Hakaslar'ın Dini

Hakas Halkı, Ruslar'ın ve Avrupalılar'ın Şamanizm dedikleri bir dine inanmaktadırlar Şamanizm yalnızca terkibine bakıldığında dahi Türkçe olmadığı anlaşılabilecek bir tabirdir Hakaslar kendi dinlerine "Akçağan" dini demektedirler Akçağan, Aktanrı anlamına gelmektedir Bu arada diğer pek çok Türk halkında "gök" olarak ifade edilen renk Hakaslar'larda "Ak" sözüyle karşılanabilmektedir Meselâ, Türk halklarında "Gökbörü" olarak yaygın kullanımı olan ifade Hakaslarca "Akbörü" olarak karşılanmaktadır Buradan hareketle Hakaslar'ın "Akçağan" dini olarak ifade ettikleri dini inançlarını diğer Türk halklarının "Göktanrı" dini tabiriyle aynı şey olduğu söylenebilir

ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ Hakas inanışlarına göre kainat üç bölümden oluşmaktadır Üstte "Çağan Çiri" (Tanrı yeri) denilen dokuz katlı gök bulunmaktadır En üst katta "Akçağan" veya Hakaslar'ın diğer ifadeleriyle "Huday Çağan" oturmaktadır "Akçağan" bütün Çağan Çiri'nin tek hakimidir Diğer katlarda ise iyiliği temsil eden ve her biri değişik görevler üstlenmiş Akçağan'ın yardımcıları bulunmaktadır Bunlar toprak, bitkiler, hayvanlar ve diğer tabiat olaylarıyla meşgul olmaktadırlar Bu yardımcıların en meşhurları Umay, verimlilik ve çocuk ruhlarıyla, Ayzık, namuslu kadın ve temiz erkeklerin yardımlarıyla, Çaltırah Çayıçı şimşek çaktırarak kötülüklerin yeryüzünden temizlenmesi ile meşguldürler Şaman ise altıncı katta oturmakta ve yeryüzündeki Şamanlara yardımcı olmaktadır Dağlarla ilgilenen dağ iyesi Hubay Han, nehir iyesi Sugday Han, rüzgar iyesi Çildey Han, soğuk iyesi Humduzak, ateş iyesi Od ines vb Akçağan'ın diğer yardımcılarıdır

ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ İkinci bölüm yeraltı dünyasıdır "Ayna Çiri" veya "Erikli Çiri" denen bu bölüm yedi kattır Buranın da her katında kötülükle ilgili "varlıklar" bulunmaktadır Bunların başı ise "Erlik Han veya diğer adıyla Cinges Han'dır" Erlikler sürüngen, ufak canavarlar ve hastalıkları oluşturmuştur Erlik-Han'ın yardımcılarından en meşhurları ise Erlik'in Oğlu İtker-Molat ve Kızı Uçak Tolay'dır Ayrıca kötü ruhların idarecisi Üzüt Han ve yedinci kattaki cehennemin idarecisi Tamı Handa en korkulan yeraltı güçleridir

ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ Hakas dini inanışlarında bazı isimlendirmeler dikkat çekicidir Bunlardan Farsça "Huda" kelimesinin Huday olarak Akçağan dini inanışlarının arasına girmesi ve Moğol Kağanı Cengiz'in adının "Cinges" olarak yer almasıdır Ortada ise "Künnig Çir" bulunmaktadır ki burada insanlar yaşamaktadır "Künnig Çir" iyilikler ve kötülükler dünyasının savaş alanıdır Şamanlar bu savaşta insanların yanında onların kötülüklerden, hastalıklardan korunmalarında yardımcı olurlar Her şaman, şamanlık görevine başlamadan önce şamanların piri "Adam Atam"dan izin almak zorundadır Adam Atam veya Adam Han dünyanın batısındadır Adam Han'a giden yolda önce Kormes Han gelenlerin şamanlık kabiliyetlerini kontrol ederek Adam Atam'a geçmelerine müsaade eder Şaman adayı henüz şaman olmamıştır Ama şaman olacaklar "Çağan Çir"inde altıncı katta bulunan "yardımcı" tarafından seçilmektedir ve onlara "tös" verilmektedir

ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ ÂÂ Hakas tarihi kısmında da değinildiği gibi Ruslar, Hakas halkını Hristiyanlaştırmak için yoğun baskılar yapmışlardır Bu baskılar neticesinde son vaftiz 15 Temmuz 1876 yılında Askiz Köyü'nde yapılmıştır Böylelikle Hakaslar'ın tamamı şeklen Hristiyan olmuşlardır Erkeklerin çoğu Vladimir, kadınlar ise Mariya adını almışlardır Ancak bu rağmen Hakaslar "Akçağan" inanışlarını ve geleneklerini "Haç"ın gölgesinde sürdüre gelmişlerdir