Antik Dönem Camları Camları

Cam yapımı İÖ3binlerin sonuna doğru keşfedilmiş ve ilk zamanlarda değerli taşlara alternatif olarak üretilmiştir Daha sonraları İÖ 2 binlerin ortalarına doğru ilk cam kaplar üretilmeye başlanmış ve zamanla teknik açıdan geliştirilerek yeniliklere açık bir endüstri haline geliştir Erken Dönem camları kralların himayesindeki atölyelerde seçkin insanlar tarafından üretilirken, Roma döneminde cam büyük miktarlarda üretilerek bir endüstri haline gelmiştir Burada camın bulunuşundan, tarihsel gelişimine, üretim tekniklerinden, formlarına genel hatlarıyla anlatılmıştır


BRONZ ÇAĞ

Cam her ne kadar bu dönemde silindir mühür çubuk, bazı küçük objelerin üretimlerinde kakma olarak kullanılmışsa da en çok boncuk üretiminde kullanılmıştırTüm erken dönemler boyunca, cam soğukken işlenmiş ve taşçılar tarafından kullanılan tekniklerle kesilmiştir Eski cam teknolojisinde, cam henüz sıcakken biçimlendirme aşamasına gelmeden önce, potada cam bloklar halinde parçaların hazırlandığı ve bunları kırıp, değişik işlemlerle çeşitli ürünler elde edildiği ileri sürülmektedirDoğada hazır olarak bulunan cam blokların da kırılıp işlenerek biçimlendirildiği düşünülürse önceleri bir blok elde etmek bir amaç olarak benimsenmiş olabilir Cam vazo üretiminde en erken yöntem olan iç kalıp tekniği kullanılarak yapılan bilinen en eski tarihli cam vazo parçası Tell Açana (Alalakh) kazılarında bulunmuşturBu en erken tarihli parçanın yanı sıra, yine Alalakh' da İÖ 15 yüzyıl ile İÖ 13 yüzyıl arasındaki döneme tarihlenen tabakalar da ele geçmiş birçok cam vazo parçası bulunmaktadırİç kalıp tekniğinde üretilmiş cam vazoların yanı sıra, mozaik tekniği adı verilen bir diğer yöntemle yapılan cam vazolar İÖ 2bin camcılığında bir diğer grubu oluşturmaktadırlarHurri-Mitanni bölgesindeki Nuzi Tell El Rimah ve Assur ile Güney Mezopotamya'daki Dur Kurigalzu ile İran daki Marlik mozaik tekniğinde yapılmış cam vazo örneklerinin ele geçtiği merkezlerdir Hititlerde cam yapımı için gerekli teorik bilgiye sahiptilerHititlerin askeri ve politik gücü gösteriyor ki en erken cam vazolar bölgesel üretimin üzerinde, oldukça fazla cam endüstrisi vardıBoğazköy'de bulunan ve British Müzesi'nde korunan çivi yazısı tablette cam yapımı için gerekli tarifler taşıdığı ortaya çıkmıştır Anadolu'da en erken cam boncuklar Boğazköy'de bulunmuştur ve en erken İÖ 700den sonraya Asya ticaret kolonileri dönemine tarihlenir Mezopotamya'da üretilmiş cam eserler ve yapım teknikleri, çok kısa bir süre içerisinde Geç Bronz Çağ medeniyetini oluşturan diğer merkezlere ihraç edilmişlerdirBu merkezler içerisinde en önemlisi MısırdırMısırlılar ağır ve kokusuz bir madde olarak camın doğal özelliklerinin tamamen farkındaydılar Mısır cam üretimi: boncuklar, bilezikler,muskalar, küçük parfüm ve yağ kapları, mobilya kaplaması olarak karşımıza çıkarMısırın cam yapımcıları genellikle mavi camı tercih ediyorlardı(mavinin siyahımsı tonundan beyazımsı tonuna kadar kullanıyorlardı)Diğer renkleri (beyaz,sarı,yeşil,kırmızı) daha çok cam süslemesinde kullanıyorlardıÇok nadir durumda cam kaplar (boncuklar, muskalar ve bilezikler) tek renktedirBu kaplar farklı şekillerden ve desenlerden oluşmaktaydıBazıları küçük arlıklı zig-zag desenli, Bazıları da spiral ve karmaşık desenleydiBöylece her biri farklı çekicilik kazanmaktaydı

DEMİR ÇAĞ

MÖ11yüzyılda Akdenizin doğusu ve Asya nın batı bölgeleri karanlık bir dönemin etkisi altına girmiştirbunun sonucu olarak ticarette gözlenen düşüş cam endüstrisini oldukça etkilemiştirElimizde erken çağa ait cam üretimini kanıtlayan kesin veriler bulunmamaktadırArkeolojik kayıtlar tamamen silinmemiş olmakla birlikte MÖ12 ve 8 yüzyıllar arasında cam oldukça az rastlanmaktadırFakat bu hiçbir zaman camın bu dönemde bilinmediği anlamına gelmemektedirHem çivi yazısı ile yazılmış Orta Babil tabletlerinde,Hem de Asur Ninivoh tabletlerinde konuyla ilgili bilgilere rastlanmaktadırCamın ilk defa büyük ölçekte kullanımı Fenikede MÖ 1 binde Fildişinden yapılmış eşyalar üzerinde görülmektedirCam fildişi üzerine kakma yöntemi ile işlenmiş ve dekoratif amaçlarla kullanılmış çeşitli figürlerin ve çiçek desenlerinin detaylarını vurgulayabilmek ayrıca fildişine çok renkli bir görünüm vermek amacıyla kullanılmıştırMÖ8yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmiş olan camlar hem renkli hem de mozaik cam kakmalardan oluşturmaktadırlar MÖ8 ve 7 yüzyıllarda cam kaplar tekrar yaygınlaşmaya başladıSoğuk kesme, kalıba döküm ve iç kalıp tekniği devam eden eski tekniklerdir Fakat kapların biçimleri ve üretim yerleri değişmektedir İç kalıp teknikli vazolar,şekil ve dekorasyonlarındaki küçük değişikliklerle Hellenistik dönemin sonuna kadar kesintisiz olarak devam ederler Bunlara Mezopotamya'dan İspanyaya, Afrika kıyılarından Alplerin ötesine kadar çok geniş bir alanda rastlanmıştır Bunların üretim yeri olasılıkla Fenike dir ve yayılımları bu ülkeyle yapılan ticaretin sonucudur Deniz yeşili soğuk kesme camlar ve ya zamanın renksiz transparan camları Mısır'a özgü olmaktan çok,Asya karakterlidir Bunların üretimi MÖ 7 yüzyıldan sonra da devam eder Anadolu&da da çeşitli kazlarda, iç kalıp tekniği ile üretilmiş cam kaplar bulunmuştur Bu buluntu yerleri; Çanakkale- Elgios, Çanakkale Dardanos, Çanakklale- Salihler, Behranköy Assos, Çandarlı, Çandarlı- Myrina, Menemen- Kyme, Uşak-Meonsa, İzmir- Notion ve Midas Yazılıkaya dır İç kalıplama tekniği ile üretilmiş önemli miktarda alabastronlar ise Rhodosda bulunmuştur Bu kapların Mezopotamya da üretilip daha sonra Rhodos;a ihraç edilmiş olmaları mümkün olduğu gibi Rhodos'a göç etmiş Mezopotamyalı ustalar tarafından üretilmiş olmaları da olasıdır Fakat her durumda Rhodos, MÖ 6 yüzyılın ortalarında iç kalp tekniği ile cam kaplar üreten önemli bir merkez haline gelmiştirdaha sonra bu cam sanatı Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde büyük olasılıkla buradan yayılmıştır Şimdiye kadar incelenmiş olan Demir Çağa ait kaplar arasında gerek dekorasyon gerekse gerçek değer açısından en ilginç olan grubu kalıplama tekniği ile üretilmiş ve kesilmiş kaplar oluşturmaktadır Bunlar Bronz Çağ kaplarında hem görünüş hem teknik açıdan belirgin bir şekilde ayrılırlar Bu kaplar,kalıplama yöntemiyle ve en çok da balmumundan yapılmış ve ya balmumu sürülmüş tek parça bir dış kalıba eritilmiş camın dökülmesi anlamına gelen lost wax tekniği ile şekillendirilmişler, daha sonra taş üreticileri tarafından kullanılan taşlama, kesme,delme ve cilalama yöntemleriyle bitirilmişlerdir Mezopotamya cam yapımında hep bir adım ileride olmuştur Alabastronların yanı sıra yassı cam kaseler de üretmişlerdir Bunlar büyük olasılıkla metal kalıplara dökülerek yapılıyordu Cam kaplar genellikle metal kapları taklit ediyorlardı Cam kapların kaideleri özenle düzleştiriliyor ve kabın iç kısmı zımparalanarak güzel bir görünüm oluşturulması sağlanıyordu Bu cam kaplar Nemrutda üretiliyordu Bunun iki nedeni vardı: birincisi, Assurnarsipal (MÖ 884-859)ın imparatorluğun başkentini Nemruta taşıması ikincisi de, bir çok cam yapımı kasenin Nemrut'da bulunmuş olasıdır

GEOMETRİK DÖNEM

Bu dönemde cam işçiliği yavaş bir şekilde yeniden büyümeye başladı Yunanistan diğer bölgelerde cam kaplar nadir olarak rastlanıyordu Yarı küresel şekildeki kalıba döküm kaseler İÖ 9 yüzyılda ve erken İÖ 7 yüzyılda görünmeye başlandı Bu cam kapların pürüzlü dış yüzeyleri düzgün iç yüzeyleri kontrast oluşturmaktaydı Bu yöntemle yapılmış cam kapların ağızları pürüzlü oluyordu KLASİK DÖNEM MÖ6 ve 1 yüzyıllar arsında üretilmiş cam eserler arasında en büyük payı iç kalıplama yöntemi ile üretilmiş kaplar almaktadırBunlar çoğunlukla kokulu yağlar, merhemler, parfüm ve kozmetik ürünleri koymak için yapılmış küçük şişelerden oluşmaktadırBu cam kaplar biçim olarak yunan kaplarını özellikle taklit etmişlerdirfakat parlak renkleri ve canlı motifleriyle cam şişeler her zaman ön planda olmuşturBu dönemde birbirini izleyen üç üretim dönemi saptanmıştırHer dönemin yeni bir form grubu, süsleme motifleri, kulp biçimleri ve renk kombinasyonları vardır Akdenizi çevreleyen ülkelerde yaygın olarak gözlenmesine rağmen kesin üretim merkezleri henüz saptanamamıştır Rhodos, Kıbrıs, Güney İtalya ve Fenikenin kıyı şeridi olası üretim merkezleri olarak düşünülse de özgün cam üreten birkaç merkezin varlığı daha gözükmektedir MÖ6 yüzyıldan itibaren alabastron adı verilen küçük şişeler üretilmeye başlanmış ve bunlar Akdeniz'de olduğu gibi iç bölgelerde de çok miktarda yapıldığını kanıtlayan eserler ele geçmiştir MÖ 5 yüzyılda balmumu tekniği kullanan yeni bir cam endüstrisi geliştirilmiştir Bu yüzyıllarda modellerini dönemin maden eşyalarından esinlenerek taklit eden değişik biçimli eserlerin, lüks sofra takımlarının, süs ve takıların yapıldığı sanatsal değeri yüksek olan eserlerle karşılaşılmaktadır Söz konusu döneme ait en önemli buluntu topluluğu Persopolis sarayının hazine binasından gelmektedirSarayda bulunan eşyaların büyük çoğunluğu kaya kristali taklit edilerek renksiz camdan yapılmıştır Pers gümüş takımları ile arasındaki yakın benzerlikler bu endüstrinin nerede kurulmuş olursa olsun, Akhamenid yöneticilerinin himayesinde faaliyet göstermiş olduğunu ortaya koymaktadır

HELLENİSTİK DÖNEM

Son zamanlarda hellenistik dönem cam tarihi hakkında önemli tartışmalar olmuşturBu karmaşık dönemde karşılaşılan problemlerin açıklanmasında son zamanlarda ele geçen kanıtların miktarı yeterli olmaktadırHellenistik dönemin günümüzle benzer birçok ortak yanı vardırHellenistik dönemde de iletişim hızlı bir şekilde yayılmış ve bunun doğal sonucu olarak kültürel bir alışveriş yaşanmıştır Hellenistik dönemde cam üreten başlıca iki önemli merkez vardırBunlardan ilki Suriye sahil şeridinde bulunan şehirler (Fenike),diğeri ise Mısır Ptolema krallığının başşehri İskenderiye dir Suriyede iç kalıplama tekniği ile üretilmiş geleneksel merhem şişelerinin üretimine MÖ1 yüzyıla kadar devam edilmiştirBunlara ek olarak yine kalıplama yöntemiyle oldukça çok sayıda kase üretilmiştirÜretilen kaseler çoğunlukla çizgi ve yiv bezelidirDaha geç dönemlerde ise yumrularla veya kısa kaburgalarla da bezenmişlerdir İskenderiyede üretilmiş olan cam eserlerin ise daha gelişmiş bir teknikle üretilmiş ve daha zarif olduklarını görüyoruzBu dönem İskenderiye'li cam ustaları Mozaik üretebilecek ve iki cam tabaka arasına altından yapılmış bir levha (sandwich gold-glass)koyabilecek ustalığa ve bilgiye sahiptilerBu dönemden başlamak üzere camın gümüş yemek takımlarına karşı daha cazip ve renkli bir alternatif olarak daha çok tanınmaya önem kazanmaya başlamıştır Anadolu da Hellenistik dönem boyunca camdan yapılmış skyphosların iyi tanındığı ve bu formların mezar armağanı olarak yaygın olduğunu İskenderun, Knidos ve Kyme örnekleri göstermektedir Geç hellenistik dönem de kalıp yapımı kaseler iç kalıp tekniğinin yanı sıra görülürlerKaselerin bazı çeşitlerinde basit bir form üzerinde dekorasyon iç kısımlarındaki yivlerden (bazen dipte olur) oluşurBu süsleme İÖ 1yüzyılda çok yaygındırBu seride düz kaideli skyphoslar ve kantharoslar birlikte görülürler Geç hellenistik dönemde çok önemli bir buluş olan cam üfleme tekniği, daha yeni bir buluş olmasına rağmen çok çabuk bir şekilde yaygınlaşmaya başladı ROMA DÖNEMİ İtalya, ingiltere, Fransa, İspanya, Belçika, Balkanlar, Anadolu, Kuzey Afrika, Kıbrıs, Suriye, İskenderiye ve Roma imparatorluğunun içinde yer alan diğer yerleşim bölgelerinde MÖ1yy ile MS 4yy arasında üretilen camlara Roma camları adı verilir Roma dönemi cam endüstrisi, Hellenistik dönem cam üreticilerinden alınan ilham ve tecrübe ile kurulmuşturYeni formlar, teknikler, renkler ve süslemeler ortaya çıkmıştırRomalıların bu özelliğinden bu döneme ait az sayıdaki kaynaklarda da söz edilmektedirBunlardan belki de en çok bilineni Trimalchio tarafından anlatılmış olan hikayedirBu hikaye; bir cam ustasının İmparator Tiberus a hediye ettiği kırılmaz cam kase ile ilgilidirKırılmaz camdan yapılmış bu kasenin bir başka özelliği de çarpma sonucu veya bir başka nedenle çöken veya çentiklenen kısımların bir çekiç yardımıyla eski haline döndürülmesidirBu buluşu nedeniyle kesin olarak ödüllendirileceğine inanan usta tam aksine kral tarafından idam ettirilmiştirKral bu sırrın öğrenilip yaygın olarak kullanılmaya başlanmasıyla, altının tüm değerinin kaybedileceğinden kokmuşturBu hikaye camın MS1yüzyıl başlarındaki önemini ve Romalıların konuyla ilgili yeni buluşlara ve deneyimlere ne kadar açık olduğunu göstermektedirRomalılar camı yalnızca gündelik eşyaların üretiminde değil, aynı zamanda mozaik pano ve dış cephe kaplaması, gibi dekoratif amaçlarla da kullanmışlardır İÖ1yyın ortalarında üfleme camın kullanılmaya başlanması hem cam eser sayısında hem de cam atölyelerin artışında büyük etken olmuşlar, üfleme tekniği ile kısa sürede yapılan cam eserler seri üretimin yapılmasına olanak vermiştir İskenderi'ye ve Suriye gibi cam endüstrisinin önemli merkezleri, yeni tekniğin kullanılmaya başlanmasından sonra da önemlerini korumaya devam etmişlerdir Üfleme cam tekniği Roma dünyası için çok öneli bir buluşturCam üfleme tekniğinin bulunmuş olmasıyla hızlı ve daha çok üretimin sonucunda cam ucuzlaşmış ve herkesin ulaşabileceği bir eşya haline gelmiştirCamın popüler olmasıyla sadece İtalyada değil aynı zamanda eyaletlerde de yayılmıştır Bu buluşun kesin tarihi ve buluşa etken olan ortam hakkında hala kesin bilgiler mevcut değilse de çok sayıda ki bulgular özelliklede İsrail de bulunan buluntular, bu aşamanın MÖ 50 yılından çok kısa bir süre sonra , Suriye-Filistin yöresinde gerçekleştiğini ortaya koymaktadırBu tarih Roma gücünün Doğuda ve Anadoluda sağlamlaştığı yıllarda, aşagı yukarı aynı zamana rastlamaktadırDaha sonra imparator Augustus döneminde (MÖ27-MS 14) Pax Roma nın kurulmuş olması hiç şüphesiz bu yeni tekniğin Roma imparatorluğunun har yanına yayılmasını kolaylaştırmıştır Romalılar uzun bir süre üfleme camdan yeşilimsi ve mavimsi renkleri kullanmışlardır MS 1 yüzyılın sonlarına doğru mavimsi-yeşil camlar baskın hale gelerek günlük kullanım kapların en yaygın rengi olurMS 1 yüzyıl camları Flaviuslar döneminde doruk noktasına ulaşmıştırRenkli camların modası geçince genellikle açık gölgeli renkler moda olurve yeşilimsi ve sarımsı renkler moda olur68 Erken Roma imparatorluk dönemi için tipik sayılan bir cam vazo yapım tekniği ise kalıba üfleme tekniğidir İS 25 yıllarında geliştirilmiş olan bu teknikle, vazoların yapımında taş, metal veya döküm cam eserlerin yapımından çok daha kolay, seri ve hızlı üretim sağlanabilmiştir Roma imparatorluğunun Doğu ve Batı eyaletlerinde ise İS 3 yüzyıllardan başlayarak görülen tipik cam formlarından biride küresel gövdeli sürahilerdirBunlar düz, kesme yada işlenmemiş ağız kenarlarına sahiptirlerAleve tutularak yuvarlatılmış yada katlanmış ağız kenarlarına az da olsa rastlanmaktadırBoyunları tepesi kesilmiş ters koni biçiminde gövdeleri küresel, dipleri çoğunlukla iç bükeydir

Daha Ayrıntılı bilgi için buraya bakmanız yeterli