İsparta Şivesi

Isparta'nın Mahalli Ağzı Nedir - Isparta'nın Mahalli Ağzı Konusma Sekilleri - Isparta Şivesi Hakkinda Bilgi



Isparta mahallî ağzında Akdeniz ve Orta Anadolu ağızlarının etkisi görülmektedir


"A" Sesi: Kelime içerisindeki "-a"lar değişerek "-e,-i,-o ve -u" olmuştur


biraz > birez entari > enteri portakal > portukal


Orta hecedeki "-a" sesinin vurgusuz olduğu zaman, çoğunlukla düştüğü görülmektedir


burada > burda orada > orda


-acak gelecek zaman kipindeki fiil, şahıs eki aldığında kipin başındaki "-a" seslisi ile, kipin sonundaki "-k" sessizi düşmekte ve şahıs eki değişmektedir


boz-acak-sın > boz-ce-n var-acak-ım > va-ca-n


"B" Sesi: Bazı kelimelerin başındaki "b-"ler "p-,m-,h-" olmuştur Bazı kelimelerde ise "-b"lerin düştüğü görülmektedir


balta > palta baston > paston muşamba > muşamma bu > hu


"C" Sesi: Bazı kelimeler içindeki "c" sesi "ç" ve "d" olarak değişmektedir Ayrıca katlanması da olmaktadır


dilenci > dilençi kurcalamak> kurdalamak


"Ç" Sesi: Bazen "ç" sesi gerek kelime içinde, gerekse kelimenin başında veya sonunda yumuşayıp "c" ve "ş"sesiyle ifade edilmektedir


çizmek > cizmek çingene > cingene gençlik > genşlik kılıç > gılış


"D" Sesi: Bazı kelimelerin başındaki "d-" sesi yumuşayarak "t-"ye dönüşmüştür


defter > tefter


"E" Sesi: Kelimelerde ses uyumu gerektiğinde "-e-" sesi "-a-"ya dönüşmektedir


elma > alma bahçe > bahça ateş > ataş kıymetli > gıymatlı


Bazen "e"ler kelime içinde "-i-" ve "-ü-"ye dönüşmektedir


yer > yir dede > dide gece > gice böcek > böcü


"F" Sesi: Bazı kelimelerdeki "f" sesinin düştüğü olduğu gibi, "h" ve "p" seslerine de dönüşmektedir


yufka > yuka fol > hol


"G" Sesi: Bazen hece içindeki "g" sesi "h"ye dönüşmektedir


gırtlak > hırtlak


"Ğ" Sesi: Bazen hece içindeki "ğ" sesi düşmektedir


öğlen > ölen oğlan > olan mağara > mara sağlam > salam


"H" Sesi: Kelime içindeki "h" sesi kendinden önceki seslinin uzun söylenmesinden dolayı düşmektedir


ahbap > apap kabahat > gabat kahve > gave Abdullah > Abdilla


"I" Sesi: Bazı kelimelerdeki "-i-" sesi "-a-"ya dönüşmekte ve düşmektedir


kıkırdak > kakırdak satılık > satlık


"İ" Sesi: Kelimelerde hece içerisinde yer alan "i" sesi "-e, -i, -ü"ye dönüşmektedir Ayrıca orta hecede vurgusuz olarak söylendiğinde düşmektedir


ikiz > ekiz zincir > zencir hangi > hangi hizmet > hızmat


"J" Sesi: Bazen "j" sesi "c"ye dönüşmektedir


jandarma > candarma şarjör > carcur


"K" Sesi: Kelimenin başındaki "k" sesi kalın sesli bir harfle beraberse yumuşayıp "g"ye dönüşmektedir


kaba > gaba kalın > galın kan > gan koyu > goyu


Kelimenin son hecesindeki "k" sesi sert sessizden sonra geldiğinde "g" sesiyle ifade edilmektedir


baskı > basgı çalışkan > çalışgan


Bazen kelimenin içinde düştüğü görülmektedir Böylece kendisinden önce gelen sesli sesini uzatmış olmaktadır eksik > ēsik akşam > āşam yüksek > yǖsek


Dilek-şart kiplerinde, birinci çoğul şahısların sonlarındaki "k"lar "z" olmuştur gelsek > gelsez okusak > okusaz Gitsek > getsez yazsak > yazsaz


"L" Sesi: İlk sesi "l-" olan kelimelerde "l-"den evvel bazen "i" sesi ilave olunmaktadır


leğen > ileğen limon > ilemon lâzım > ilâzım lâhana > ilâhana


"l" sesi kimi hallerde düşüp, kendinden önceki seslinin uzun söylenmesine neden olmaktadır gelsin > gēsin gel > gē salıncak > sāncak


Bazen "l" sesi "n"ye dönüşmektedir Ayrıca çokluk eklerindeki "l" sesi sonraki "r" sesiyle birlikte düşerek "-na, -ne" şeklinde çokluk ifade edilmektedir


izinli > izinni karanlık > garannık bunlar > bunna koyunlar > goyunna


"M" Sesi: Bazı kelimelerdeki "m" sesi "n" ve "k" seslerine dönüşmektedir Gelecek ve şimdiki zaman kipinin şahıs ekleri değişime uğramaktadır


domuz > donuz şimdi > şindi pembe > penbe tulum > tuluk


"N" Sesi: Eski Anadolu Türkçe’sinde XIII yüzyıldan XIX yüzyıla kadar kullanılan nazal "ñ"(ng) yörede halen korunmaktadır Fiillerin ikinci tekil ve çoğul şahıslarındaki "n"ler ve ikinci şahıs zamirlerinin sonlarında bulunan "n"ler nazal "ñ"(ng) olarak söylenmektedir


beniz > bengiz deniz > dengiz ona > onga geldim > gelding


Bazen hece başındaki ve sonundaki "n"ler "k" ve "l" sesine dönüşmektedir


görünmek > görükmek dönüm > dölüm fincan > filcan nöbet > löbet


"O" Sesi: "O" sesi kelime içinde bazen "-a-" ve "-u-"ya dönüşmektedir


horoz > horaz doktor > doktur koy > guy sofra > sufra


"Ö" Sesi: Bazı kelimelerdeki "ö" sesi "ü" şeklinde değişmektedir


öğütmek > üğütmek


"P" Sesi: Kelime başındaki "p"ler bazen yumuşayıp "b" ve "m" olarak söylenmektedir


parmak > barmak pazar > bazar pekmez > bekmez pişmek > bişmek


"R" Sesi: Başta olan "r"lerden evvel bazen bir sesli harf gelmektedir


rehin > irehin ramazan > ıramazan rende > irende raf > iraf


Bazen birinci hecenin son sesi olan "r", ikinci hecenin ilk sesiyle yer değiştirmektedir


kirpik > kiprik perhiz > perhiz kibrit > kirpit derviş > devriş


Tezlik fiillerinde ve emir kiplerinin sonlarındaki "r"ler genellikle okunmamaktadır


geliver > gelive okuyuver > okuyuve gidiver > gidive aliver > alive


Ayrıca çokluk eklerinin ve bazı kelimelerin sonundaki "r"ler de çoğunlukla düşmektedir


kapılar > gapıla kitaplar > kitapla bir milyon > bi milyon sonra > sona


Hece içindeki "-r-" sesi "-l-"ye dönüştüğü zamanlar da olmaktadır


güreş > güleş merhem > melhem birader > bilader rençber > leşber


"S" Sesi: Bazı kelimelerin başında ve sonunda yer alan "s" sesi "z"ye dönüşmektedir


soba > zoba herkes > herkez sümbül > zümbül nergis > nergiz


"S" ile başlayan bazı kelimelerin başına sesli bir ses gelebilmektedir


sıcak > ısıcak


"Ş" Sesi: Bazı kelimelerdeki "ş" sesi katlanarak söylenmektedir Bazen "h"ye dönüşmektedir


aşağı > aşşa şu > hu koşa koşa > goşşa goşşa şimdi > hindi


"T" Sesi: Kelimelerin başındaki "t" sesi yumuşayıp "d"ye dönüşmüştür Kelime ortasındaki "t"lerde bazen "d" olmaktadır


taş > daş tatlı > datlı tilki > dilki tuz > duz


"U" Sesi: Kelimelerde küçük ses uyumu gerektiği zaman "u" sesi "i"ye dönüşmektedir


karpuz > garpız çabuk > çıbık armut > armıt kavun > gavın


Bazen hecelerdeki "u"lar "o"ya dönüşmüştür


yukarı > yokarı usanmak > osanmak


"Ü" Sesi: Bazı kelime ortasındaki dar sesli olan "ü" sesi, genişleyerek "ö"ye dönüşmüştür


güzel > gözel büyük > böyük üvey > övey yürümek > yörümek


"V" Sesi: Bazı hece içerisindeki "v" sesi "b" ve "ğ" sesine dönüşmektedir


esvap > esbap oklava > oklağı > oklağa


"Y" Sesi: Kelime içinde bazen düştüğü olmakla birlikte "z" sesine de dönüşmektedir "Y" sesi düştüğünde kendinden evvel gelen sesli sesini uzatmıştır


yılan > ilân teyze > deze söylemek > sölemek koyuvermek > govermek


"Z" Sesi: Kelime içindeki "z" sesi bazen "r" ve "y" seslerine dönüşmektedir


gözükmek > görükmek uzlaşmak > uylaşmak


2 Bir kurala bağlanmayan kelimeler de Isparta mahallî ağzında çokça kullanılmaktadır


amca > emmi haşhaş > haşgeş patates > patike domates > domatiz > domat evlendirmek > evermek Hüseyin > Üsen kız > gı patlıcan > badılcan


3 Çoğunlukla iki heceli kelimelerde, ilk hece sessizle biter, ikinci hece de "r, l" sessizle başlarsa, araya öbür seslilere uygun bir ses eklendiği görülmektedir


abla > abıla katran > gatıran inle > inile müjde > mücüde


4 Isparta mahallî ağzında sessizlerin yer değiştirmeleri çokça rastlanmaktadır


tenha > tehna kibrit > kirpit derviş > devriş karyola > gayrola


80-100 sene önceki Isparta mahalli ağzının özelliklerini ortaya koyabilmek için Av Güngör Çakmakçı tarafından 1951 yılında kaleme alınan bir mektup örneği şöyledir Mektup iki gencin karşılıklı sevgilerini anlatmaktadır:


Tāşircilerin Tāfik’ten Ag Gız Aba’nın Zıddığa


Gızım Zıddık;


Öteygün abamın çelibasıyla bi çit bostan yollevediydim eletivemedi mi?


Gireği gün enüzün önünden hem de gırevetli, yeni urbalı gontıralı geçeken sen ebdaslıktan bakıyodun Ben yeni sakoma bakıyo deye hıyalladım Yanına it tünmüş de emedaniye bengildemiş gibi neye fıyıvedin? Yarını yemezdik en gücü de mi? Sinnenip de nōlcek? Saklambeş mi oyneyoz? Musandırada gavun saklanır gigi saklanıp durcek değilsin ya Engücü bi gısmetin çıkcek Amma yat, amma biliş Bigalgı iki galgı necibosa seni bırıne vercekler


Aras gün gâvede bi tevatür duydum Seni gôya emekli başçavuş Gavuz Āmada vēceklerimiş Dinine imanına bana vēdiğin sözlē noluyo gı! Gocaya mı vācen bubaya mı? Bullirıprık gibi ben genci gözeli duruyokana elin ehdiyar, bol donlu, tabbak mesli herifini netcēn? Mayışı varımış, vāriyetliymiş, yevmiye gün nevaleyi düzdümüydü iki hammal ense kökünden ter akalaktan bi halla daşırmış ole ofarttıklarına bakma sen Mayışı vā deye obban gaşlı, şalvar ağızlı cavır halan gandırıyo seni Mayış olup nolcek gı? Mayış seni ısıtcek mi? Pangınotları torbaya gat, goynuna al, zabaha gadā yat, ne gıymatı vā?


Bunnarın hepsi de gavuz gapcık evünsüz mesmursuz laf Hem sen gızım gocaya mı vācen bubaya mı? Ben gencim, gözelim o dibek garınlı, aydeş bacaklı ehdiyara varıp da netcen de Üskesallah vāman de Elin galbır gulaklı hırsız kedi enseli herifi kimi isdettirise isdettirsin Daha garısı öleli gırkı bile çıkmadı Utanmeyo mu bu herif Gar mı yok buz mu yok? Garı mı yok gız mı yok? Bırak başka gapının şaggarağını çalsın Hem vārıyet olup nōlcek gı? Göğnüme sam esekene keseme lodos esmiş nēneyen de


Merkebin gocamışı ne işe yarā? Haddini bilmez bi de teze yonca arā Bu yaşdaki goca neyime de Ver eline bastonu oturup beklesin bostanı Başga ne işe yarēcek?


Habarı duydum tōbōsun anıt benit oldum Cenevim ambaklanmış cövüz gibi şagga şagga oldu Tōbōsun bu dertleri senin yüzünden edindim Yağırnımdam ārı bi yel dikiliyo üskesallah çıkmēyo Eğerne bi de o aydeş bacaklı, davul garınlı herife seni vēsinle tōbōsun dirlik vēmen, yeri göğü yırtarın Hem bana vēdiğin sözlē nōluyo gı? Ben eğlencelik leplep miyim ki çiğneyip geşcen? Hem zaten sen o buban yaşındaki ehtiyarla üskesallah ōnmazsın Hani gönül dēyo bi naşırfa suya bi dutam gırcı şeker at, yuduvē gurtul bu dertten Tōbōsun şığşırım rahmetde yalınayak, göğneksiz tingildesem cenevimin alavı üskesallah söyünmēcek Doydum, osandım gāri bu habarlardan Bi bana bak fişne fidanı gibi bi de o dibek garınlı ehdiyara Gözün de mi görmeyo gı Gara perde mi endi yoğusam? Hem ben ona goca mı dēcen buba mı de? Sav get başından dilini eşşek arıları mı soktu? Aşır gapından getsin


Bak gine paşa göynün bilir amma bin yattan bi biliş eyidir Bilmediğin yola girme daklaşır düşēsin gızım Bilmediğin aşı yeme davul olur şişêsin Helamma gine paşa gönün bilir Dediklerimi gulağına eyi gat Gorkak davşan gibi düşünme gönül senin gönlün Kestir at İki satır bana yazmaya da mı elin ermēyo Beni maraktan gurtar Gireği gün bi kayide ona varmēceni, beni sevdiğini yaz, bizim öte ganbır gapının mıhına eyyatlı dakleşdiri, usullam fıya gidêsin âşam âşam, şavk vurmaddan gari heş kimse hıyallamaz Hepesker seni dikizleyo değil ya Şaşkın şaşkın suratını asma düz yol varıkana çamıra basma deye nefes tüketiyoz burda Şunu eyıce gafāna gat, parayla dirlik alamazsın, benden gözelini de bulamazsın Paraya gandım sonunda yandım deme sakın Bi bana bak ince baston gibi, bi ona bak geşmiş bostan gibi Tōbōsun seni düşünüyom Yedi mehelle ol Çeyizin yaylı arabalā doldursun Hammalla bi halla galdırsın Eyi düşün gararı vercek sensin, rabbıye emanet ol Kestâne kebap acele cuvap