Özgürlük Heykeli'nin Bilinmeyen Öyküsü

Heykel, 19 yüzyılın ortalarında Türk toprağı olan Mısıra dikilmesi maksadıyla Fransızlar tarafından hazırlanmış ama sonradan yaşa- nan bazı şanssızlıklar yüzünden Mısır yerine Amerika yolunu tut- muştu İşin da ha da garip tarafı, heykelin masraflarının büyük kıs- mının, zamanın hükümdarı Sultan Abdülaziz tarafından bizzat öden- miş olmasıydı
1880li senelerde Fransada yapılan Özgürlük Heykelinin mas- raflarının büyük kısmının bizden çıktığını, projesinin New Yorka değil, o yıllarda Türk toprağı olan Mısıra dikilmek üzere hazırlandığını ve son anda yaşanan bir talih- sizlik neticesinde Amerika ya gittiğini bilir misiniz?

İşte, kaçırılan bu fırsatın kısa öyküsü:

19 asırda Osmanlı İmparatorluğunun toprağı olan Mısır, yüz- yılın ilk yıllarından itibaren Kavalalı Mehmed Ali Paşa nın soyun- dan gelen Hıdiv unvanlı valiler tarafından idare ediliyordu ve içişle- rinde bağımsız hale gelmişti Mısır valileri, sadece yabancı memle- ketlerle imzaladıkları anlaşmalarla mali protokolleri padişaha tas- dik ettirmekle yükümlüydüler ve İstanbul, bu gibi talepleri genellikle her zaman yerine getiriyordu

Mısır Valisi Said Paşanın Fransız mühendis Ferdinand de Lessepse 1854te hazırlattığı ve Akdeniz ile Kızıldenizi birbirine bağlayacak olan Süveyş Kanalı projesi de onaylanmak için Os- manlı hükümdarına sunulmuştu Projenin arkasında Fransa vardı ama İngiltere, Akdenizdeki ve Hindistandaki hakimiyetini sona erdirebilecek olan böyle bir hazırlığa karşı çıkıyor ve zamanın hükümdarı Sultan Abdülazizi, projeyi reddetmesi için devamlı bir baskı altında tutuyordu

Said Paşa, İstanbulun tasdikini beklemedi ve 1854ün 30 Kasımında Fransız mühendise projenin hayata geçirilmesi için gerekli şirketin kurulması iznini verdi Fransız sermayesiyle kuru- lan şirketin hisse senetlerinin tamamı satılınca İngiltere, Sultan Abdülazize daha da fazla baskı yapmaya başladı ve hükümdar, Mısır Paşasının projesini 12 yıl boyunca onaylamadı

Mısır tarafı ise, İstanbulun tasdiki gelmeden işe başladı ama Said Paşa 1863te birdenbire ölüverdi Yerine geçen İsmail Paşa ise Fransız değil, İngiliz taraftarıydı, bu yüzden iktidarının ilk yılla- rında projeye gereken önemi vermedi ama daha sonraki senelerde Kanalın Mısıra nasıl bir ha- yati değişiklik getireceğini farkedince işe o da dört elle sarıldı Kazılar neredeyse tamamlanmak üzerey- ken Fransız hükümeti, Sultan Abdülazize İngilizlerden daha fazla
baskı yapmaya başladı Sultan Abdülaziz, 1866nın 19 Martında yayınladığı fermanla Kanala izin verirken Ka- nal Şirketi ile Said ve İsmail Paşalar arasında varılan anlaş- maları onayladı, üstelik Mısırın kanal inşaatı için yaptığı dış borçları da devlet garantisi altına aldı ve kendisi de Kanal Şirketinin hisselerine oldukça yüksek bir meblağ yatırdı

ASYANIN IŞIĞI OLACAKTI
Said Paşa ile kanalın mühendisi olan Ferdinand de Lesseps arasında 1854te varılan anlaşmanın çok ilginç bir maddesi vardı: Kanalın Akdenize açıldığı yere dev bir heykel dikilecekti Heykel, firavunlar zamanının giysilerine bürünmüş bir kadın şeklinde olacak ve elinde Asyanın ışığının Mı- sırdan geldiğini sembolize eden bir meşale tutacaktı Sultan Abdülazizin ödediği paralar arasında yapılacak olan heykelin masraflarının bir bölümü de vardı

Paşa ve mühendis, eseri Fransanın tanınmış heykeltraşla- rından olan Frederic Auguste Bartholdiye sipariş ettiler, hatta bir hayli avans da ödendi ve Bartholdi işe başladı Dikileceği yerde monte edilecek şekilde parçalar halinde hazırlanan heykel birkaç sene sonra tamamlanmış, kanalın Akdenize açıldığı yerde birkaç hafta içerisinde yerleştirilebilecek hale getirilmiş ve Marsilyadan bir gemi ile Mısır a nakledilmesinin hazırlıklarına bile girişilmişti

Ama, Said Paşadan sonra Mısırın başına geçen İsmail Pa- şa, Müslüman bir memlekette böylesine büyük bir heykelin dikil- mesinin halk arasında hoşnutsuzluk yaratacağını düşündü ve mü- hendis Ferdinand de Lessepse, heykelin Mısıra getirilmemesi talimatını verdi Mühendisin Paşayı ikna çabaları neticesiz kaldı Süveyş Kanalı 1869 Kasım ında dünyanın dört bir tarafından gelen davetlilerin katıldı- ğı büyük ama “heykelsiz” törenlerle açıldı Bartholdinin eseri ise, Mısırda bu yaşananlardan sonra Pariste bir de- poya kondu ve tozlanmaya terkedildi

O yıllarda dünyanın bir başka tarafında, Fransa ile Amerika Birleşik Devletleri arasında büyük bir muhabbet yaşanıyor ve taraf- lar birbirlerine jest üstüne jest yapıyorlardı

HEYKEL, AMERİKA YOLUNDA
Pariste kurulan Fransız-Amerikan dostluk grubunun lideri olan Edouard Rene Lefebvre de Laboulaye, Fransız Hükümetini Amerikalıların Fransan ın dostluğunu daima hatırlamaları için bir hediye gönderilmesi konusunda ikna etti ve hediyenin devasa bir heykel olması kararlaştırıldı Heykel bir elinde hukuku simgeleyen bir kitap tutacak, diğer elinde de “Dünyayı aydınlatan özgürlüğün sembolü” olan bir meşale taşıyacaktı

Sipariş gene aynı heykeltraşa, Frederic Auguste Bartholdi ye verildi Bartholdinin eseri zaten hazırdı, senelerden beri bir depoda beklemedeydi ve tek eksiği üst kısmında, yani elleriyle kollarında ve yüzünde bazı değişiklikler yapılmasıydı

Amerikalılar heykelin New Yorkun hemen girişinde bulunan ufak adalardan birine yerleştirilmesine karar verdiler Bartholdi, kaidenin yerini görmek için New Yorka gitti ve Parise dönüşünde yeniden işe başladı Bakır ve çelikten yaptığı heykelin mühendisliği ilgilen- diren taraflarını Parise kendi adıyla anılan bir kule dikmiş olan Gustave Eiffel ile beraberce çalışarak tamamladı ve 1884 Haziran ın ilk günlerinde eserini Fransız hükümetine teslim etti Bartholdi heykelin yüzünü tamamen değiştirmiş ve metale annesi Charlotte in siluetini işlemişti Birbirine monte edi- lecek şekilde yapılmış 350 parçadan oluşan heykel “İsere” adındaki bir Fransız gemisine yüklendi ve 4 Kasım 1885 günü New Yorka ulaştı

New Yorkta, bu arada heykelin kaidesinin yapımı için bir bağış kampanyası başlamış, ilk bağışı Macar göçmeni olan, New Yorkta World adında bir gazete çıkartan Joseph Pulitzer yapmış ve kaide için 100 bin dolar vermişti Macar göçmeni gazeteci, daha sonra gazetecilikte dünyanın en büyük ödülü sayılan “Pulitzer”in de isim babası olacaktı

Kaidenin inşasından sonra sıra heykelin dikilmesine ve resmi açılışa geldi Bartholdi, New Yorka yanına bu defa Süveyş Kanalı nın mühendisi ve heykelin fikir babası olan Ferdinand de Lessepsi de alarak gitti ve 1886nın 25 Ekiminde yapılan törende eserinin açılışını bizzat yaptı