Türk Edebiyatında Öykü (Hikaye)

Türk Edebiyatında Öykü (Hikaye)

Öykü türü edebiyatımıza Tanzimat’la birlikte girmiştir İlk öykü örneklerini edebiyatımızda “Le-taif-i Rivâyât” (Söylenegelen Güzel Hikayeler) adıyla Ahmet Mithat Efendi vermiştir (1870) Aynı yazarın “Kıssadan Hisse” adlı eseri de ilk öykü örneklerindendir Batılı anlamda ilk öykü örneklerini ise “Küçük Şeyler” adlı eseriyle Tanzimat’ın ikinci kuşak sanatçısı Samipaşazâde Sezai ortaya koymuştur (1892)

Türk öyküsü, Milli edebiyat döneminde Ömer Seyfettin’le asıl çıkışını yapmış, bu tür Memduh Şevket Esendal, Sait Faik Abasıyanık, Tarık Buğra, Sabahattin Ali, Haldun Taner… gibi yazarlarla iyice gelişmiştir

Öykünün (Hikayenin) Öğeleri

Öykünün dokusu içinde yer alan öğeler dört öbekte toplanabilir

a) Öyküde (hikayede) Olay ve Durum : Yazarın öyküde anlattıklarına olay ve durum denir İnsan yaşamıyla ilgili her konu bir olaydır Öyküdeki her olay, insanın eyleme dönüşmüş tutkuları, özlemleri, düşleri veya istekleridir Öyküde her olay giderek bir soruna dönüşür; yazar okuyucunun ilgisini bu sorun üzerinde odaklaştırmaya çalışır

b) Öyküde (Hikayede) Anlatıcı: Öyküyü anlatan kişi (yazar), çeşitli anlatım yöntemleri kullanabilir Anlatıcı, anlattıklarını kendi benine indirgeyerek anlatabilir Bu durumda çevresindeki kişileri, bu kişilerin duygu ve düşüncelerini anlatıcının gözüyle görürüz Bu yönteme “birinci kişili anlatıcı” denir Kimi zaman yazar öyküden kendisini çıkarır; bir gözlemci gibi davranır Öykü ile okuyucu arasına girmez Buna da “üçüncü kişili anlatıcı” denir

c) Öyküde (Hikayede) Kişi ve Karakterler: Yazınsal ürünlerin temel amacı insanı anlatmaktır Bu yüzden insansız bir öykü düşünülemez Öykü kişileri genellikle tek boyutlu olarak ele alınır; kişilik özelliklerine ayrıntılı olarak değinilmez

e) Öyküde (Hikayede) Zaman ve Mekan : Öyküdeki olaylar belli bir yerde ve zamanda geçer Olay ve durum, yer ve zaman öğesinden bağımsız düşünülemez Olay değiştikçe yer ve zamanda da değişmeler olur

Öykü Türleri

Öyküler çeşitli açılardan sınıflandırılabilir Öyküyü oluşturan öğelerin düzenlenişi yönünden öyküler iki türlüdür:

Olay Öyküsü

Bu tür öyküde yazar okuyucuyu “çarpıcı” bir olayla öyküye bağlamaya çalışır Öykücü, giriş, gelişme ve sonuç bölümleri içinde olayı aktarır; önce gerilimi artırır, sonra düşürür

Olay öyküsünün dünya edebiyatındaki öncüsü Fransız sanatçı Maupassant’tır Bizim edebiyatımızda olay öyküsünün önde gelen bazı sanatçıları şunlardır: Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay, Reşat Nuri Güntekin, Y Kadri Karaosmanoğ-lu, Sabahattin Ali vb…