Oniki Ada

Türkiye?nin Ege kıyıları yakınında, Ege Denizinin güney-doğusundaki adaları topluluğu Türkiye?ye iki kilometre mesâfedeki Sisam ile Rodos adaları arasında yay şeklinde dizilmiş olup, Sporatlar?ın güney bölümünü meydana getirirler Yüzölçümleri toplamı; 1244 km2, nüfûsu takriben 200000?dir İdarî bakımdan Rodos?a, dolayısıyle de Yunanistan?a bağlıdırlar

Oniki Ada, derinliği 200 m olan kara sahanlığı üzerindedir Önceden batmış bir kara parçasının su üstündeki kalıntılarıdır Tipik Akdeniz iklimi hüküm sürmekte olup yazları sıcak ve kurak, kışları da ılık ve yağışlıdır Kayalık ve dağlık bir yapıya sâhip olduklarından tarıma pek müsâit değildirler Rodos, Sisam ve İstanköy?de zeytin ve turunçgiller yetiştirilmektedir Osmanlılar zamânında adaların iâşesi Batı Anadolu?dan sağlanırdı Yunanistan?ın siyâsî sınırları içinde bulunmalarına ve özel alâka gösterilmesine rağmen coğrafî yer açısından ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalan bu adaların halkı İkinciDünyâ Savaşı sırasında Türkiye?nin yardımları sâyesinde açlık felâketinden kurtulabilmiştir

Anadolu?nun tabiî bir uzantısı sayılan Oniki Adanın bir kısmı Türk karasuları içinde kalmaktadır Türkiye?ye ?horoz ötüşü? mesâfesindedirler Ege Adalarının da, karasuları olduğu kabul edilirse, bunların karasuları Türk karasuları ile karışmaktadır Hal böyle olunca devletler umûmî hukûku kuralıyla çatışan durumlar ortaya çıkmaktadır Oniki Adanın stratejik ehemmiyeti târihte olduğu gibi gelecekte de büyük önem arzedecektir

Oniki Ada şunlardır:

1 Batnos (Patmos): Sisam?ın güneyinde ve Leros Adasının kuzey batısındadır Anidro, Arkoı, Gaydaro, Kaproni, Strongilo, Maroti, Lunga, Gilyomodi, Grilusa ve Petrokaravi adacıkları buna bağlıdır

2 Lipsos (Lipsoı): Batnos?un doğusundadır Lodos tarafında Skorno denilen tabiî bir limanı vardır Arefuza, Kalepodi, Kalavropa, Kulura veFranko adacıkları buna bağlıdır

3 Kerupe (Karpatos): Rodos?un güney-batısında olup, uzun ve dağlıktır Kaşot ve Kerpe, Preveze Deniz Savaşından önce Barbaros tarafından fethedilmiştir İstanköy?e 30 km mesâfededir Bağcılık yapılmakta ve turunçgil yetiştirilmektedir Sarya, Skastro, Stakida, Sofrana, Karavi, Avga, Üniye ve Kamila adacıkları buna bağlıdır

4 İstanköy (Kos): Eskiden Türk deniz üssüydü Limanı batı rüzgârlarına kapalıdır

5 Kaşot (Kasos): Kerupe Adasının güney-batısındadır Yüzölçümü 100 km2 kadardır Kuzeyindeki tabiî limanı, üç küçük adayı kuzey rüzgârlarına karşı korumaktadır Armatio, Makra ve Platio adacıkları buna bağlıdır

6 İstanbali Stampalea: İstanköy?ün doğusunda olup, Adelfi, Karvi, Grossa, Sinenda, Fokinisya, Ova, Ofridusa, Pondikosa, Sisina, Treskoli, Sirina, Mezzo ve Placida adacıkları buna bağlıdır

7 Hereke (Kalkiya): Rodos?un batısındadır Sen Teodara veTraguza adacıkları buna bağlıdır

8 Sömbeki (Simos): Datça?nın güneyinde, Rodos?a 33 km, Türkiye?ye de 5 km mesâfededir Yüzölçümü 61 kilometrekaredir Eskiden bu adada yapılan gemilere Sömbey denilirdi Söm Bey, adada tersâneyi kuran eski bir Türk denizcisidir Arazisi dağlık olup, taraça hâline getirilmiş yamaçlarında bir miktar zirâat yapılmaktadır Nimo, Sesoli, Kamoka, Diovata, Sesli ve Trombeto adacıkları buna bağlıdır

9 Leryos (Leros): Batnos?un güney-doğusunda, Kilimli?nin de kuzeyindedir Arkangelo, Farmako, Levita, Pega, Sandormenik, Farado, Strongilo, Triptio, Leriko ve Kinaros adacıkları buna bağlıdır

10 Kilimli (Kalimnos): İstanköy?ün kuzeyinde olup, 109 kilometrekaredir Kalovro, Kalolino, Kaprari, Psarimo, Nera, Sandomenika, Tolendo, Sopra ve Sari Galbioni adacıkları buna bağlıdır

11 İncirliada (Nisiros): İstanköy?ün güneyinde volkanik bir ada olup, kaplıcaları vardır Yüzölçümü 40 kilometrekaredir Tek yerleşim yeri Mandrake?dir Türkiye?ye uzaklığı 17 kilometredir Kandelyuza, Yalı, Priguza ve Rakkiyya adacıkları buna bağlıdır

12 Tilos (Tilostos): Datça Yarımadasının güneyinde Rodos?a 32 km mesâfededir Yüzölçümü 63 kilometrekaredir Eskino ve Antitilo adacıkları da buna bağlıdır

Oniki Adanın târihi çok eski zamanlardan beri Sakız ve Rodos adalarının târihine bağlı olarak gelişmiştir Târih boyunca, Oniki Adaya hâkim olanların hepsi Batı?dan gelmiştir Osmanlılar bunun tek istisnâsıdır Rodos?un 1522?de alınmasından kısa bir müddet sonra diğer adalar da ele geçirildi ve 1912 yılına kadar 390 sene Türk hâkimiyetinde kaldı İtalya, 1911 yılında Trablusgarb?da Osmanlı direnişini kıramayınca, kamuoyunu oyalamak için 4 Mayıs 1912?den îtibâren Oniki Adayı işgâle başladı İşgal, adalardaki yerli Rumların da işbirliği sâyesinde yirmi günde tamamlandı Osmanlı Devleti o sırada içinde bulunduğu meseleler sebebiyle bu işgâli önleyemedi Ancak 18 Ekim 1912?de İtalya ile yapılan Uşi Antlaşmasının ikinci maddesinde, İtalya?nın adaları boşaltıp, Osmanlılara teslimi şartını koydurabildi Lâkin Balkan Harbi çıkınca İtalya antlaşma ile taahhüd ettiği sözüne uymayarak işgalini mülkiyete dönüştürdü Birinci Dünyâ Savaşına Îtilaf Devletleri arasında girince de bu durum iyice kesinleşmiş oldu

24 Temmuz 1923 Lozan Barış Antlaşmasında, bâzı şartlarlaOniki Ada üzerindeki İtalyan hâkimiyeti kabûl edildi Bunların en önemlileri Kızılhisar, İstanköy ve Sömbeki?nin Türkiye?ye iâdesiydi 1931 Ankara Antlaşmasında ise müspet bir gelişme olmadı Oniki Ada üzerinde İkinci Dünyâ Savaşına kadar devam eden İtalyan hâkimiyeti, savaş esnâsında yerini Almanlara bıraktı Almanlar, bu adaları üs olarak kullanıp Girit?i havadan işgâl ettiler Almanya?nın savaş sonunda yenilip, burayı boşalttığı sırada, adaların Türkiye tarafından işgal edilmesi teklifi, o günkü hükûmet tarafından kabul edilmedi 10 Şubat 1947?de yapılan bir antlaşma ile adalar Yunanistan?a verilip, aynı yılın Nisan ayında bir Yunan askerî heyeti tarafından teslim alındı

Oniki Adanın Yunan hâkimiyetine girişinden sonra adalardaki Türklere yapılan baskılar sebebiyle, bunların büyük bir kısmı Türkiye?ye göç etti Adalara; turistik tesis adı altında askerî tesislerin inşâsı, silahlandırılması, hava meydanları yapılması, balıkçılık ve karasuları meseleleri sebebiyle Oniki Ada Türk-Yunan münâsebetlerinde dâimî bir ihtilaf konusudur