Hitit Mimarisi Hitit Mimarisi Hakkında Hitit Mimarisi Bilgi Hitit Mimarisi Tanımı

Hitit Mimarisi Hitit Mimarisi Hakkında Hitit Mimarisi Bilgi Hitit Mimarisi Tanımı Hitit Mimarisi
Hitit Mimarisi Hitit Mimarisi Hakkında Hitit Mimarisi Bilgi Hitit Mimarisi TanımıHitit Kralliii mimarisi, eski Doiu Yapi Sanati içinde, hem Bati Anadolu, hem de Mezopotamya mimarliiindan ayrilan, önemli ve kendine özgü bir geliiim gösterir Bu mimarliiin kökenleri Anadolu yaylasinin yapi geleneklerine dayanir ve en geç iÖ 3 binde, ilk Tunç Çaii'nda belirgin biçimini almiitir

iÖ 2 bin sonunda , Bati Anadolu'nun özgün ev biçimi olan baiimsiz uzun dikdörtgen, önavlulu evi, (Megaron) iç Anadolu'ya ne denli az girebilmiise Hititler'in büyük tai bloklarindan örülmüi bindirme kemer yapma sanati da tai yönünden zengin olan Troya'da o denli az kullanilmiitir Mezopotamya da çok bol sayida zorlayici bir bakiiimlilik sistemiyle yapilmii tapinak ve saray mimarliii da yine iç Anadolu'daki Hitit Kralliiinin ana ülkelerinde görülmez

Bir yandan kariilikli canli bit ticaret , öte yandan komiu ülkelerle belirgin bir kültür iliikisi kurulmui olmasina kariin, mimarlik alaninda kariilikli etkilenme çok kisitli bir ölçüde gerçekleimiitir Yalniz, kisa bir süre sonra Hitit egemenliii altina girecek olan Kilikya - Kuzey Suriye bölgesinde kariiik mimarlik öieleri ortaya çikmaktadir Bu öieler Hitit Kralliii sona erdikten sonra 1 bin Geç Hitit - Arami Küçük Kralliklari döneminde de varliklarim sürdürmüilerdir

Bugün , 3 binyil ve 2 binyil baiina tarihlenen çok sayida büyükçe yerleimenin varliii bilinmesine kariin, bunlarin yalniz birkaçi araitirildiiindan,, görünüileri ve özellikle yapilari üstünde konuimak olanaii yoktui Tüm Önasya'da olduiu gibi, burada da genellikle en eski yerleime yerleri varliiini sürdürmüitür Bu yerleimeler ovalara ya da koyaklara açilan dai sirtlarinda, çevrenin kolaylikla gözlenebileceii yerlere kurulmuitur Bu Höyük ya da Teli olarak adlandirilan yerleimelerin özgün bir örneii Firat'in yukari kesiminde Altinova'daki Noriuntepe'dir
yapi sistemleri
Bu höyük üstünde iç Anadolu'nun Son Tunç Çaiina iliikin iimdiye dek bilinen tek sarayi kazilarak ortaya çikarilmiitir Bu sarayda en büyük bölümün erzak depolarina ayrilmii olmasi çok ilgi çekicidir Bu döneme tarihlenen baika belirgin tapinak ya da kutsal alan iimdiye deiin bulunmamiitir Savunma sisteminde bir yenilik yoktur: Tarsus'taki testere biçimli sur duvarlariyla aiir bir savunma sistemi oluituran ilk Tunç Çaii sistemi II, 5 binyilda görülen Mersin sistemi ile (Tabaka XVI) kariilaitirilabilir Konutlar kural olarak dikdörtgen, ender olarak da yamuk planli, geliiigüzel yanyana dizilmii odalari kapsamaktadir Her avlunun kendi dii duvari vardir Yapi gereci olarak çamur ve kerpiç kullanilmiitir, ancak 3 binyil sonuna doiru taitan alçak temellere rastlanir

2 binyilin ilk yüzyillarindaki örnekler , öncelikle Eski Asur Ticaret Kolonilerinin evleri, ii yerleri ve bunlarin kurulmasinda destek sailamii yerli prenslerin saraylari olarak kariimiza çikmaktadir Kanei, Karahöyük ve Acemhöyük saraylari, bugün bildiiimiz kadariyla bir orta mekân ya da avlu çevresine dizilmii odalardan oluimuitur

Kültepe'deki temelleri bulunmui bir yapinin sailam köie çikmalari , yapi ustalarinin anitsal yapi kurma yeteneiini kanitlamaktadir Boiazköy'de de daha sonra Hitit kral sarayinin kurulacaii Büyükkale tepesinde yerli bir prensin konaii (Tabaka IV d) bulunmaktadir Bu prensin desteklediii Asurlu tüccarlarin kurduiu Karum Hattui bu kale tepesinin eteiindedir

En eski tabakalarindaki mimarlik Bati Anadolu bölgesi kapsami içine giren Beycesultan'da hem Girit mimarliii hem de yukarida adi geçen ve daha geç döneme tarihlenen Hitit sistemleriyle bir dizi benzerlik gösteren bir saray bulunmaktadir (Tabaka V) Karum Kanei ticaret kolonisi evleri tüm yapilariyla Orta Anadolu geleneiindedir : Dörtgen bir avlu çevresinde az ya da çok geliii güzel dizilmii deiiiik sayida odalar iimdiye deiin avlunun bir bölümünün üstünün , bir ön avlu oluituracak bir biçimde kapali olduiu görülmüitür, ancak bu Bati Anadolu'daki örneklere benzemez

Yapilarin kurulmasinda ahiap önemli bir yer tutmaktadir Duvarlarin önüne dikilmii olan ahiap destekler kerpiç ve kiriktai duvarlarin beslenmesine ya da sik sik rastlanan üst katin aiirliiini taiimaya yariyordu Bu dönemin kült yapilarinin varliii yazili kaynaklarla kesinlikle kanitlanmiisa da , görünüileri konusunda bir iey bilinmemektedir Bunlar kurallara uygun tapmak yapisi olamazlar, daha çok biçimi eve benzeyen kült hücresi ya da bir evin bir odasi olabilirler

iÖ 1600 dolaylarinda Hitit Kralliiinin kurulmasiyla yapilarda da birtakim yenilikler" gözlemlenmektedir Evlerde oda düzenlemeleri ve yapi gereçleri genellikle deiiimemiitir , ama savunma yapilarinda yenilikler vardir Aliiar'da daha çok önce, yan yana dizilmii, çok hafif kariilikli kaydirilmii, düzenli araliklarla burçlarla desteklenmii sandik duvarlardan oluimui anitsal bir duvar sistemi ortaya çikmiiti Bu yapiya Konya Karahöyük'de ve Korucutepe'de daha belirginleimii olarak rastlanmaktadir; burada Hitit Kralliii'nin tipik sandik duvar sisteminin tüm öielerinin temel çizgilerinin kurulduiu görülüyor

Bu kenemden Boiazköy ve Alacahöyük'de saraylar bilinmektedir , ancak bunlar daha sonra Büyük Krallik dönemindeki genii yapi giriiimleri sirasinda genii ölçüde yikilmiitir Alacahöyük'de 14 ve 13 yüzyillara özgü ayakli geçitlerle çevrili orta avlu ve bunu çeviren ayri oda topluluklarindan oluian evlerin bu dönemdeki örneklerine yapi kalintilarinda rastlanir Bunlarin duvar yapisinda bol ocak taii kullanilmiitir

14 ve 13 yüzyillarda , daha doirusu Hitit Büyük Kralliii çaiinda mimarlik kesin ve yerleimii özellikler gösterir Hattuia merkezi bir yönetim sisteminin baikenti olarak mimarlik ve sanat yaraticiliiinin odak noktasidir Burada,, tapmak, saray) hem de yapi tekniii ve kuruluiu açisindan (duvar yapisinin yapisal ve biçimsel kuruluiu),
hem iilevleri açisindan (savunma sistemleri yapi sanatinin en etkileyici örneklerine rastlanir
Yukaridaki Büyükkale ile kentin en alt terasi arasinda 14 yüzyilda kurulmui,, yiima toprak üstünde iki kabuklu, tai örgüsünden oluimui bir sandik duvar kurulmuitur Bu duvar düzenli araliklarla dizilmii burçlar ve kulelerle doldurulmui ve poternelerle donatilmiitir Bu poterneler, kenti ana duvarlar altindan öndeki araziye bailayan, Dindirme tekniiinde sailam kemerlerden tünel gibi yapilmii, duvarlarin önündeki hendeie açilan gizli kapilardir (huruç kapisi)
Poterneli Sur adim taiiyan kent duvarinin yeniden yapimi sirasinda
Biraz deiiiik bir yapida olmakla birlikte, buna benzer daha eski bir poterneye Aliiar'da, daha sonra da Korucutepe, Alacahöyük ve Büyükkaya tepesinde (Boiazköy) ve ayrica Kuzey Suriye'deki birkaç savunma sisteminde rastlanmiitir Hitit baikentinde, 13 yüzyilda bir kez daha bu tür poternlere kentin rahatça geniiletildiii yukari kentin savunma sisteminde rastlanmiitir Bu dönemin birkaç kapi sistemi baika bir görünümdedir: Hattuia ve Büyükkale Yukari Kent kapilan, Alacahöyük Sfenksli Kapisi, Aliiar Güney Kapisi bir ön avlu bir oda ve iki anitsal kule arasinda çift kapi kanadindan oluiur

Bunlann duvari ya büyük tai bloklarindan çokgen oluklu örülmüitür ya da kesme tai olarak tabakalanmiitir; iki çeiidin birbirine kariitiii da görülür Kapi söveleri ortostatlidir , bunun üstüne ya tek bir taitan yontulmui kapi kiriii uzatilmiitir ya da Hattuia Yukari Kentindeki dört kapida olduiu gibi bindirme tekniiinde parabol biçimli bir kemer oturtulmuitur Bu kemer biçimi,, duvarin kente bakan yüzündeki genii duvar ayaklari ve kapilarin bakiiimli plani Hitit mimarlarinin yaraticiliiini kanitlar
kabartma duvar süsleri
Büyük Hitit Kralliii saraylar da bu konuda benzer kanitlar vermiitir Büyükkale ve Alaca Höyük'de saraylardaki baiimsiz yapilarda düzgün bir oda planlamasi uygulanmasi ve baiimsiz kurulmui geçitlerle çevrili avlular çevresine toplanmii baiimsiz yapilarin ustalikla birleimesi gibi özellikler görülür Büyük Hitit tapinaklari da ayni özellikleri gösterir iimdiye deiin bulunmui bei yapi da kralliiin baikentindedir, hepsi ayni oda gruplarindan oluimui ve ayni düzende kurulmuitur

Dii görünüileri bakimindan birbirlerinden kesinlikle ayrilmalari ise , yapi ustalarinin kati yapi kurallarina baili kalmadiklarinin yeterli bir kanitidir Kapi,, önavlu, cella, cella ön odasi ve yan odalari tüm yapilarda kullanilmii öielerdii Kapidan geçen yol doirudan doiruya avluya girer Cella'ya hiçbir zaman doirudan doiruya Önavludan girilmez, ancak önavluya açilan birkaç yan odadan girilir
avlu
Kült odalarindan oluian grup tüm yapinin içinde belirgin olarak ayrilir Odalara ve oda gruplarina ne de tüm yapiya bir bakiiim düzeni egemen deiildir Yalniz Tapinak Tin kapisi ve depolarin oluiturduiu çembere girii bakiiimli yapilmii ve bu nedenle de kent kapilari gibi anitsallik kazanmiitir

Temiz bir iiçilikle yerleitirilmii ve birleime oluklari iyice kapanmii yer yer bei metreyi geçen kireçtaii bloklardan kurulmui ortostatli duvar döieiinin yapi özellikleri el becerisi , ustalik, etkileyici bir görünüme ve dayanikliliia ulaima isteii belirtir Tapinaiin ve depolarin tüm dii duvarlarini bölen genii duvar çikintilari da özgün biçimlendirme öieleridir

Kütlesel temel döiekleri üstünde bugün de görüldüiü gibi , bu çikintilar kerpiç duvar boyunca dama kadar yükselmekteydi Bunun diiinda bu çikintilara ya da duvar ayaklarina hem birtakim odalarin iç duvarlarinda hem de Hattuia Yukari Kent surlarinin kapi ve kulelerinde rastlanmaktadir Bu, baikentin büyük devlet yapilarinda birkaç kâti kapsayan yüksek duvarlarinda kullanilmii bir yapi türü, ahiap hatil sistemiyle desteklenmii kerpiç duvar yapisidir

Bu tür duvarlarin ayrintili biçimi konusunda kanitlar azdir Keramikler üstündeki betimler ve kabartmalar duvarlarin bölümlenmesi , pencere burç ve mazgallarin biçimleri için ipuçlari verir Yazili belgelerde üstüne çikilabilen düz damdan sik sik söz edilmektedir Bu anitsal tapinaklar diiinda iimdiye deiin çok az sayida Hitit kült yeri kanitlanmiitir Yazilikaya, bir grup doial kaya odasinin kabartmalarla süslenip ek yapilarla geniiletilmesi sonucunda oluimui bir doial kutsal alandir

Eflatunpinar aniti bir kaynak kutsal yeridir Alacahöyük'deki sarayin bir bölümü de tapinak olarak yorumlanabilir , çünkü Hitit Büyük Krallik Çaiinda bile konutlarda tek odali kült hücreleri olduiu varsayilmalidirYapi sanatinin Anadolu yaylasi diiina yansimasi sinirli olmuitur Hatti kralliiina siki sikiya baili Kilikya'da Mersin savunma sistemi ve Tarsus saraylari baikent mimarliiiyla kesin iliikiler gösterirken, Kuzey Suriye bölgesinde benzer etkilerin önemsiz kaldiii gözlemlenmektedir Kargamii ve Sam'alda 2 binyil tabakalarinda yapi üslubu daha kazilarda ortaya çikarilmadiiindan bu sav iimdilik çekingenlikle geçerlidir

iÖ 1200'de Büyük Hitit Kralliiinin yikilmasindan sonra iç Anadolu Bati'nin etkisine girer Bu , bundan sonraki yüzyillarin mimarliiina yansiyan bir geliimedir Güneydoiuda Geç Hitit-Arami beylikleri kurulmuitur Kuzey Suriye, Hitit ve Arami özelliklerinin birleimesi sonucu mimarlikta kisa süreli bir olgunluk çaii yaianmiitir

Karkanui'tan iki örnekte görüldüiü gibi , tapinak yapisinda Kuzey Suriye'nin küçük tek odali sisteminin geleneii sürdürülmektedir Hatay bölgesinde Teli Tayinat'daki önavlu, adyton (en kutsal oda) ve cella planiyla Ege bölgesinin Megaron'unu animsatan uzun dikdörtgen tapinaiin bu bölgede iÖ 2 binyil içine tarihlenen öncüleri vardir Saraylar genellikle ön avlu, buna geniilemesine yerleitirilmii ana oda ve birkaç yan odayla Hilani olarak kariimiza çikmaktadir

Hilaninin kapali biçimi , geniilemeyi olanaksiz kiliyordu, ancak birkaç Hilaninin birleitirildiii büyük yapilar vardir Önyüzü iki ya da üç sütunla bölünmüi olan Hilani önavlusu Büyük Krallik döneminin tapinaklarinin önavlusuna,, örneiin Sam'al'da Anadolu yaylasinin iki yüksek kule arasinda dar kapi odali kapi tipine rastlanirsa da, ana kapi arkasina geniilemesine yerleitirilmii odasi olan kapi daha yaygindir
Hilammar'a benzerlik göstermektedir Savunma sistemlerinde
Bu sistemde, Karatepe'de elveriisiz arazide olduiu gibi, kapi odasinin kulelerden uzaia çekildiii de görülmüitür Kent planinin, örneiin" Sam'alda olduiu gibi, geometrik bir biçim almasi da deiiiik bir özelliktir Bu dönemin mimarliiinda, özellikle çok sayida resmi yapi, saray, tapinak ve anitsal kapilardaki ortostatlarda görülen kabartma süslemelerde bakiiimli düzenlemelerin kullanilmii olmasi deiiiik bir yaraticilik gücünü göstermektedir Buna kariilik Hitit ana ülkesinden yalniz Alaca Höyük'de Sfenksli Kapi'da bu tür kabartma süslerin varliii bilinmektedir

Kuzeydeki 2 binyil süssüz sütunlan yerine , Toroslarin bu tarafinda 1 binyilda yontularla ve geometrik bezemelerle süslü tabanlara oturtulmui sütunlar ortaya çikmiitir Büyük Hitit Krallari'nin baikentinin aiir ve içe dönük yapi sistemleri kariisina güneyde 400 yil sonra süslü, baiimsiz yapilardan oluimui hafif dokuda bir mimarlik çikmiitir