Ecinniler - Dostoyevski

Ecinniler Fyodor Mihayloviç Dostoyevski'nin 1872 yılında yayımlanmış romanıdır Türkçeye Cinler adıyla da tercüme edilmiştir


Siyasi bir roman olan Ecinniler 19 yüzyılın ikinci yarısında ateizm, nihilizm ve sosyalizm gibi ideolojilerle birlikte Batı düşüncesinin Rusya ve Rus insanı üzerindeki etkilerini ele alır ve de eleştirir


Dostoyevski kitabı 1870 ile 1872 yılları arasında Sibirya sürgününden döndükten sonraki dönemde yazmıştır Bu nedenle Dostoyeski'nin son yıllarındaki muhafazakâr görüşleri kitapta fazlasıyla hissedilir Kitapta sosyalizm ve nihilizm gibi aşırılıkçı ideolojilerin toplumsal yapı üzerindeki tahribatlarını ortaya koymaya çalışır





Konu başlıkları

• 1 Romanın Altyapısı
• 2 Karakterler
• 3 Özet
• 4 Romanın Ölümsüzlüğü
• 5 Yazınsal Anlamda Ecinniler
• 6 Siyasi Yönü
• 7 Uyarlamalar

Romanın Altyapısı

Dostoyevski Büyük Bir Günahkarın Hayatı adlı yapıtı ile uğraşırken, yazarı çok etkileyen bir olay gelişir Rusya'daki nihilist gruplarından birinin başında bulunan Sergey Nechaev, kendi grubundan biri tarafından hiçbir yerden emir almaksızın ekibini kendi düşüncelerine göre yönettiği konusunda bir iddia ile itham edilir Bunun karşısında Nechaev bu suçlamanın sahibini öldürterek bir havuza attırır Ülke çapında farklı görüşlerden birçok kişinin tepkisini toplayan olay, Dostoyevski'yi de uğraştığı yapıtına Nechaev'i temsil edecek bir karakter ekleyerek protesto etmeye iter Böylece eklenen Pyotr Stepanoviç karakteri ile birlikle yapıt Ecinniler başlığı ile yayınlanır

Karakterler

• Nikolay Vsevolodoviç Stavrogin romanın ana karakteri Çelişkiler, bunalımlar ve vicdan azabı içindeki Stavrogin anlaşılması oldukça zor bir karakterdir

• Stepan Trofimoviç Verhovenski entelektüel bir baba karakteri Tanrıtanımaz olmasına rağmen nihilizm, ateizm gibi akımların karşısında duran Stepan Trofimoviç yıllarca Stavrogin'in hocalığını yapmış, Stavrogin'in annesi Varvara Stavrogina'nın kanatları altında yaşamıştır

• Pyotr Stepanoviç Verhovenski Stepan Verhovenski'nin oğlu Rus devrimine gönülden bağlı ve Avrupa'dan gelen emirlerin uygulanması için canla başla çalışan bir nihilist gibi görünse de ütopik bir fikri kendi başına uygulamaya çalışan bir iktidar düşkünüdür Dostoyevski'nin gerçek hayattan aldığı Sergey Nechaev in romana adapte edilmiş halidir

• Varvara Petrovna Stavrogina Stavrogin'in annesi, eski general karısı Ölen kocasının rütbesi ve geniş mal varlığı ile şehirde oldukça nüfuzlu bir kimliğe sahiptir Dindar bir hristiyan ve sağlam bir karakterli bir anne figürü sergilemesine rağmen, o da daha sonra şehirdeki herkesin gözünü boyayan eğlencelerin ve materyalist düşüncelerin esiri olmaktan kendini alamayacaktır

• İvan Şatov Varvara Stavrogina'nın eski serflerinden birinin oğlu Varvara Stavrogina'nın koruyucu ve otoriter karakteri ile yaptığı tüm çağrılara karşı gelip, Stavroginler'in evinde yaşamaktansa, Avrupa'da sefalet içinde yaşamayı tercih etmiş, Stavrogin ile dostlukları sonucunda edindiği Panslavist düşüncelerin ve daha sonra bir arayış içindeyken kolunu kaptırdığı nihilist gruplar arasında kalmıştır Gerçek hayatta Sergey Nechaev tarafından öldürülen üniversite öğrencisini temsil eder

• Yüzbaşı Lebyadkin kentte yaşayan bir emekli asker Sık sık içen ve kız kardeşi Lebyadkina'yı döven Yüzbaşı'nın daha sonra Stavrogin ile bir alakası ortaya çıkacaktır

• Fedka şehirdeki kaçak İşlenen cinayetlerden ve binaların yakılmasından sorumlu tutulmaktadır

• Lizaveta Nikolayevna Varvara Petrovna'nın yakın dostu Praskovya İvanovna'nın kızı Liza diye hitap edilen Lizaveta Nikolayevna Nikolay'a aşıktır

• Mavkiriy Drozov Varvara Petrovna'nın dostlarından Drozovlar'ın oğlu Kentte Stavroginler'in evinde konuk olarak kalmaktadır Liza'yı sevmekte, onun her söylediğini yapmakta ve Liza'ya koruyuculuk etmektedir

• Aleksey Niliç Kirilov Şatov'un yakın arkadaşı olan bir üniversite öğrencisi Her ne kadar nihilist gruplara katılmış, yazarın muhafazakar ve nihilist karşıtı görüşlerine tezat oluşturan bir karakter olsa da Dostoyevski'nin sınır tanımayan insan sevgisinden nasibini almış; hikâyede gelişen olaylar, bu ateizmle inanç arasında gidip gelen karakterin iyi yürekli, dürüst ve yardımsever arkadaş imajını ortaya çıkarmıştır Kirilov'un felsefi görüşleri kitabın en merak uyandıran yanlarından biridir

• Mariya Timofevna Lebyadkina Yüzbaşı Lebyadkin'in kızkardeşi Ağabey'i tarafından sürekli dövülen meczup genç kadın Nikolay Stavrogin'e hayranlık duymaktadır

• Piskopos Tihon şehirdeki katedralin çok tanınan ve danışılan piskoposu Nikolay Stavrogin ile diyaloğu Stavrogin'in tüm ilginç davranışlarının anahtarı olacaktır

• Andrey Antonoviç von Lembke şehre daha sonra atanan vali Muhafazar görüşün temsilcisi olmuştur Çekingen kişiliğine rağmen nihilizmin ve olası bir devrimin engellenmesi için elinden geleni yapmıştır

• Yulina Mihailovna von Lembke valinin eşi Kocasının aksine nihilistleri ılımlı bir şekilde kontrol altında tutmayı savunan Yulina Mihailovna, kendince yaptığı iyi niyetli planlarla, Pyotr Stepanoviç'i yakından tanıyarak nihilistleri yola getirecektir Saflığı ve gerçeklere gözünü uzun süre kapalı tutması nedeniyle gelişen olayların sorumlularından biridir

• Darya Pavlovna Şatova İvan Şatov'un kız kardeşi Ağabeyinin aksine Varvara Petrovna'dan hiç kopmayan Darya onun kanatları altında büyümüştür Nikolay'a karşı, arkadaşlıkla karışık bir aşk beslemektedir Her ikisinin de İsviçre'de olduğu bir sırada aralarında anlaşılamayan bir ilişki yaşanmıştır

• Karmazinov kalemini bırakmak üzere olan, birçok kentlinin saygı duyduğu sözde büyük yazar İvan Turgenyev'i temsil eder

Özet

Roman Stapan Trofimoviç ve Varvara Petrovna'nın dostluklarına ilişkin bir girişle başlar Stepan Trofimoviç, birkaç kez üniversitelerde ders verdiği için profesör diye anılan bir entelektüeldir Nikolay Stavrogin'e ders vermek için yıllarca Stavroginlerin konağında yaşar Nikolay'ın eğitiminin ardından da Varvara Petrovna'dan tamamen ayrılamaz ve ondan aldığı maaş, verilen bir ev ile bir yardımcı sayesinde eski patronundan hiç kopmaz Bu arada Stavrogina'ya karşı hiç itiraf edemediği ve saklamaya çalıştığı bir aşk da içinde büyümektedir

Petersburg'a ve Avrupa'ya gidip gelen Stavron'i Varvara Petrovna çok nadir görebilmektedir Bu arada Stepan Trofimoviç'in oğlu Pyotr Stepanoviç'le arkadaşlık kurmuştur Şatov'un çalışmak için gittiği Amerika'dan dönmesi için ona yardım eden de Stavrogin'dir Bu gençlerin birbirleri ile ilişkileri nihilist örgütlere dayanmaktadır

Stavrogin, kente Petersburg'dan ilk gelişinde anlaşılmaz bir tutum takınır Katıldığı toplantılarda saygın büyüklere hararet sayılabilecek davranışlarda bulunur Herkes tarafından deli olarak görülmekteyken ortadan kaybolur Bu arada İsviçre'de yaşarken Liza ile kimsenin çözemediği bir ilişki yaşamıştır

Kentin en dedikoducu sakinlerinden Liputin Stepan Trofimoviç'in evine gelir Yanında Kirilov'da vardır Kirilov felsefesinden kısaca bahseder:

Açıklamada Tanrı'nın varlığı yokluğu konusundaki tartışma farklı bir boyut alır Kirilov İsa'nın varlığını reddetmez Ancak ona göre acı ve korkuyu yenebilen insan ancak insanlığın zaaflarının dışına çıkabilir Bu insan duygusal ve fiziksel olarak değişir ve tanrı olur İnsanoğlunun geçirdiği evreler ve çağlar o zaman tanrı olan insana göre ,insan-tanrı'ya, göre şekillendirilecektir Tarih, gorillerden insan-tanrı'ya kadar olan çağ ve sonrası olarak ikiye bölünecektir Tanrı ancak bu sayede varolabilir Bu korkuyu yenebilmenin ve korkusuz olabilmenin tek yolu ise intihar etmektir Kirilov'a göre o güne kadar intihar edenlerin hepsi umutsuzluktan veya yaşamın birtakım zorbalıklarından kurtulmak için intihar etmiştir Korkusunu yenerek intihar eden tek kişi Kirilov olacaktır Bu sayede tanrılığa ulaşacaktır

Liza Stavrogin'in ortadan kayboluşundan sonra kente gelir Şatov'u bulup Mariya Lebyadkin ile ilgili bilgi almak ister Mariya Lebyadkin ise bir kilisedeki bir ayin sırasında Varvara Petrovna'yı bulmuş, yardımsever Stavrogina tarafından Stavroginler'in konağına getirilmiştir Anlatıcı (Stepan Trofimoviç'in dostu) ve Stepan Trofimoviç de konağa çağrılmıştır Zira Stepan Trofimoviç Varvara Petrovna'nın teklifi ile Darya Pavlovna ile evlendirilmek istenmektedir (Stepan Trofimoviç bunu Darya ile Nikolay'ın İsviçre'de yaşadıklarının günahının kendisine yüklenişi olarak algılar) Liza ve Mavkiriy Drozov da konakta Stepan Trofimoviç ile birlikte Mariya Lebyadkin'in Stavroginler'le ilişkisini çözmeye çalışmaktadırlar Tam bu sırada, Stavrogin yanında Pyotr Stepanoviç ile çıkagelir Herkes Mariya Lebyadkina ile ilgili bilgi isterken Stavrogin, Lebyadkina'yı alıp götürür Pyotr Stepanoviç bir açıklama yapar Açıklamaya göre, Stavrogin Petersburg'da tanıştığı Lebyadkina'yı korumaya almıştır Aralarında bir evlilik olmamıştır Ancak Ağabey Lebyadkin, yıllardır bu dostça ilişkiden yararlanıp para koparmaktadır Asıl gerçek ise bu konuşmadan sonra ortaya çıkar Stavrogin Petersburg'da Lebyadkina ile evlenmiştir

Pyotr Stepanoviç Avrupa'daki örgüt yönetiminden emirler aldığını söyleyerek kentte bir beşli grup kurmuştur Grubun üyeleri kendilerini gizlillik içinde yürütülen hücre sisteminin yüzlerce parçasından biri sanarken, aslında Pyotr Stepanoviç'in ütopik düşüncesinin uygulayıcılarının tamamını oluşturmaktadırlar Pyotr Stepanoviç'in fikri geniş çaplı bir ihtilalle Rusya'daki yönetimi ele geçirmek, bunu yaparken de yokedecekleri tanrının yerine bir başka ikonu ,tam bir erkek güzeli olan Stravrogin'i getirmektir Kentte yapacakları ise bu geniş çaplı ihtilalin yalnızca bir provasıdır
Pyotr Stepanoviç bundan sonra hızla çalışmalarına devam eder Valinin Karısı Yulina Mihailovna ile samimiyet kurup işi vali konağında kalmaya kadar götürür Vali von Lembke ise bu nihilistin karısını kontrol altına almasına tahammül edememekte ancak çekingen karakteri ile suskun kalmaktadır Pyotr bir süre sonra Yulina Mihailovna'nın aklına bir şenlik fikri sokar Biletler satışa sunulur Salon seçilir ve tüm kentin genç kızlarının ilgisini çeken bir eğlence tertip edilir

Lebyadkin kızkardeşini de alıp kentin dışında bir eve taşınır Pyotr Stepanoviç'in amacı ağabey-kardeşi azılı suçlu Fedka'ya öldürterek Stavrogin'i Liza ile evlenmesi için serbest bırakmaktır Bu plan şenlik sırasında uygulanır Tüm kent göz alıcı süslemeleri, içecekleri, yiyecekleri ile göz kamaştıran eğlence salonuna dolmuştur Bu arada Pyotr Stepanoviç ortadan kaybolmuştur Kentte bir anda birkaç koldan çıkarılan yangınlar başlar Birçok ev kül olur ve yanan evlerden birinde Lebyadkin ile kız kardeşinin cesedi bulunur

İyice kaosun hakim olduğu kentte Pyotr Stepanoviç'in planı başarı ile devam etmektedir Oluşturduğu beşlisinin dördünü organize ederek, beşinciyi yani kendilerini ele vermek üzere olan hain Şatov'u öldürmek ve suçu yazdıracağı bir itiraf mektubu ile zaten intihar edecek olan Kirilov'un üstüne yıkmaktır planının son aşaması Kirilov'la görüşür Ertesi günü intihar etmesini bildirir Bu arada Fedka ile aralarında bir diyalog geçer Fedka ile beraber yaptığı ve Fedka'nın üzerine yıktığı kilise soygunu tartışma konularıdır Tartışmanın sonunda planının uygulanmasına köstek olan Fedka da sözde ihtilalin uygulanışına kurban gider Fedka'nın ölümü de Şatov cinayeti gibi ertesi gün intihar edecek olan Kirilov'un üzerine yıkılacaktır

Ertesi günü Şatov'u ilgilendiren beklenmedik bir olay olur Kendisini uykudan uyandıran bağırış çağırışın üç yıldır görmediği karısına ait olduğunu görür Şatova'yı içeri alır Hasta olduğunu fark eder Kirilov'dan yiyecek ve buz gibi odada oturan Şatova'nın ısınması için çay ister Ricası iyi yürekli dostu tarafından gecenin bu saatinde bile geri çevrilmez Bir süre sonra gece karanlığında dakikalardır fark edemediği karısının hamileliğini fark eder ve gelip giden doğum sancıları karşısında ne yapacağını şaşırır Silahını satarak bir ebe çağırır Doğan çocuk Stravrogin'dendir Şatov her şeye rağmen hala sevdiği karısı gibi kendisinden olmayan bebeği de benimser Karı koca birbirlerine söz verip ayrılmamaya karar verirler Artık bebeği beraber büyüteceklerdir

Doğumun ve karısına duyduğu sevginin etkisi ile tanrıya bağlanan Şatov beşlilerden biri tarafından çağırılır Devrim için kullanılan baskı makinesi alınacaktır Şatov makinenin gömülü olduğu yere geldiğinde Pyotr Stepanoviç ve grubun diğer üyeleri üzerine atılırlar Şatov tam her şeyin kendisi için rayına oturduğu sırada öldürülüp bir havuza atılır Artık beşlileri ele verecek olan hain öldürülmüştür Pyotr Stepanoniç son aşamanın da uygulanması için Kirilov'un evine gider Uzun uğraşlar sonucu itiraf mektubunu yazdırır Fakat Kirilov insan-tanrı olma yolunda intihar etmekte şimdi kararsızdır Kararını değiştirmek ister Yenmeye çalıştığı korku onu sarmış ve planından vazgeçmenin eşiğine getirmiştir Sinirlenen Pyotr ile aralarındaki boğuşma sırasında Pyotr hafif bir sıyrık alır Kirilov bu arada odasına kapanmış ve silahını başına dayayıp tetiği çekmiştir
Pyotr Stepanoviç kenti terk eder Planı başarıya ulaşmamıştır Asla ayrılmayacaklarını sandığı beşlinin kalan üyeleri suçlarını itiraf ederler Liza Mariya Lebyadkinler'in öldürüldükleri yeri görmek isterken, cinayetin kendisi yüzünden işlendiğini sanan halkın hışmına uğrar Başına aldığı darbeler sonu ölür Şatova kucağında bebeği kocasını ararken hastalanıp ölür Bebek ise annesinden de önce soğuk alıp hayatını kaybetmiştir Bu arada tüm bu olaylarla kent çalkalanırken Stavrogin Petersburg'a gider

Tüm bu haberler daha Stavroginlerin evine ulaşmamışken, Darya hakkında düşündükleri yüzünden Varvara Petrovna ile ilişkisi kopan Stepan Trofimoviç yollara düşer Amacı bir tüccarın çocuklarına öğretmenlik yapmak veya ilerleyen yaşında bir duvar dibinde kendisine yaraşır soylu bir ölüm tatmaktır Bu düşünceler arasında köylü bir çifte rastlar Çift kendisini rastgele istekleri doğruldutusunda bir kasabaya getirir Stepan Trofimoviç, kasabada bir zamanlar yaşadığı kentte de gördüğü incil satan bir kadınla karşılaşır Kadınla beraber bir başka kasabada konaklarlar Stepan Trofimoviç burada kendidini günden güne tüketen bir hastalıkla boğuşmaya başlar Bu arada bir inanç arayışına girmiştir İncil satıcısı kadına derin bir sevgi beslemeye başlamıştır Birkaç gün sonra kasabaya gelen Varvara Petrovna kendisini derin bir sevgi ve ilahi bir bağlılığa dönüşen inancı ile bulur Stepan Trofimoviç tutulduğu hastalığa dayanamaz ve beslediği imanla ve başında dua okumak için bekleyen bir papazla can verir

Stepan Trofimoviç defnedildikten sonra Stavrogin'in kente döndüğü haberi gelir Odasına gelenler tavana bağlanmış bir halatla intihar ettiğini görürler

Piskopos Tihon'la Stavrogin Aslında romanın olay örgüsüne göre önceki bölümlerin arasına koyulması gereken bölüm, Stavrogin'in Petersburg'da yaptığı ahlaksızlıkları yansıttığı için sansüre uğramıştır Dostoyevski de bu sansüre başkaldırmamış ve bölümü romandan çıkarmıştır Bölümün gerçek yerinin neresi olduğu tartışılmaktadır

Stavrogin katedrale kabul edilir Ünlü Tihon'un odasına çıkarılır Tihon'a elindeki birkaç kağıdı verir Kağıtlarda Stavrogin'in itirafları yazılır Tihon dakikalarca kâğıtlarla ilgilenir: Stavrogin Petarsburg'da kaldığı evde evin kapıcılarının yoksul küçük kızları ile bir ilişki yaşamıştır Küçük kız bu olayın ardından intihar etmiştir Ardından Stavrogin sefil bir yaşamı seçer ve Lebyadkina ile bu sefil hayat için evlenir Petersburg'un en berbat batakhanelerine girer Kendisine işkence eder Yazdıklarında her ne kadar küçük kızın intiharından etkilenmediğini kanıtlamaya çalışsa da piskopos Stavrogin'in aslında çektiği bu dayanılmaz vicdan azabını dindirmek için sefil bir hayat seçtiğini ortaya çıkarır Bu vicdan azabının onun iyi yürekli biri olduğu sonucunu çıkararak imana teşvik eder Stavrogin başta etkilenmişse de sonra tekrar kafasının dikine giderek kapıyı çarpıp çıkar


Romanın Ölümsüzlüğü

Dostoyevski, Karamazov Kardeşler ve Suç ve Ceza ile birlikte en büyük yapıtlarından birini teşkil eden Ecinniler'de 19 yüzyıl Rusya'sının girdiği düşünsel ve dini açıdan sıkıntılı dönemleri okura sunmayı amaçlamış, 21 yüzyılda da geçerliğini ve güncelliğini kaybetmeyen bir eser ortaya çıkarmıştır Yüzlerce yıl sonrasında bile dinmeyen liberal, muhafazakar, ateist çatışmalarının en şiddetli döneminde ortaya konulan yapıt ölümsüz konusu ve her çağda ortaya çıkabilecek tipik karakterleri sayesinde 21 yüzyıla dahi seslenmeyi başarmıştır


Yazınsal Anlamda Ecinniler

Romanın karakteristik özelliklerinden biri olan ilahi bakış açısına sahip ama aynı zamanda olayın içinde olan anlatıcı Dostoyevski'nin diğer birkaç romanında da kullanılmıştır Kullanıldığı dönemde ilklerden olan bu yöntem daha sonra modernizmle beraber kullanılmaya başlayacaktır

Romanın yazınsal anlamda olduğu gibi duygusal anlamda değerlendirilebilecek bir diğer tarafı da realizm'in vazgeçilmezlerinden olan doğrudan anlatımı benimserken bazı süslü cümleleri aralarda vererek okuru sanatsal açıdan doyurma geleneğinin aksine - zaman zaman kimi romanlarında ağır bir dil kullansa da - Dostoyevski sade ve süslü söyleyişten uzak bir anlatımı tercih etmiştir Bu yönden eleştirilebilir olsa da , Ecinniler'in asıl özelliği kahramanın duygularının okura olduğu gibi ulaştırılabilmiş olmasıdır Ruh tahlilleri ile sağlanan bu nitelik sayesinde okur kahramanın duyduğu her ürpertiyi, korkuyu, sevinci sanki kendisi birebir yaşıyormuş gibi hisseder

Dostoyevski'nin ilahi sesi sayesinde duyulan ürperti güçlenir ve okur istese de kendisini olaydan soyutlayamaz duruma gelir Okur Şatov'un, karısını görünce yaşadığı sevinci, Şatov'un ölümüyle Şatova'nın yaşadığı düş kırıklığını, Kirilov'un intihar etmeden önce kapıldığı korkuyu olay kendisiyle ilgiliymiş gibi hisseder Bu yönden Ecinniler'de duygu yoğunluğu birinci sırada gelir


Siyasi Yönü

Ecinniler çağının siyasi olaylarına duyarsız kalamayan bir yazarın ürünüdür Avrupa'ya açılmacı bir politika tutmuş olan nihilistlere duyduğu öfkeyi muhafazakar düşünceleri ile donattığı romanında gözler önüne serer Liberal ve ateist olan bu hücre tipi örgütlerin karşısına, Avrupai düşüncelerin ülkeye hızla yayılışını protesto eden, gelişmeye ancak Ortodoks kilisesi ile barışık ve benliğini kaybetmemiş bir Rus ulusu ile gidileceğini savunan bir düşünce sistemi ile çıkmıştır

Ecinniler, birkaç yönü ile Turgenyev'in Babalar ve Oğullar'ı için bir karşı savdır (Eserdeki Karmazinov Turgenyev'i temsil eder) Bir toprak ağası olan Turgenyev'in Avrupa'ya açılmacı, ateist ve bir taraftan da halkı hor gören düşüncelerine Dostoyevski şiddetle karşı çıkar Panslavizmden de etkilenen Dostoyevski'ye göre her ulus kendi öz benliği ile yaşar ve zaten var olan tanrısını kendi geleneklerinden esintilerle donatır Bir süre sonra bu tanrı ulusun bir parçası haline gelir Bu ulusal benlikte halkın da katkısı tartışılamaz

Ecinniler birçok eleştirmene ve edebiyat adamına göre dünyanın gelmiş geçmiş en iyi siyasi romanlarından biridir Orhan Pamuk'a göre ise:


“ Cinler dünyanın en iyi yedi sekiz romanından biri hiç kuşkusuz en iyi siyasi romanıdır ”


Uyarlamalar

Roman Albert Camus tarafından tiyatroya da adapte edilmiştir