Çöller Hakkında Bilgi

Çöller Hakkında Bilgi
Çöller İklimi Hakkında Bilgi
Çöl Resimleri

ÇÖLLER






Yağışların çok az, düzensiz ve tesadüfi olduğu bitki örtüsü ve hayvanların yaşamasına elverişsiz yerlere çöl denir

Çöl, yerkürede yer alan ana biyom tiplerinden birisidir

Çöller, temel olarak ekvatorun kuzey ve güneyinde 15-40 dereceler arasında, bulunan çok kurak alanlardır Çöl atmosferinin düşük nemliliği gece ve gündüz arasında çok büyük sıcaklık farklarının oluşmasına neden olur Çöller, aldıkları yağışın miktarında (genellikle yılda 25 cm’den az) büyük değişkenlik gösterirler, yağışın zamanı da öngörülememektedir Çöl toprağında organik madde miktarı az olmasına karşın mineraller bol miktarda bulunur En gelişmişlerinde bile bitki örtüşü çok seyrektir ve toprak güneş ışınlarına ve rüzgara doğrudan maruz kalır Hem yıllık hem de çok yıllık bitkiler mevcuttur, ancak çok yıllık bitkiler olarak kaktüsler tipiktir Bu bitkiler su kaybını azaltmak için genellikle çok küçük yapraklara sahiptir ya da hiç yaprakları yoktur Bazı bitkiler ise yer altı organları olarak yaşarlar ve yalnızca aşırı yağışların olduğu kısa bir büyüme dönemine sahiptirler

Çöllerde yaşayan hayvanlar, çok çetin koşullarla baş etmek zorundadırlar: su ve besin çok nadirdir, sıcaklık dramatik bir şekilde değişmektedir, kumda yürümek ve yuva kazmak zordur, ve kumda yürüme gömülmeyle sonuçlanabilir Bu sorunları aşmak için çok çeşitli fizyolojik ve davranışsal uyumlar evrimleşmiştir Çoğu hayvan küçüktür, günün en sıcak saatlerini bitkilerin altında ya da yer altında geçirirler, gece avlanır ve besin ararlar Kanguru faresi gibi hayvanlar, besinlerde bulunan ve metabolizma sonucu ortaya çıkardıkları su (metabolik su) ile canlılıklarını devam ettirirler Canlı biyokütlesi çok düşüktür ve biyota oldukça özelleşmiştir

ÇÖL İKLİMİ

Oluşumlarına göre üçe ayrılır

1 ) Suptropikal çöl iklimi: Her iki yarım kürede dönence çevrelerinde ve kıtaların batı kıyılarında oluşmuşlardır
Alçalıcı hava hareketleri kuraklığa ve çölleşmeye yol açmıştır
Bu çöllerin oluşumunda soğuk su akıntılarının da etkisi vardır

a-) Kuzey Afrika’da Büyük Sahra ve Libya çölleri
b-) Güney Afrika’da Kalahari ve Namibya
c-) Kuzey Amerika’da Kaliforniya
d-) Güney Amerika’da Atacama
e-) Avustralya’da Büyük kum ve Victoria çölleri
f-) Hindistan’da Tar çölü
g-Arabistan’daki Necef ve Rub’ul Hali çölü

Yıllık sıcaklık farkları azdır (10-15ºC) Bunun temel sebebi güneş ışınlarının geliş açısının çok değişmemesidir
Gece ile gündüz arası sıcaklık farkı fazladır Günlük sıcaklık farkları nem azlığından dolayı 40ºC ‘yi geçer
Buharlaşma çok fazladır Güneşlenme oranı %90 kadardır
Dünya’da güneşlenmenin en fazla olduğu yerlerdir Vahaların dışındaki yerler yerleşmeye elverişli değildir
Belirli bir yağış rejimi yoktur Yılda 1-2 kez yağış düşer Ortalama yağış miktarı 250mm kadardır
Bitki örtüsü kurakçıl otlar yani dikenli bitkilerdir Bunlar çalılar ile kaktüslerdir Gür bitkiler, ancak ırmak boyları ile yer altı su seviyesinin yüksek olduğu vahalarda görülürler
Kimyasal çözülme yetersizdir Toprak oluşumu oldukça yavaştır
Taş ve kayaların mekanik yolla parçalanmasıyla çakıllar ve kumlar oluşmuştur

2 ) Karasal Çöller:
Orta kuşakta ki çöller, karalarının deniz etkisinden uzak iç kesimlerinde görülür
Oluşumlarında deniz etkisine kapalı olmaları etkili olmuştur
Fhön olayı da çölleşmede etkili olmuştur

a-) Orta Asya’da Kızılkum, Karakum, Gobi, Taklamakan
b-) İran’da Deşt-i kebir, Deşt-i lut
c-) Kuzey Amerika’da Nevada ve Arizona

Bitki örtüsü steptir
Yıllık yağış miktarı 20 mm'yi geçmez

Hem yıllık hem de günlük sıcaklık farkları fazladır
Diğer özellikleri Sup tropikal çöllere benzemektedir

3 ) Soğuk Çöller: Kutup bölgelerinde nem azlığı ve alçalıcı hava hareketlerine bağlı olarak oluşan çöllerdir


a-) Antartika ve Grönland
Çöllerde sıcaklık yüksek olmasına rağmen buharlaşacak su olmadığından mutlak nem azdır Dolayısıyla bağıl nem oranı azdır


Vahalar akarsu boylarında, kuyuların açıldığı yerlerde, su kaynakları yanında gelişmiştir









Dünyaca ünlü çöller:


Sahra Çölü, ya da Büyük Sahra Çölü, Afrika'nın kuzeyinde, kıtanın ortası ile kuzeyini ayıran 9000000 km² büyüklüğünde dev bir çöldür Sahra sözcüğü Arapça'daki "sahara" sözcüğünden gelme olup "çöl" anlamındadır

2,5 milyon yıl yaşındadır Yüzölçümü büyüklüğü Amerika Birleşik Devletleri'ni kaplayacak kadardır Atlas Okyanusu kıyılarından Kızıldeniz kıyılarına kadar uzanır

Erg adı da verilen kum çölü, genel kanının tersine bütün çölün yalnızca beşte birini kaplar Onun dışında kalan yerler kaya ve molozlardan oluşur Sahra’da Tibesti ve Ahaggar gibi, yükseklikleri 3265 m'yi bulan dağlar da vardır Buraları görece daha çok yağış alan ve göçebelerin yazın konaklamalarına elverişli yerlerdir Buna karşılık Sahra'nın bazı yerlerine arka arkaya 10 yıl yağmur düşmediği olur Yağışlar, mineralleri yıkayıp götürmediği ve bitkiler onları tüketmemiş olduğu için, çölün zemini mineral besinler açısından çok zengindir Bunun için, uzun süreli kuraklığı atlatmayı beceren tohum taneleri kısa ve güçlü sağanaklar biçiminde yağan ilk yağmurlarda hemen kök salıp çiçek açar ve birkaç gün içinde olgunlaşır Mineral bakımında zengin bu tabaka rüzgalarla dünyanın dört bir yanına dağılarak buradaki toprakları da zenginleştirir Örneğin aslında toprağı mineral bakımında çok fakir olan Amazon bölgesi bu mineral takviyesi ile bitkiler için gerekli besini sağlar Sahra Çölü'nde ayrıca ilk kez 18 Şubat 1979 karyağmıştır










Kalahari Çölü, Afrika'nın güneyinde, 22° ile 28° güney enlemleri, 19° ile 24° doğu boylamları arasında yer alan yarı çöl plato alanı Bölgenin yüzölçümü 900000 km²'ye kadar varır Kalahari ismi genelde Botsvana'nın batı kısmına denilmekte olup çöl Botsvana'nın büyük bir kısmı ile Namibya ve Güney Afrika'nın bazı kesimlerini kaplar

Kalahari Çölü ve çevresi bölgesi geniş otlaklıklar, çalı ve ağaçlıklar ihtiva etmesine rağmen, yağış az olduğundan dolayı çöl denilmiştir Bölgenin çok az bir kısmı bütün mevsimlerde çöl özelliği gösterir Yıllık yağışlar kuzeydoğuda 600 mm'den güney batıda 130 mm'ye kadar değişiklik gösterir Çok az yağış almasının sebebi, doğu doğrultusunda uzanan dağ sıralarının Hint Okyanusundan esen nemli rüzgarların etkisini azaltmasıdır Bu dağların ortalama yüksekliği 900 ila 1200 m arasında değişir Vadilerde antilop sürüsü, fil dahil birçok tropik bölge hayvanı bulunur ve serbestçe dolaşırlar Toprak genelde kızıl renkli yumuşak kumlu olup, eski nehirlerin getirdiği alüvyonlar bulunur Bu alüvyonlar sıcakta sertleşerek yağan yağmurlardan göletler meydana getirirler

Sebzeler yağış durumuna göre yüksek ormanlardan alçak bölgelere doğru değişir Çok miktarda sebze yetiştiği gibi, bunlardan kavun, karpuz ve patates bol miktarda ekilir Bölgede bulunan otlaklardaki otların çok olması, bunların çok iyi bir hayvan yemi olmasını sağlamaktadır

Bölgenin kıyılarına Bantu kabileleri yerleşmiş olmasına rağmen, buranın asıl sakinleri çölde yarı göçebe olarak yaşayan Boşimanlar (Bushmen) denilen, 2000 civarındaki sarı derili ormancılardır Avcılık ve inşaatçılık gibi mesleklerle geçinirler Bölgenin güneybatısı Kalahari Gemsboh Milli Parkı olup, 20720 km² yer kaplamaktadır








Atakama Çölü Şili'nin kuzeyinde bulunan Dünya'nın en kurak çölüdür Batısında Büyük Okyanus bulunur Kuzeyde Peru, doğuda ise Bolivya ve Arjantin sınırlarını oluşturur

Atakama; And Dağları'nın yağmur gölgesinde kalır ve doğu rüzgarları kuru olup çok az yağış getirir

Yakınındaki Büyük Okyanus sahillerinde oluşan bir soğuk su akıntısı olan Humboldt Akıntısı nedeniyle de burada çok az yağmur bulutu oluşur Bu durum, bölgeyi kuzeyi ve güneyinden farklı kılarak daha az yağmur almasına sebebiyet verir Soğuk Büyük Okyanus suyu ayrıca bu çölün serin olmasına, özelliklede sahile yakın kesimlerinde sıklıkla sis oluşmasına neden olur El Niño'nun etkisiyle 6-10 yıl gibi aralıklarla kuvvetli yağış aldığı dönemlerin ardından çölde kısa bir süre için canlanmalar olur

Atakama Çölü yaklaşık 15 milyon yaşındadır















Alıntı