştir Arkaik dönemde küçük bir yerleşim olan ancak bu dönem kalıntılarının çok az olduğu, Pergamon’dan buluntular akropolde MÖ800 yıllarında bir yerleşim olduğunu göstermiştir Frigyalılar bir süre bu yöreye egemen olmuşlar, MÖVIIyüzyılda Ldyia’lıların egemenliğini kabul etmişlerdir MÖ546’da ülkesinden kovularak Perslere sığınan Erythreli Gongyglos’un yönetimine verilen Pergamon MÖ362’de Mysia valisi Orontes’in Perslere karşı başlattığı ayaklanmanın merkezi olmuştur MÖ400-399 yıllarında Xenophon’un “Onbinlerin dönüşü” isimli eserinden Pergamon’un işgal edildiği öğrenilmiştir


MÖ334’de Pergamon, Granikos (Biga Çayı) Savaşından sonra İskender’in eline geçmiştir Bundan sonra Büyük İskender, kentin yönetimini oğlu Herakles ile annesi Barsine’ye bırakmıştır İskender’in ölümünden sonra Pergamon generallerinden Lysimakhos’un payına düşmüştür Lysimakhos devlet hazinesini akropolde saklamış, korunmasını da paphlagonia’lı bir subay olan Philetarinos’a bırakmıştır Lysimakhos’un ölümünden sonra devlet hazinesi Philetarios’da kalmış ve bu hazine ile Bergama Krallığını kurmuştur Helenistik dönemde (MÖ300-MS20) Pergamon 150 yıl boyunca Anadolu’nun en önemli kültür merkezlerinden biri olmuştur (MÖ283-133) Bundan sonra Philetairos (MÖ183-263) krallığının sınırlarını Marmara Denizi’ne kadar genişletmiş, evlatlığı ve yeğeni olan IEumenes (MÖ263-241) ondan sonra krallığı devralmıştır


MÖ241’de Eumenes’in yerine oğlu IAttalos (MÖ241-197) geçmiştir Attalos I Galatlara karşı pergamon’u korumuş, MÖ230’da onlara karşı büyük zafer kazanmıştır Bundan sonra Attalos döneminde batı Anadolu’yu ele geçirmek isteyenler nedeniyle savaşlar birbirini izlemiştir Bu arada Romalılarla yakın ilişkiye girmiş ve onların Anadolu’ya ayak basmalarına neden olmuştur

IAttalos döneminde Pergamon krallığı askeri, politik , sanat ve kültür yönünden de önemli bir merkez olmuştur IAttalos’dan sonra Pergamon Kralı IIEumenes (MÖ197-159) galatlar, Makedonyalılar ve Suriye Kralı Antiokhos’a karşı savaşmış, bu arada da iç ve dış politikada tutarlılığını korumuştur

MÖ190’da Magnosia’da Suriye kralını yendikten sonra pergamon Krallığı güç ve zenginliğin doruğuna ulaşmıştır Pergamon Krallığı güneyde Maiandros (Büyük Menderes) Nehri’nden başlayarak bütün Batı Anadolu’yu kapsadıktan sonra Trakya’dan Toroslar’a kadar genişlemiştir IIEumenos devletin bütün zenginliğini kentin imarına sarfederek, yerleşimi akropolün yamaçlarından aşağıya doğru yaymış, yeni yapılanmalar için tepede teraslar yapmıştır Nitekim kentin aşağı agorası, Gymnasium, kütüphane ve Zeus sunağı onun zamanında yapılmıştır IIEumenos’un (MÖ159) ölümünden sonra yerine geçen Attalos (MÖ159-138) ve IIIAttalos (MÖ138-133) dönemlerinde krallığın kültürel gelişimini sürdürmüşlerdirBu dönemde Antiokheia (Antakya) ile Alexandrai (İskenderiye) şehirleri pergamon’un rakibi durumuna gelmişlerdir IIIAttalos’un ölümünden sonra vasiyetinde Pargamon Krallığını Roma’ya bırakmış, ancak Romalılar bu topraklara çok kolay girememişlerdir IIEumenes’in meşru olmayan oğlu Aristonikos paralı askerler ve kölelerden oluşturduğu ordu ile üç yıl Romalılarla savaşmıştır MÖ130’da yenilerek Roma’ya tutsak olmuşturBundan sonra Pergamon Attalos’un vasiyetnamesi uyarınca özgür bir kent olarak yaşamaya devam ettiyse de, Pontos Kralı Mithridates’in MÖ88’de batı Anadolu’ya hücum etmesi, Pergamon onun egemenliğine girmiş, ardından Roma’nın yöreye hakim olmasıyla da bir Roma eyaleti konumuna gelmiştir

Roma döneminde gelişen, zafer anıtları, hadrian, Trajan, Carcalla, Dionysos tapınakları ile bezenen kent İmparator Hadrianus döneminde (MS117-138) yeniden parlak günlerine ulaşmıştır Bu arada tıp yönünden büyük ünü olan Asklepion eklerle genişletilmiş, tiyatro, stadyum gibi yapılar eklenmiştir Bizans döneminde Pergamon eski parlak dönemine ulaşamamış, ancak Anadolu’nun büyük kentleri arasında ismi geçmeye devam etmiştir Araplar’ın Anadolu’ya yaptıkları hücumlar sırasında 716’da Pergamon’da yakılmış, 1306’da Kareisoğullarının eline geçerek Beyliğin balıkesir’den sonra ikinci önemli kenti olmuştur Orhangazi 1336’da Bergama’yı Osmanlı topraklarına katmışsa da Ankara Savaşı’ndan sonra bu kez de Timur tarafından yağmalanmıştır

Pergamon’un Tarihi yapıları
Saraylar:
Bergama akropolüne girilen sur kapısının hemen karşısında görülen peristylli saray IIEumenes’e aittir Sarayın kuzeyinde büyük bir salon, avlusunda bir sunağı ile güney-batısında da bir çeşmesi vardıAyrıca doğusa büyük salona bitişik bir de kült odası bulunmaktadır Bu sarayın güney-batısında sarnıç, batıdadki odada da hephaistion isimli bir sanatçının imzası olan ilginç mozaik döşeme görülmektedir Mutfak ve kilerler ise sarayın güney-doğusundadır IIEumenes’in sarayının hemen bitişiğinde ise IAttalos’un sarayı yapılmıştır Bu sarayları IIAttalos ile Philetaros’un olduğu sanılan iki saray daha izlamaktadir Hepsinin ortak özelliklerini sütunlarla çevrili avlular arasında yer alan odalar oluşturmaktadır Bunlarda ele geçen döşeme mozaikleri Berlin Müzesinde’dir Bunları kışlalar, askeri depolar ve dükkanlar izlemiştir Burada yapılan araştımalarda aşağı agorayı korumak amacıyla değişik ölçülerde 900 gülle bulunmuştur Aynı zamanda silahların korunduğu depolar, bir bakıma sur duvarlarının bir bölümünü oluşturmaktadır

Athena Kutsal Alanı:

Akropolde 1880-1881 yıllarında yapılan kazılarda ortaya çıkan Athena kutsal alanı, tiyatronun ve Zeus sunağının hemen üzerindeki terasta bulunmaktadır Pergamon’un en eski tapınağı olan bu yapının MÖIIIyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır Bizans döneminde, MÖIVyüzyılda bu terasta yapılan kale nedeniyle tapınak temellerine kadar sökülmüştür Kilisenin duvarları arasındaki antik kalıntıların içindeki bir sütun parçasında da “Bunu Artemon’un oğlu senin için dikti Ey Trion’dan doğan Tanrıca” yazısı okunmuştur

Athena Polias’a adanan tapınağın yapı malzemesinin incelenmesi sonunda yapılan krallık döneminden çok daha önceki tarihlerde yapıldığı ortaya çıkmıştır
Athena Tapınağı’nın giriş kapısının parçaları berlin’e götürülmüştür Bugün Berlin Müzesinde bu kapının rekontrüksiyonu yapılmıştır Kutsal alanın ortasında bugün de görülebilen yuvarlak kaide üzerinde önce Athena, sonra da Augustos’un (MÖ31-MS14) tunç heykel dikilmiştir Bu heykelin Roma döneminde ait mermer kopyası Vatikan Müzesi’ndedir Ayrıca bu alanın çevresinde de IAttalos ile IIEumenes’in heykelleri bulunuyordu Bunların en önemlilerinden olan Galat heykeli Roma Capitolion Müzesi’nde, karısından sonra kendisini öldüren Galat heykeli de Roma Terme Müzesi’ndedir

Zeus Sunağı:

İzmir ili Bergama ilçesinde, antik Pergamon’un akropolünde bulunan bu sunak Pergamon Kralı II Eumenes’in (MÖ197-MS160) Seleukos Kralı III Antiochos’a ve Galatlara karşı kazandığı zaferin anısına yaptırılmıştır Sunak ayrıca Mitoloji Tanrılarından Zeus ile Athena’ya adanmıştır Helenistik dönemdeki Pergamon’un en görkemli anıtlarından olan bu sunak ile ilgili bilgiler Romalı Lucius Ampellius’un yazmış olduğu kitaptan öğrenilmektedir Günümüzde Berlin’de Pergamon Müzesi’nde bulunan bu sunağın yalnızca temel kalıntıları Bergama’dadır

Bergama yöresinde yol inşaatını yöneten Alman Mühendis Carl Humann çalışmaları sırasında bu sunak ile ilgili bazı frizlere ve kalıntılara rastlamıştır Bergama’daki yol çalışmaları dört yıl kadar sürmüş ve ayrıca burada Carl Humann’ın 1878 yılında yaptığı kazılarda ele geçen sunağın frizlerinden Gigantlar savaşına ait 97 panel ve 2000 parça; Telepus frizine ait 35 panel ve 100 parça ile heykel, kitabe ve mimari kalıntılar 1878 yılında Berlin’e taşınmıştır Sunağa ait bu parçalar Osmanlı Hükümetinden alınan izinle Almanya’ya götürülmüştür

Bergama’da Zeus sunağının bulunduğu terasın asıl girişi doğusundaki ana caddeden idi Sunağın kuzey ve doğusunda İon üslubunda yapılmış iki katlı bir stoa bulunuyordu Sunak U şeklinde olup, 3644×3420 m ölçüsünde mermerden yapılmıştı Sunağın çevresini beş mermer basamaklı bir merdiven çeviriyordu Bunun üzerinde 230 m yüksekliğinde ve uzunluğu 12000 m yi bulan bir friz çepeçevre podyumu kuşatıyordu U şeklindeki sunağın iki ucu arasındaki merdivenlerle bir galeriye çıkılıyordu Bu galeride İon üslubundaki sütunlardan meydana getirilmiş çift sıralı bir portik bulunmaktadır Bu portiğin ortasındaki boşlukta ise Zeus’a adanan armağanların konulduğu asıl sunak yer alıyordu Sunağın üç tarafını saran alçak duvarda ise ikinci bir friz çepeçevre dolaşıyordu Sunağın üstü kentuvarlar (yarı at yarı insan mitolojik yaratıklar), dört atlı arabalar, atlar ve tanrı heykelleri ile bezeli idi

Sunağın at nalı şeklindeki podyumunu saran frizde mitolojik Yunan tanrıları ile Toprak Tanrısı Gaia, uzun saç ve sakallı ayaklarının yerine yılan kuyrukları olan dev Gigantların mücadelesi (Gigantomakhia) tasvir edilmiştir Mitolojiye göre, Tanrı Zeus kardeşleri Titanları yeraltı dünyasına (Tantarus) kapatmıştı Buna kızan Gigantlar yeryüzüne çıkarak mitolojik tanrılara saldırmışlardır Bu savaşta tanrılar Gigantları yenmişlerdi Bu frizin üzerinde, üç yandan sunağı saran duvarlarda ise tanrılardan Herakles’in oğlu Telephus’un Pergamon kentini nasıl kurduğunu anlatan kabartmalara yer verilmiştir
Sunak açık mavi renkte mermer bir boya ile boyanmıştır Tanrıçaların giysilerine altın veya tunçtan eklemeler yapılmıştır Bu kabartmalarda Gigantların isimleri ayrı ayrı yazılmıştır Bu kabartmaları yapanlar Pergamon ve Atina’daki en ünlü sanatçılardır Kabartmalarda kazanan tanrılar simgesel olarak Pergamonluları tasvir etmektedir Yenilen devler ise Pergamon’un düşmanları olan Galatlarla, III Eumenes’i simgelemektedir Bu kabartmalarda Helenistik heykel sanatının tüm özellikleri kıvrılıp bükülen vücutlar, duygusal yüz ifadeleri mermerlere yansıtılmıştır


Kütüphane:
Bergama’nın, tarihte büyük ün yapmış Helenistik devrin en büyük kütüphanesi Athena Tapınağının hemen arkasındadır Carl Humann ve ProfA Conze’nin 1880 kazılarında ortaya çıkardıkları bu kütüphane İskenderiye kütüphanesinden sonra döneminin önemli yapılarının başında gelmektedir Bergama’da yaşayan Romalı yazar Marcus TVarro’dan (MÖ116-27) öğrenildiğine göre, bergama kütüphanesinin İskenderiyedekini geçmesinden korkan Mısır’ın Ptolemai kralları ülke dışına papirüs gönderilmesini yasaklamışlardır Ancak Bergamalılar yazmak için bu kez de hayvan derilerinden yararlanmışlardır

Tarihte bu iki kütüphane arasındaki rekabet sürüp gitmiştir Marcus Antonius’un MÖ1’de 200000 ruloyu içeren kitaplıktaki eserlerin çoğunu Bergama’dan kaçırarak Kleopatra’ya hediye etmiştir Bu olaydan sonra Bergama kütüphanesinde çok az rulo kalmış, bunlar MS700’e kadar korunabilmişlerse de kalanlar, Amr bin el-As tarafından yok edilmiştir

Bergama kütüphanesi IIEumenes zamanında yapılmış, ancak bazı kaynaklarda IAttalos’un ismi geçmektedir
Bergama kütüphanesi yazma eserlerinin yanı sıra heykelleri ile de bir müze görünümündeydi Nitekim MÖ13’de Bergama Roma yönetimine geçtiğinde Grek kültürünü incelemek isteyen Romalı bilim adamları aradıklarını bu kütüphanede bulmuşlardır

Traianus Tapınağı:

Akropolde 1883-1885 yıllarında yapılan kazılarda büyük bir yapının kalıntıları ortaya çıkmış ve çevresindeki bir çok mimari parçalar bu yapının bir deprem sonrası yıkıldığını ortaya koymuştur Athena tapınağından dokuz, tiyatro terasından 55 m yüksekliğindeki yapının Athena temennası ile bağlantısı olduğu, doğusundaki kapı ve merdivelerin de kütüphaneye çıktığı anlaşılmıştır Bu yapının bulunduğu teras akropolün en yüksek yeridir Daha önce burada bir helenistik dönem yapısı olduğu, alanın kemer ve tonozlarla takviye edilmiş, çevresi de stoalarla çevrelenmiştir Buraya Romalıların tanrılaştığı kabul edilen imparatoru Traianus’un (MS98-117) tapınağı yapılmıştır Tapınak İmparator Hadrianus (MS117-138) döneminde tamamlanmıştırBurada yapılan kazılarda her iki imparatorun bugün Berlin Müzesi’nde olan iki heykeli bulunmuştur Traian Tapınağı 1976’da Alman Arkeoloji Enstitüsünce DrÖRombock’un başlayıp, DrKNohlen’in sürdürdüğü bir restorasyonla yenilenmiştir

Demether Kutsal Alanı:

Demeter kutsal alanı, Bergaöa’ya hakim, yaklaşık 100×50 ölçüsünde dikdörtgen bir teras üzerinde MÖIIIyüzyılda Philetarios ve IIEumenes tarafından anneleri Boa’nın anısına yaptırıldığı architrav ve orthostlar üzerindeki yazıtlardan okunmaktadır Ancak küçük bir giriş kapısının architravı üzerindeki frizde yer alan yazıttan çevresindeki stoaların IAttalos’un (MÖ241-197) karısı Apollonis tarafından yaptırıldığı yazılıdır Başlangıçta Templium in antis planında olan tapınak Roma döneminde yapılan ve bol mermer kullanımıyla prostylos planına dönüştürülmüştür Buradaki başka bir yazıttan ve tapınak çevresinde yapılan düzenlemelerin Antonius Pius zamanında Pergamon’un asil ailelerinden Cladius Slianus Aedimus tarafından yapıldığı öğrenilmiştir

Dionysos Tapınağı:

Tiyatro terasının kuzey ucuna MÖIIIyüzyılda yapılan Dionysos Tapınağı Roma İmparatoru Carcalla (MS211-217) tarafından yeniden elden geçirilmiştir İlk yapılışında andezit taşından olan tapınak Roma döneminde bütünüyle mermerle kaplanmış, ayrıca yirmi beş basamakla çıkılan İon üslubunda bir de prostylos yapıya eklenmiştir
Günümüzde sunağı ile birlikte çok iyi korunarak gelebilen Dionysos Tapınağı yüksek bir podyum üzerinde, İon üslubunda bir Prostylosdur Buradaki kazılarda bulunan Astlepios başı Berlin Pergamon Müzesi’ndedir
Hera Kutsal Alanı:,Yukarı Gymnasion’un kuzeyinde, çevreye hakim iki teras üzerinde yer alan hera Kutsal alanının, IIAttalos (MÖ159-138) döneminde yapılarak Hera Basilea’ya adandığı, architrav parçaları üzerindeki yazıttan öğrenilmiştirDor üslubunda, dört sütunlu bir prostylosdur Temenos’un tam ortasına yapılan tapınağın batısına eksedra, doğusuna da küçük bir stoa yerleştirilmiştir

Gymnasionlar:

Bergama’nın en büyük yapılarından Gymnasion, Hera kutsal alanının altında üç ayrı teras üzerinde MÖIIIyüzyılın ikinci yarısında yapılmış, Roma döneminde de bazı değişikliklere uğramıştır Birbirinden farklı yükseklikte teraslar üzerinde yapıldığından merdivenlerle aşağı kadar inmektedir Önce andezit taşı, sonra da mermerin kullanıldığı Gymnasion’un alt terastaki yapısı çocuklara (Paides), orta terastaki genç erkeklere (Epheboi), yukarı terastaki ise yetişkinlere (Paides) ayrılmıştır Bunlardan aşağı ve orta Gymnasion Helenistik dönem özelliklerini korumasına karşılık, yukarı teras Roma döneminde büyük değişiklik geçirmiştir Ayrıca Gymnasion avlusunun batısındaki üst bölümünde küçük bir de tapınak yapılmıştır Özellikle gençlerin beden ve ruh sağlığını eğitmeyi amaçlayan Gymnasion Helenistik dönemde yapılmış, Roma döneminde, özellikle İmparator Hadrianus zamanında değişikliğe uğramıştır Sütunlu bir avlunun içerisindeki yapılardan oluşmakta, doğu ve batısında bulunan gymnasionların ayrılmaz parçası hamamlarla sona ermektedir Batı galerisinin arkasında yarım daire şeklinde yıkanma yerleri, kuzeybatısında yaklaşık 1000 kişi alabilen üztü örtülü tiyatro görünümlü toplantı salonu bulunmaktadır Kuzeydeki geniş salon Gymnasionun ana odası olup, buna eklenen iki apsisli oda ile burasının imparator salonu olduğu yazıtlardan anlaşılmıştır Diğerlerine göre daha iyi korunan bu bölüm aynı zamanda törenlerde kullanılmış ve bu nedenle “Tören Gymnasionu” adı verilmiştir

Gymnasion’un orta bölümü Hellenistik dönemde yapılmış, tonoz örtülü basamaklarla içerisine girilmektedir Bir teras üzerinde uzun bir stoa ve bir bölümünde de odalar yer almaktadır Bunlardan doğuda olanı iki dor sütunu ile terasa açılmakta olup, burada bulunan bir yazıttan bu mekanın Hermes, herakles veya imparator kültüne ayrıldığı öğrenilmiştir Tapınağın duvarlarında başarılı olan efeboinlerin isimleri yazılıdır Güneydeki kent çeşmesini ise IIEumenes yaptırmıştır IIEumenes’in yaptırdığı gymnasionun aşağı bölümüne ana caddedeki propylondan girilmektedir Uzunluğu 80 m olan bu yapı bütünüyle yıkılmış olup, günümüze temel duvarlarının bir bölümü ile güneybatı köşesinde odaya benzer bir bölüm gelebilmiştirBuradaki merdivenli girişin batısındaki bir nişin içerisindeki bir stel üzerinde IIAttalos döneminde Epheboi olan küçüklerin isimleri yazılıdır Buradaki büyük kuleler ise Bizans döneminde yapılmıştır

Agoralar:

Akropolün güneyindeki büyük kapıdan tepeye çıkan yolun üzerinde kentin iki agorası bulunmaktadır Büyük kapının hemen üzerinde olanı aşağı agora, Zeus Tapınağı’nın biraz altında olana da yukarı agora ismi verilmiştir Aşağı agora IIEumenes’in akropolü genişletirken yaptırdığı sanılmaktadır Agora dor üslubunda sütunları olan galerilerle çevrilmiştir Bunlardan kuzeydeki galeri iki katlı olup, depo ve dükkanlar alt katta kalmıştır Agoranın batı ve güney duvarları toprak baskısından yıkılmış MÖIIyüzyılın başlarında onarılmış, kuzeybatısı sütun ve kemerlerle desteklenmiştir Agoranın ortasında bulunan kuyunun suyu Attalos’un sarayındaki sarnıçlardan sağlanmıştır
Yukarı agora, Zeus Sunağı’nın bulunduğu terasın 15 m altında, güney ve kuzeyinde dor üslubunda sütunlu galerilerle çevrilmiştir Bunlardan güneydeki sütunlu galeri iki katlı olup, alt katından depo olarak yararlanılmıştır Agoranın batısındaki küçük tapınak Prostylos planlı olup, Dor-İon karışımı bir yapıdrı Yapıldığı tarih kesin olmamakla birlikte IIEumenes zamanında yapılıp, Zeus veya Hermes’e adandığı sanılmaktadır Ancak çörtenler üzerindeki Menad ve Satry başlarına dayanılarak Dionysos’a sunulduğu da iddia edilmektedir

Tiyatro:
Bergama tiyatrosu akropolün çok dik bir yamacında, Zeus Sunağının yakınında güney-batıya yönelik olarak yapılmıştır Helenistik dönem tiyatrolarının en güzel yapıtlarından olup, IIEumenes’in krallığı döneminde yapılmıştır
Burada yapılan araştırmalar aynı yerde, bergama krallığının ilk yıllarından kalma bir tiyatronun bulunduğunu ortaya koymuştur Nitekim günümüze bu tiyatrodan polygonal örgülü destek duvarının bazı parçaları gelebilmiştir Ayrıca ilk tiyatronun sahne binasının ahşaptan, geçici olarak yapıldığı, gösteriler bittikten sonra kaldırıldığı da ileri sürülmüştür Tiyatro 80 oturma sırası ile 10000 kişiyi alacak kapasitededirAndezit taşından yapılan tiyatronun yalnızca asillere ayrılan bölümleri mermerdendir Helenistik dönem tiyatrosu da ilk tiyatroda olduğu gibi sahne binası ahşaptı ve gösteri bittiğinde kaldırılıyordu

Serapis Tapınağı (Kızıl Avlu):
Akropolden ovaya doğru yayılan antik kent, Bergama İlçesine kadar uzanmıştır Kırmızı tuğladan yapıldığından ötürü halkın kızıl avlu diye isimlendirdiği büyük ölçüdeki yapı MSIIyüzyılda Roma döneminde yapılmış ve Mısır tanrılarından Serapis’e (Osiris) adanmıştır
İzmir ili Bergama ilçesinde bulunan Kızıl Kilise (Serapis Mabedi-Kızıl Avlu) MS II Yüzyılda Roma döneminde Mısır Tanrılarından Serapis (Osiris) adına yapılmıştır Yapının üzerindeki mermer kaplamaları dökülmüş ve kırmızı tuğlalar ortaya çıkmıştır Bu yüzden de halk arasında Kızıl Avlu veya Kızıl Kilise ismi yakıştırılmıştır
Bizans döneminde ana binanın içerisine Aziz Yuhannes’e adanmış bir kilise yapılmıştır Bu kilisenin yapımında Serapis Mabedi’ne ait yapı malzemeleri kullanılmıştır Bu arada Apsisinde bazı değişiklikler yapılarak kilise daha belirgin olarak ortaya çıkarılmıştır Bizans döneminde yapılan kilise iki nefli olup, ayrı bir apsis buraya eklenmiştir
Bu yapı ile ilgili birbirinden farklı görüşler ortaya atılmıştır Bazılarına göre agora, borsa dairesi, kent kütüphanesi, mahkeme, hamam olarak nitelenmiştir Ancak 1932’de başlayıp 1938 yılına kadar süren ThWiegant’ın kazıları sonucunda burasının Mısır tanrısı Serapis’e adanmış olduğu kanıtlanmış, güneydeki yuvarlak kulede bulunan iki insan büyüklüğündeki Mısır üslubunda yapılmış heykellerin parçaları da bu iddiayı kuvvetlendirmiştir

Kilise ana bina ve iki yanındaki ek binalardan oluşmuştur Bunlardan ön kısımdaki bölümde 200×100 m ölçüsünde geniş bir avlu bulunmaktadır Ana binanın 700×1400 m yüksekliğinde anıtsal bir girişi vardır Bu girişin iki yanına beşer sütunlu revaklar yerleştirilmiştir Ayrıca girişin karşısında da 20 sütunlu bir başka revak sırası bulunmaktadır Bu revakların ortadaki dört sütunu bir bakıma ikinci bir anıtsal girişi meydana getirmiştir Bu giriş 750×200 m ölçüsünde tek parça monolitik mermerden yapılmıştır Mermerlerin iki tarafında dikkati çeken beşer metre uzaklıktaki delikler de girişin tunç kapısına ait menteşe izleridir

Yapının döşemesi ve duvarları tamamen mermerlerle kaplanmıştır Duvarlar boyunca bütün bu mekânı saran sütunların üzerinde bir balkon bulunuyordu Ancak bu balkon günümüze gelememiştir Bu bölümdeki iki küçük çukur üzerindeki podyumda on metre yüksekliğinde olduğu sanılan bir kült heykelin kaidesi bulunmaktadır Bu podyumun içerisinden geçerek kaidenin ortasına çıkan rahiplerin Tanrı ile konuştuklarına inanılmıştır

Ana binanın iki yanındaki kuleye benzer silindir şeklindeki bölümlerin önünde yuvarlak ve ince uzun havuzlara yer verilmiştir Birbirlerinden 1620 m aralıklı olan bu kuleler 15 m çapında olup, yükseklikleri 19 mdir Duvarları moloz taş, küçük yontma taş ve kireç harçla yapılmıştır Bunların üzerlerinin tuğla kubbelerle örtülü olduğu kemer izlerinden anlaşılmaktadır Yan avlular da üç taraftan stoalarla kuşatılmış, bunların üzerine kadın ve erkek figürleri yerleştirilmiştir

Asklepion:

Asklepion, kentin güney batısında, 1 km uzunluğunda sütunlu bir caddeve Romalıların Via Tecta (Pazar Yolu) ismini verdiği üztü örtülü bir tören yolu ile Bergama’ya bağlanmıştır
Pausanias’a göre; burada MÖIVyüzyılda hekimlik tanrısı Asklepios’a adanan kutsal suyun bulunduğu alanda bir tapınak yapılmıştı Helenistik dönemde alanı çevreleyen sütunlu galeriler ve çeşitli yapılarla genişletilmiştir Ancak MSIIyüzyılda buradaki yapılar yenilenmiş, onarılmış ve ayrıca tiyatro ile bir kütüphane eklenmiştir Helenistik dönemde yapılmış olan Asklepios Soter, Apollon Kalliktenos, Tanrıça Hygeia tapınakları ile çeşme, Roma döneminde işlevini sürdürmüştür Asklepion kutsal alanı Hıristiyanlık dönemine kadar kadar önemini korumuştur Dinsel özelliklerinin yanı sıra burası aynı zamanda ünlü tıp merkezlerinden Epidauros ve Kos’takiler gibi araştırma ve deneylerini sürdürmüştür Aynı zamanda da Antik çağ’ın ünlü doktorlarının yetiştirdiği bir okul olma özelliğini de korumuştur

Asklepius sağlık kültünün, MÖVyüzyılın ortalarında Bergama’lı Aristakhminos’un oğlu Arkhias tarafından buraya getirildiğini Antik Çağ tarihçileri ileri sürmüştür Söylentiye göre Arkhias, Pindasos Dağı’nda (Madra Dağı) avlanırken düşerek ayağını kırmıştır Epidavros’a giderek tedavi olan Arkhias, Bergamalıların hizmetine kuytu bir vadide bu tedavi yerini kurmuştur Nitekim hekim Galinos “Asklepion’un Mysia Dağları’nın eteklerinde temiz havası, suyu olan bir yerde kurulduğunu” yazmıştır AAristedies ise “Asklepion yöresinin su ve havasının güzelliği kadar, tanrının kendisi tarafından belli edildiğini, oradaki hastalar kurtarıcı tanrının sesini huzur içinde duyarlar” demiştir

Asklepion’un hekimleri hastalarına burada çamur banyosu yaptırır, bitkilerden elde ettikleri ilaçları kullanır, ayrıca onların spor ve müzikle uğraşmalarını sağlardı Bu arada rüyalar yorumlanır, telkin yoluyla onların iyileşmeleri sağlanır, gerektiğinde de ameliyat gibi işlemler de yapılırdı Burada sağlığına kavuşanlar ayrılırken, Asklepios Tapınağı’nı ziyaret ederek maddi olanakları doğrultusunda yardım yaparlardı Ayrıca iyileşen organlarının küçük birer modelini buraya bırakırlardı Bu örneklerde pek çoğu Bergama
Asklepion kutsal alanı üç tarafı sütunlu galerilerle çevrili, dikdörtgen planlıdır Roma Pazar Yolu alana doğudan ulaşmıştır

Arkeoloji Müzesindedir

Su Yolları

İzmir ili Bergama ilçesinde akropolü kuşatan surlar MÖ V-IV yüzyılda yapılmıştır Antik Pergamon şehri kurulurken yerleşimin topografyası göz önüne alınmış, engebeli yerleşim alanları teraslarla düzleştirilmiştir Akropol 275 m yüksekliğinde bir tepe üzerinde kurulmuş olup Pergamon Kralları Attaloslar kenti iki ayrı sur ile çevirmişlerdir
Surların yapımında buradaki dağdan çıkarılan ve işlenmesi çok kolay olan gri-mavi renklerde Andezit taşı kullanılmıştır Bu taşların yüzleri de düzgün biçimde yontulmuştur Surlar dikdörtgen taş bloklarından oluşmuş ve harç olmadan kendi ağırlıkları ile birbirlerinin üzerine demir zıvanaların tardımı ile oturtulmuştur Attaloslar devrinde yapılan bu surlar II Eumenes döneminde kentin güneye doğru yayılması ile genişletilmiştir MS II yüzyılda, Roma döneminde Helenistik dönem surları moloz ve kaba taş ile tuğladan oluşan yeni sur duvarları ile tamamlanmıştır Bizans döneminde bunlara yeni eklemeler yapılmış olup, bugün akropolün kuzeyinde Bizans’ın tuğla ve taş örgü tekniği ile yapılan surlarının bir bölümü açıkça görülmektedir

Bergama surlarının bulunduğu akropol aynı zamanda bir kale görünümündedir İçerisindeki mabet ve diğer yapıların yanı sıra kentin korunmasına yönelik silah depoları akropolün kuzeyinde yer almıştır Kalenin güney yönüne ovadan çıkılması olanaksız olduğundan buraya ince uzun, yan yana bitişik odalar halinde depolar yapılmıştır Bu depoların üst kısımları ahşap, alt kısımları da taştandı Burada yapılan kazılarda Andezit taşından yapılmış değişik büyüklükte mancınık gülleleri bulunmuştur