Mikolaj Kopernik (Nicolaus Copernicus), Polonyalı Astronomi Alimi

KOPERNIK, MIKOLAJ (1473-1543)

Polonyalı bir tüccarın oğluolan Mikolaj Kopernik (lat adı Copernicüs), 14 Şubat 1473'te, Vistül ırmağı kıyısındaki Torün kentinde doğdu On yıl sonra babası ölünce, Ermland Piskoposuolan amcası tarafından yetiştirildi Bologna ve Padova'da tıp, matematik ve gökbilim dallarında öğrenim gördükten sonra, Polonya'ya döndü Amcası 1512 yılında ölünce, Fraüenburg katedralinde görev aldıı



Kopernik, buiş dışındaki zamanını, gezegenlerin hareketlerini incelemeye adadı O zamana kadar gezegenlerin gökyüzündeki konumları, geçmiş çağlarda yapılan araştırmalara, yani Güneş ve gezegenlerin dairesel yörüngeler üstünde, Dünya'nın çevresinde döndüğünü öne süren Ptolemaios kuramına dayanıyordu Kopernik, çok genç yaşta, busistemin yanlış olduğunufarkettii

Ptolemaios, gezegenlerin hareketlerini açıklarken, her birinin, merkezi Dünya olan eşmerkezli dairesel yörüngeler üstünde döndüğünü öne sürmüştü Kopernik, Dünya ile öteki gezegenlerin, Güneş çevresinde döndüğü kabul edilirse, gökcisimlerinin hareketine, çok daha yalın ve çok daha akla yakın bir açıklama getirilebileceğini düşündü

1530'larda Kopernik, daha önce öne sürüp hiç bir zaman kanıtlayamadığı bugörüşünü, birçok bilim adamına da yolladığı Commentariolüs adlı yazısında açıkladıı Ne var ki, Yer merkezli evren tezini yıkan budüşüncesi nedeniyle, çeşitli tepkilerle karşılaştı Gerçekte, budev cisimlerin nasıl hareket ettiiklerine ilişkin bir açıklama içermediklerinden, hem Ptolemaios, hem de Kopernik sistemleri yetersizdi
Kopernik, Commentariolüs adlı yazısını bilim adamlarına gönderdiğinde, De Revoîütionibus Orbiüm Coelestüm adlı ünlü yapıtını da yazmıştı Ama, yaratacağı tartışmalardan çekindiği için, yayınlama konusunda isteksiz davranıyordu Kitap ancak 1543 yılında, dostü Rheticüs'ün basım işini üstlenmesiyle yayınlandıı Kopernik'in, kitabinın ilk baskısını Ölüm döşeğinde gördüğü söylenmektedir

Asıl ön adı Mikolaj,Latincede Nicolaus olan Kopernik 1473 yılında Polonya’da doğduVarlıklı bir tüccar olan babası, Kopernik 10 yaşında iken ölünce, eğitimini dayısı üstlendiKrakow Üniversitesi’nden sonra 1497 yılında Bologna Üniversitesi’ne girdiBurada matematik ve felsefe öğrenirken astronomiye de ilgi duyuyordu
İlk gözlemi 9 Mart 1497 günü Aldebaran yıldızının Ay tarafından örtülmesi idi
Aynı yıl Frombork kilise kuruluna seçildiBöylece yaşamı boyunca sürecek olan mali güvenceye kavuşmuş oldu1501 yılında İtalya’ya giderek Padova Üniversitesi’nde hukuk ve tıp öğrenimi gördü1503 yılında Ferrara Üniversitesi’nde kilise hukuku doktora çalışmasını tamamladıAynı yıl ülkesine döndü 1512 yılından itibaren Frombork katedral kurulu temsilciliği görevine başladıAyrıca hekimlik te yapıyordu

*

Kopernik 1497 yılından itibaren astronomi ile fiilen ilgilenmekteydiAslında yaptığı gözlem sayısı azdı

Ama gerçekleştirdiği gözlemler Güneş,Ay ve gezegenlerin Yer’in çevresinde izledikleri öngörülen yörüngelerin temel bileşenlerini yeniden hesaplamaya yetecek sayıdaydı1497-1529 yılları arasında yapmış olduğu 27 gözlemin sonuçlarını yayımladıYoğun astronomi araştırmalarının yanısıra daha pekçok çalışmalar da yapıyorduÖrneğin şairlerin şiirlerini Latinceye çeviriyor,para konusunu inceliyordu

*

Kopernik,astronomi alanındaki çalışmalarında ilerledikçe,Ptolemaios’un evren modelinden kuşku duymaya başlamıştıZaten aynı kuşkuyu başka bilimadamları da dile getirmişlerdiKopernik,bu görüşlerden etkilendiğini yapıtlarında belitmiştir
Ptolemaios’un evren modeli,eski Yunan filozoflarının görüşlerinin bileşimine dayanıyordu,ama kendi katkılarını da içeriyorduBu model yermerkezli,yani jeosantrik idi ve yörüngelerin çemberlerden oluştuğu görüşünü varsayıyordu16yüzyıla gelininceye değin Ptolemaios’un görüşleri astronomiye tümüyle egemendiÖyle ki bir dinsel inanç biçimine dönüşmüştü
Aslında filozoflar arasında evren merkezinin Yer değil Güneş olduğunu öne sürenler olmuştu,ama kabul görmemişti
Ptolemaios, Güneş,Ay ve gezegenlerin hareketlerine ilişkin gözlemlerin yermerkezli modele uygunluğunu sağlamak amacındaydıBunun için taşıyıcı çember ve ilmek kavramlarını ortaya atmıştıBu sistemde her gezegen ilmek olarak adlandırdığı bir çember üzerinde dolanıyorduBu çemberlerin merkezleri de taşıyıcı çember adını verdiği büyük bir çember üzerinde hareket ediyordu
Ptolemaios’un sistemi,gezegenlerin gözlenen hareketlerinde ortaya çıkan düzensizlikleri açıklayabilmek için onun zamanında gerekliydiNitekim bu sistem 16yüzyıla gelininceye değin gözlenen olguları açıklayabilmiş ve astronomlara gök olaylarını önceden haber vermeyi sağlamıştıAma yüzyıllar geçtikçe daha duyarlı gözlemler yapılmaya başlanmıştıArtık gökcisimlerinin gelecekteki konumlarının bu modele göre hesaplanması giderek güçleşmişti

*

Kopernik,çok sayıda ve dışmerkezli çemberlerden oluşan bu karmaşık Ptolemaios sistemine göre daha sade bir sistem düşünüyorduYer’in hareketli olduğu varsayımından yola çıktıGezegenlerin çembersel yörüngeler üzerinde düzgün olarak hareket ettiklerini kabul ettiYıllar süren matematiksel hesaplar sonucu yeni modelini oluşturduAma görüşlerini hemen yayımlamadı1510-1514 yılları arasında hazırladığı ve sadece yakın dostlarına dağıttığı el yazması incelemede Güneş’in gezegenler sisteminin merkezinde yer aldığını ve durağan olduğunu belirtiyordu

Yıldızların görünürdeki günlük hareketlerinin,Güneş’in yıllık hareketinin ve gezegenlerin görünürdeki geri hareketlerinin Yer’in ekseni çevresindeki günlük dönüşü ile Güneş çevresindeki yıllık dolanımından kaynaklandığını söylüyorduKopernik,günmerkezli sistem üzerindeki çalışmalarını sonraki yıllarda da sürdürdü1533 yılında Papa VII Clemens bu görüşleri olumlu karşıladıAncak Martin Luther,Yer’in ayrıcalıklı konumuna son verdiği ve Kutsal Kitap’a ters düştüğü gerekçesi ile Kopernik’e karşı çıktı
Kopernik uzun süre tereddüt ettiYakın dostlarının ısrarları ile görüşlerini yayımlamayı kabul ettiReform öncülerinin karşı çıkmaları sürse de kitap1543 yılında ‘Göksel Kürelerin Dönüşleri Üzerine’ adıyla yayımlandı

*

Kitabın basımına öncülük eden Andreas Osiander adındaki Lutherci din adamı aslında Güneş’in durağan,Yer’in hareketli oluşunu öne süren bir yapıtın şiddetle tepki göreceğini tahmin ediyorduBu nedenle imzasız olarak yazdığı önsözde,kitapta öne sürülen sistemin gerçekleri yansıtan bir kuramdan çok,gezegenlere ilişkin hesaplamaları kolaylaştıran bir varsayım olarak ele alınması gerektiğini belirtmiştiOysa kitapta Kopernik ,günmerkezli sistemi evrenin gerçek modeli olarak kabul ettiğini açıkça anlatıyordu

*

Kopernik’in ‘Göksel Kürelerin Dönüşleri Üzerine’ adlı kitabı 6 bölümden oluşur
Birinci bölümde bazı temel matematik kurallar yer alırYer’in durağan olduğu görüşüne karşı çıkar
Yermerkezli sistemde diziliş şöyle idi:Yer,Ay,Merkür,Venüs,Güneş,Mars,Jupiter,Sat ürn
Kopernik şu sıralamayı öngördü:Merkezde Güneş,Merkür,Venüs,çevresinde Ay olan Yer, Mars,Jupiter,Satürn
İkinci bölümde yıldızların ve gezegenlerin görünürdeki hareketleri daha önce verilen matematik kuralları ile açıklanır
Güneş’in görünürdeki hareketinin Yer’in hareketinden kaynaklandığı ortaya konur
Üçüncü bölüm Yer’in hareketinin matematiksel açıklanması ile ilgilidir
Diğer üç bölümde Ay’ın ve gezegenlerin hareketleri ele alınır

*

Kopernik’in günmerkezli kuramı,Ay ve gezegen hareketlerini Ptolemaios’un sistemine oranla daha iyi açıklarAncak Kopernik,gezegenlerin çembersel yörüngeler üzerinde sabit hızla dolandıkları görüşünden vazgeçmemiştiBu nedenle gözlem sonuçları ile model arasında uygunluk sağlamak için, Güneş’in yörüngelerin tam merkezinde yer almadığını kabul etmek zorunda kaldıBu model aynı nedenlerle karmaşık ilmekler sistemini de içeriyordu

Ama Kopernik,gene de ortaya koyduğu sistemin daha estetik ve ilahi takdire daha uygun olduğuna inanıyordu

*

Kopernik’in günmerkezli sistemi özgür düşünceli bilim adamlarınca benimsendiHerşeyden önce bu model daha yetkindi ve aynı zamanda geleneksel inanışlardan kopuşun simgesiydiO güne kadar Aristo’nun savunduğu Yer’in durağan olduğu görüşü ile Ptolemaios’un Yer’in evrenin merkezinde olduğu görüşü kilise tarafından dinsel bir dogma haline gelmiştiİleri görüşlü bilim adamları kilisenin bu tutumunun bilimsel gelişmeleri engellediğini görüyorlardı
Kopernik’in kuramı evrene bakış açısında iki önemli değişikliğe yol açtı:
Birinci değişiklik evrenin boyutları ile ilgiliydiYıldızlar gökyüzünde hep aynı sabit konumlarda gözlenmekteydiOysa Yer,Güneş’in çevresinde dolanıyorsa,yıldızların konumlarında dönemsel küçük değişmeler olması gerekirdiKopernik,bu durumu,yıldızları taşıyan kürenin Yer’den çok uzakta oluşuyla açıkladıBöylece günmerkezli sistem,evrenin daha önce sanıldığından çok daha büyük olduğu görüşüne yol açtı

İkinci değişiklik,cisimlerin neden yere düştüklerini açıklıyorduAristo öğretisine göre cisimler,doğal konumları olan evrenin merkezine doğru düşerdi
Günmerkezli sistem evrenin merkezinin Yer’in merkezi olmadığını ortaya koyunca düşme olgusu yeni bir açıklamayı gerektiriyorduBu açıklama 150 yıl sonra Newton’un evrensel kütleçekimi kavramı ile sonuçlandı

*

Yerküre artık evrenin merkezi değildiNormal bir gezegendiBir yaratılış simgesi değildi,öteki gezegenlere bir üstünlüğü de yoktuÇevresindeki değişmez evrenin ortasında tek değişim merkezi de değildiArtık insanoğlu geleneksel inançlar ve kalıplar sistemine karşı çıkmaya başlamıştı
Kopernik 1543 yılında öldü