Lise 2 Dil Ve Anlatım Konuları

IÜNİTE

1SUNUM
2TARTIŞMA
3PANEL

IIÜNİTE

ANLATIM VE ÖZELLİKLERİ
1ANLATIMA HAZIRLIK
2 ANLATIMDA TEMA VE KONU
3 ANLATIMDA SINIFLANDIRMA
4 ANLATIMIN VE ANLATICININ AMACI
5 ANLATIMDA ANLATICININ TAVRI
6 ANLATIMIN ÖZELLİKLERİ
7 ANLATIMIN OLUŞUMU
8 ANLATIM TÜRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

III ÜNİTE
ANLATIM TÜRLERİ

1BETİMLEYİCİ ANLATIM
2ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM
3COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM
4DESTANSI(EPİK)ANLATIM
5EMREDİCİ ANLATIM
6ÖĞRETİCİ ANLATIM
7AÇIKLAYICI ANLATIM
8TARTIŞMACI ANLATIM
9KANITLAYICI ANLATIM
10DÜŞSEL (FANTASTİK) ANLATIM
11GELECEKTEN SÖZ EDEN ANLATIM
12SÖYLEŞMEYE BAĞLI ANLATIM (DİYALOG)
13MİZAHİ ANLATIM

IÜNİTE

1SUNUM

İnsan hayatı, bir toplumun içinde mevcuttur Bu toplumda her an insanlarla iletişim içindeyiz Konuşurken, yazarken,bakarken,ve hasılı her zaman bir iletişimle ,bir sunumla karşı karşıyayız Lokantayı seçerken bile garsonların servisine dikkat ederiz Garsonun dış görünüşü, işteki ustalığı, müşteriye karşı tavrı o lokantayı seçmemizde birinci derecede etkilidir Yemekler çok güzel ve kaliteli olabilir; ancak onu sunan bunu gerektiği gibi sunmuyorsa yani kendisi bal; yüzü sirke satıyorsa, yemekler ne kadar kaliteli olsa da asla bir daha orayı tercih etmeyiz
Öğretmenlerimiz derslerde cd, vcd, tepegöz, slayt, internet, bilgisayar gibi teknolojilerden yararlanırlarsa; dersi daha iyi sunmak için gayret ederlerse bizim dersi daha iyi anlamamızı sağlarlar
Sonuç olarak hayatımızın her köşesinde karşılaştığımız sunum konusunu bilmek ve en etkili biçimde kullanmamız gerekir
Bilgileri yenileyen, pekiştiren, hatırlatan, önemli nokta/an öne çıkaran; bir çalışma sonucunu açıklayan; laboratuvar araştırmalarını sunan, anket sonuçlarını ifade eden; önemli olay ve olguları dile getirmek üzere yapılan konuşmalara sunum adı verilir
Sunumda amaç; bilgileri yenileme, araştırma ve anket sonuçlarını değerlendirme, bilime katkıda bulunmadır Sunumlarda dinleyici kitlesinin, konuya ilgi duyan kişilerden oluşur ve sunumda eldeki teknik imkânlardan yararlanmaya özen gösterilir

Sunumdan önce yapılması gerekenler

Sunumu yapan kişinin sunumdan önce bazı noktalara dikkat etmesi gerekir

Öncelikle bir konu seçilmelidir Bu konu güncel olmalıdır

Sunumun hazırlığında bol ve değişik kaynaktan yararlanmak faydalıdır

Sunum yerinin daha önceden görülmesi gerekir

Prova yapma, kullanacağı malzemelerin kontrolü sunumu yapan kişinin amacına ulaşmasında yararlı olacaktır

Sunum sırasında yapılması gerekenler

Sunum esnasında ciddi, ağırbaşlı, temiz ve derli toplu görünüm önemlidir

Sunum yapacak kişi konuşma anında ses tonuna, jest ve mimiklerine, sahneyi veya kürsüyü rahat kullanmaya özen göstermelidir

Konuşmacının dinleyicilerle, başta bakışlar olmak üzere, vücut diliyle iletişim kurması daha etkili olur

Konuşmacı ses ve kelimelerin doğru telaffuza özen göstermesi gerekir

Sunumda, bilgisayar, cd, disket, projeksiyon cihazı, slayt makineleri, mikrofon gibi teknolojik araçlardan faydalanabiliriz

Görsel malzemenin en az espri kadar konuşmanıza ilgi ve tat katacağını unutmamalıyız

Görsel malzemenin kullanılış amacı:
Dinleyicilerin verilen bilgileri iyi algılamaları için
Fikirleri, kavramları vb anlatırken zaman kazanmak için
Yanlış anlamalardan kaçınmak için
Fikirleri sağlamlaştırmak için
Tat ve espri katmak için
İyi hazırlanmış görsel malzemeyi, konuşmacı konuyla güzel ve uyumlu bir şekilde kullandığı zaman başarılı olur Aksi durumlarda görsel araçlar dinleyicinin dikkatini dağıtabilir Başka konuşmacı görsel malzeme kullanıyor diye değil, sizin konuşmanız görsel malzeme gerektiriyorsa kullanmalısınız
Rakamlar, söylendiklerinde anlaşılmaları güç şeylerdir Görsel olarak sergilendiklerinde daha kolay anlaşılır Konuşmada; %55 görüntü, %38 ses, %7 sözler etkili olduğuna göre buradan slaytın önemi daha iyi ortaya çıkarBu yüzden sunum esnasında, slaytlarda, konunun önemli yönlerini belirten özlü, açık ve etkili ifadeler yer almalıdırSlayt metinlerini dinleyiciler dikkatle okurlarSlaytlarla konuşma eş zamanlı olarak verilmelidir

Sunumda, gerektiğinde daha önce hazırlanmış bazı belgeler, grafikler ve şekiller kullanılabilir Malzemeleri bir başkası kullanacak ise konuşmacı ile malzemeleri kullanan kişi arasında uyum kaçınılmazdır

Sunumda gereksiz ayrıntılara girilmemesi gerekir

Sunum sonrasında yapılması gerekenler

Sunum yapan konuşmacı sunumdan sonra dinleyicilerin soru sormalarına müsaade etmelidir

Konuşmacı sorulan sorulara tartışmaya girmeden doyurucu,açık ve net cevaplar vermelidir

2TARTIŞMA

Bilgi, paylaşarak çoğalır Eğer ilk insandan bu yana insanlar düşüncelerini birbirleriyle paylaşmasalardı doğru, iyi ve güzeli bulamazlardı Bilimin ve teknolojinin gelişmesini de bu bilgi paylaşımına borçluyuz Bütün bunlar da tartışmayla olur Tartışma, bir nevi paylaşmadır Her şeyin zıttıyla var olduğunu düşünürsek, tartışmada her düşüncenin karşıtını alarak zenginleşir Tartışmayla analiz ve sentez yeteneğimizi geliştiririz Kısaca tartışma olmasaydı insanlık gelişmez, hayat tekdüze, renksiz ve tatsız olurdu
Bir sorunun tartışılarak çözülebileceğine inanıyoruz Bir konu enine boyuna tartışılarak artıları, eksileri ortaya konur Böylece bir uzlaşma sağlanabilir"Doğrular, düşüncelerin çarpışmasıyla ortaya çıkar" sözü, tartışmanın önemini ortaya koyan bir sözdür İnsanlar, farklı farklı düşüncelere sahiptir "Akıl akıldan üstündür" derler atalarımız Buradan hareketle farklı fikirlerin ortaya konduğu tartışmalarda bizim bilmediğimiz veya farklı açıdan bakmadığımız fikirleri görme imkânı bulabiliriz Böylece paylaşılan bu fikirler bizleri doğruya ulaştırır

Tartışma, bir konu çevresinde lehte ve aleyhte karşılıklı düşünceleri ortaya koyma, problemlere cevap ve çözüm bulma; gerçek, doğru, iyi ve güzel olanı birlikte aramaktır (Doğru, iyi ve güzelin zamana bağlı olduğunu unutmamak gerekir)
Tartışmada; karşılıklı saygı ve hoşgörü, nazik, toleranslı, sabırlı olma; konuşma kurallarına, verilen zamana ve sıraya uyma amaca ulaşmada yararlıdır
Tartışmada bir konuda edinilmiş peşin hükümlerin, önceden alınmış kesin kararların, bilineni farklı cümlelerle devamlı tekrar etmenin, konu dışına çıkmanın tartışmaya yarar sağlamayacağı açıktır
Tartışmayı yöneten bir başkana ihtiyaç vardır Başkanın; konuyu ortaya koyup sınırlaması; konuşmacıların konu dışına çıkmalarını, konuyla ilgisiz ve gereksiz konuşmalarını engellemesi, konuşmacıların birbirini suçlamaya yönelik konuşmalarına izin vermemesi, tartışmanın kurallarına uygun yürütülmesini ve bir sonuca ulaştırılmasını, bu sonucun da bir rapor haline getirilmesini sağlaması gerekir

Bazı tartışmaların sonuçları yalnızca basın aracılığıyla duyurulur; bazıları ise basına ve halka açık olur Dinleyicilerin huzurunda, dinleyiciler için gerçekleştirilen bu tartışmalarda konuşmacılar tartışma konusundaki bilgi, birikim, görgü, düşünce ve kanaatlerini halka iletirler; onları bilgilendirmeyi, yönlendirmeyi amaçlarlar Bu tip tartışmalarda kamuoyu yaratma endişesi konuşmacı-dinleyici ilişkisini belirleyen önemli faktördür Tartışmalar düzenleniş amaçlarına, hedef dinleyici kitlesinin zevk, kültür ve anlayışına göre değişik nitelikler kazanır

Tartışmalarda dil, gönderme ve anlatım işleviyle kullanılır Burada dilin çift işlevliliğinden söz edebiliriz Mesela “Açık oturum, bal rengi, ipek böceği, karış karış, ruh bilimi, un helvası, yaban gülü Bunların her biri birer birleşik kelimedir Birleşik kelime, çünkü iki söz bir araya geliyor ve tek bir kavrama karşılık olu¬yor Ama bu tek kavramı oluşturan sözlerden her biri kendi anlamını koruyor Bunlar ayrı yazmakla bir ke¬lime olma özelliğini yitirmez" cümleleri dilin gönderme işlevi olan cümlelerdir
“Teşekkür ederim Sayın Başkan Burada oturan hocalarımızın hepsi bizden oldukça büyük ve bazıları şahsen hocam oldular Bu yüzden incitici veya kıncı şeyler söylemem tabi ki beklenemez" Cümlelerinde ise dil, anlatım işleviyle kullanılmıştır
3 PANEL
Panel tartışma türlerinden bir tanesidirToplumu ilgilendiren bir konunun dinleyiciler önünde, sohbet havası içinde, uzmanları tarafından tartışıldığı konuşmalara panel denir Açık oturum ile panel özellikleri yönüyle birbirlerine çok benzerler Hatta bazı kitaplarda panel ile açık oturum aynı konuşma türü olarak verilir Arada sadece üslup farkı vardır

Panelde amaç, bir konuda karara varmaktan ziyade sorunu çeşitli yönleriyle aydınlatmak, farklı görüşlerle farklı anlayışları ortaya koymaktır

Panelde de bir başkan bulunur Konuşmacı sayısı 3 ile 6 arasında değişebilir Konuşmacılar, uzmanı oldukları konunun ayrı birer yönünü ele alırlar Konuşmalar, açık oturumda olduğu gibi başkanın verdiği sıraya ve süreye göre yapılır

Panelin sonunda, dinleyiciler panel üyelerine soru sorabilirler Tartışma dinleyicilere de geçerse o zaman tartışma, forum şekline dönüşür

DİĞER TARTIŞMA ÇEŞİTLERİ

MÜNAZARA
Birer cümle halinde ifade edilen bir tezle antitezin, iki grup arasında bir hakem heyeti (jüri) huzurunda tartışıldığı konuşmalara münazara denir Tartışmalarda yarışma kaygısı olmadığı halde, münazaralar birer fikir ve söz yarışmasıdır
Tartışmalar için geçerli olan kurallar, münazaralar için de geçerlidir

Bir başkan yönetiminde, jüri önünde yapılan münazarada gruplardaki konuşmacı sayısı bir ile dört arasında değişebilir Her grup kendi grup sözcüsünü (veya başkanını) önceden belirler Münazaranın uygulanış şekilleri arasında küçük farklılıklar olmakla birlikte grup sözcüleri sırasıyla gruptaki arkadaşları tanıtırlar ve konuyu hangi yönlerden ele alacaklarını belirtirler Daha sonra grup üyeleri konuşmalarını yapar Son olarak sözcüler savunmalarını yaparak münazarayı bitirirler Jüri, konuşmacıların hazırlıklarını, savunmalarını ve konuşmadaki başarılarını göz önünde bulundurarak bir değerlendirme yapar ve galip tarafı belirler Münazaralar genellikle sınıf ortamında yapılan tartışmalardır

BİLGİ ŞÖLENİ ( SEMPOZYUM)
Bir konunun çeşitli yönleri üzerinde, aynı oturumda, konunun uzmanı değişik kimseler tarafından (çoğunlukla akademik konularda) yapılan seri konuşmalara bilgi şöleni (sempozyum) denir

Bilgi şöleni, diğer konuşma türlerine göre daha ilmi ve ciddi bir sohbet havası içinde geçer Konuşmacılar, konuyu kendi ilgi alanları açısından ele alırlar Mesela, Yunus Emre konulu bir bilgi şöleninde konuşmacılardan biri onun yaşadığı dönemdeki siyasi gelişmeleri ele alırken; bir başkası Yunus Emre'nin şiirlerindeki insan sevgisinden bahsedebilir
Bilgi şöleninde amaç, konuyu tartışmak değil, uzmanları tarafından olumlu ve olumsuz yönleriyle değerlendirilerek konuya bir çözüm üretmektir Konuşmaların sonunda oturum başkanı, konuyu özetler ve çıkan sonucu dinleyicilere aktarır

Bilgi şölenini, oturum başkanı yönetir Konuşmacı üyelerin sayısı üç ile altı arasında değişebilir
Üyelerin konuşma süreleri genellikle beş dakikadan az, yirmi dakikadan çok olmaz Bilgi şöleni, konunun önemine ve uzunluğuna göre oturumlar halinde, ayrı salonlarda birkaç gün boyunca da sürebilir Bu nitelikteki konuşmalar genellikle akademik konularda olur

AÇIK OTURUM

Geniş halk kitlelerini ilgilendiren bir konunun, uzmanlarınca bir başkan yönetiminde dinleyici grubu önünde tartışıldığı konuşmalara açık oturum denir Açık oturum, büyük bir salonda dinleyiciler önünde yapılabileceği gibi stüdyoya davet edilen dinleyiciler önünde veya dinleyici grubu olmadan da radyoda ya da televizyonda yapılabilir

Konuşmacı sayısının üç veya beş kişi olarak tespit edildiği açık oturumlarda başkan önce konuyu açıklar, sonra konuşmacıları tanıtır ve sırayla söz verir Başkanın konu hakkında bilgi sahibi olması gerekir Başkan, sırasıyla ve dönüşümlü olarak konuşmacılara sorular yöneltir, gerektiğinde kısa bir değerlendirme yapar Tartışma boyunca tarafsız olmak, konuşmacılara verilen süreyi dengeli bir şekilde ayarlamak, tartışma kurallarının dışına çıkılmasını engellemek başkanın görevleri arasındadır
Açık oturumun süresi konuya göre ayarlanmalıdır

FORUM

Bir başkanın yönetiminde, toplumu ilgilendiren bir konuda, farklı gruplardan oluşan dinleyicilerin söz sı¬rası alarak konuşma kuralları içerisinde yaptıkları tartışmalara forum denir
Forum, panelin devamında yapılacaksa başkan, panelin süresini bir saat; forumun süresini de yarım sa¬at olarak sınırlayabilir Bu durumda, panelden sonra forum yapılacağı konuşmalara başlanmadan duyurul¬malıdır

Forum, toplu tartışmaların başlı başına bir çeşidi sayılmamakla birlikte, dinleyicilerin konu üzerinde da¬ha aktif ve farklı bakış açılarıyla düşünmelerini sağlar Foruma davet edilen uzmanların görüşlerine de müracaat edilerek ortaya çıkabilecek yanlış anlayışların önüne geçilir

Esasen forumda amaç belli kararlara varmak değil, konuyu değişik anlayışlarla, farklı boyutlarıyla ortaya koymaktır

Forumda söz alan dinleyiciler, konuyla ilgisi olmayan özel sorunlarına değinmemelidir

Sorular kısa, açık ve net olmalı, tartışma saygı kuralları içerisinde, kıncılıktan uzak, samimi bir hava içerisinde yapılmalı, tartışmadan beklenen amaca yardımcı olunmalıdır

1ÜNİTEDEKİ KONULARLA ALAKALI ÖZET BİLGİLER

Münazara birer cümle halinde ifade edilen bir tezle antitezin, iki grup arasında bir hakem heyeti (jüri), huzurunda tartışıldığı konuşmalarken; bilgi şöleni (sempozyum) bir konunun çeşitli yönleri üzerinde, aynı oturumda, konunun uzmanı değişik kimseler tarafından (çoğunlukla akademik konularda) yapılan seri konuşmalardır Açık oturum geniş halk kitlelerini ilgilendiren bir konunun, uzmanlarınca bir başkan yönetiminde dinleyici grubu önünde tartışıldığı konuşmalardır Forum ise bir başkanın yönetiminde, toplumu ilgilendiren bir konuda, farklı gruplardan oluşan dinleyicilerin söz sırası alarak konuşma kuralları içerisinde yaptıkları tartışmalardır Görülüyor ki münazara bir fikir yarışmasıdır Diğer tartışmalarda böyle bir durum söz konusu değildir Tartışmalar dinleyici önünde yapılırken dinleyicilerin de aynı zamanda tartışanların aynı kimseler olduğu tartışma olan forumlar bu yönüyle diğer tartışmalardan ayrılırlar

 Tartışmanın hiçbir adabına uymadan yapılan ağız kavgasına, çekişmeye münakaşa denir Tartışma ise bir grubu (veya çoğunluğu) ilgilendiren, daha önceden belirlenen bir konu hakkında farklı düşünceleri olan kişilerin konuyla ilgili görüşlerini açıklamak, konuyu (veya sorunu) çözmek, muhatabın zayıf yönlerini aramak amacıyla bir araya gelerek yaptıkları karşılıklı konuşmaya denir Louis D Brandeis, "Her münakaşanın temelinde birisinin cahilliği yatar"demiştir

Hemen bütün tartışmalarda oturum başkanı ve üyeler vardır Bilgi şöleni, diğer konuşma türlerine göre daha ilmi ve ciddi bir sohbet havası içinde geçer Bilgi şöleninden amaç, konuyu tartışmak değil, uzmanları tarafından olumlu ve olumsuz yönleriyle değerlendirilen konuya bir çözüm üretmektir Bu yönüyle bilgi şöleni, diğer tartışma türlerinden ayrılır Açık oturum ile panel, toplumu ilgilendiren bir konunun dinleyiciler önünde, sohbet havası içinde, uzmanları tarafından tartışıldığı konuşmalar olduğundan birbirlerine çok benzerler Panelin sonun¬da, dinleyicilerin panel üyelerine soru sorması ve dinleyicilerin de tartışmaya katılması tartışmanın forum şekline dönüşmesine neden olur Bu nedenle panellerin forumla iç içeliği söz konusudur

Açık oturum, panel, bilgi şöleni, forum gibi tartışmalar dinleyicilerin huzurunda dinleyiciler için gerçekleştirilmektedir Bu tartışmalarda konuşmacıların tartışma konusundaki bilgi, birikim, görgü, düşünce ve kanaatlerini halka iletip onları bilgilendirmeleri ve yönlendirmeleri amaçlanır Bu tip tartışmalarda kamuoyu yaratma endişesi konuşmacı-dinleyici ilişkisini belirleyen en önemli faktördür

ÜNİTE II
ANLATIM VE ÖZELLİKLERİ
1ANLATIMA HAZIRLIK
Tarih yazıyla başlar Tarih, geçmişte toplumların yaşayışlarını uygarlıklarını incelerÖyleyse uygarlığın dayandığı temel, işaretlerdir Harflerdir Sözcüklerdir Kısaca yazıdır, anlatımdır
Bir toplumun kültürel birikimini, değerler sistemini geride bıraktığı yazılı belgelerde buluruz Bu yüzden insanoğlunun en şaşırtıcı buluşlarının başında yazı gelir Yazı bulunmasaydı insanlığın binlerce yıl içinde yaşadıkları, günümüze kadar gelmeyecekti İnsanoğlu yazıyı bularak düşünmeyi duygu ve düşüncelerini başkalarına ulaşamaya¬caktı
Kendinden sonrakilere iletmenin yoluna da bulmuş oldu Bütün zamanlarda insanların yazılı kültür etrafında toplanmaları her geçen gün kendilerini geliştirmeleri de yazı ile sağlandı Düşündüklerini, yaşadıklarını, gördüklerini yazıya döken insan öldükten sonra da dünyada bir iz bırakabiliyordu Yazı artık insanoğlunun ortak aklı, belleğiydi
Niçin yazı yazdığımızı düşündünüz mü?
İnsan düşüncesini yazarak geliştirebilir Yazmanın bütün çağlarda vazgeçilmezliği, eşsizliği nereden kaynaklanmaktadır
Horatius’a göre, “Bilgi, iyi yazmanın kaynağıdır”
İlya Ehrenburg, “ Başkalarının duyduklarını kendimde duyabilmek için yazıyorum ” d e r Öyleyse başka insanların acılarını sevinçlerini, kederlerini, kaygılarını, içimizde duymak için yazarız
Fareler ve İnsanlar , romanıyla tanıdığımız John Steinbeck’in deyişiyle yazmak en büyük gereksinimdir
Selahattin Batu, “Ancak yazmaya başlayınca bir gerçek oluyorum Kişiliğim ancak o zaman ışığa dönüyor Bir devirden belirsizden şekillere doğru kurtuluyorum” diyerek insanı kişiliğini bulmanın altını çizmektedir
Kısaca; Haldun Ta n e r’in de dediği gibi, “ Yaşamak yazmaktır” Hepimiz biliyoruz ki iyi metin oluşturarak söyleyeceklerimizi düzgün anlaşılır bir biçimde anlatmak zorundayız
Hayatımızın hemen her döneminde karşımıza çıkan yazılı anlatımda bulunması gereken bazı özellikler vardır Bu nitelikler sözcüklerin doğru seçilmesi, cümlelerin gereği gibi kurulması ve birbirlerine mantıksal bir ilgiyle bağlanması, konuda birliğin sağlanması, bilgilerin doğruluğu, duyguların içtenliğidir Bu saydıklarımın yanısıra anlatıma uygun bir iletişim biçimi seçilmesi,yazım kurallarına uyulması, noktalama işaretlerinin yerinde kullanılması, yazılı bir metinde bulunması
gerekenlerin başında gelir Sözcükler anlatımın başlıca öğesidir Anlatımda sözcüklerin doğru seçilmesine her zaman özen gösterilmelidir Ünitenin başında modern Türk hikayesinin öncülerinden Sait Faik Abasıyanık'ın “Haritada Bir Nokta” adlı hikâyesini okuduk Yazar, tanık olduğu kendisini çok üzen bir olaydan yola çıkarak, yazdığı ünlü hikâyesinin sonunda şöyle der, “Söz vermiştim kendi kendime yazı bile yazmayacaktım Yazı yazmak da bir hırstan başka neydi? Burada namuslu insanlar arasında sakin ölümü bekleyecektim Hırs, hiddet, neme gerekti Yapamadım koştum tütüncüye Kalem kâğıt aldım oturdum Adanın tenha yollarında geçerken canım sıkılırsa, küçük değnekler yontmak için cebimde taşıdığım çakımı çıkardım Kalemi yonttum Yonttuktan sonra tuttum öptümYazmasam deli olacaktım”
Bu finalden yazının, anlatımın insan için ne kadar anlamlı, önemli, vazgeçilmez olduğunu anlıyoruzAncak yazmaya başlamadan önce ve sonra dikkat edeceğimiz nok¬taları hiç aklımızdan çıkarmadan

Duygularımızı, düşüncelerimizi, zaman zaman çeşitli zorunluklarla, dışa vurmak zorunda kalırız Bu bazen bir mektupla ya da bir hikâyeyle dile getirdiğimiz duygu ve d üşü n d ü k l e r i m i z d i r Bütün yazılı anlatımların çıkış noktası budur Yazan kendini ifade eden herkes başkalarıyla iletişim kurmak ister Ceyhun Atuf Kansu, yazma isteğini aşağıda okuyacağınız bir yazısında kendisini yazmaya itenin ne olduğunu sorgular
Kendi kendine “ Beni yazı yazmaya iten nedir?” Yazma bir çeşit eylemdir Acıyı yok edebilir miyim? Karanlığı , tutsaklığı, yok edebilir miyim? Burada şiir düz yazı eylem gücü kazanır En sonu bir bireyim ben Bir tek insanım Benim eylemimdir yazı Bireysel eylemimdir Bir de deyimleme içgüdüsü varBir içgüdüdür yazı yazmak Şiir, müzik, resim, deyimleme içgüdüsü Kendini, doğayı, toplumu, insanları ve sonsuz çıkmazı, ölümü deyimleme ama insan en çok neyi deyimleyebilir, kendisini
Yazmak dünyayı tanımaya çalışmak, kendisiyle ve başkasıyla iletişim kurmaktır Böylece yazı yazan insanın taşıdığı bir sorumluluk oluşurBu bir bakıma toplumsal sorumluluğu da beraberinde getirir İşimiz ne olursa olsun bir şekilde yazışmayı gerektirir Eninde sonunda ancak yazmaya ait, temel bilgi ve beceriler elde edilmeden, bu konuda başarı kazanmak oldukça zordur Mektup, rapor, dilekçe, araştırma ve inceleme gibi yazmaya dayanan türler, özel bir yetenek ve yaratıcılık gerektirmez Yazmaya ilgili bilgi ve beceriler kazanan herkes bu tür yazıları yazabilir Herkesten bir roman, bir oyun yazması beklenemez Buna karşılık herkesten duygularını, düşüncelerini , hayallerini başından geçenleri karşısındakilere anlatabilmesi beklenen bir davranıştır Hangi türde olursa olsun yazı yazma süreci masa başına oturmaktan önce başlar

YAZMADAN ÖNCE
Yazmaya başlamadan önce yapacağımız hazırlıklar yazımızın sağlam bir yapısı olmasını sağlayacaktır Aklımızdan geçenleri tasarladıklarımızı başlıklar hâlinde küçük notlar hâlinde belirlersek hepimiz için çok kıymetli olan zamanımızı yitirmemiş oluruz
Bunların başında gözlem yapmak gelir Ünlü Fransız yazar Jean Paul Sartre, Söz Okları adlı eserinde yazarlığa yöneliş döneminde dedesinin kendisine “ Yalnız gözleri olmak yetmez, onlardan yararlanmayı da öğrenmeli insan” dediğini anlatır
Hangi konu olursa olsun söyleyebileceklerimin olabilmesi o konudaki gözlem ve yaşantılarımın bulunmasıdır Bir eşyaya uzun bir süre bakmak, onu ayrıntılarını görmemize imkân sağlar Bir zaman sonra o eşya neredeyse bizim hayatımızın bir parçası hâline gelir Bir yazıda anlatacaklarımızı bulmamızda gözlemin etkisi büyüktür Yazı yazmak gözlemlerimizi aktarmak değil midir? Gözlemden yararlanmanın ilk aşaması bakmasını bilmektir Bunu Mustafa Nihat Özön şöyle dile getirir:

NOT ALMAK
Hatırlanması için, yazılan kısa yazıya “ not”, onun için yapılan çalışmaya da not tutmak denir

Hatırlanması gereken şey kısaca bir yere yazılır Bu not unutmanın önüne geçer Not alma her şeyi kâğıda, bilgisayara geçirmek anlamına gelmezRastgele alınan not¬ların bir değeri yoktur Notla birlikte not çıkarma, küpür birleştirme, alınan notları değerlendirip zenginleştirme, bölümleme yollarından da faydalanmak gerekir
Not tutmak; okurken her zaman aklımızı, anlayış ve yeteneğimizi uyanık tutar; dikkat etmeyi , karar vermeyi öğretir
Notlar amaca göre çıkartılır veya tutulur Not alma alışkanlığını kazanan insan yapacağı işi önceden tespit eder Maddeler hâlinde bir yerlere yazarİhtiyacına göre not¬larını düzenler
Örneğin markete giderken evinin günlük eksiklerini not etmeyenler çoğu zaman alınacak şeylerin bazılarını unuturlar

Üç türlü not alınır
1 Duyduklarınızdan not almak
Duyduklarınızdan not alabilmek için “ zaman” çok kısadır Bu kısa zamanda duyduğunuzu aynı şekilde yazmak isteseniz siz bir cümleyi yazıncaya kadar konuşan çok şeyler söylemiş olacaktır Notu aynen yazarak değil, konunun özünü, temel öğeleri¬ni hatırlatıcı, noktalarını kısaltarak anlamı sizce bilinen işaretlerden, simgelerden yarar¬lanarak almalısınız Ayrıca elinizi çabuk tutmalı, konunun özünü kaçırmamaya çalışmalısınız
Unutmayınız ki, not almak tam ve net anlamak öğrenmenizi kolaylaştıracak , dersleriniz öğrenmekteki güçlüklerinizi giderecek, zaman kaybetmenizi önleyecektir
2 Okuduklarınızdan not almak
Derste, çalışırken, ansiklopedi veya İnternet gibi kaynaklardan, gazetelerden, dergilerden yararlanırken yaptığınız çalışmaya okuduklarınızdan not almak denirOkurken not almadan konunun özünü, temel noktalarını sonradan kolayca hatırlayabilecek kadar kısa bir şekilde yazmalısınız Alıntıyla not almayı karıştırma¬man Ayrıca olduğu gibi yazmak yanlışını da yapmamalısınızAynen yazacaklarınız kaynağın kendisi varken onu yazmanın hiçbir yararı olmaz
Üzerinde çalıştiğınız konunun ana noktalarını eksik bırakmadan sonradan kolayca hatırlayabilecek şekilde ne kadar kısa ve öz yazarsanız hatırlamanız da bu doğrultu da olacaktır
Okuduklarınızdan not almak, ders hazırlamada , bir kaynaktan yararlanmada , kendinizi yetiştirmede, gelecek için bilgi ve belgeleri toplamada çok yararlı olur
3 Gördüklerinizden not almak
Bir gezi yaparken , televizyonda bir film seyrederken ilginizi çeken hoşuna giden genel şeyleri unutmak istemiyorsanız not almanız gerekirUnutmamanız gereken şey zaman yeterli olsa da not almanın kuralının değişmeyeceğidir

NOTLARI DEĞERLENDİRMEK
Örneğin bir seyahat sırasında aldığımız notlar, bir konuşma sırasında duyduğumuz sözler, bir anı gibi özelliği olan bilgiler için tuttuğumuz notlar bir gereç değeri taşır
Bu tür notlar zaman içinde değerlenirBir düşünce, bir olay yazısı gerektiğinde bu notlardan bir gereç olarak yararlanabilirsiniz Böylece çok önceden aldığınız notlar geleceğinizin en değerli birikimlerinden olur Not tutmayı hiçbir zaman ertelememeli, titizlikle sürdürmelisiniz
Notları değerlendirmenin en iyi yolu not defteri, anı defteri, gezi defteri, günce defteri gibi çalışmalardır
Bu notlardan çok zevkli , ilginç yanları olan yazı konuları çıkarabilirsiniz Böylece tuttuğunuz notlar gerçek anlamda değerlendirilmiş olur

ÖZET ÇIKARMA NASIL YAPILIR
“Öz” ad kökünden “-et” ekiyle türetilmiş bir ad olan özet bir söz ya da yazının özünü veren kısaltılmış biçimi diye tanımlanır Yapılan işe de özetlemek, özet çıkarmak denir
Özet için bir başka tanımlama ise “ ayrıntısız anlatım”dır Bütün konuşma ve yazı türleri birer anlatım yoludur Özet ise bunun karşıtıdır
Öğrenci için özet çıkarmak , özet çıkararak çalışmak ve bunun yöntemini öğrenmek başarı için atılmış en önemli adımlardan biridir Öğrencilerin uygulamada titiz olmaları gereken konulardan biri özet çalışması yapmaktır Yaparak öğrenmek öğrenmenin temel kurallarındandır
Özet çıkarma; anlatılanların, konuşulanların, ana sınırlarını belirtme, bir hikâyenin bütünü veya bir parçasını kısaltma bir paragrafın, bir gazete veya fikir yazısının ana fikrini çıkarmadır

Bir eser, bir yazı özetlenirken; yazar hakkında kısa bir bilgi, eserin bölümleri, eserdeki kişilerin önem derecelerine göre sıralanmaları, hayatları, beden ve karakter yapıları, eserin tümünden çıkan yardımcı fikirlerle ana fikir belirtilmelidir
Özet çıkarma sadece bir metnin uzunluğunu kısaltmak anlamına gelmez Bunun için önümüzdeki metnin içeriğini kavramak önemli olanla olmayanı kavramak, fikirlerle olayın ana fikirle olan ilgi derecesini bulmak gerekir
Bir sözün, bir yazının özetini çıkarabilmek için; o sözün, o yazının planını yapmak o planın ana çizgilerini iyi yakalamak gerekir Böylece o sözü, o yazıyı daha iyi daha öz biçimde anlayıp anlatabiliriz

Şimdi birkaç örnekle özet konusunu biraz daha pekiştirelim
BOŞ ZAMAN
Nedir bu boş zaman dediğimiz şey? İşte olmadığımız zamanları boş mu geçiririz biz? Hiç de değil Bir tanıdığım Gümrük Müdürlüğünden çok bahçesinde yoruluyor Başka biri bütün hafta pazar günü harcayacağı gücü toplar durur; daha gün ışımadan sırtladığı gibi av tüfeğini soğuk ve puslu bayırları gezmeye başlar İş dediğimiz ne öyleyse? Tam bilemeyeceğim Hukukçular bir türlü tanımlıyorlar işi, hekimler başka türlü İktisatçıların gözünde şurası özüyse işin , politikacılara göre başka bir şey öz Günlük dilin iş kavramı bilgece bir tanım çerçevesi gibi geliyor bana Geçimini sağlamak için insanın gerçekleştirmek zorunda olduğu eylemlerle bu eylemlerin sonucunda başarılan şeye iş deriz genellikle"İşten geliyorum” ,“ Onu işten çıkardılar” “ Bu iş geçindirmiyor evi”, “ Gitmezlik edemem, işimden olurum sonra” çeşidinden sık sık işitilen konuşmalarda da belirtildiği gibi yaşamak için gerekli bir zaman kullanmanın adıdır iş Bu zamanın karşısında kendimiz beslenir, giyinir, yakınlarımızı besler, giydirir, oturma durumlarımıza çeki düzen veririz Buna göre, “ boş zaman” deyince ekmek parası kaygılarının dışındaki zaman anlaşılmalıdır
Nermi Uygur, Güneşte

Bir yazının özetini yazarken “Kim , hangi yazıda, hangi konuda, hangi düşünceyi açıklamıştır?” sorularının karşılığı verilmelidir Bu genel kuralı şimdi yukarıdaki yazıya uygulayalım

“Boş Zaman” Yazısının Özeti
Yazar Nermi Uygur, “Boş Zaman” yazısında boş zaman örneğini konu alarak “Boş zaman deyince, ekmek parası kaygılarının dışındaki zaman anlaşılmalıdır” ana düşüncesini açıklamıştır “ Geçinmek için tuttuğumuz belli bir işin; kimi hoşlanarak, bazen de istemeye istemeye o işin gereksinmelere ayırdığımız iş zamanının dışında kalan zaman boş zamandır” görüşleriyle konu ve ana düşünce geliştirilmiştir

Yukarıdaki özete baktığımızda içinde atılabilecek tek sözcük yoktur “ Konu, ana düşünce, görüşler” belirtilmiştir Ayrıntıya girilmemiştir İki cümle ile özet bitirilmiştir

Düşünce yazısında özetin nasıl yapılabileceğini genel özellikleriyle aktarmaya çalışılır
Olay yazılarında olayın özeti yapılır: Olay yazılarında (roman, hikâye, masal, destan, anı ) özet olayı, oluşturan “olay, kahramanlar, zaman, yer, dekor, ana düşünce, görüşler, duygular” in bulunup çıkarılmasıdır

Sizlere örnek olması amacıyla bir roman özeti sunuyoruz:

FAHİM BEY VE BİZ
Abdülhâk Şinasi Hisar’ın romanı

Fahim Bey, Bursa eşrafından birinin oğludur İstanbul’da Galatasaray Lisesi’nde okumuş, Londra’da elçilik üçüncü katipliği yapmıştır Ufak tefek yapılı küçük ve yumuk gözlü kendi hâlinde ve saat meraklısı Saffet Hanım’la evlidir Fahim Bey 1908 Meşrutiyeti’nden sonra Hariciye’den ayrılır Bursa’da pamukçuluk yapmak ister Tanınmış bir aileden geldiği için, bazı kimseler bu işe para yatırmaya niyetlenirler, fakat Fahim Bey’in bir “hayal düşkünü” olduğunu anlayınca vazgeçerler Fahim Bey bir şey yapamaz Ama bu tasarısının bir gün mutlaka gerçekleşeceği umudu içinde İstanbul’da Galata’da büyük bir işhanında bir yazıhane tutar, dosyalara, defterlere gömülür, hayali yazışmalar düzenler Ömrü bir kenar mahalledki evde yıl yıl sona ererken , tanıyanların kaçık gözüyle bakageldikleri Fahim Bey, kendi masalsı dünyasında mutludur, bir gün sessizce ölür”

Yazı yazma ve konuşmada toplanan bilgilerin ve kişisel deneyimlerin, hazırlanacak metnin yazılış amacı ve hedef kitlesine göre düzenlenmesi gerekir Başarılı bir düzenleme için deneyim ve araştırmalardan elde edileceklerin kısaca not edilmesi ve konuların alt alta yazılması gerekir Daha sonra bunların gruplandırılması birbirleriyle ilişkili olmaları bir araya getirilmesi gerekir
Ana düşünce etrafında birleşen düşünce, bilgi, deneyim ve örneklerin sebep-sonuç ilişkisi ışığında düzenlenebilir
Metnin öyküleme ise öykünün anlatılmasında nereden , niçin ve nasıl başlanması gerektiği üzerinde durulmalıdır

2ANLATIMDA TEMA VE KONU
Tema soyut bir kavramdır
Belli bir bağlamda kişi, yer, zaman ve durum bildiren dil birlikleriyle sınırlandırılması, somutlaştırılması, anlatılması sonucu konu hâline getirilir

Hayatımız boyunca okur, gerektiğinde de yazarız Dinler ve konuşuruz Okuduklarımızın, yazdıklarımızın, dinlediklerimizin konuştuklarımızın mutlaka bir konusu vardır
Üzerine söz söylenen, yazı yazılan her şey konudur
Bu tanımlamaya göre atasözü, özdeyiş gibi bir düşünce; bayrak, insanlık, çalışmak, sorumluluk gibi bir kavram; sevgi, sabır, hoşgörü, bağlılık, korku gibi bir duygu; yaşanan, görünen, okunan, tasarlanan bir olay; “bir şeyin içinde bulunduğu koşulların hepsi” diye tanımlanan bir durum konu olabilir
İsteğimizi anlatmak için üzerinde durduğumuz problem veya içinde hareket ettiğimiz çerçeve de konudur
Konuyu geniş ve dar kapsamlı olmak üzere iki ayrı görüşle ele almakta yarar vardır Geniş kapsamlı konulara genel konular, dar kapsamlı konulara da sınırlı konular diyebiliriz

Her konunun başlıca dört öğesi vardır
1 Konunun Dayanağı / Düşüncenin Özü
2 Görüş / Yardımcı Düşünceler
3 Görüş Açısı / Yardımcı Düşünceler
4 Yazı Türü

1 Konunun Dayanağı / Düşüncenin Özü:
Bir konunun dayanağı; onu özü ana fikridir Yanındaki öteki düşüncelerin tümü bu ana düşünce etrafında toplanmaktadır
2Görüş / Yardımcı Düşünceler:
Dayanağı yani ana maddesi belirlenen konunun anlatım yönünden tespiti görüş noktasını ortaya koyar Ev
3 Görüş Açısı / Yardımcı Düşünceler:
Anlatımın kapsadığı alana görüş açısı denir Anlatımın açı derecesi sınırlandırılmazsa konu bütünlüğünü yitirir Görüş açısının gereğinden çok geniş tutulması anlatımı dağıtır ve gereksiz ayrıntıların yazıya girmesine neden olur Bu yönüyle görüş açısının iyi tespit edilmesi gerekir
4Yazı Türü:
Konunun işlenmesine uygun düşecek yazı türünün seçimi de çok önem taşır Konu, taşıdığı fikir, duygu ve düşünce yönünden makale, söyleşi, anı vb yazı türlerine göre de yazılmayı gerektirebilir Bir yazının hangi türde yazılacağı, o konunun dayanağı ile görüş noktasının niteliğinden anlaşılır

TEMA / ANA FİKİR
Her eserin üç öğesi vardır: Konu, ana fikir, tema
Hangi tür yazı olursa olsun ana fikir yazının özü demektir Bu yazıdaki yardımcı fikirlerin tümü, bu ana fikir yani öz çevresinde toplanır
Tema, konudan ayrı bir şeydir Çokları konu ile temayı birbirine karıştırırlar Bazı kez temaya konu, bazı kez de konuya tema derler
Tema, bir yazıda işlenen ve geliştirilen görüş, düşünüş ya da duyuştur
Bir olayı konu alan yazımızda olayla ilgili kendimize özgü görüş ve düşüncemizi geliştirirsek yazımızın temasını ortaya koymuş oluruz

3ANLATIMDA SINIRLANDIRMA

Seçilen konunun çeşitli gereksinimlere cevap verecek şekilde olmasına dikkat edilmelidir Neyi ele alacağımızı, neyi anlatacağımızı belirlemeliyiz Konuyu seçme ve sınırlandırma yapmadan önce atacağımız ilk adım olacaktır Konular şu başlık altında toplanabilir
- Kişisel konular
- Toplumsal konular
- Bilimsel konular
- Sanat ve kültürle ilgili konular
Seçilecek konunun ilgi çekici bir yazıya dönüşebilmesi için konu hakkında belli bir birikime sahip olmak gerekir Genel konular yerine özel konulara ağırlık vermemiz yazımızı daha etkili hâle getirecektir
Yazılı anlatımda yapılan en büyük yanlışlardan biri, belki de birincisi konuyu sınırlandırmadan yazıya başlanmasıdır Kısacası konunun sınırlandırılmasında sayısız yarar vardır
Örneğin kültür tarihi konusunda 300 sözcükten oluşacak bir yazı yazacağımızdan yola çıkalım Oldukça geniş kapsamlı bir konu olan kültür tarihini bu kadar az sözcükle ifade etmemiz imkânsızdır O zaman genelden özele doğru bir yol izleyerek konuyu sınırlandırmamız gerekmektedir
Konuyu sınırlandırmak için bazı ölçüleri göz önüne almak zorundayız:
- Sesleneceğimiz okuyucu kitlesinin sosyal ve kültürel yapısı, özellikleri nel¬erdir?
- Konunun hangi yönüne daha çok ağırlık vermeliyiz?
- Konu ile ilgili yeterli birikime sahip miyiz?
- Yazabilmek için gerekli kaynaklara ulaşabilecek miyiz?
- Yazımızın uzunluğu, kısalığı ne kadar olacaktır?
- Yazımızı belli bir zaman süresinde yazabilecek miyiz?
- Yazımızın türü ne olacaktır?
Konuyu sınırlama, yazmada başarıyı sağlayan temel öğedir Konu sınırlandırılmazsa ortaya koymayı amaçladığımız düşünceler netlik, açıklık kazanmaz, söyleyeceklerimiz açıklıkla belirlenmez Söyleyeceklerimiz genellemeler olmaktan öteye gitmez Konudan sapmalar olur Kısaca yazımız yoğunlaşmaz
EÖzdemir, ABinyazar

Şimdi birkaç tane genel nitelikli konu yazalım:
- Sinema
- Tiyatro
- Roman
- Spor
- İletişim
- Dede Korkut Hikâyeleri
Bunlardan herhangi birini seçip üzerinde yazı yazabiliriz Diyelim ki, roman konusu işlenecek Romanın günümüzdeki durumu mu? Türk romanı mı, dünya romanı mı? Roman konuları mı? Milli Mücadele dönemi romanı mı? Batılılaşmayı konu edinen romanlar mı? Bu konularda bir yazı yazmak mümkündür Ama unutmamamız gereken şey konuyu kesinlikle sınırlandırmaktır
Genel bir konunun sınırlandırma aşamalarını bir örnekle şöyle gösterebiliriz:
Konuyu anlama gerçekte onu sınırlandırmadır Konu öncelikle kendimiz ve okuyucu için ilginç olmalı Güçlü bir yazar olmada konu için sayılanların etkisi çok büyüktür

4ANLATIMIN VE ANLATICININ AMACI

Niçin yazdığımızı, amacımızı kesinlikle belirlemeliyiz
Amacımız yazımızda bir haberi, bir bilgiyi okuyanlara iletme, onların sorularını cevaplama olabilir Kimi zaman da bizi yazmaya götüren amaç onların davranışlarını değiştirmektir Kısacası yazma amacımızın yazma öncesinde belleğimizde netleşmesidir Bunlar; bilgilendirme, öğretme, kanıları değiştirme ve izlenim kazandırma olabilir
Yazıyı hazırlayış amacıyla anlatım biçimleri arasında sıkı bir ilişki ve etkileşim vardır
Bilgilendirme amacıyla yazdığımız yazılarda amacımızı içeren cümleye amaç cümlesi diyoruz Amacımızı ve cümlemizi belirleme yazmaya başlamadan önce atacağımız ikinci adımdır
Seçeceğiniz bir metnin amaç cümlesini yazabilir misiniz?

Söyleyeceklerimizi Tespit Etme:
Bir konu üzerinde yazı yazabilmek için seçtiğimiz konuda mutlaka söyleyecek sözümüzün, bilgimizin bulunması gerekir Bunun için de konumuzla ilgili kaynakları araştırıp nelerden yararlanabileceğimizi tespit etmemiz gerekir Bütün başvuru eserleri (ansiklopediler, sözlükler, kataloglar, dizinler, kitaplar, gazeteler, incelemeler) birer kaynaktır Ayrıca seçtiğimiz konuya göre bitkilerin, hayvanların, eşyaların, kalıntıların çalışmamıza katkıları olacaktır Bilgi ve veri toplarken belleğimize çok güvenmemeli, not alma yöntemini benimsemeliyiz Bu amaçla not alma kartları ya da fişlerini rahatlıkla kullanabiliriz

Yazının İskeletini Oluşturma:
Yazılar genellikle üç bölümden oluşurlar Bunlar giriş, gelişme ve sonuç bölümleridir Giriş, konunun sergilendiği bölüm olup bir ya da daha çok paragraf olabilir Gelişme bölümü girişte öne sürülen, ortaya konan sorunun, düşüncenin açımlanarak geliştirildiği bölümdür Bu yönüyle yazdığımız yazının gövdesini oluşturur Sonuç bölümü ise yazının bir sonuca bağlandığı paragraf ya da paragraflara verilen addır
Yazıya başlamadan önce plan yapmamız gerekir Planlama; giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinde neleri nasıl bir sırayla vereceğimizi kararlaştırmaktır Bu aşamada aşağıdaki sorulardan yararlanabilirsiniz:
Yazıya nasıl bir girişle başlamalıyım?
Yapacağım giriş ilgi çekici ve konuyu yeterince sergileyici bir özellik taşıyor mu?
Girişte söylediklerimi açmak ve geliştirmek için düşüncelerimi nasıl bir sıralama içinde anlatacağım?
Yazımın sonuç bölümü nasıl olacak?
Yazımı sonuçlandırırken bir özet yapacak mıyım?
Bu soruları göz önünde tutarak yapacağınız planı kâğıt üzerinde yazılı olarak da şekillendirebilirsiniz
Yazmaya Başlama:
Konumuzu seçtik, sınırlandırdık, amacımızı belirledik, neler söyleyeceğimizi bulduk ve bunların hepsini nasıl bir düzenleme içinde vereceğimizi kararlaştırdık Sıra bütün bunları yazıya dönüştürmeye geldi Güç bir iş olan yazma işinin kesinlikle bilincinde olarak hareket etmeliyiz Acele etmemeli, sabırlı ve dikkatli olmalıyız Yazıya girişimiz nasıl olmalı ya da düşündüğümüzden çok farklı bir girişle mi yazıya başlamalıyız?
Soruyla Giriş Yapma:
Okuyucuyu yazının içine çekmek, düşündürmek, yönlendirmek amacıyla sıradan, bilinen bir giriş yerine sorulara dayalı bir giriş yapabiliriz Aşağıdaki sorulara dayalı giriş metnine bir göz atalım:
“-Neymiş hümanizma?
-Hümanizma, insanın kendine örnek seçtiği bir insanda bütün insanlığı görerek, bularak, severek, insanlığı insanlık yolunda daha ileri götürecek işler yapmasıdır
-A dostum, gene çok kesin, keskin bir tanımlama yaptın Haydi insanlığı insanlık yolunda daha ileri götürmeye peki diyelim, ama bir insanda bütün insanlığı görmek, bulmak, sevmek ne demek? İlle de bir insanı mı seveceksin insancıl olmak için? Belli bir insanı değil de bütün insanlığı sevsen daha doğru olmaz mı?
-Olmaz; bulanık, dağınık, esnek bir sevgi olur, bulutlarda kalır İnsanı bir ahlak disiplinine götürmez, insana kendi kendini aşıp yapıcı olmak fırsatını vermez”
Azra Erhat,
Dost
Örnek, sorulara dayalı bir giriş türüdür Yazar sorularıyla bizi yazdığı konunun içine çekip düşündürüyor, yönlendiriyor Sorulara dayalı bu tür bir giriş yazımıza ilgiyi daha çok çekecektir
Betimlemelerden (Tasvirlerden) Yararlanma:
Etkili yollardan bir tanesi de yazıların girişine betimlemelerden yararlanarak başlamaktır Bir bakıma sözcüklerle resim yapma sayılan betimleme okurun gözünde bir görüntü, bir fotoğraf oluşturur Aşağıdaki betimleme örneğini bu açıdan değerlendirebiliriz:
“Ayaklarım ağırlaştı birden Toprak yola girmiştim Sarıkum’un killi toprağı gene tabanımın altında birikiyor, boynumu uzatıyor, beni sallana sendeleye, sancılı sancılı yürütüyordu Fenere giden yoldaydım şimdi; az kalmıştı köyden çıkmama Aklımdan, köy diye geçirmeme güldüm sonra Köy değil, insan bucak bile derken düşünürdü artık herhâlde Fener uzaktan göründü O zaman, otelden çıkalıberi ilk olarak başımı kaldırıp bakmış olduğumun farkına vardım Deniz turuncu bir ışıltı içinde akıyordu Yumuşamış gibi duran fener, göğün yarısı turuncu, yarısı belirsiz bir maviyle kurşuninin arasında gidip gelen yumuşaklığına, bir başparmağın hafif bir bastırmasıyla gömülmüştü Dolaylarında her zamanki gibi sarı uğultulu buğdaylar eğilip bükülüyordu Daracık yoldan buğday tarlalarının arkasındaki çayırlara doğru yürüdüm Feneri değil evimizi görmek istiyordum Gene de dolaşa dolaşa gidecektim amaÇayırlar sapsarı, kuru, sap sap sırıtan arpalarla, pisipisilerle kaplıydı her z a m a n k i gibiTren yoluna kadar uzanacak, oradan gidecektim evimize; eskiden de gittiğim yoldan Güneşte pişen çayırların önündeki beyaz yağlı boyalı, serin evi görecektim”
Bilge Karasu

Bir Alıntıyla Girme:
Giriş paragrafında okuyucunun dikkatini çekmenin bir yolu da yazıya bir alıntıyla başlamaktır Yapacağımız alıntı üzerinde duracağımız konuyla ilgili bir özdeyiş, atasözü, yazacağımız konuda tanınmış bir kişinin sözü ile paragrafa başlamaktır Örneğin yazımızda bir yolculuğu, gurbeti anlatacaksak Faruk Nafiz Çamlıbel’in ünlü Han Duvarları şiirinin giriş bölümüyle başlayabiliriz:
“Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç sakladı,
Bir dakika araba yerinde durakladı
Neden sonra sarsıldı altımda demir yaylar,
Gözlerimin önünden geçti kervansaraylar
Bir Hikâyeden Yararlanma:
Giriş paragraflarında ilgi çekmenin yollarından biri de bir hikâyeden yararlanma yöntemidir:
“Sınavların yapıldığı okul karşı yöne düşüyordu Yeniden geçtiler caddeyi, ürke ürke Arka sokaktan yürüdüler Yüksek bir duvarın yanındaki kapıda durdular Okulun öğrenci giriş kapısıydı bu İçeriden uğultular geliyordu Yağmur taş duvarların arasından çıkan aykırı yeşillikleri parlatmıştı
Parasız Yatılı
-Bizden de erken gelenler olmuş Geç meç kalmış olmayalım?
Hademe giyimli bir kadın onlara doğru yürüdü, taşlı yoldan Bezgin, alışık bakışlarıyla anne, kızın üstünden dışarıda bir şeye bakıyordu
Anne saygılı sordu:
-Geciktik mi acaba? Çocukların çoğu gelmiş
Hademe kadın ilgisiz
-Parasız yatılı imtihanının çocukları hep erken gelir Hiç gecikmezler
Çocuk annesinden ayrıldı Kıyısı duvarlı taş yolda yürümeye başladı Hademe kadın, görmedikleri bir iskemleyi, görmedikleri bir çatının oraya çekip oturmuş, yün örmeye başlamıştı
Çocuk dönemeçte arkasına baktı Dış kapıdan annesi yağmurun altında
gülümseyerek duruyordu Füruzan
Paragraf Yapma:
Paragraf yapma ve her türlü düşünceyi bir paragrafta işleyip geliştirme oldukça önemlidir Birçok düşünceyi tek bir paragrafa yerleştirme, tek düşünceyi birden çok paragrafta anlatma yanlışından uzak durmalıyız Çünkü paragraf bir düşünce biriminin simgesidir
“Vatanseverlik özverisiyle titizlik bir arda toplanmıştı 8 Mayıs 1912’de Ayn Mansur’dan Selanik’teki arkadaşı Salih’e (Bozok) gönderdiği mektupta Mustafa Kemal şöyle yazmıştı ‘Bu gece Derne kuvvetlerimizin bütün kumandanları, zabitleri ile bir müsamere yapılmıştır Bu güzel kalpli, kahraman bakışlı arkadaşlarımın, bu küçük rütbeli fakat düşmanı titreten büyük kumandanların samimi nazarlarında vatan için ölmek iştiyakını (arzusunu) okuyordum Bu tetebbu dimağımda sizin, bütün Makedonya muhitinde tanıdığım arkadaşların, bütün ordumuzun kahraman evlatlarının hatırasını canlandırdı Ve arkadaşlarıma dedim: Vatan mutlaka selamet bulacak Millet mutlaka mesut olacaktır Çünkü kendi selametini, kendi saadetini memleketin ve milletin selamet ve saadeti için feda edebilen vatan evlatları çoktur”
Andrew Mango,
Atatürk
Tanık Gösterme:
Öne sürülen bir düşünce ya da sav, o alanda tanınmış bir kimsenin tanıklığına başvurularak geliştirilebilir Alıntıladığımız cümleleri tırnak içinde gösterebiliriz Bunu yazımızın bütün paragraflarında yapabiliriz:
“Ortaoyunlarındaki ‘tekerlemelerin, Karagöz oyunlarındaki ‘muhavereler’ gibi oyunların konuları ile ilgisi yoktur; bunlar Kavuklu’nun söz ustalığını göstermeye yarayan bağımsız parçalardır Tekerlemelerin kesin sayısı belli değildir Ahmet Rasim, bir yazısında, Kavuklu Hamdi’de 19 tekerleme bulunduğunu; başka bir yazısında da bunların sayısının 20’yi, 30’u geçmediğini yazmıştır Musahipzade Celal ise, bunların ‘50’yi mütecaviz’ olduğunu bildirir Selim Nüzhet Gerçek, ‘ortaoyununda sık sık din¬lenilen tekerlemelerin’ 28 tanesinin adlarını vermiştir”
Cevdet Kudret
5ANLATIMDA ANLATICININ TAVRI

SABURLUK (KAKTÜS)
Sahurluk (Kaktüs): Çöllerde yetişen, yaprakları etli ve dikenli bitki Ana yurdu Orta Amerika’dır Apuntia (Apuntiya), Cereus (Serus), Echinocactus (Eşinastus) gibi birçok cinsi vardır Frenk inciri denen Opuntia (Opuntiya) türleri, yenilebilir meyvelerinden ötürü Kuzey Afrika’da da yetiştirilmektedir Kaktüsün uçlarından birine eklenmiş, etli ve yassı raket biçimindeki dallarının üzerinde ince dikenler bulunur Kaktüsün;Ceraus, Echinicastus (Bektaşi kavuğu) cinsleri az yağış alan yerlerde çok iyi yetişir, sıcak ülkelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir Bunlar yağmur yağdığı zaman suyu hızlı emer ve içlerindeki organik asitler yardımıyla depo ederler Gözenekleri (solunum delikleri) yalnız gece açılır, böylece bitki daha az su kaybeder Kaktüslerin bütün tür¬leri yavaş büyüyen bitkilerdir Bazı türleri çok güzel renkli çiçekler açtığından saksılarda süs bitkisi olarak yetiştirilir
Larousse Ansiklopedisi
MAVİ SÜRGÜN
“Sahurluğun çiçeği, bir otomobil egzozunun ‘püf demesiyle beli kırılan çıtkırıldım bir menekşe çiçeği değildir Sapı on on beş metre boyunda dimdik bir direk¬tir Bu saplar devi ucuna doğru her yöne, sapla tam çeyrek açıda dümdüz dallar sallar, müzik notalarının do, re, mi’sini andıran bu dalların en aşağısındaki en uzunu, biraz yukarısındaki en kısası, onun üstündeki ise daha da kısa olarak yükselir Her dalın üst tarafında bir dizi sarı alev yanar İşte sahurluğun mavilere yükselttiği koca şamdan Sahurluk çiçeklerle on yıllarca hayattan topladığını yine hayata verir ve bütün canını bir çiçeğe verdiği için ölür Ama öldüğü hâlde adı üç bin yıldan beri ‘ölümsüz’dür: Athanato Çiçeğin sapını keserler, çardağa direk yaparlar”
Halikarnas Balıkçısı

Yukarıda aynı konuda yazılmış iki ayrı metin okudunuz Birinci metinde sahurluk (kaktüs) çiçeğinin yurdunu, hangi ülkelerde yetiştiğini, cinslerini, sevdiği iklimleri, yağmur suyunu depo ettiğini, yavaş büyüdüğünü ve çok güzel renkli çiçekler açtığı için süs bitkisi olarak saksılarda yetiştiğini öğrendiğimiz bir metin okuduk Bu metin bize saburluk çiçeği hakkında ayrıntılı bilgi veren bir yazıydı İkinci metin ise deniz üzerine yazdığı hikâye ve romanlarla ünlenmiş Halikarnas Balıkçısı'nın saburluk çiçeğinden söz ettiği Mavi Sürgün adlı kitabından aldığımız bir bölümdü
İki metinde de aynı konu işlendiği hâlde anlatımda anlatıcıların farkı bakış açıları ve amaçları birbirinden değişiktir İşte bu farklılık ve yaklaşım anlatımı doğrudan etk¬iler Birinci metin olan Larousse Ansiklopedisi’nde bilimsel bir metinle, ikincisinde ise Halikarnas Balıkçısı’nın bütünüyle gözleme dayanan, çiçeği çok yakından tanıyan, özelliklerini bilen ve onu çok seven duygusal yazısını okuduk
Amacımıza ulaşmak için en uygun anlatım biçimini seçmeliyiz
Anlatımın başarısı, iletiyi aktaracak kişinin yaklaşımıyla, anlatım biçimiyle doğrudan ilişkilidir
Anlatıcıya göre iki anlatım çeşidinden söz edebiliriz Bunlar doğrudan anlatım ve dolaylı anlatım biçimleridir
Doğrudan anlatım: Kendi duygularımızı, düşüncelerimizi, izlenimlerimizi anlattığımız cümlelerle, başkalarının değiştirmeden aktardığımız sözlerinden oluşan anlatım şeklidir
İşlediğimiz doğrudan anlatıma örnek olarak Ölü Canlar, Müfettiş gibi eserleriyle bütün dünyada tanınmış yazar Nikolay Gogol’ün “Bir Delinin Güncesi” adlı kitabından kısa bir bölüm okuyoruz:
“Artık acılara dayanacak durumda değilim Tanrım, neler yapıyorlar bu adamlar bana? Kimse sözümü dinlemiyor! Ne yaptım ben bu adamlara? Ne diye eziyet ediyorlar bana? Benim gibi bir zavallıdan ne isterler? Elimde avucumda bir şey yok ki; istediklerini vereyim Bittim artık, dayanamayacağım Beni kurtaracak adam yok mu? Alın beni bu adamların elinden! Üç katlı bir araba verin bana troykama yıldırım gibi atlar koşulsun! Hey yiğit arabacım, sür troykayı! Arabamın çıngırakları şıngır mıngır ötsün! Yiğit atlarım, şahlanın götürün beni bu cehennem dünyasından! Uçurun, çok uzaklara uçurun! Hiçbir şey görüp işitmeyeceğim yerlere götürün beni İşte gökte bulutlar yığılıp birikmeye başladı, uzakta bir yıldız parladı Ormanın koyu ağaçları, soluk renkli ay ayaklarımın altından geçip gidiyor”

Dolaylı anlatım: Başkalarının görüşlerini kendi cümlelerimizle aktarmaya dolaylı anlatım diyoruz Jack London’dan bir örnek okuyacağız şimdi:
“Yayıncılar ona kendi koşullarını bildirmesini söylemek için yazıyorlardı Martin yeni bir şey için söz vermekten azimle kaçınıyordu Tekrar kâğıdı kalemi eline almak düşüncesi onu çıldırtıyordu Yayıncılardan aşağıdaki mektuplar alıyordu: “Yaklaşık bir yıl kadar önce sizin aşk şiirleri koleksiyonunuzu geri çevirecek kadar şanssız olduk O zaman onlardan büyük ölçüde etkilenmiştik ama önceden girişilmiş belirli anlaşmalar bizim onları kabul etmemizi engelledi”
Jack London, Martin Eden
Kişiye Göre Anlatım Çeşitleri
Kişiye göre iki çeşit anlatım vardır:
1 Birinci kişi anlatımı
2 Üçüncü kişi anlatımı

1 Birinci kişi anlatımı: Yazarın kendisinden söz ettiği “ben, biz” sözlerini kullandığı cümleler birinci kişi anlatımına örnektir:

“Dün akşam gün batımı, hiç görmediğim bir güzellikteydi Pembe turuncu bir buğu vardı gökte Hele maunaların geçtiği Seine üzerinde gök öyle bir göründü ki, Grenelle Köprüsü’nde ürperdim Tramvayda baktım; kimse ama hiç kimse görmüyor bu güzelliği Farkında olan kendinden geçen, tedirgin olan bir yüz yok Ama diye düşündüm, güzelliği bulmak için, yolculuğa kalkar, uzaklara giderler”

2 Üçüncü kişi anlatımı: Yazarın başkalarından söz ettiği, “sen, siz, onlar” dediği
cümleler üçüncü kişi anlatımına örnektir
“Gamsız hastaydıÇocuklar derhâl bunu fark ettiler Yemek götürdüler O verilen yiyecekleri yemiyor, ara sıra titizleşiyor, yalnız bırakmaları için yalvarıyor gibi dişlerini çıkararak hafif hafif bağırıyordu Gamsız’ın ıstırabını ve bakışlarındaki perişanlığı öğretmenler de gördüler”

6ANLATIMIN ÖZELLİKLERİ

Anlatımın özellikleri içinde en önemlilerinden biri de düşüncelerin, duyguların açık bir biçimde ifade edilmesidir Sözlü olsun, yazılı olsun ifadenin hiçbir engele takılmadan bir su gibi akıp gitmesi, ses akışının bozulmaması gerekir

Bir Metinde Bulunması Gereken Dil ve Biçim Özellikleri:
Sözcükler anlamca yerinde kullanılmalı: Bir sözcüğün anlamını bilmeden kullanmak sayısız yanlışlara neden olur: “Bu gömlek size çok yakıştı” cümlesindeki “çok” sözcüğünün yerine “doğru” sözcüğünü getiremeyiz
Kültür dili sözcükleri kullanılmalı: Konuşmada ve yazmada yerel ağızların, söyleyişlerin yerine kültür dilini kullanmaya özen göstermeliyiz Çünkü yerel ağzın sözcüklerini herkes bilmez Ayrıca kültür dili her zaman yöresel kullanımların üstünde yer alır:
“Bir daha istemem büle mamele Ferhatı dedi”
Orhan Kemal, Murtaza

Türkçe sözcük ve deyimlere yer verilmesi: Dilimizi güzelleştirmek, zenginleştirmek hepimizin görevidir Yazarken ve konuşurken Türkçe sözcükleri kullanmaya özen göstermeliyiz: Kompitur yerine bilgisayar, nazariye yerine ise kuram sözcüklerini tercih etmemiz gibi
Argo sözcükler ve argo deyimler kullanılmaması: Argo sözcükler belli gruplar içinde özel anlamlar taşıdığı için anlatımda kullanmamalıyız:
“Ethem denilen bu herifi de fasafisonun (önemsiz) biri”
Osman Cemal Kaygılı, Çingeneler
Kaba sözcük ve sövgü kullanılmamalı: Onur kırıcı söz ve sövgülerin konuşma ve yazmada kullanılmaması gerekir:
“**** Bilal, gelsene” yerine “Bilal gelir misin?” cümlesi kullanılmalıdır
Gereksiz sözcük kullanılmamalı: Cümlelerde aynı anlama gelen sözcüklerin yan yana kullanılması anlatımı bozar:
“Bilimkurgu kitaplarını nadiren, ara sıra okurum”
Sözcükler yanlış yapıyla kullanılmamalı: Türemiş sözcükleri kullanırken dikkatli olmalı, yanlış yapmaktan kaçınmalıyız:
“Sumru Hanım, annesine giderkene yolda Pınar’a rastlamış”
Şiir defteri tutmak: İyi bir okuyucu okuduğu şiir kitaplarında beğendiği, kendine yakın bulduğu şiirleri bir defterde, bilgisayarda toplayabilir Böylece iyi bir birikim elde etmiş olur
Zamanı geldiğinde elinin altındaki böyle duygu dolu bir kaynaktan yararlanabilir
Özlü sözleri derlemek: Okumayı ve yazmayı seven birisi özlü sözleri, atasözlerini derleyip bir defterde topladığından önemli bir anlatım gücüne ulaşabilir Böylece kaleme alınan yazılar doyurucu ve zengin anlatımlı bir hâle dönüşebilir
Kitaplarla ilgili bilgi defteri tutmak: Dikkatli bir okuyucu tespit ettiği kitap adlarını bir defterde toplayabilir Böylece değerli bir başvuru kitapları listesi her zaman elinin altındadır Bu eserler kaynaklık edeceğinden kişilerin yazıları da beğeni düzeyi yüksek ve etkileyici olacaktır
Anı defteri tutmak: Hayatta karşılaştığımız pek çok şey merak etmeye, sorgulanmaya değerdir Herkesin hayatında mutlaka unutamadığı pek çok anısı vardır Eğer bu anılar yazılırsa olaylar unutulmaz, hep canlı alır Ayrıca anılar geçmişle ilgili verdikleri ayrıntılı bilgileri sayesinde gelecek kuşaklara yol gösterme işlevini de yerine getirirler
Not defteri tutmak: Not defteri tutmak insan belleğine yardımcı olur Notların kısalığı yanında açık olması, sonradan kullanılması sırasında belirsizliğe düşülmesini önler
Seçip kesilen yazılar dosyası tutmak: İyi ve dikkatli bir okuyucu gazete ve dergilerden kesip seçtiği yazılar ve resimleri dosyalar Yazma gereksinimi duyunca bu kesiklerden yararlanır Yazı yazarken bu tür birikimler çok yararlı ve önemlidir

7ANLATIMIN OLUŞUMU

Anlatımın iki yolu vardırBunlar nazım ya da nesir (düz yazı)’dir
Gerçekten nazım / nesir dışında anlatım yolu yok mudur? Aklımıza sanatsal, bilimsel, düşünsel ağırlığı olan konuşmalar yazılar gelir ki bunlar da bu iki anlatım yoluyla gerçekleşmektedir Ne var ki, bugün nazım eski kimi niteliklerini yitirmiş yalnız dizelerin sıralanmasıyla şiir adı altında tanınır olmuştur
Yazar ya da konuşmacı iletmek istediğini okuyan ya da dinleyenin de paylaştığı bir iletiye (metne) dönüştürerek gönderir İleti, edebi metinlerde metnin dokusu içinde eritilmiştir Yazar söylemek istediklerini okuyucuya aktarmada araç olarak konuyu kullanır
İleti, yazarı yazmaya yönlendiren temel nedendir Bu yüzden iletiyi içeren cümleye amaç cümlesi denir
İyi düzenlenmiş bir metinde her paragraf bir düşünce birimidir Metinde ne kadar paragraf varsa o kadar da düşünce vardır
Anlatılan olaylar ve düşünceler sıraya sokulmalı: Anlatımda plan konuya göre değişebilir Olayların anlatımında hareketli plan, düşüncelerin anlatımında düşünsel plan, şiirler için ise duygusal plan geçerlidir
Anlatımda birlik olmalı: Sözlü ve yazılı anlatımda konu dışındaki hiçbir olaya, düşünceye yer verilmemelidir Anlatımda yer alan her ayrıntı konuyla ilgili, açıklayıcı ve tamamlayıcı özellikler taşımalıdır Buna anlatımda birlik denir
Anlatımda duruluk ve akıcılık olmalı: Konuşma ve yazmada olayı düşünce ve duyguları olabildiğince az sözcükle anlatmaya çalışmalıyız Buna anlatımda duruluk denir Akıcılık ise okuyucunun anlamasını zorlaştıracak sözcükleri kullanmaktan kaçınılmasıdır
Bilgilerde doğruluk, duygularda içtenlik olmalı: Anlatımda övünmekten, abartmaktan ve kavram karışıklığına neden olabilecek ifadelerden uzak durmalıyız
Yazım (imla) kurallarına ve noktalama işaretlerine uyulmalı: Dildeki sözcüklerin nasıl yazılacağını belirleyen kuralların ve kullanımların tümüne yazım (imla) adı verilir Bir dilin yazılma biçimini belirleyen kurallara da yazım kuralları denir Türkçede her ses bir harfle gösterilir Bu tür yazıma fonetik (sesçil) yazım denir Noktalama işaretleri yazıda anlaşılmayı ve kolay okumayı sağladığı için çok önemli bir yer tutar
Anlatım özgün olmalıdır: Anlatımda özgünlük; hiç kimseye benzemeden, öykünmeden biçim ve içerikte benzersiz olmaktır Özgün bir anlatım (üslup) sahibi ola¬bilmek için çok okumak, yazmayı sevmek ve çalışmak gerekir

Anlam etkileyici olmalıdır: Anlatılan ya da kaleme alınan metnin okuyucu ve dinleyicide olumlu bir iz bırakması, beğenilmesi benimsenmesidir
Bir metnin oluşabilmesi için iki öğenin bulunması şarttır Bunlar tutarlılık ve bağdaşıklıktır
A Tutarlılık: Bir metni oluşturan söz ve söz öbekleri arasındaki anlam ve mantık bağıntısına tutarlılık adı verilir:
“Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç sakladı”
1 2
Faruk Nafiz Çamlıbel
Anlam bakımından söz öbeklerini özelleştirme diye adlandırdığımız tutarlılık öğesi bir araya getirmiştir Özelleştirme; yeni bir bilgi vererek açıklama, bilinir, tanınır, algılanır hâle getirme anlamına taşır Yukarıdaki örnekte şair Faruk Nafiz Çamlıbel bize atların kişnemesi ve kırbacın şaklaması ile arabanın yola çıktığını duyurmaktadır
Söz öbekleri arasındaki neden sonuç ilişkisi tutarlılık öğesini oluşturur Böylece anlam bütünlüğü sağlanarak söz öbekleri metin hâline gelir:
“Zişan havuza gitti, yüzme yarışlarına katılacak”
1 2
Yukarıda iki sözcük öbeği arasındaki tutarlılık öğesi hem özelleştirme hem de neden sonuç ilişkisidir Zişan’ın yüzme havuzuna gitmesi hakkında bilgi verilirken (özelleştirme); diğer yandan havuza gitme nedeni de vurgulanmaktadır
BBağdaşıklık: Metinde bulunması gereken ikinci öge ise bağdaşıklıktır Metni oluşturan söz öbekleri arasındaki dil bilgisel öğeler göze ve kulağa seslenir Buna göre; adıllar, belirteçler, ön adlar, bağlaçlar gösterme durumu eki, cümle vurgusu vb gibi bağdaşıklık öğeleridir:
“Bu işin bitmesinde senin de payın var Benim böyle bir düşüncem var”
1 2
İki söz öbeği arasında “böyle” belirteci bağdaşıklık görevini üstlenmektedir
Okumaya ve konuşmaya konu olan basılı, yazılı anlam ve anlatım bütünlüğü taşıyan her şey geniş anlamda bir metindir Bir hikâyeden denemeye, bir cümleden paragrafa kadar yazılı ve basılı dil ürünlerinin hepsi metin terimiyle adlandırılır
Bir metinde amacın yoğunlaştırılarak yargıya dönüştürülüp, bir önerme biçiminde belirmesine ileti (ana düşünce) denir

ANLATIM BOZUKLUKLARI
Bileşik cümlelerde eylemsiler farklı tümleçler alması gerekirken bunlardan birini almaması anlatım bozukluğuna neden olur:
“Derslerine çalışmıyor, ihmal ediyor”
Yukarıdaki cümlede nesne eksikliği vardır Cümleye “derslerini” nesnesi getiri¬lerek anlatım bozukluğu ortadan kaldırılabilir
Cümlede adılların eksikliği de anlam belirsizliğine yol açar:
“Yarışmada birinci olduğuna sevindim” (Kimin?, Onun mu? Senin mi? Bir başkasının mı?)
Sözcükleri cümle içinde bulunmaları gereken yerden başka bir yerde bulunması, anlamın bulanık olmasına ya da iki türlü algılanmasına yol açar Sözcükler cümlede kullanılırken her sözcüğün uygun yerde kullanılmasına özen gösterilmelidir:
“Bu karar 380’e karşı 140 oyla alınmıştır” Doğrusu “Bu karar 140’a karşı 380 oyla alınmıştır” olacaktı
Gereksiz kullanılmış sözcükler: Cümlede gereksiz sözcüklere yer vermek anlatımı bozar Örneğin aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükler gereksizdir:
“Altı saat süre ile konuşmuşlar”
Cümlede birden fazla eylem varsa ve bu eylemler çatıları bakımından birbiri ile uyuşmuyorlarsa anlatım bozukluğu oluşur:
“Tarladaki zararlı otlar yolarak bir yere yığılmalıdır”
“Yolarak” geçişli “yığılmalıdır” geçişsiz edilgen çatıdır Doğrusu “Bahçedeki zararlı otlar yolunarak bir yere yığılmalıdır” olmalıydı
Deyimleri oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilemez ve yerlerine başka sözcükler kullanılamaz:
“Doğru oturup eğri konuşalım” (Yanlış)
“Eğri oturup doğru konuşalım” (Doğru)

Metinlerde görülen dil ve anlatım yanlışlıkları:
Duygu ve düşüncelerin söz ve yazı yoluyla başkalarına aktarılmasına anlatım adı verilir Ancak yazılı ve sözlü anlatımda mutlaka bulunması gerekli bazı nitelikler vardır Bu nitelikler, sözcüklerin doğru seçilmesi, cümlelerin gereği gibi kurulması ve birbirine mantıksal bir ilgi ile bağlanması, konuda birliğin sağlanıp sürdürülmesi, bilgilerin doğruluğu duyguların içtenliğidir

8ANLATIM TÜRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

Her anlatım bir bütündür Dil bilgisi kuralları ve anlam ilişkisi ile birbirine bağlanan cümle ve paragraf adlı birimlerden oluşur
Cümle: Paragrafı bir düşünceyle ilgili cümleler topluluğu olarak da tanımlaya¬biliriz Bu yönüyle paragraftaki cümlelerin birbirleriyle anlamca bir ilişki kurması, bir bütünlük yaratması gerekir Bunu da cümle sağlar Her cümle kendinden önceki cümleye dil ve düşünce yönlerinden iyice bağlanmalıdır Cümleler arasında doğal geçişler kurulmalı, boşluklar bırakılmamalıdır Anlatımımızın etkisini artırmada da bağlantı büyük önem taşır Bu bağlantılardan yoksun paragraflarla kurulmuş bir yapı malzemesi eksik konulmuş bir inşaattan farksızdır
Paragraf: Kimi paragraflar yazıdaki yerlerine ve görevlerine göre değişik özellikler taşırlar
Giriş Paragrafı: Yazımızın ne ile ilgili olduğunu, yazımızda hangi sorunun ortaya atıldığını, bunu hangi görüş açısından ele alacağımızı giriş paragrafı gösterir

Hikâyeci Kenan Hulusi’nin Miras Keçe adlı hikâyesinin giriş paragrafı şöyledir:

“Biz insanlar, şu etrafımızdaki cansız şeyler için ne biliyoruz? Yatak odalarımızın bir tarafında yahut başucumuzda duran şu komodin, içinde yattığımız şu karyola, üzerinde yemek yediğimiz masalar, duvardaki bir çerçeve, hülasa evimizi teşkil eden bütün bu şeyler hakkında bilgilerimizin derecesi nedir? Galiba koca bir sıfır”

Kenan Hulusi, bu hikâyesinde değeri bilinmeyen şeylerin aslında ne kadar değerli olabileceklerini anlatmaktadır Hikâyenin ana fikri daha birinci paragrafta ortaya konulmuştur
Hangi konuyu açıklayacağım, neyi açıklayacağım sorusunun karşılığı konu / giriş cümlesinde belirtilir
Gelişme Paragrafı: Girişten sonra gelen ve onu açıklayan, örneklendiren cümlelerin yer aldığı paragraftır Açıklama, benzerliklerden, örneklerden, karşıtlıklardan, çelişkilerden, atasözleri ve özdeyişlerden, fıkra, anı, fabl gibi kısa yazı türlerinden yararlanılarak yapılır Konu somutlaştırılır Uzun paragraflardan olabildiğince kaçınılmalıdır Cümlelerin ve paragrafın kısa olmasına özen gösterilmelidir:

Eski terimler olarak nazım ve nesir; şimdi bunların yerini tutan ve yaklaşık aynı anlamlarda kullanılan şiir ve düz yazı anlatımın iki yoludur
Düz yazıda yazarın cümleler, paragraflar, düzen, açıklık, akıcılık, duruluk, yalınlık gibi nitelikler önem vermesi gereken konulardır
Anlatım biçimi bir yazının içindeki bir ya da birçok değişik anlatıştan her birine verilen addır Bu bildiklerimizi bildirme / açıklama / yorumlama (yansıtma);iki kişinin karşılıklı konuşması; bir olayın öykülenmesi; bir yerin, tabiatın, kişinin betimlenmesi; herhangi bir konunun tartışılması ya da iyi / kötü, doğru / yanlış yanlarının değerlendirilmesi demek olan eleştirme yapılması biçiminde olabilir
Eserler, yazıldıkları türler belirlenirken bu yönlerden biriyle de nitelenebilirler: Lirik, epik şiir, töresel hikâye, romantik oyun gibi
Yazılı anlatımda yapılan en büyük yanlışlıklardan birisi konuyu sınırlamamaktır Konu yazılmadan önce mutlaka sınırlandırılmalıdır
Yazmaya başlamadan önce konuyu netleştirmemiz, söyleyeceklerimizi tespit etmemiz, güçlü bir omurga oluşturmamız, bir soruyla giriş yapmamız, betimlemelerden yararlanmamız, küçük bir hikâyeye değinmemiz, paragraf konusunda dikkatli olmamız, tanık göstermemiz konularında özenli olmalıyız
İletişimde anlatıcıyla anlatım arasındaki ilişki her zaman etkileyicidir
Anlatımın özellikleri içinde en başta gelenlerden biri de düşüncelerin, duyguların açık bir biçimde ifade edilmesidir
İyi düzenlenmiş bir metinde her paragraf bir düşünce birimidir Metinde ne kadar paragraf varsa o kadar da düşünce var demektir Her paragraf giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşur
Kullandığımız anlatım biçimleri yazı içinde karışık bir hâlde bulunur Yazar bu süreçte yeri geldikçe bunlardan birini ya da birkaçına başvurur

IIIÜNİTE

1-ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1Olay, kişi, mekân ve zaman ortak öğeleridir
2Olaylar birinci şahsın ağzından anlatılabilir(Anlatıcı olay kahramanlarından biridir)
3Sanat metinleri öyküleyici anlatımla yazılır
4Olaylar ilahi bakış açısıyla anlatılabilir
5Olaylar 3şahsın ağzından anlatılabilir(Olan biten bir kamera sessizliğiyle izlenip anlatılır
6 Kişi, mekân ve zaman olay ve olay örgüsünü oluşturmak için kullanılan ögelerdir
7Öyküleyici anlatım hikâye, roman, anı, söyleşi, görüşme(mülakat) gibi metin türlerinde kullanılır
8Öyküleyici anlatımda bir olayın olması şarttır
9Yaşanmış olaylarda olay zincir, kurgulanmış olaylarda olay zinciri vardır
10 3Şahıs anlatımda anlatıcı her şeyi bilir
11 Öyküleyici anlatım sanat metinlerinde ve öğretici metinlerde kullanılır
12Sanat metinlerinde anlatıcı kurmaca kişi öyküleyici metinlerde ise gerçek bir kişidir
13Kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır

Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 73 (Kefil), 75 (Kıbrıs’ın Fethi)76,(Cemile),77(On İkiye Bir Var),78(Biz İnsanlar),81(Ayı ve İki Ahbap),82(İstanbul’un Fethi),83 (Başını Vermeyen Şehit)adlı metinler

2-BETİMLEYİCİ ANLATIM
ÖZELLİKLERİ:
1Betimlemeler açıklayıcı ve sanatsal betimleme olmak üzere ikiye ayrılır
2kişinin iç dünyasını anlatan betimlemelere tahlil(ruhsal portre) denir
3Kişinin dış görünüşünü anlatan betimlemelere simgesel betimleme denir
4Roman, hikâye, tiyatro, gezi yazısı, Şiir gibi türlerde kullanılır
5Kelimenin yan ve mecaz anlamlarına yer verilebilir

Sanatsal Betimleme:
1İzlenim kazandırmak amacıyla yazılır
2Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulur
3Ayrıntılar sübjektif olarak verilir
4Amaç sanat yapmaktır
Örnek metinler:s91-92”İnce Memed” ve “Çarşı”

Açıklayıcı Betimleme:
1Bilgi vermek amacıyla yazılır
2Genel ayrıntılar üzerinde durulur
3 Ayrıntılar objektif (olduğu gibi)olarak verilir
4Amaç sanat yapmak için değil, bir konu hakkında bilgi vermektir
5 Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulmaz
6Betimlenecek varlığa kişisel duygu ve düşünceler katılmaz
Örnek metinler: s92”Akdeniz Bölgesi”

3-COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM
Özellikleri:
1Lirik anlatımda dil “heyecana bağlı işlev”de kullanılır
2Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha çok şiir, roman, hikâye, tiyatro türlerinde kullanılır
3Öyküleyici anlatımda bir olay ve durumun anlatılması; betimleyici anlatımda kişi, durum ve varlıkların betimlenmesi; lirik anlatımda ise duyguların ifade edilmesi esastır
4 Coşku ve heyecana bağlı anlatımlarda kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır
5Öyküleyici anlatımlarda olay ve durumlar anlatılırken duygusal düşünceler katılmaz Coşku ve heyecana bağlı anlatımda duygular ve içinde bulunulan ruh hali yansıtılır

4-DESTANSI(EPİK)ANLATIM
Özellikleri:
1Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır
2Destan türünün yiğitçe havası vardır
3Yapıp etmeler yani fiiller ön plandadır
4Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir
5Etkileyici bir özellik taşır
6Sürekli hareket vardır
7Kelimeler mecaz ve yan anlamlarda kullanılabilirler
8 Şiir, destan roman, hikâye, tiyatro, destansı anlatımın kullanıldığı türlerdir
9Anlatımda abartıya yer verilebilir
10Sanatlı bir dil kullanılır

Örnek metin: s124 Çanakkale Şehitlerine, s 125Sivastopol,Osmancık, Kanije Kalesi’nin Fethi, Genç Osman

5-EMREDİCİ ANLATIM
Özellikleri:
1Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır
2Emir, telkin, öneri anlamı taşıyan ifadeler yer verilir
3Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır
4Cümlelerde fiiller hakimdir
5Uyulması beklenen bir üslubu vardır(Zorlama anlamı vardır)
6Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır
7Trafik kuralları, bazı eşyaların kullanma kılavuzları, ilaçların kullanma kılavuzları emredici anlatıma örnek verilebilir

6-ÖĞRETİCİ ANLATIM
1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
2Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz anlamlarına yer verilmez
3Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir
4Daha çok nesnel cümleler kullanılır
5Açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır
6Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir
7İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider
8Gereksiz söz tekrarı yapılmaz
9Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur
10Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür
11Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir
12Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır
13Tarihi metinler, Felsefi metinler, Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabı sayfa 147–148 “Meridyenler” ,”Klasizm”, Maddenin Üç Hali”
7-AÇIKLAYICI ANLATIM
Özellikleri:
1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
2İfadeler kesin ve açıktır
3Kelimeler genelde gerçek(temel)anlamlarıyla kullanılırlar
4”Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma ,örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır
5 Yazarın amacı okuyucuyu bilgilendirmektir
6İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider
7Gereksiz söz tekrarı yapılmaz
8Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur
9Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür
10Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 155–156–157–158 ‘deki metinler

8-TARTIŞMACI ANLATIM
Özellikleri:
1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
2Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir
3Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür
4Gereksiz ifadelere yer verilmez
5Karmaşık ve anlaşılması güç cümleler kullanılmaz
6Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur
7Savunulan ve karşı çıkılan görüşlere yer verilir
8İki farklı bakış açısının olduğu konular bu türde işlenmeye daha elverişlidir
9Fıkra, deneme, makale, röportaj gibi türlerde kullanılır
10Yeteneğe, bilgi ve deneyime göre yöntem belirlenir
11Eleştirici bir bakış açısıyla yazılırlar Anlatım tarzı sohbete varabilir
12İhtimal bildirmeyen, kesin, kanıtlanmış bilgiler kullanılır
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 160–161–162’deki metinler

9-KANITLAYICI ANLATIM
Özellikleri:
1İnandırma, aydınlatma, kendi görüşünü kabul ettirme amaç edinilir
2Kavramları tanımlama ve açıklama önemlidir

3Okuyucu ve dinleyiciyi ikna etmek, düşündürmek ve üzerinde durulan konudan uzaklaşmamak için bazı kelime, kelime grupları ve cümleler tekrar edilir
4 Konuşmacı ve yazar üzerinde durduğu konuyu aydınlatmak ve düşüncelerini kabul ettirmek için örneklere başvurur
5Konuşmacı ve yazar konuyu aydınlatmak maksadıyla farklı kişilerin düşüncelerine müracaat eder
6Kelimeler ve kelime grupları gerçek anlamında kullanılır
7Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
8 ”Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır
9Kanıtlayıcı anlatımda hitap edilen toplumun kültür düzeyi ve beklentileri önemlidir
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 165–166–167–169 ‘daki metinler

ÖĞRETİCİ METİNLER, AÇIKLAYICI METİNLER, TARTIŞMACI METİNLER, KANITLAYICI METİNLER’İN BENZER VE FARKLI YÖNLERİ

Anlatım türleri Ortak özellikleri Farklı özellikleri
Öğretici metinler —Dil göndergesel işlevde kullanılır

—Kelimeler gerçek anlamda kullanılır

—Amaç bilgi, vermektir

—Tanımlama, açıklama ve örneklendirmeden yararlanılır

—Kesin, açık ve anlaşılır ifadelere yer verilir

—Sade, gösterişsiz bir dil kullanılır Öğretici metinlerde okuyucunun gerekli bilgi birikimine sahip olması gerekir
Açıklayıcı metinler
Tartışmacı metinler Tartışmacı anlatımda iki farklı bakış açısının olduğu konular işlenir
Kanıtlayıcı metinler Kanıtlayıcı anlatımda kendi görüşünü kabul ettirme amaçlanır

10-DÜŞSEL (FANTASTİK) ANLATIM
Düşsel Anlatımın Özellikleri:

1DAda konu; olağanüstü ve fantastik özelliklere sahip, hayal ürünüdür
2Zaman belirli ya da belirsizdir; olağanüstü özelliklere sahip olabilir
3Mekân, olağanüstü, düşsel öğelerden oluşmuş olabilir Mekân günlük yaşamda karşılaşamayacağımız niteliktedir
4Kişiler çoğu zaman gerçekten uzak kişilerdir Olağanüstü nitelikte olabilirler
5Düşsel anlatımda hayal, varsayım, abartma, kişileştirme gibi unsurlar çok kullanılır
6Daha çok di’ li veya miş’li geçmiş zaman kipi kullanılır
Örnekler: Harry Potter, Yüzüklerin Efendisi, Gora, ET,Yıldız Savaşları

Düşsel Anlatımla; Düşsel Olmayan Metinlerin Benzer Ve Farklı Yönleri:
Benzerlikleri:
Her iki anlatımda da yapıyı meydana getiren ögeler (kişi,zaman,mekan,ve olay örgüsü)aynıdır
Farklılıkları:
1Düşsel anlatımda: DAda konu; olağanüstü ve fantastik özelliklere sahip,hayal ürünüdür
Düşsel Olmayan Anlatımda: Konu yaşanmış ya da yaşanabilir olmalıdır Günlük yaşama ait unsurlar konu olabilir
2 Düşsel anlatımda: Tema hayali unsurlardan oluşur
Düşsel Olmayan Anlatımda: Tema konuyla ilgili olarak günlük yaşama ait, yaşanabilir özelliktedir
3 Düşsel anlatımda: Zaman belirli ya da belirsizdir Bazen zaman ötesi nitelikler taşır
Düşsel Olmayan Anlatımda: Zaman belirli ya da belirsizdir İçinde bulunduğumuz zamanın özelliklerine sahiptir

4 Düşsel anlatımda: Mekân olağanüstü, düşsel ögelerden oluşmuş olabilir Mekân günlük yaşamda karşılaşamayacağımız niteliktedir
Düşsel Olmayan Anlatımda: Mekân, olağanüstü düşsel ögelerden uzak sıradan, günlük yaşamda karşılaşacağımız mekânlardır
5 Düşsel anlatımda: Kişiler çoğu zaman gerçekten uzak kişilerdir Olağanüstü nitelikte olabilirler
Düşsel Olmayan Anlatımda: Kişiler gerçekte olabilecek, sıradan, günlük yaşamda karşılaşabileceğimiz kişilerdir
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 176(“Bitmeyecek Öykü” ,”Ağrı Dağı”), 177 (Dünyalar Savaşı) adlı metinler

11-GELECEKTEN SÖZ EDEN ANLATIM
Gelecekten söz eden anlatımın kullanıldığı metin türleri: roman, hikâye, tiyatro, şiir, deneme
Gelecekten söz eden metinlerin ortak özellikleri:
Gelecekten söz eden metinler varsayım ile oluşmuştur
Gelecekten söz eder
Verilerden yola çıkılarak geleceğe ait tahmin yapılabilir
Olandan çok olması istenilen anlatılır
Gerçekleşmesi mümkün olmayan tasarı ve düşünceler(ÜTOPYA) anlatılır
Genellikle gelecek zaman ifadesi kullanılır

“Gelecekten söz eden anlatım” ile “Düşsel anlatım” arasındaki benzerlik ve farklılıklar: Gelecekten söz eden anlatımda ve düşsel anlatımda kişinin kendi hayal dünyasındakiler dile getirilir ve buna göre bir anlatım yolu seçilir Düşsel anlatımda gerçeklikle ilgisi olmayan tamamen çağrışımlara dayalı olaylar, kişiler, zamanlar anlatılır ve bu yapı unsuruyla konu ve tema oluşturulur Gelecekten söz eden anlatımda ise gerçeklerden yola çıkılarak tahmine dayalı bir anlatım yolu benimsenir Yani gelecekten söz eden anlatım gerçeğe daha yakındır (Bakınız dil ve anlatım kitabı sayfa 183 “Ütopya” ve “İklim Değişikliği” başlıklı metinler)

12-SÖYLEŞMEYE BAĞLI ANLATIMLA OLUŞTURULMUŞ METİNLERİN ÖZELLİKLERİ
1Jest ve mimikler anlatımın gücünü arttırır
2Sohbet, mülakat ve diyalog, monolog metinleri söyleşmeye bağlıdır
3Karşılıklı konuşmalar, bağlama ve konuşulan kişiye göre değişebilir
4Görme ve işitmeyle kurulan iletişim önemlidir
5Vurgu ve tonlama önemlidir
6Hikâye Roman Tiyatro, Mülakat, Röportaj, Monolog söyleşmeye bağlı anlatımın kullanıldığı metin türleridir
7Roman, hikâye ve tiyatrolardaki karşılıklı konuşmalara diyalog, iç konuşmalara ise monolog denir
8Tekrarlar söyleşmeye bağlı anlatımlarda ifadeyi kuvvetlendirir
9Söyleşmeye bağlı metinlerde anlatımın süresi sınırlandırılmalıdır

13-MİZAHİ ANLATIM
Özellikleri:
1Okuyucuda uyandırılmak istenen etkiye göre düzenlenir
2Ses, taklit, hareket ve konuşma önemlidir
3Mizahi unsurlarda gerçekten sapma vardır
4Mizahi unsurları oluşturmada karşılaştırmalar, durumlar, hareketler, kelime ve kelime gruplarından yararlanılabilir
5Amaç okuyucuyu düşündürmek ve eğlendirmektir
6 Roman, hikâye, tiyatro, şiir, deneme gibi türlerde kullanılır
7Mizahi anlatımlarda dil bir olayı anlatmak için kullanılır(sanatsal, edebi işlevlerde kull)