…Yazılı Ve Sözlü Anlatım… |
05-15-2009 | #1 |
Şengül Şirin
|
…Yazılı Ve Sözlü Anlatım… Yazılı Anlatım Düşünce Türleri MAKALE Bir konuda bilgi verirken veya bir gerçeÄŸi savunurken, türlü kanıtlardan faydalanan, bunları bilimsel biçimde inceleyen gazete ve dergi yazılarına makale denir Makaleler her konuda yazılabilir Makale türü, edebiyatımıza Tanzimat döneminde gazete ile birlikte Batı’dan giren bir türdür Düşünce yazıları içinde en ağırbaÅŸlı ve en zor olan tür makaledir Makalenin amacı bilgi vermektir ama bu bilgi ansiklopedik bilgilerden çok farklıdır Ansiklopedik bilgide, tanıtma, açıklama, sıralama ve kendiliÄŸinden kesinleÅŸmiÅŸ olma özellikleri vardır Oysa makalede kiÅŸilik sezinleten bir anlatım, bir yorum ve inandırma eÄŸilimi, bir amaç vardır Bilim ve kültür alanında yazılan makaleler, sınırlı bir kültür kesimine ulaÅŸmayı amaçladığından bu makalelerde daha bilimsel bir dil kullanılır Gazete ve dergilerdeki makalelerse, geniÅŸ halk kitlelerine ulaÅŸmayı amaçladığından yazar, dilini daha açık,daha popüler ve daha anlaşılır bir düzeyde tutar,özel terimler kullanmaktan kaçınır FIKRA ( KÖŞE YAZISI) Gazete ve dergilerde yayımlanan güncel, siyasal, toplumsal sorunları ele alan yazılardır Gülmece nitelikli fıkralar da olmakla birlikte yazılı kompozisyon türü olarak fıkra, düşünsel ağırlıklı kısa yazılardır Fıkralarda siyasal ve toplumsal olaylar ele alınırken belgelere, kanıtlara, aşırı ayrıntılara yer verilmez Makaleler gibi iddialı ve ispatlayıcı yönü ağırlıklı deÄŸildir Fıkra yazarı, geniÅŸ kitlelere seslendiÄŸi için dili kolay anlaşılır bir dil olmalıdır Her konuda fıkra yazılabilir DENEME Edebi türlerin tümü gibi deneme için de bir tanım vermek çok güçtür Deneme günümüzde hemen bütün yazı türlerine doÄŸru yayılma göstermektedir Bu türler içinde en çok eleÅŸtiriyle bir arada anıldığı görülmektedirAncak burada söz konusu olan daha çok izlenimsel eleÅŸtiridir Deneme için bir tanım yapmak gerekirse ÅŸunları söyleyebiliriz: Deneme;bir yazarın,herhangi bir konu üzerinde,özel görüş ve düşüncelerini hiçbir iddiaya yer vermeden,kesin yargılara varmadan anlattığı yazı türüdür Batı edebiyatında essai (ese ) adı verilen deneme konuları genellikle edebiyat,sanat,bilim,felsefe…vbdir Özellikle Fransız edebiyatında Montaigne,Ä°ngiliz edebiyatında Bacon en tanınmış deneme yazarlarıdır Denemede bir konu sınırlılığı,belli bir biçim yokturYazar,konu seçmede tam bir özgürlüğe sahiptirDenemede yazar,kendi kendine konuÅŸur gibi bir anlatım rahatlığı içindedir Denemenin sonunda kesin bir yargıya, bir sonuca varmak gayesi güdülmez ELEÅžTÄ°RÄ° Bir eseri deÄŸerlendirme amacıyla yazılan yazılara eleÅŸtiri denirEleÅŸtiride eserin yada sanatçının gerçek deÄŸerinin belirtilmesi amaçlanırEleÅŸtirmeci,bir sanat eserinin gerçek deÄŸerini,özünü yapılışını,deÄŸerli-deÄŸersiz yanlarını ortaya koyarEleÅŸtirmecinin görevi güzellik yaratmak deÄŸil,yaratılmış güzelliÄŸi yargılamak,okurlara tanıtmaktır EleÅŸtiriler;okura dönük eleÅŸtiri,topluma dönük eleÅŸtiri,sanatçıya dönük eleÅŸtiri,yapıta dönük eleÅŸtiri… olmak üzere türlere ayrılır Ä°NCELEME Bir eserin,bir sorunun,bir olayın özelliklerini,en ince ayrıntılarını araÅŸtırarak göz önüne seren yazı türlerine inceleme denirHer obje bir inceleme konusu olabilirAma konumuz kompozisyon olduÄŸu için biz yalnız bu anlamda inceleme yazıları üzerinde duracağızÄ°nceleme,ister sözlü,ister yazılı olsun,bir tartışma niteliÄŸi taşır Ä°nceleme yazıları yazarın teknik ve üslubuna göre diÄŸer türlerin özelliklerini de gösterir; buna göre kimi yerde makale,kimi yerde deneme,kimi yerde sohbet havasına bürünür Ä°nceleme yazılarında bir kolaylık olmak üzere ÅŸu soruları sırasıyla sorarak çalışmak,faydalı sonuçlar verecektir: a Ne? ( Bize eserin ve sorunun konusunu verir ) b Niçin? ( Eserin yazılma amacını, ana fikrini, temasını buldurur ) c Nasıl? ( Eserin yöntemini kavratır ) d Nerede? ( Yer,dekor ) e Kim? ( KiÅŸileri verir ) f Ne zaman? ( iÅŸin süresini belirtir ) Ä°nceleme Planı : A Eserin Dış Ä°ncelemesi: Eserin adı Yazarı,çevireni Basıldığı matbaa ve basılış tarihi Kaçıncı baskı olduÄŸu Sayfa sayısı,fiyatı Eserin boyutları B Eserin İç Ä°ncelemesi : Yazarı hakkında bilgi Türü hakkında bilgi Özet Eserdeki kiÅŸiler BaÅŸroldekilerin kısaca tanıtımı Ana fikir Dil ve anlatım DeÄŸerlendirme ( kritik ) RAPOR Rapor,araÅŸtırma ve inceleme esasına dayanan bir yazı türüdür Herhangi bir konuyla ilgili bilgi vermek,mesleki ve teknik bakımdan bazı noktaları açıklamak; görüş,düşünce ve önerileri bildirmek gibi amaçlarla yazılırGünümüzde rapor, geniÅŸ kapsamlı bir kelime olarak çok çeÅŸitli alanlarda karşımıza çıkar Doktor raporu, bilirkiÅŸi raporu, polis raporu, mühendis raporu, müfettiÅŸ raporu, deney raporu gibi çeÅŸitli isimlerle anılan raporları ; meslek ve iÅŸ raporları, araÅŸtırma ve inceleme raporları gibi kısaca sınıflandırabiliriz Her rapor türünün kendine özgü yazılış kuralları vardır Genel esas, konunun iyi kavranması ve konu üzerinde yeterli bilginin bulunmasıdır Ancak, çok iyi anlaşılan,ilgi duyulan ve bilgi sahibi olunan konularda rapor yazılabilir SaÄŸlam bir rapor yazabilmek için; raporun konusunu ilgilendiren kitapları,dergileri,gazeteleri okumak,yetkili kimselerle konuÅŸmak,gözlem yolundan faydalanmak,özel deneylerde bulunmak,faydalanılan kaynakları göstermek gerekir RÖPORTAJ Herhangi bir konu yada sorunun deÄŸiÅŸik boyutlarıyla ele alınıp iÅŸlendiÄŸi gazete ve dergi yazılarıdır Röportajcı,yalnız gördükleriyle, izlenimleriyle yetinmez Konuyla ilgili derinlemesine araÅŸtırma ve inceleme yapar,ilgililerin bilgisine baÅŸvurur Röportajcının amacı, konuyu çarpıtmadan belgesel olarak okuyucuya sunmak,okuyucuyu konunun içinde yaÅŸatmak,kamuoyunu aydınlatmaktırRöportaj, tek bir yazı olabileceÄŸi gibi,aynı konuda dizi yazı da olabilir ANLATI TÃœRLERÄ° Edebi türler yada sanatsal türler de denilen bu türlerin kesin kuralları,kesin tanımları yoktur Her sanat eseri kendi kurallarını getirir, böylelikle de ÅŸimdiye kadar saydığımız türlerden ayrılır Bir baÅŸka ifadeyle, her sanat eseri tektir,yaratıcısının özgün bir ürünüdür Sanat eserine bu açıdan bakıldığında, genellemelere sığdırılamaz Bu yüzden anlatı türlerini çok kalın çizgilerle ele aldık Ayrıca bunların hepsini sıralamak yerine,yaygın olan birkaçına deÄŸinmekle yetineceÄŸiz Bunlar hikaye ve romandır HÄ°KAYE VE ROMAN Her iki türün geleneksel tanımında birleÅŸilen nokta, olmuÅŸ yada olması mümkün bulunan olayları anlatan türler oluÅŸlarıdır Bunu, gerçek yada hayal edilmiÅŸ bir evrene ait gerçeklik duygusunu uyandıran olayların anlatımıdır,diye geniÅŸletebiliriz Hikaye ve roman tanımlarında bu ortak noktadan sonra, iki türü birbirinden ayıran özellikler kısaca şöyle sıralanabilir :a Romanlar uzun, hikayeler kısa anlatı türleridir b Romanlarda kiÅŸiler ( karakterler ) çok, hikayelerde azdır c Romanlar geniÅŸ bir zaman kesitinde geçerken, hikayelerde bu kesit dardır d Romanlardaki karakterler genellikle çok yönlü, hikayelerdeki karakterler tek yönlüdürler Ancak bu özellikler bile hikaye ve romanı kesin çizgilerle birbirinden ayırmaya yetmez Bu sayılan özellikler her iki türde de bulunabilir Yazışma Türleri BaÅŸka bir yerde bulunan kiÅŸiye yada kuruma bir bilgi iletmek amacıyla yazılan yazılara mektup denirMEKTUP Mektubun diÄŸer yazı türlerinden ayrı bir özelliÄŸi vardır HerÅŸeyden önce; bağımsızdır,ufukları alabildiÄŸine geniÅŸtir,dar kalıplar ve kurallar içinde tanımlanamaz Konuları oldukça bol ve sınırsızdır DoÄŸallığın ve içtenliÄŸin en çekici belgesidir Elbette ki herkese aynı içtenlikle mektup yazılmaz GönderdiÄŸimiz kiÅŸi yada kurumla olan ilginin derecesine göre,mektubun hitap bölümünden,amaç,hatta sonuç bölümüne kadar deÄŸiÅŸen üslup özelliÄŸi vardır Mektup kiÅŸiliÄŸimizin bir aynasıdır Saygımız,sevgimiz,karakterimiz,inancımız,görà ¼ÅŸ ve düşüncelerimiz hatta kültürümüz mektubumuza yansır Basit bir yazı türü gibi görülmesine raÄŸmen mektubun da kendine özgü bir düzeni,bir disiplini,bir planı vardır Mektup Yazarken Nelere Dikkat Edilmelidir? · Mektup yazarken kullanacağımız kağıt ve zarf temiz olmalıdır Bu basit ayrıntı karşımızdakine verdiÄŸimiz deÄŸeri gösterir · Mektuptaki hitap,göndereceÄŸimiz kiÅŸi yada kurum göz önünde bulundurularak seçilmelidir: Sevgili KardeÅŸim, Canım KardeÅŸim, Canım · Babacığım, Aziz Dostum, SaygıdeÄŸer Büyüğüm, Sayın Murat Bey, Sayın Genel Müdür… · Mektupta daha sonra giriÅŸ ve amaç bölümüne geçilir Bu bölümde mektubun niçin yazıldığı belirtilir · Sonuç bölümünde daha çok kliÅŸe sözlere yer verilerek, hoÅŸa gidici bir dilekle mektup bitirilir ; sevgi ve saygılar sunar,esenlikler dilerim gibi · Öfkeli anlarda kesinlikle mektup yazılmamalıdır · Mektupta kullanılan ağır ve kırıcı sözler, ileride piÅŸmanlığa yol açabilir Ancak, yazının kalıcı etkisi nedeniyle, yarattığı kırgınlık tümüyle unutulamaz · Mektup Türleri Mektuplar, konularına ve yazanla yazılan arasındaki ilgiye göre üçe ayrılır : 1 Özel mektuplar 2 Resmi mektuplar 3 Ä°ÅŸ mektupları Özel Mektuplar Birbirine yakın, tanışık insanlar ve eÅŸ dost arasında yazılan mektuplardır Tebrikler Bayramlarda, yılbaÅŸlarında veya mutlu bir olay dolayısıyla karşı tarafa iyilik ve mutluluk dileklerinde bulunmak amacıyla yazılan kısa,öz ve içten mektuplardır Bunlarda kağıt yerine daha çok basılı kartlar kullanılmaktadır Telgraf Mektubun gecikebileceÄŸi ivedi durumlarda bildirilmesi gereken istek, olay ve haberleri, kısa ve öz olarak anlatan bir mektup türüdür Telgrafta az ve öz ifade önemlidir - Alacak olanın adı,soyadı ve açık adresi yazılır - Telgraf çekmemize sebep olan konu,kısa ve öz olarak ifade belirtilir - SaÄŸ alt köşeye gönderenin adı ve soyadı yazılır - Telgraf metninin altına bir çizgi çekilir Bu çizginin altına gönderenin adresi yazılır Bu bilgi,alıcının bulunmaması durumunda telgrafın iadesi için gereklidir Ãœcrete tabi deÄŸildir Telgraf,bugün kullanım alanı yok denecek kadar az kalmış bir yazışma türüdür Resmi Mektuplar Devlet dairelerinin kendi aralarında veya kiÅŸilerle devler daireleri arasında yazılan mektuplardır Bu tür mektuplarda, konunun uzunluÄŸuna göre tam veya yarım sayfa boyutunda çizgisiz,beyaz kağıtlar kullanılır Anlatım ciddi ve ağırbaÅŸlı olmalıdır Konu dışında ayrıntılara ve özel isteklere yer verilmez Konu en açık ve yalın biçimde ele alınır Ãœst makam yetkilisi alt makamdakine yazdığı yazıyı rica ederim, alt makamdaki üst makamdakine bilgilerinize saygıyla sunarım veya arz ederim ÅŸeklinde bitirmelidir Resmi Yazışmalarda Dikkat Edilecek Noktalar : · Kağıdın üst yanından iki santim aÅŸağıda ve ortada olmak üzere yazının çıktığı dairenin adresi bulunur · SaÄŸ üst köşeye tarih konur · Yazıya baÅŸlamadan,hangi tarih ve sayılı yazıya cevap olarak yazıldığı belirtilir · Yazının ilk paragrafında sorun veya konu ortaya konur · GeliÅŸme paragraflarında,bizim konu hakkındaki görüşümüz belirtilir,bizden istenilen bilgiler verilir · Sonuç bölümünde,yazının gönderildiÄŸi makamın durumuna göre ( alt makam,üst makam ) yazı,rica yada sunu biçimlerinden biriyle bitirilir · Resmi yazıyı tamamlayan evraklar,metnin sol alt kısmına,sıra numarası verilerek belirtilir · Kağıdın sol en alt köşesine yazıyı daktilo edenle,konuyla ilgili bölüm ÅŸefinin ad ve soyadlarının ilk harfleri yazılır Ä°ÅŸ Mektupları Ticaret ve endüstri kurumlarının birbirlerine ve kiÅŸilere, kiÅŸilerin bu kurumlara gönderdikleri mektuplara iÅŸ mektubu denir Ä°ÅŸyerleri bu mektuplarda, firma ismini taşıyan baÅŸlıklı ( antetli ) beyaz kağıtlar kullanırlar Yazıda daktilo ( veya bilgisayar ) kullanmak yerleÅŸmiÅŸ bir kuraldır Ä°ÅŸ mektuplarında da konu kısa,öz olarak açık ve yalın bir anlatımla ele alınmalıdır Resmi mektupların özellik ve yazılışlarını kavramış olmak bu tür mektup yazmada da büyük kolaylık saÄŸlar Ä°ÅŸ Mektuplarının Yazılışında Uyulacak Kurallar : · Ciddi bir anlatım kullanılmalı, kısa ve özlü bir anlatım yolu seçilmelidir · Her iÅŸ için ayrı bir mektup yazılmalıdır · Daktilo veya mavi mürekkepli dolma kalem kullanılmalıdır · Ele alınan konu hakkında amaca uygun açıklamalar yapılmalı, gerekli yerlerde teknik terimler kullanılmalıdır · Ä°stekler yapmacıklığa kaçmadan ciddi bir hava içinde belirtilmeli, saygı bildiren kelimeler ölçülü ÅŸekilde kullanılmalıdır · EÄŸer yazılan iÅŸ mektubu, bir baÅŸka mektuba cevap niteliÄŸi taşıyorsa,bu, metnin başında ilgi bölümünde belirtilmelidir Bunun için o mektubun tarihi ve numarasının yazılması yeterlidir DÄ°LEKÇE Bir dilekte yada ÅŸikayette bulunmak veya bilgi vermek amacıyla resmi makamlara sunulan tarihli,imzalı mektupturKiÅŸiyi ve kamuyu ilgilendiren bir hakkın saÄŸlanması, bir haksızlığın düzeltilmesi, kaldırılması için gerçek yahut tüzel kiÅŸilerce ilgili makamlara yazılan yazılara dilekçe denildiÄŸi gibi, istida, arzuhal de denirDilekçe Yazımında Göz Önünde Bulundurulması Gereken Kurallar : · Dilekçeler,konularına göre uzun veya kısa olabilir Konular kısa v öz olarak belirtilir Gereksiz ayrıntılara yer verilmez · Dilekçelerde ciddi, ağırbaÅŸlı bir dil kullanılır Anlatımın yalın ve duru olmasına özen gösterilir Süslü,yapmacık,laubali bir ifadeden kesinlikle kaçınılmalıdır · Dilekçeler ; çizgisiz,beyaz dosya kağıdına daktiloyla veya dolmakalemle,okunaklı el yazısıyla yazılmalıdır · Dilekçe hangi kuruma veriliyorsa,bu makamın adı baÅŸa yazılır Kurum adının saÄŸ altına kurumun bulunduÄŸu ÅŸehir adı yazılır · Konunun kısa bir özeti bu baÅŸlığın altına yazılır · Daha sonra konunun belirlendiÄŸi metin bölümüne geçilir Bu bir ÅŸikayet dilekçesiyse,ÅŸikayet saÄŸlam kanıtlara dayandırılmalıdır EÄŸer iÅŸ isteme dilekçesiyse, öğrenim durumu,yaÅŸ,kısa bir özgeçmiÅŸ,kurumca aranan seçkin nitelikler açık seçik belirtilmelidir · Dilekçede bir durum belirtiliyorsa ,son cümle Durumu bilgilerinize saygılarımla sunarım, bir istek belirtiliyorsa GereÄŸini izinlerinize saygılarımla sunarım ÅŸeklinde olmalıdır · Dilekçe bitiminde saÄŸ alt köşeye ad ve soyadı yazılmalı, imzalanmalıdır Tarih, isim ve imzanın bir satır üstünde olabileceÄŸi gibi dilekçenin saÄŸ üst köşesine de konulabilir · Sol alt köşeye açık adres yazılmalıdır Dilekçe, herkesin zaman zaman yazmak zorunda kalabileceÄŸi bir mektup türüdür Dilekçenin ilk bakışta güven verici bir düzen içinde olması gerekir |
|