Cümlenin Öğeleri (Dolaylı Tümleç)

Cümlenin Öğeleri
(Dolaylı Tümleç)

Yüklemin yöneldiği, bulunduğu, çıktığı yeri gösteren öğedir Yükleme sorulan “-e”, “-de” ve “-den” hal eklerini alan sorulara aynı ekleri alarak cevap veren sözcük ya da söz öbekleri dolaylı tümleç görevinde bulunur Soruların ve cevapların aynı ekleri alması zorunluluğu bunun diğer öğelerle karışmasına engel olur Bunu örneklerle açıklayalım

“Elindeki kitap ve defterleri bana verdi”

cümlesinde altı çizili öğeyi bulabilmek için yükleme “kime” sorusunu soruyoruz Soru da cevap da aynı eki almış Öyleyse “bana” sözü dolaylı tümleçtir

“Sizinle ancak yaza görüşürüz”

cümlesinde altı çizili sözcük de “-e” hal ekini almıştır Ancak bu öğeyi bulmak için yükleme “ne zaman” sorusunu soruyoruz Görüldüğü gibi soru hal eki almadan soruluyor Öyleyse bu, “-e” hal eki almış olmasına rağmen dolaylı tümleç değildir

“Kimseye sormadan dışarı çıktı”

cümlesinde ise altı çizili öğeyi bulmak için yükleme “nereye” sorusunu soruyoruz Bu durumda soru, “-e” hal eki almış, ancak “dışarı” sözü aynı eki almamış Öyleyse buna da dolaylı tümleç diyemeyiz

Görüldüğü gibi sorular ve cevapların aynı ekleri alması koşulu, birbiriyle karışan öğeleri ayırt etmemizi sağlıyor

Aynı durumu “-de” ve “-den” eklerinde de görebiliriz

“Beni sınıfta iki saattir bekliyormuş”

cümlesindeki altı çizili öğeyi cevap olarak almak için, yükleme “nerede” sorusunu soruyoruz Öyleyse bu öğe dolaylı tümleçtir

“Hepimiz iki saattir ayakta bekliyoruz”

cümlesinde ise altı çizili öğeyi bulabilmek için yükleme “nasıl” sorusunu sormamız gerekiyor Görüldüğü gibi soru “-de” ekiyle sorulmamış Demek ki öğe dolaylı tümleç değil


“O, iki gün önce buradan ayrıldı”

cümlesinde altı çizili öğe “nereden” sorusuna cevap vererek dolaylı tümleç olmuş

“Senin de gelmeni yürekten isterdim”

cümlesinde altı çizili öğe “nasıl” sorusuna cevap verdiğinden dolaylı tümleç değildir

“Şu elmadan üç kilo verir misin?”

cümlesinde altı çizili öğeyi bulmak için “neyden” sorusunu yükleme soruyoruz Cevap geldiğinden öğe dolaylı tümleçtir

“Hastalandığından gelmedi”

cümlesinde altı çizili öğeyi ise “niçin” sorusuyla buluyoruz Öyleyse bu, dolaylı tümleç değildir

Örnekleri daha da çoğaltabiliriz Burada unutmamamız gereken, soruyla cevabın aynı ekleri (-e, -de, -den) almasıdır Dolaylı tümleci bulduran soruları ezberlemek yerine, bunu kavramak daha avantajlı bir yoldur