Sıkıyönetim

Sıkıyönetim, Alm Belagerungszustand (m), Fr Etat (m) de Siége, İng Martial law Savaş, savaşı gerektirecek durum, ayaklanma, vatanın ve milletin bölünmezliğini tehlikeye düşüren hareketlerin yaygınlaşması gibi anayasada belirtilen, Bakanlar Kurulunun yurdun bir veya birkaç yerinde uygulamaya karar verdiği, temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasını geçici bir süre için sınırlayan veya tehir eden ve mülkî idâre ve zâbıtanın yerine askerî bir idâre ve zâbıtayı getiren idâre şekli; örfî idâre


Sıkıyönetim, Bakanlar Kurulu, demokratik devletlerde Başbakan'ın başkanlık ettiği ve tüm bakanların biraraya gelip kararlar aldığı kuruldur

demokrasinin verdiği hürriyetin demokrasi aleyhine kullanılmasına mâni olmak için çıkan bir idâre tarzıdır Demokrasinin yeniden sıhhat bulması için, demokrasinin getirdiği serbestliklerin bir kısmı demokrasi sıhhata kavuşuncaya kadar sınırlanır Sıkıyönetim, tabiî âfet, salgın hastalık, ağır ekonomik bunalımlar ve sıkıyönetimi gerektiren hallerin daha hafifinin meydana gelmesi durumlarında îlân edilen "Olağanüstü Hal"den farklıdır Sıkıyönetimde yetki askerî makamlarda, olağanüstü halde ise mülkî makamlardadır Olağanüstü halde sıkıyönetim mahkemeleri yoktur


Sıkıyönetim, sâdece maddî düzen ve güvenin sağlanması ile ilgili olduğundan; ülkenin her yerinde değil, yalnız kamu düzeni bozulan bir veya birkaç bölgesinde îlân edilir Gerekirse tamâmında da îlân edilebilir Anayasa sınırları içinde ve önceden tespit edilen kurallara göre uygulanan hukûkî bir rejimdir Bu yüzden, hukuk devleti ilkeleriyle uyuşmayan "polis devleti" ile hiçbir benzerliği yoktur Sıkıyönetimle ilgili herşey kânunla düzenlenmiş, keyfiliğe yer bırakılmamıştır Sıkıyönetimin bütün işleri yargı denetimine tâbidir Fakat alınacak tedbir ve kararlarda, sıkıyönetim komutanına geniş takdir yetkisi tanınmıştır


Türk kamu Hukûkuna Sıkıyönetim, 1876 Anayasası ile girmiştir Cumhûriyet döneminde, 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarında sıkıyönetimin hangi hallerde ve nasıl uygulanacağı belirtilmiştir


Sıkıyönetim, 1982 Anayasasının 122 maddesine göre 1402 sayılı Sıkıyönetim Kânunuyla düzenlenmiştir 1982 Anayasası, 1961 Anayasasına göre sıkıyönetimin yetkisini arttırmıştır 1402 sayılı Sıkıyönetim Kânununun bâzı maddeleri 1982 Anayasasının emirleri doğrultusunda, 1982 târihli, 2766 sayılı kânun ve 1983 târihli, 2836 sayılı kânunla değiştirilmiştir


1982 Anayasasının 122nci maddesi, Sıkıyönetim ve Seferberlik başlığını taşır ve şöyle der:


"Anayasanın tanıdığı hür demokrasi düzenini veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelen ve olağanüstü hal îlânını gerektiren hallerden daha vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması veya savaş hâli, savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi, ayaklanma olması veya vatan veya cumhûriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın veya ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması sebepleriyle, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Millî Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan sonra, süresi altı ayı aşmamak üzere, yurdun bir veya birden fazla bölgesinde veya bütününde sıkıyönetim îlân edilebilir Bu karar derhal Resmî Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur Türkiye Büyük Millet Meclisi toplantı hâlinde değilse, hemen toplantıya çağrılır Türkiye Büyük Millet Meclisi gerekli gördüğü taktirde, Sıkıyönetim süresini kısaltabilir, uzatabilir veya sıkıyönetimi kaldırabilir


Sıkıyönetim süresinde, Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, sıkıyönetimin gerekli kıldığı konularda kânun hükmünde kararnâme çıkarabilir


Bu kararnâmeler, Resmî Gazetede yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur Bunların meclisçe onaylanmasına ilişkin süre ve usûl içtüzükte belirlenir


Sıkıyönetimin her defâsında dört ayı aşmamak üzere uzatılması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin kararına bağlıdır Savaş hallerinde bu dört aylık süre aranmaz


Sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hallerinde hangi hükümlerin uygulanacağı ve işlemlerin nasıl yürütüleceği, idâre ile olan ilişkileri, hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı veya durdurulacağı ve savaş veya savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi hâlinde, vatandaşlar için getirilecek yükümlülükler kânunla düzenlenir


Sıkıyönetim Komutanları, Genelkurmay Başkanlığına bağlı olarak görev yaparlar"


Sıkıyönetim Komutanlığı: Sıkıyönetim îlân edildiği bölgede, kânun hükümlerini uygulamak için, en az kolordu veya eşit kıta komutanlığı görevi yapmış veya hâlen yapmakta olan bir komutan; Genelkurmay Başkanlığının teklifi, Millî Savunma Bakanının uygun bulması, Başbakanın imzâlaması ve Cumhurbaşkanının onayladığı bir kararnâmeyle Sıkıyönetim Komutanı olarak tâyin edilir Görev ve yetki yönünden Genelkurmay Başkanı ve Başbakana karşı sorumludur Sıkıyönetim Komutanına, bölge ve olay durumuna göre yeteri kadar yardımcı verilir Bunlara Sıkıyönetim Komutan Yardımcıları denir


Sıkıyönetim Komutanı, kendi görev bölgesindeki genel güvenlik ve kamu düzeni için olağanüstü bâzı tedbirler alma yetkisine sâhiptir Mesken, dernek, siyâsî parti, kulüp, sendika binâları; işyeri, tüzel kişi olan kurum ve kuruluşları; kapalı ve açık yerleri; mektup, telgraf, telefon gibi haberleşme araçlarını; kişilerin üzerini, herhangi bir talep veya izne gerek duymadan arayabilir Delil niteliğinde olan eşyâya el koyabilir Radyo, televizyon, gazete, kitap, dergi, film, broşür, afiş vs üzerine sansür koyabilir Matbaaları kapatabilir Şüpheli ve zararlı görülenleri, bâzı suçla sabıkalı bulunanları sıkıyönetim bölgesi dışına çıkarabilir


Grev ve lokavtı yasaklayabilir veya izne bağlayabilir Her türlü toplantı ve gösteri yürüyüşünü yasaklayabilir Dernek ve kuruluşların çalışmalarını durdurabilir İzne bağlayabilir Zarurî ihtiyaç maddelerinin îmâlini, depolanmasını, naklini kontrol edebilir Kahvehâne, gazino, sinema vs gibi eğlence yerlerini denetler, gerekirse kapatabilir Kara, deniz ve hava trafiğini düzenleyici tedbirler alabilir Bölgeye giriş çıkışı sınırlandırabilir Gerekirse sokağa çıkma yasağı da koyabilir


1402 sayılı kânunun 1982 Anayasasının kabülünden sonra değiştirilen maddeleriyle komutana gerekli gördüğü memurları görevden elçektirme yetkisi verilmiştir Bu değişiklikler, Sıkıyönetim Komutanının yetkilerini arttırmıştır


Sıkıyönetim Mahkemeleri: Sıkıyönetim bölgesinde görevlendirilen askerî mahkemelerdir Bu mahkemelerde, Genelkurmay Başkanlığı ve Millî Savunma Bakanlığı tarafından seçilen yeterli sayıda, adlî müşâvir, askerî hâkim, askerî savcı ve bunların yardımcıları görevlendirilir Sıkıyönetim askerî mahkemeleri göreve başlayıncaya kadar, suç işlenen yerlerde bulunan askerî savcılar ve bunlar yoksa cumhûriyet savcıları, sıkıyönetim askerî mahkemesi savcılarının görevini de yaparlar Türk Cezâ Kânununda yazılı devletin şahsına karşı işlenen suçlar, kamu düzenini bozan yangın çıkarma, ulaşımı engelleme, yağma, yol kesme suçları, *****lı kuvvetler aleyhine işlenen suçlar, sıkıyönetim yasaklarına uymamaktan doğan suçlar gibi kânunda belirtilen suçlara bu mahkemelerde bakılır Bu gibi suçlara el koyan yetkili makamlar, hazırlık soruşturması evrakını hemen, sıkıyönetim komutanına gönderir Komutan da evrâkı ya komutanlık nezdindeki sıkıyönetim savcılığına veya genel hükümler çerçevesinde işlem yapılmak üzere ilgili makama gönderir Sanıkların mahkemelere sevk ve tutuklanmalarına komutan yetkilidir Karar verilinceye kadar sanıklar göz altında tutulur (en fazla 45 gün)


Sıkıyönetim mensuplarının işlediği suçlara da sıkıyönetim mahkemelerinde bakılır


Sıkıyönetim Komutanlığı emrine uymama suçları ayrıca cezalandırılır Sıkıyönetim mahkemelerince verilen hürriyeti bağlayıcı cezâlar, para cezasına çevrilemez Bâzı resmî ve sivil yüksek makam sâhiplerinin (general, müsteşar, anayasa mahkemesi üyesi vs gibi) kavuşturmaları yetkili kurul ve makamlarının izni ile olabilir Kânunların izne tâbi tutmadığı suçlular hakkında, sıkıyönetim komutanlığı da izin almadan kovuşturma yapabilir


Sıkıyönetim mahkemelerinin temyiz yeri Askerî Yargıtay olup, sıkıyönetimden gelen dosyalara öncelikle bakmak mecbûriyetindedir


Türkiyede Îlân Edilen Sıkıyönetimler


-Doğuda Şeyh Said ayaklanması üzerine (Muş, Bingöl, Elazığ- Siirt, Diyarbakır, Mardin, Tunceli, Urfa, Bitlis, Van, Hakkâri, Malatya, Erzurum illerinde) 2421925-23121927


-Kubilay olayı üzerine (Menemen, Manisa ve Balıkesirde) 111931-931931


-İkinci Dünya Savaşı üzerine (İstanbul, Kırklareli, Edirne, Tekirdağ, Çanakkale ve Kocaelinde) 20111940-23121947


-6/7 Eylül olayları üzerine (İstanbul, Ankara ve İzmirde) 791955-761956


-1960 öğrenci olayları 27 Mayıs hareketi üzerine (İstanbul ve Ankarada) 2841960-1121961


-20/21 Mayıs olayları üzerine (İstanbul, Ankara ve İzmirde) 2151963-2071964


-15/16 Haziran işçi olayları üzerine (İstanbul, Kocaeli merkez ve Gebzede) 1661970-1691970


-12 Mart hareketinin ardından (İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Zonguldak, İzmir, Eskişehir, Ankara, Adana, Hatay, Diyarbakır ve Siirt illerinde) 2641971-2691973


-Kıbrıs Harekâtı üzerine (İstanbul, Ankara, Tekirdağ, Kırklareli, Edirne, Çanakkale, Balıkesir, Manisa, İzmir, Aydın, Antalya, Muğla, Adana, İçel ve Hatay illerinde) 2071974-291975


-Irak iç savaşı sebebiyle (Diyarbakır, Hakkâri, Mardin ve Siirt illerinde) (TBMM onaylamadı) 2731975-2731975


-Yaygın şiddet hareketleri üzerine (Adana, Ankara, Bingöl, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, Kahramanmaraş, Kars, Malatya, Sivas, Urfa, Adıyaman, Hakkâri, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Tunceli, İzmir, Hatay, Ağrı illerinde) 26121978-1291980


-12 Eylül hareketi üzerine (bütün yurtta) 1291980-1971987Demokrasi Alm Demokratie (f), Fr Demokratie (f), İng Democracy Halkın kendi kendini yönetmesi Eski [[Yunanca]]da "demos" halk ve "kratos" otorite demektir İkisinin birleşmesinden "demokratia" sözü meydana gelir Buna göre, demokrasi, "halk idaresi"anlamındadır