Dokumacılık-Ağartma Boyama Ve Desen Basma

Dokumacılık-Ağartma Boyama Ve Desen Basma



Tezgâhtan çıktığında renkleri cansız ve soluk olan, dokunulduğunda ele sert ve kaba gelen kumaşın görünümü bu ilk haliyle hiç de çekici değildir Kullanıma sunulmadan önce daha bir dizi işlemden geçmesi gerekir

Eğer dokunan pamuklu ve keten kumaşlar beyaz masa örtüsü ya da yatak çarşafı olarak kullanılacaksa, özellikle ketenin grimsi doğal rengini açmak ya da pamuğun beyazlığını lekeleyen katışkıları gidermek için bir ağartma işlemi zorunludur Pamuklu ve keten dokumalar genellikle kalsiyum klorat (kireçkaymağı) çözeltisine ya da hidrojen perokside batırılarak ağartılır Yünlü ve ipekliler için de hidrojen peroksit kullanılabilir (bak

AĞARTMA)
Daha dokumacılığın ilk çağlarında bile insanlar yünün, pamuğun ya da ipeğin tekdüze renkleriyle yetinmeyip, dokudukları kumaşlara renk ve kişilik katmanın yollarını aramışlardı Bitkilerden ve hayvanlardan solmayan doğal boyalar elde ediyorlar, özellikle mor, erguvan, kırmızı gibi ender bulunan ve renk tutturması güç olan boyalar kumaşın değerini artırıyordu Günümüzde kimya sanayisi tek renk kumaşları boyamak ya da kumaş üzerine desen basmak için çok geniş bir renk yelpazesi sunar Kumaş boyamakta kullanılan doğal ve yapay boyarmaddeler üstüne ayrıntılı bilgiyi BOYA VE CİLA maddesinde bulabilirsiniz

Boyama işlemi üretimin çeşitli aşamalarında uygulanabilir Örneğin yün eğirilmeden önce, dikiş iplikleri eğirme işleminden sonra, pamuklu, keten, yapay ipek ve ipek dokumalar ise genellikle ağartıldıktan sonra boyanır Yapay lifler konusunda en büyük sorun, daha önce sınanmamış bir maddede en iyi sonucu alabilmek için, genellikle üretilen her yapay lif için yeni bir boyarmadde ve yeni boyama yöntemleri arama

zorunluluğudur Nitekim çağımızda boyarmaddeler konusunda o kadar çok araştırmacı çalışıyor ki bilinen boyarmaddelerin sayısı hemen her gün artıyor Düz kumaş üzerine desen basmak için de gene boyarmaddelerden yararlanılır En pahalı ve değerli kumaşlardan en ucuz dokumalara kadar uygulanabilen değişik basma teknikleri geliştirilmiştir Ürünün niteliği doğal olarak kullanılan elyafın ve dokumanın niteliğine, boyarmaddenin türüne, uygulanan baskı tekniğine ve desenlerin karmaşıklığına göre değişir Nitekim emprime, basma, pazen, divit ve yazma gibi değişik nitelikte kumaşlar hep basma yöntemiyle üretilmektedir

Basmacılıkta bugün başlıca üç yöntem uygulanır Kalıp baskı yönteminde, desinatörün çizdiği desen tahta bloklar üzerine kabartma metal çizgilerle işlenir Ama desenin değişik renkteki bölümleri ayrı ayrı bloklar üzerine aktarılmıştır; böylece desen kaç renkli olacaksa o kadar tahta blok hazırlanır Basma ustası önce bu bloklardan birini, sözgelimi desenin kırmızı bölümlerinin taslağını taşıyan bloğu alıp kırmızı boya sürdükten sonra dokumanın üstüne bastırır Aynı işlemi öbür bloklarla da uygulayarak bütün deseni kumaş üzerine aktarır Ama bu işi yaparken blokları doğru yere bastırmaya, desenlerin eğri olmamasına ve blokların kaymamasına çok özen

göstermesi gerekir Bu elle basma yöntemi çok pahalı ve zaman alan bir işlemdir; bu yüzden yalnız az miktarda ("kupon olarak") üretilen değerli dokumalara uygulanır
Merdaneyle basma seri üretime olanak verdiği için daha ucuz ve daha çok uygulanan bir yöntemdir Basılacak desen, kumaşın genişliğiyle aynı uzunlukta yapılmış bakır merdanelerin üzerine oyularak işlenir Desendeki her renk için ayrı bir merdane kullanılır ve bir düzenek bu merdanelerin ayrı kaplardaki değişik renk boyalara dalıp çıkacak

biçimde dönmesini sağlar Boya kabına girip çıkan merdanenin yüzeyi bir sıyırma bıçağıyla sıyrılarak, boyanın yalnızca oyuk bölümlerde kalması sağlanır Böylece her merdanenin üzerindeki desen kendi renginde boyanmış olur Merdaneler sırayla dokumanın üzerinden geçirildiğinde oyuk çizgilerdeki boya dokumaya aktarılarak bütün desen tamamlanır Renklerin kalıcılığını sağlamak için de genellikle baskıdan sonra dokuma sıcak buhara tutulur

Üçüncü yöntem olan serigrafi bir şablonla baskı tekniğidir Basımcılıkta, mimarlıkta ve daha birçok alanda kullanılan şablon, üzerinde harf, rakam ya da şekillerin bulunduğu bir levhadır Bu harf ya da şekillerin çevre çizgileri oyularak açılmış olduğu için, kaleminizi bu çizgilerde dolaştırarak aynı şekli alttaki kâğıda düzgün biçimde aktarabilirsiniz Şablonun yüzeyine mürekkep ya da boya sürüldüğünde de, bu yarıklardan alta geçen mürekkep kâğıt üstünde aynı şeklin kopyasını verir Aynı ilkeye dayanan serigrafi yönteminde şablon olarak, tahta bir çerçeveye gerilmiş ipekli dokuma kullanılır

Basılacak her renk için bir şablon hazırlanır ve dokumanın üzerine istenen desen çizilir Dokuma delikli olduğu için üstten sürülen boyayı alttaki yüzeye geçirecektir; yalnız desenin aktarılması için, desenin dışında kalan bütün delikler kalın bir vernik ya da macunla kapatılır Sonra baskı yapılacak olan kumaş uzun bir masanın üzerine yayılır ve ipek şablon çerçeveleri bir uçtan öbür uca kadar taşınarak baskı tamamlanır

Bunların hepsi istenen deseni kumaşa doğrudan basma teknikleridir Bunların dışında, boya tutmayan bazı kimyasal maddelerle dokumaya dolaylı yoldan da desen verilebilir Bu maddeler dokumanın istenen yerlerine, istenen desende sürülür ve kumaş boyandığında o bölümlerin boya emmesini engeller Böylece kumaş boya banyosundan çıkarıldığında üzerinde beyaz desenler olur

Desenlerin beyazdan başka bir renk olması isteniyorsa, bütün kumaş tek renge boyanır; sonra üzerine boya tutmayan bu kimyasal maddelerle desen basılır ve kumaş değişik renkteki başka bir boya banyosundan geçirilir Böylece, eğer ilk uygulanan renk sarı, ikincisi mavi ise, kumaş yeşil üstüne sarı desenli olacaktır

Endonezyalıların, boya engelleyici kimyasal maddeler yerine balmumuyla yaptıkları boyama tekniği de aynı ilkeye dayanır Kumaşın üzerindeki desenlere sürülen erimiş balmumu donarken çatlar, böylece çatlaklardan sızan boya beyaz kumaş üzerinde renkli damarlar oluşturur Uzakdoğu'da başlayıp bugün dünyanın birçok ülkesine

yayılmış olan bu batik yöntemiyle kumaşa çok özgün desenler basılabilir (bak BATİK)
Desen basmanın başka bir yolu da "renk sökme" tekniğidir Bu yöntemde önce bütün dokuma tek renge boyanır; sonra kumaştaki rengi söken kimyasal bir madde istenen desene göre kumaş üzerine uygulandığında o bölümler beyaz olarak kalır "Aktarma baskı" yönteminde ise, taşıyıcı bir yüzeye, genellikle de kâğıt üzerine istenen desen çizilir ve özel boyarmaddelerden hazırlanmış mürekkeplerle renklendirilir

Desen kâğıdı dokumanın üzerine yerleştirildikten sonra kızgın bir presten geçirilir Böylece yaklaşık 200°C sıcaklıkta boya süblimleşerek, yani eriyip sıvı hale gelmeden doğrudan doğruya buharlaşarak dokumaya geçer Aktarma baskı yönteminin üstünlüğü hem basit, hızlı ve ucuz olması, hem de ışığa, suya ve tere dayanıklı olan renklerinin solmamasıdır Üstelik kuru baskı olduğu için, sulara karışacak boya artıklarıyla çevre kirliliğine yol açmaz