Felaket Seneleri

Felaket Seneleri

1683-1699 büyük savaşına Felaket Seneleri denir Bu yıllarda Türkiye, tek başına kudretli bir koalisyonla savaşmıştır Almanya İmparatorluğu, Rusya imparatorluğu, Polonya krallığı ve Venedik Cumhuriyeti, bu koalisyonun büyük devletleridir Bunlara, Türkiye'nin hemen daimî denecek şekilde harp halinde bulunduğu İspanya krallığı ile bir sürü orta ve küçük boyda devlet de eklenebilir En büyük cephe Alman-Türk harbinini cereyan ettiği Macaristan idi 1684 kuşatmasını savuşturan Budin, 18 Haziran 1686'da Müttefiklerce yeniden kuşatıldı ve çok şiddetli bir savunmadan sonra 2 Eylülde düştü Şehirdeki (Budapeşte) bütün Türkler kılıçtan geçirildi Bir kısmı Tuna yoluyla kaçabildi Budin Beylerbeyisi Vezir Abdurrahman Abdi Paşa, şehitler arasında idi Şehirdeki 81 cami ve bu adede uygun binlerce Türk bayındırlık eseri temellerine kadar tahrip edildi
161 yıl önce Kanûnî'nin Macaristan'ı kazandığı Mohaç sahrasında geçen meydan muharebesinde (12 Ağustos 1687) Türk ordusu bozuldu Macaristan'ın büyük kısmı Almanlarca işgal edildi Diğer cephelerde de durum iyi değildi Venedikliler, Atina'yı (25 Eylül 1687) ve Mora'yı aldılar Yalnız Polonya ordusu Kamaniçe'de bozuldu (3 Eylül 1687) IV Mehmed tahttan indirildi 46 yaşında idi ve 39 yıldan fazla bir zamandan beri tahtta bulunuyordu Yerine sırasıyla kardeşleri III Süleyman (1687-1691) ve II Ahmed (1691-1696) geçti
Almanya cephesinden kötü haberler gelmekte ve İstanbul'u alt üst etmekte devam etti Eğri (14 Aralık 1687), İstolni-Belgrad (6 Eylül 1688) düştü 1688'de bugünkü Macaristan'ın hemen hemen tamamı kaybedilmiş bulunuyordu Bozgun devam etti Belgrad (8 Eylül 1688), Banyaluka (4 Eylül), Zvornik (4 Ekim) birbiri ardı sıra Almanların eline geçti III Süleyman sefer-i hümayuna çıkmaya karar verdi Edirne'den Sofya'ya geldi (6 Haziran-25 Haziran 1689) Fakat ileri gitmedi Batucina ve Niş'te Türk orduları Almanlarca bozuldu (30 Ağustos ve 24 Eylül 1689) Çare olarak Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa, sadarete getirildi (25 Ekim 1689) Köprülü Mehmed Paşa'nın ortanca oğlu ve Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa'nın kardeşi idi Sert tedbirler aldı, sefere çıktı (13 Temmuz 1690) ve Belgrad'ı geri aldı Bu sırada Almanlar Erdel'i de işgal ettiler (4 Aralık 1691) Köprülüzade Almanlar üzerine ikinci seferine hareket etti (14 Haziran 1691) Fakat Salankamen'de şehit olması üzerine Ordu-yı Hümayun bozuldu (19 Ağustos)
Venedikliler Girit'e asker çıkarmak istediler Fakat defedildiler (28 Ağustos 1692) Ama Sakız adasını işgal edebildiler (21 Eylül 1694) Bu günlerde IV Mehmed'in büyük oğlu II Mustafa amcasının ölümü üzerine tahta çıktı (6 Şubat 1695) Vesir Mezomorta Hüseyin Paşa Venedik donanmasını Sakız Boğazı ve Koyun Adaları açık deniz muharebelerinde ard arda iki defa bozdu (9 ve 18 Şubat 1695) ve Sakız'ı geri aldı (22 Şubat) Yera'da Venedik donanmasını bir defa daha bozdu (19 Eylül)
II Mustafa ilk seferine çıktı Transilvanya'da Lugoş meydan muharebesinde Alman ordusunu yendi (22 Eylül 1695) Çar Büyük Petro ise Azak (Rostov Hanlıkları) önünde bozuldu (13 Ekim 1695) Fakat ikinci teşebbüsünde Azak'ı aldı (6 Ağustos 1696) II Mustafa, Almanlar üzerine ikinci sefer-i hümayuna çıkıp Olaş'ta Alman ordusunu bozdu (27 Ağustos 1696) Ertesi yıl üçüncü seferini yaptı Ancak Senta'da (11 Eylül 1697) Tuna köprüsünün çökmesi üzerine iki yakada kalan Türk ordusu bozuldu Bu suretle Macaristan'ı geri almak için açılan sonuncu sefer netice vermedi II Mustafa bir yıl içinde çok büyük hazırlıklar yapıp Macaristan'ı almak istiyordu Fakat herkes harpten bıkmıştı Dehşetli bir sulh isteği vardı Padişah boyun eğdi Sulh müzakereleri uzun sürdü, çetin geçti Türk baş murahhası Reisülküttab Mehmed Rami Efendi tarafından büyük dirayetle idare edildi Bu suretle Karlofça Barış Anlaşması imzalandı (26 Ocak 1699) Osmanlı devletinin toprak verdiği ilk anlaşmadır Bu suretle 16 yıl devam eden ve Osmanlı tarihinde Felaket Seneleri diye anılan büyük savaş bitti Türk kaybı çok mühimdi: Almanya'ya 249000, Venedik'e 42000, Polonya'ya 45000, Rusya'ya 20000, toplam 356000 km2 toprak veriliyordu ki, en mühimleri Macaristan, Hırvatistan, Slovenya, Slovakya, Transilvanya (Almanya'ya), Mora (Venedik'e), Podolya, Türk Galiçyası (Venedik'e), Azak (Rostov) çevresi (Rusya'ya) idi
II Mustafa Edirne Vakası (22 Ağustos 1703) denen uğursuz bir ihtilalle tahttan indirildi ve bir kaç ay sonra kederinden öldü Yerine kardeşi III Ahmed (1703-1730) padişah oldu 40 yıla yakın bir zamandan beri padişahların daa çok Edirne'de oturmak adetlerine de son verildi II Mustafa, şehzadeliğinde seferlerde bulunarak yetişmiş son harp adamı padişahtır ve ondan sonra padişahların bizzat orduya kumanda etmeleri, sefere çıkmaları adeti kalkmıştır
XVIII asrın eşğinde Türkiye devleti, Viyana Bozgunu ile patlak veren büyük ve derin zaaflarını ortaya koymuş durumdadır Eski gücünden çok şey kaybetmiştir Ancak temelleri o derece sağlam atılmıştır ki, gerilemesi ve çökmesi için daha asırlar gerekecektir İkinci cihan harbinden sonra İngiliz ve Fransız imparatorluklarının bir kaç yıl içinde ve Türkiye'nin karşılaştığı dış baskı ve tecavüzler olmaksızın nasıl yıkılıverdiği hatırlanırsa, Osmanlı devletinin yaşama gücü anlaşılır Osmanlı gücünün, dünyanın geri kalan güçlerinin üzerinde veya onlara eşit olduğu XVI asır çok geridedir
Fakat hala devlet, kendisinden sonra gelen en kudretli iki devletin toplam gücü üzerindedir Ancak Avrupa, müspet bilgi ve tenkidî görüş, teşebbüslerindeki azim ve devamlılık, çalışkanlık ve ileriyi görüş, hırs ve istekle, çoktan Doğu'yu ve Doğu'nun en büyük ve ileri temsilcisi Türkiye'yi geçmişti veya geçmek üzereydi XVIII asır içinde hemen bütün müesseseleriyle Avrupa'nın Türklere üstünlüğü açığa çıkacaktır
Üstelik Okyanusları ele geçirmesi, Batı'ya büyük bir maddî güç ve zenginlik kazandıracak, sermaye birikmesi yoluyla dünyanın en büyük kısmını ele geçirmeye hazırlanacaktır XVIII asrın ortalarından itibaren Hindistan'daki pek kudretli Türk imparatorluğu birden çöküvermiştir 1700'de dünya nüfusu 684 milyon kadardır Asya'da 4549 milyon, (%675), Avrupa'da 1344 milyon (%19), Afrika'da 711 milyon (%104), Kuzey Amerika'da 108 milyon (%16), Güney Amerika'da 106 milyon (%15), Okyanusya'da 31 milyon (%05)
Büyük devletlerin yüzölçümü ve nüfusları şöyledir: Türk imparatorluğu (15914606 km2 , 77985000 nüfus), Hindistan Türk imparatorluğu (Timuroğulları) (4622885 km2 , 170000000 nüfus), İran Türk Safevî İmparatorluğu (1956791 km2 , 18000000 nüfus), Çin İmparatorluğu (12268208 km2 , 120000000 nüfus), Fransa krallığı (4 494364 km2 , 21406000 nüfus), Büyük Britanya krallığı (1833478 km2 , 9011000 nüfus), (ilaveten aynı kralın hüküm sürdüğü Hollanda: 1021274 km2 , 7530000 nüfus), Almanya imparatorluğu (803821 km2 , 22479000 nüfus), İspanya krallığı (15 086003 km2 , 30405000 nüfus), İsveç krallığı (1278023 km2 , 4500000 nüfus), Venedik Cumhuriyeti (72683 km2 , 4800000 nüfus), Rusya İmparatorluğu (14 568540 km2 , 12000000 nüfus), Polonya krallığı (760407 km2 , 12000000 nüfus), Fas imparatorluğu (3 051699 km2 , 8000000 nüfus)
III Ahmed devrinde dış siyasetin esası Karlofça ile verilenlerin geri alınmasıdır Bu siyaset silahla yürütülmüş, Rusya ve Venedik'e Karlofça'da verilenler geri alınmış, Almanya'ya verilen topraklar ise büyük gayretlere rağmen geri alınamamış, Polonya'ya verilenler ise alınmak istenmemiştir Zira Bâbıalî'nin siyaseti Polonya'yı var gücüyle Almanya ve Rusya'ya karşı desteklemek ve bu iki devlet arasında ezilmesini sağlayabilmektir Prut seferi (1711) ile Rusya'ya baş eğdirilmiştir Bu sefere kumanda eden Sadrazam ve Serdar-ı Ekrem Baltacı Mehmet Paşa, bugün tamamen masal olduğu kesin şekilde anlaşılan ithamlarla lekelenerek düşürülmüştür Bu yıllarda İsveç kralı XII Karl'ın yıllarca Türkiye'de kalması, Avrupa diplomasisinin en mühim davalarından biri haline gelmiştir
Sonra Sadrazam ve Serdar-ı Ekrem Damad İznikli Şedid Şehid Silahdar Ali Paşa, Mora'yı Venedik'ten geri almıştır (1715) Macaristan'ı Almanya'dan geri almak üzere ertesi yıl çıktığı seferde ise Petervaradin meydan muharebesinde (5 Ağustos 1716) şehid düşmüş ve ordu bozulmuştur Almanya ve Venedik ile savaş, Pasarofça anlaşması (21 Temmuz 1718) ile sona ermiştir Bu anlaşma ile Venedik Karlofça ile aldıklarını (Mora vs) geri veriyor ve bu suretle büyük devletler arasından çıkıyordu Almanya'dan ise verilenlerin istirdadı şöyle dursun Banat (Tameşvar), Belgrad ve Semendire gibi mühim topraklar ve şehirler bırakılıyordu Bu anlaşma ile III Ahmed saltanatının ilk devri kapanır


III Ahmet'in ikinci saltanat devrine "Lale Devri" denir (1718 - 1730) Sadrazam Damat Nevşehirli İbrahim Paşa'nın iktidar yıllarıdır İbrahim Paşa, iç huzur sağlanılmadıkça ve Avrupa'nın teknik bakımından bazı üstünlükleri alınmadıkça, fütuhat, hatta istirdad siyasetinin mümkün olmadığı inancındaydı Lale Devri, parlak bir devredir Savaşlardan, ihtilallerden bunalan İstanbul'un ve onu taklit eden Türk şehirlerinin, hayatın maddi zevklerinden faydalanmak istemesidir Türk sanatları ve kültürü için bir canlanıştır Sulh siyasetine rağmen İbrahim Paşa, 1722'den itibaren Doğu'da fütuhata başladı İran'da Safevi hanedanının çökmesinden doğan büyük buhran, bu fütuhatı mümkün kılıyordu Batı İran ve Kafkasya'nın İran'ın elinde bulunan ülkeler, toplam olarak 290 000 km2 büyüklüğünde çok değerli topraklar, Türkiye'ye geçti Yeniden Hazar'a dayanan Osmanlı devleti, XVI Asır sonlarındaki doğu sınırını buldu Hemedan Anlaşması (4 Ekim 1727) ile İran, bu fütuhatı tanıdı Fakat bu sırada ortaya çıkan, Türklük'ün son cihangiri Nadir han (sonra Şah), Tebriz'i geri aldı Bu ortamda, uzayan İbrahim Paşa iktidarını kıskananlar, çok aşağılık bir ihtilal çıkartarak, Paşa'yı idam ettirdiler III Ahmed, tahttan indirildi (1 Ekim 1730)
Tahta, III Ahmet'in yeğeni (II Mustafa'nın oğlu) I Mahmud (1730 - 1754) geçti "Patrona İhtilali'ni çıkaranları az zamanda temizledikten sonra, daha mûtedil şekilde Lale Devri'nin hemen bütün geleneklerini devam ettirdi Onun çeyrek asrı bulan saltanatı, Türkiye'nin son şevket ve bahtiyarlık çağlarından biridir Almanya ve Rusya imparatorluklarına karşı Türkiye'nin tek başına yaptığı savaş (1736 -1739), Osmanlı devletinin zaferiyle kapandı Böylece Türkiye henüz, çok güçlü iki imparatorluğu birden tek başına yenebileceğini açıkça ortaya koydu Belgrad Anlaşması (18 Eylül 1739), Pasarofça ile Almanya'ya verilmiş toprakları Türkiye'ye iade etti 22 yıl sonra Belgrad, Türkiye'ye dönmüş oldu İran ile savaş, 1746'ya kadar sürdü İran'dan yapılan fütuhatın terki ve Kasr-ı Şirin (1639) esaslarına dönülmesi ile son buldu
XVIII asrın ortasında, 1750'de, dünya nüfusu 700,4 milyona erişmişti: Asya 447,1 milyon (% 64), Avrupa 152,3 milyon (% 21,7), Afrika 75,1 milyon (% 10,7), Kuzey Amerika 11,7 (% 1,7), Güney Amerika 11,1 milyon (% 1,6), Okyanusya 3,1 milyon (% 0,3), Büyük Devletlerin durumu - ehemmiyet sırasıyla - şöyledir: Türkiye İmparatorluğu (15,538,000 km2, 76,2 milyon nüfus), Fransa Krallığı (1,871,962 km2, 22,7 milyon), Büyük Britanya Krallığı (5,396,262 km2, 13 milyon), Çin İmparatorluğu (10,797,408 km2, 180 milyon), İran Türk İmparatorluğu (1,751,791 km2, 16,5 milyon), Almanya İmparatorluğu ( 834,009 km2, 26,3 milyon), Hindistan Türk İmparatorluğu (3,103,243 km2, 140 milyon), Rusya İmparatorluğu (16,517,455 km2, 15 milyon), Afganistan İmparatorluğu (1,652,042 km2, 15 milyon), Polonya Krallığı (790,400 km2, 15,6 milyon), Prusya Krallığı (121,224 km2, 2,4 milyon)
I Mahmut'un yerine kardeşi III Osman (1754-1757), sonra amca oğulları - III Ahmet'in oğlu - III Mustafa (1757-1774) ile kardeşi I Abdülhamit (1774-1789) geçti