Klasikler..

Frankenstein ya da Modern Prometheus

Mary Shelley

19 yüzyılın hemen başında yazılmış olan ve gotik roman geleneği içinde kendine özgü yerini yaklaşık iki yüzyıldır koruyan Frankenstein ya da Modern Prometheus romanının doktoru Frankenstein, Zeus’tan yalnızca ateşi çalmakla kalmayıp, kilden yaptığı insana ateşin bir parçasıyla can veren mitolojideki “adaşı gibi”, ölüye “Tanrı’nın yıldırımı”nı kullanarak hayat verir Günümüzün gen teknolojisi ve klonlama tartışmaları kapsamında, romanın “felsefi” boyutu Shelley’nin klasik metnine ayrı bir derinlik kazandırıyor

Frankenstein ya da Modern Prometheus: Ancak Tanrı yaratabilir

Mary Shelley

(1797-1851) Ünlü İngiliz romantik dönemi şairi Percy Bysshe Shelley´nin ikinci eşiydi Kocasının ölümünden sonra onun şiirlerini önemli açıklamalarla destekleyerek yayımladı Gençliğinin deneyimlerini anlatan Son Adam ve Perkin Warbeck´in Kaderi en iyi romanları sayılmaktadır Valperga ya da Lucca Prensi Castruccio´nun Yaşamı, Altı Haftalık Bir Gezinin Tarihi, Almanya ve İtalya´da Geziler öteki eserlerindendir

Genç Werther’in Acıları

Goethe

“Genç Werther’in Acıları” yayınlandığı yıllarda bir intihar salgınına yol açınca, Goethe’nin yaşadığı yıllar içinde en çok baskı yapan ve başta Fransızca olmak üzere sırasıyla İngilizce ve İtalyanca’ya çevrilen bu kitabı farklı tepkilerle karşılanmıştır Werther’in duygusal, içine kapanık, dış dünyadan yalıtılmış kişiliğinin sonucu olarak anlaşılan intihar ‘çözümü’ne karşı, sonu farklı biten “Werther”ler bile yazılmıştır “Mektup-roman” türündeki bu metin, kurmaca Werther figürünün genç Goethe ile özdeşleştirilmesi ölçüsünde bizi bir yazarın özgeçmişinin kurmaca metne yansıma ilişkisi üzerinde de düşündürmektedir

Genç Werther’in Acıları: Aşkı sonsuzlaştırmak…

Goethe

(1749-1832) Bir hukukçu olan babasından akılcılığı, annesinden ise duygusallığını ve hayal gücünü almıştı Goethe her şeyin hafife alındığı rokoko tarzından pietizme, halkçılıktan klasikçiliğe, çeşitli evrelerden geçerken çok sayıda eser verdi Eserlerinden bazıları: Berlichingenli Götz, Wilhelm Meisters´in Öğrenme Yılları, Batı-Doğu Divanı, Egmont

Goriot Baba

Balzac

Fransız gerçekçiliğinin büyük ustası Balzac, Fransız Devrimi’nin yarattığı büyük altüst oluşun yazarıdır Burjuva sınıfının sermaye biriktirme süreçlerinde yıktığı değerlerin yarattığı boşlukta hemen bütün toplumsal katmanların “dramını” anlatır Goriot Baba, mülk ve para edinme süreçleri içinde yalnızlığa giden yolun taşlarını döşer Kızları ve onların kocaları arasında sıkışıp kalmış “Kral Lear”dir o; büyük bir melodramın da baş aktörü

Goriot Baba: Yalnızlığın girdabına sürükleniş

Balzac

(1799-1850) Köylü kökenli bir ailedendir Edebiyatın çeşitli türlerini deneyip romanda karar kıldı Fransız Devrimi´nin yol açtığı altüst oluşlar karşısında burjuvaziye ve kapitalizme karşı çıktı Sermaye birikiminin acımasız yıkımları kendi hayatını da etkiledi Fransız gerçekçiliğinin önde gelen yazarı olarak romana da önemli yenilikler getirdi Eserlerinden bazıları: Cromwell (1819), Evliliğin Fizyolojisi (1799), Özel Yaşamdan Sahneler (1829-30), Bette Abla (1843), Köylüler (1845)

Gülistân

Şirazlı Sa’dî

Eski zamanlarda şairler için sevgili, al al yanaklarıyla, goncamsı ağzıyla ve bahar geldiğinde tomurcuklanan çiçekleriyle bir Gülistân yani bir çiçek bahçesi anlamına gelirdi Gülleriyle meşhur Şiraz’da doğan ve dünya edebiyatının en zarif ve en güçlü ozanlarından olan Sa’dî, Osmanlı şairleri için de çağlar boyu esin kaynağı olmuştur Kısa hikâyeciklerden oluşan bu eseri okurken kendinizi usta bir bahçıvan eli değmiş harikulade çiçek tarhları arasında neşeli bir şarkı mırıldanırken bulacaksınız Bir dostunuz sizi ansızın çiçek kokularıyla dopdolu bir bahçeye küçük bir gezinti yapmaya çağırsa bu nazik daveti reddeder miydiniz? İşte Gülistân, Sa’dî’nin bin yıldır solmayan güllerle bezenmiş bahçesine bir davet mektubudur

Gülistân: "Gülistân’ı tarife ne hacet, ne kitaptır biliriz"

Şirazlı Sa’dî

(1212?-1291) "Sa’dî" mahlasıyla ünlenen İranlı şairin asıl adı Müşerrefüddin Muslih bin Abdullah’tır Dönemin aydın ailelerinden birinin çocuğu olan Sa’dî bugünkü İran’ın Şiraz şehrinde dünyaya gelmiştir On üçüncü yüzyılda Sa’dî’nin yaşadığı coğrafya tam bir kargaşa içindeydi Buna rağmen ciddi bir eğitim alan Sa’dî, ömrünün büyük kısmını bir seyyah olarak geçirmiştir Gülistân, başta Latince olmak üzere birçok Batı diline çevrilmiş ve Osmanlı eğitim kurumlarında yüzyıllarca ders kitabı olarak okutulmuştur

Güneş Ülkesi

Tommaso Campanella

Güneş Ülkesi (ya da Güneş Devleti, Güneş Kenti) Thomas More’un Ütopya’sı ve Bacon’ın Yeni Atlantis’i ile birlikte Yeni Çağ’ın daha iyi bir toplum düzeni tasarımlarının ayrılmaz parçasını oluşturur Platon’un aristokrasi yönetimine dayalı devlet tasarımından farklı olarak papazların egemenliğini savunup bu yönetimin yapısını tasarlayan Campanella’nın “Güneş Devleti”nde, düşünürün her türlü eşitsizliğin kaynağı olarak gördüğü kişisel mülkiyet bulunmaz Özel mülkiyet tanımını aile ve eş kavramına genişleten Campanella, ayrıca astrolojinin toplumların hayatı ile bağlantısını ciddi ciddi ilahiyatın çerçevesi içinde değerlendirirken de, Yeni Çağ’ın girişinde “bilimselleşmenin” sancılarını dolaylı da olsa
yansıtan anıt bir belge sunmaktadır

Güneş Ülkesi: Erdemli, eşitlikçi bir toplum projesi

Tommaso Campanella

(1568-1639) Şair, yazar ve Platoncu İtalyan düşünürüdür Aristotelesciliğine karşı Skolastik düşünceyi benimsedi Felsefede deneyimi savundu Hıristiyanlığa aykırı heretik akımların savunucusu olarak suçlandı 1590´a doğru toplumda reformun önemini vurguladı; Calabria´da İspanyol egemenliğine karşı ayaklanmayı yönettiği suçlamasıyla 27 yıl hapis yattı Eserlerinden bazıları: Duyularla Açıklanan Felsefe (1591), Hıristiyan Monarşisi Üzerine (1593), Luthercilere, Kalvincilere ve Öteki Heretiklere Karşı Söyleşi (1595), İlahiyat (1613-14), Galilei´nin Savunması (1616), Metafizik (1638)

Hikâyeler
O Henry
O Henry öyküleri hayatın içinden anekdotlar gibidir Seçtiği hayat dilimleri yüzyılın hemen başında New York’ta yaşayan orta sınıfın insan ilişkileridir Öykülerinde tesadüfler hayatın ayrılmaz parçasıdır Bizi tıpkı olay kişileri gibi her yolun sonunda bir sürpriz bekler

Hikâyeler: Rastlantının sürprizlerle dansı

O Henry

(1862-1910) Gerçek adı William Sydney Porter Zorlu bir çocukluk dönemi geçirdi Eczacı çıraklığından veznedarlığa, birçok iş denedi Dayanağı bulunmayan bir sahtekârlık suçlamasıyla 3 yıl hapis yattı Öykü kitaplarından bazıları: 4 Milyon, Batı´nın Yüreği, Kentin Sesi, Kader Yolları, İki Kadın, Altılar ve Yediler, Rolling Stones

Hz Muhammed ve Arap-İslam Kültürü Dönemi
August Bebel
Arap-İslâm kültürünü, uygarlaşma sürecinin özellikle Batı dünyası için önemli bir halkası, ilkçağ kültür ve uygarlığı ile Rönesans Avrupası arasında bir köprü olarak değerlendiren Bebel, 19 yüzyıl Avrupası’nın hak-adalet-eşitlik anlayışının 13 yüzyıl Arap-İslâm düzeyinin gerisinde kalışına dikkati çekiyor Doğu-Batı, İslâm-Hıristiyan karşıtlığının, körüklenen yapay gerginlik ve ikilemlerin sık sık öne çıkarıldığı günümüzde, sadece İslamiyete değil bütün büyük, tarihsel dinlere “bilimsel” bir yöntemle, nesnel, önyargısız bakmanın zorunluğuna alçakgönüllü ama yetkin bir örnek olan bu klasik metin, her yönüyle güncelliğini koruyor

Hz Muhammed ve Arap-İslam Kültürü Dönemi
İlkçağ kültür ve uygarlığının sentezi olarak İslâmiyet…

August Bebel

Alman sosyal demokrat hareketinin en ünlü simalarından biri olan A Bebel, önce Sosyal Demokrat Parti´yi kurmuş; savaş bütçesine oy vermeyi reddettiği için K Liebknecht ile birlikte vatana ihanet suçuyla hapis ve sürgün cezasına çarptırılmış, 1875´te Sosyal Demokrat İşçi Partisi´nin kuruluşuna katılmıştır Bebel ortodoks marksistler ile revizyonistler arasında bir ortayol seçmiştir Hz Muhammed ve Arap-İslam Kültürü Dönemi çalışması, Kadın ve Sosyalizm başlıklı çalışmasıyla aynı yıl yayınlanmıştır (1883) Bebel´in 1910-1914 yılları arasında kaleme aldığı Hayatımdan, onun otobiyografisidir

İki Şehrin Hikayesi
Charles Dickens
Dickens, bu eserle Fransız Devrimi’nden yaklaşık yetmiş beş yıl sonra, daha önce bir kez denediği “tarihsel romana” dönüş yapar İngiltere adasının karşısındaki Fransa’da, 19 yüzyılın hemen öncesinde cehennem bir süreliğine yeryüzünde kurulmuş gibidir Dickens’a göre devrimi Fransa’ya davet edenler, özellikle imtiyazlarını bencilce değerlendiren, üretimden kopuk, suça batmış, insafsız, asalak Fransız aristokratlarıdır Tarihe ve devrime bu bakışıyla, İngiltere’deki aristokratların ve muhafazakâr sınıfların büyük tepkisini çeken Dickens, romanın sadece eylemsel çatısını değil, mekânsal dağılımını da zıtlıklar üzerine kuruyor Ancak roman, iki şehrin hikâyesini, Londra ve Paris’i canlı bir organizma olarak anlatmak ve Devrim’in büyük simalarını sunmak yerine aristokrasiden, orta sınıflardan ve halktan temsili tipleri bir aşk öyküsü ekseninde topluyor

İki Şehrin Hikâyesi: Tarihle dehşetin buluştuğu an

Charles Dickens

(1812-1870) Victoria döneminin en büyük yazarı kabul edilen İngiliz romancı Ailesinin 1824’te geçirdiği mali çöküntü, yazarın sanatının ve kişiliğinin şekillenmesinde önemli rol oynadı Bu dönemde, işçi sınıfının hayatını yakından tanıma fırsatı buldu Sanayi devrimi sırasında geniş kitlelerin çektiği acıları ve yoksulluğu gerçekçi bir dille anlattığı romanlarında, yozlaşan toplumsal kurumları eleştirdi ve 19 yüzyıl İngiliz romanının unutulmaz tiplerini yarattı Dickens, roman yazarlığının yanı sıra gazetecilik de yaptı, politika ve tiyatroyla ilgilendi Önemli eserlerinden bazıları, Oliver Twist, Antikacı Dükkânı, Noel kitaplarının ilki olan Bir Noel Şarkısı, David Copperfield ve İki Şehrin Hikâyesi’dir

İlk Aşk
Ivan Turgenyev
Turgenyev bu uzun öyküde, görünüşte bir "aşk üçgeni" çıkartıyor karşımıza Ama aslında bir "aşk-çokgeni" bu; çökmeye yüz tutmuş taşradaki aristokrat bir ailenin genç kızı çevresinde "defile yapan" lüzumsuz entelektüeller, ömrünü doldurmuş, varlık nedenini yitirmiş, cesaretsiz, irade yoksunu bir sosyal katmanın "temsilini" sunuyorlar Kendinden epey büyük, çok canlı, hareketli ve çekici bu kıza âşık olan kitabın küçük kahramanı, delicesine âşık olduğu kızla babasının ilişkisini öğrendikten sonra olaylar genç kız, baba ve oğul arasında gelişir Artık genç âşık, sadece masallarda kalmış bir masumiyetin, çoktan yitirilmiş bir saflığın ve temizliğin simgesidir

İlk Aşk: Kirlenen hayaller

Ivan Turgenyev

(1818-1883) Rus romancı, şair ve oyun yazarı Berlin’de aldığı eğitimin de etkisiyle, Rusya’nın kurtuluşunun Batılılaşmaktan geçtiğini savundu Avcının Notları’nda yer alan öyküleri basıldıktan hemen sonra tutuklanarak, hapis cezası aldı 1909’da, ünlü yönetmen Stanislavski tarafından sahnelenen Köyde Bir Ay adlı oyunu, Rus tiyatrosunun başyapıtlarından biri oldu Tolstoy ve Dostoyevski ile aralarındaki kavgalar ve Rusya’daki edebiyat çevresine yabancılaşması sonucu bir süre Almanya’da, ardından Zola ve Flaubert gibi ünlü yazarlarla görüştüğü Paris’te yaşadı Turgenyev’in önemli eserleri arasında, Babalar ve Oğullar, Duman, Bahar Seli, Rudin ve Bir Asilzade Yuvası yer alır

İmkânsız Öyküler
Ambrose Bierce
Döneminin en çekinilen eleştirmeni, ünlü köşe ve önemli öykü yazarlarından biri olan Ambrose Bierce, hicvi ve sivri dilliliğiyle Melville ve Ernest Hemingway’le süregelen Amerikan geleneğinin bir parçasıdır İmkânsız Öyküler (Can Such Things Be?) ise, Edgar Allen Poe ile birlikte Amerikan gotik edebiyatının kurucularından sayılan yazarın, daha sonraları HP Lovecraft gibi yazarlara esin kaynağı olan korku öykülerini derlediği kitaplarından biridir Gotik edebiyat türüne psikolojik bir boyut verenlerin başında gelen Bierce, bu edebiyat türünü dönemin Amerikan kültürüyle harmanlayarak da bir ilke imza atmıştır

İmkânsız Öyküler: Korkunun psikolojisi

Ambrose Bierce

(1842-1914) Amerikan gotik edebiyatına psikolojik bir boyut getirdi Amerikan İçsavaşı diye bilinen Kuzey-Güney savaşı, Bierce edebiyatının vazgeçilmez kaynaklarındandır Zor beğenen, gerçekçilikten nefret eden Bierce, bir edebiyat eleştirmeni olarak ödünsüz ve bağışlamaz kişiliğiyle de tanındı; en önemli eserleri: Şeytanın Lügatı, Hayaletli Vadi, İblisin Zevki, Kaliforniya Altın Külçeleri ve Tozu, Boş Bir Kafatasından Örümcek Ağları, Hayatın Ortasında

İnsan Ne İle Yaşar
Tolstoy
Tolstoy İvan İlyiç’in Ölümü, Kreutzer Sonat, Şeytan gibi eserlerinde olduğu gibi, bu uzun öyküsünde de hayata direnmenin manevi kaynağını arıyor Feodal ilişkilerin gitgide çözüldüğü, tüm toplumsal katmanların bir altüst oluş yaşadığı Çarlık Rusyası’nda, yoksulluk ve baskı altında ezilen insanın, Tanrı’nın verdiği “sevgi” için yaşaması gerektiğini hatırlatan Tolstoy, kutsal kitaplarda sıkça rastlanan “kıssadan hisse” öykü biçimine başvuruyor Tanrı’nın ölüm meleği Mihail’in yoksul insanlar arasına karıştığı bu öykü, sevimli ve fantastik olduğu kadar, hayatı olduğu gibi anlatmasıyla “gerçekçi” de

Küçük insanın büyük yüreği

Tolstoy

Toprak sahibi aristokrat bir ailenin oğludur Bütün yaşamını kendi çiftliğinde geçirdi İnsanlık tarihini hükümetlerin ahlakî çöküşü ile bireylerin buna direnişlerinin tarihi olarak anlayan Tolstoy, sosyal düzenin, ahlaki gelişmeyle düzeleceğine inanır Eserlerinden bazıları: Savaş ve Barış, Anna Karenina, Diriliş, Nerede Sevgi Orada Tanrı, Katya, Efendi ile Uşak, Karanlığın Kudreti´dir