Sıfat, Sıfatların İşlevleri Ve Anlamları

Sıfat, Sıfatların İşlevleri ve Anlamları
Sıfat

Sıfat, varlıkların niteliğini gösteren ya da onu belirten sözcüklerdir

Türkçe'de sıfatlar söz diziminde kesinlikle bulunması gereken bir nitelik taşımaz Cümle örgüsü içinde isim türü sözcüklerin çeşitli niteliklerini göstermek ya da belirtmek için yer alır Bu amaçla da isimlerin önüne getirilir
Türkçe'de sıfatlar yapılarına göre üçe ayrılır:

1. Yalın sıfatlar
2. Türemiş sıfatlar
3. Bileşik sıfatlar

Herhangi bir yapım eki almamış ya da başka bir sözcükle bileşmemiş olan sıfatlara "yalın sıfat" denir:

• az
• çok
• iyi
• bir

İsim ya da eylem kök ve gövdelerinden sıfat yapma ekleriyle türetilmiş olan sıfatlar "türemiş sıfat"tır:

• Çiçek-li (bahçe)
• şekersiz (çay)
• ulus-al (dil)
• yap-ay (madde)
• sevil-en (insanlar)
• beş-inci (sınıf)

"Bileşik sıfatlar" bileşik sözcük yapısındadır; iki ya da daha çok sıfat ya da başka sözcük türleriyle kurulur:

• ağır+başlı (insan)
• açık+yürekli (insan)
• kara+biberli (yemek)
• bir+kaç (gün)
• elden+düşme (araba)
• gün+görmüş (insan)

Sıfatların İşlevleri ve Anlamları

Niteleme sıfatları isimlerin biçimlerini, renklerini, durumlarını, yerlerini, bağıntılarını ve buna benzer durumlarını belirtir:

• yuvarlak (masa)
• eğri (çizgi)
• mavi (deniz)
• kırmızı (şapka)
• gerçekçi (yaklaşım)
• kimyasal, fiziksel (özellikler)

Belirtme sıfatları, isimleri sayı belirterek, soru sorarak, gösterme yoluyla ya da belgisiz olarak belirten sıfatlardır Belirtme sıfatları da anlam ve işlevlerine göre dörde ayrılır:

1. Gösterme sıfatları
2. Soru sıfatları
3. Belgisiz sıfatlar
4. Sayı sıfatları

Gösterme sıfatları (işaret sıfatları), isimleri göstererek belirten sıfatlardır Genellikle isimlerden önce bu, şu, o sıfatları getirilerek gösterme olayı gerçekleştirilir:

Bu (kitap), şu (araba), o (ağaç)

Soru sıfatları, isimleri soru yoluyla belirtirler:

Hangi (filmi seyrettiniz?), kaç (liranız var?), nasıl (bir insan?), kaçıncı (durakta inecekler?), kaçar (elma veriyor?)

Belgisiz sıfatlar, isimleri belgisiz olarak belirtirler:

Bazı (insanlar), bir (gün), bütün (hayaller), birkaç (kilogram), nice (yıllar), fazla (telaş), çoğu (zaman) gibi

Sayı sıfatları, sayı isimleriyle kurulan ve ismin sayısını çeşitli biçimlerde belirten sıfatlardır Sayı sıfatları;

1. asıl sayı sıfatları,
2. üleştirme sayı sıfatları,
3. kesir sayı sıfatları,
4. sıra sayı sıfatları

olarak dörde ayrılır

Asıl sayı sıfatları isimlerin kesin sayısını belirtir: Bir (lira), yüz (gün), bin (asker), on milyon (buzdolabı)
Üleştirme sayı sıfatları isimlerin sayılarını bölüştürülmüş biçimde belirtir: Birer (hafta), beşer (ceviz)
Kesir sayı sıfatları, isimlerin sayılarını kesirli olarak belirtir: Yüzde kırk (faiz), yüzde iki yüz (zam), dörtte bir (ekmek)
Sıra sayı sıfatları da isimlerin sıralama ve bölümlemedeki yerlerini belirtir: Birinci (sıra), onuncu (araba), ellinci (yıldönümü)

Sıfatların çeşitli karşılaştırma dereceleri de vardır Bu "daha, çok, pek, en, kadar" gibi belirteç ve ilgeçlerle oluşturulur: Yılan kadar sinsi, tilki gibi kurnaz (eşitlik derecesi); en güzel, çok çalışkan, daha sıcak, pek kibar (üstünlük derecesi)

Sıfatlar bazı eklerle anlam yönünden de birtakım değişikliklere uğramaktadır Sözgelimi -ca, -msı, -mtırak ekleri sıfatlarda yakınlık, benzerlik belirtir:

• güzelce
• hınzırca
• yavaşça
• tenhaca
• insanca
• acımsı
• tatlımsı
• yeşilimtrak

Sıfatlarda küçüklük belirten ekler ise -cık, -cak, -rak ekleridir:

• ufacık
• küçücük
• yumuşacık
• büyücek
• ufarak

Sıfatların ilk hecelerinin sonundaki ünsüz p, m, r, s ünsüzlerinden biriyle değiştirilerek ya da ilk hecenin sonuna bu ünsüzlerden biri eklenerek pekiştirme yapılabilir:

• kırmızı/ kıpkırmızı
• kara/kapkara
• boş/bomboş
• beyaz/bembeyaz
• temiz/tertemiz
• çıplak/çırçıplak
• bütün/büsbütün
• mavi/masmavi