Klasikler..

Demiryolu Serserileri

Jack London

London, Demiryolu Serserileri’nde serseriliği, başıboşluğu
ve suça yatkınlığı 19 yüzyılın son çeyreğinde Amerika’da
yaşanan ekonomik bunalımın fonunda, Amerikan yaşama tarzının
ince, çarpıcı bir eleştirisine dönüştürüyor Bu otobiyografik metin,
iş bulma ya da seslerini duyurma kaygısıyla dönemin en modern
ulaşım aracı olan trenleri kullanarak umuda yolculuk yapan insanları
ironik bir üslupla anlatırken, okuru da adeta gerçekliğin
katlanılmazlığından koruyor

Demiryolu Serserileri: Trenlerin gittiği yere kadar…

Deniz Kurdu

Jack London

Jack London’ın roman kişileri, insan ile doğa arasında
bir zamanlarki birlikteliği arar, onun izlerini bulur, içlerindeki
doğaya çarpar, onu yüzeye çıkartabildikleri ölçüde vahşileşir,
insanlıklarından uzaklaşırlar Bir yanda doğal yanları, vahşilik
çağırır onları, bir yanda da insan yanları Bu kez doğa denizdir; insan
yanını çoktan yok edip doğanın (denizin) bir parçasına dönmüş olduğunu
sanan kişi de kaptan Larsen London bize; –Beyaz Balina’nın kaptan
Ahab’ı gibi denizin beyaz ‘ruhuyla’ birlikte sulara karışmayacaksak–
doğayla birlikte olmanın insan yanımızı yok etme şartına dayanmaması
gerektiğini hatırlatıyor

Deniz Kurdu: Doğaya insan kalarak direnmek

Devlet

Platon

Devlet, Diyaloglar’a bölüştürülmüş Platon felsefesinin bu Diyaloglar’ı
birbirine bağlayan orta ve ana halkasıdır; bu özelliğiyle en başta Platon
felsefesini anlama çabasında bir kilit metin özelliği taşır Aynı metin, İÖ
4 yüzyılın başında gerileme dönemine girmiş olan Atina devletinin politik, sosyal, kültürel ihtiyaçlarına cevap ve çözüm arayan bir metin olarak yüzünü tamamen pratiğe dönmüştür Pratik ile felsefi teorinin bu birlikteliği, adaletin ne olduğu, devletin doğuşu, en iyi devlet, en iyi insan, en büyük ‘iyi’, devletin bekçileri, yöneticileri, filozof kral, bilgi biçimleri, İdealar öğretisi, karakter tipi ile devlet biçimleri ilişkisi vb üzerinden cennet ile cehennem tasvirlerine ayrılmış bir mitosa kadar götürür bizi İdeal devlet, içinde, toplumun ahlaki birlikteliğinin kurulduğu, felsefe ile politikanın, teori ile pratik hayatın bütünleştiği, ideal bir cemaatin düşünülebilecek en üst biçimidir

Devlet: Hiçbir yerde gerçekleşmeyen Platon’un "ideal devleti"

Platon

(İÖ 427-348/347) Soylu bir ailenin oğluydu Sokrates’in ölümüne kadar onun derslerini izledi Ardından Mısır ve Güney İtalya’yı da kapsayan uzun bir yolculuğa çıktı İÖ 387’de Atina’ya dönerek Akademia adlı okulu kurdu Kendisinin olduğu kabul edilen 28 diyalogda, hocası Sokrates’in konuşmalarını bir araya getirir Bunların en önemlilerinden bazıları şunlardır: Phaidon, Gorgias, Menon, Politikos

Dinamit

BTraven

B Traven, Birinci Dünya Savaşı’nın hemen ardından Almanya’da vatan haini suçlamasıyla tutuklanıp ölüme mahkûm edilmek üzereyken son anda kaçıp kurtulur Bundan sonra İngiltere üzerinden Meksika’ya giden ve adını gizli tutarak yıllarca yerli halkın yaşantısını yansıtan öykü ve romanlar yazan Traven’in oradaki ilk yıllarında kaleme aldığı öyküler Almanya’da dergi ve gazetelerde yayımlandıktan sonra kitap haline gelmiştir Ölüm Gemisi adlı ünlü romanından önce kaleme alınan bu metinlerin hepsi Meksika’da geçiyor ve dönemin gerçekçi bir panoramasını sunuyor Geleneğe bağlı, cehalet ve çaresizlik içinde kıvranan bir halkın kara mizah öyküleri, yazarın romantik halk yakınlığıyla birleş bir solukta okunacak hayat mozaikleri çıkıyor

Dinamit: Uygarlığın cangılda patlaması

BTraven

(1890?-1969) Kimliğini saklayan, yaşamına dair bilgi vermeyen Traven, kitaplarında genellikle Meksika’yı anlattı I Dünya Savaşı’nın son zamanlarında, cumhuriyet toplantılarına katıldı 1919’da tutuklandı; son anda ölümden kurtuldu 1925’te yerleştiği Meksika, yapıtlarının esin kaynağı oldu: Altına Hücum, Asılmışların Ayaklanması, Araba gibi romanlarında devrim öncesi Meksika’da yaşayan yoksul yerlilerin yaşamını anlatan Traven’in diğer önemli yapıtları Dinamit, Kanlı Oyun, Köprü, Hükümet, Gece Ziyaretçisi ve Pamuk İşçileri’dir

Dorian Gray’in Portresi

Oscar Wilde

İngiliz Estetikçi akımının en önemli temsilcisi olan Oscar Wilde,
kişiliğini romanın üç baş kişisine bölerek zaman-geçicilik ve sanatın
ölümsüzlüğü hususunda felsefi-estetik bir anıt sunuyor Wilde, 20 yüzyılın
hemen eşiğinde yayımlanan bu metnin yarattığı skandal atmosferinin
rüzgârıyla iki yıllık hapis cezasına çarptırıldı Mahkûm Oscar Wilde, Londra tren
istasyonunda, hükümlü giysileri içinde, kendisini cezasını çekeceği Reading’e
götürecek treni beklerken, yazarı tanıyanlar istasyonda onu parmaklarıyla
birbirine gösteriyorlardı Oscar Wilde’ın, Queensberry markisine açtığı davada
Dublin’deki okul yıllarından tanıdığı arkadaşı E Carson, davalı avukatı
olarak onu köşeye sıkıştıracak ve şöyle diyecekti: "Böyle bir öyküyü
onaylayan birinin, uygunsuz davranışlarından ötürü suçlu görülebileceğini
sanırım kabul edersiniz"

Dorian Gray’in Portresi: Ruhu yansıtan portre

Oscar Wilde

İrlandalı şair ve oyun yazarı Eleştirmenlik ve yayın yönetmenliği de yaptı
Ünlü yapıtlarının çoğunu yaşamının son on yılında yazdı 1892’de, Lady
Windermere’in Yelpazesi ile tiyatro alanındaki ilk başarısını yakaladı
Eşcinsellikle suçlandı; iki yıl hapis cezasına çarptırıldı Cezasını çektikten
sonra gittiği Fransa’da Reading Hapishanesi Baladı’nı yazdı Önemli
eserleri arasında Mutlu Prens, Narlı Ev, Dorian Gray’in Portresi,
İşte İnsan ve Ciddi Olmanın Önemi Üzerine yer alır

Dr Jekyll ve Mr Hyde

R L Stevenson

Sadece Hollywood’un değil, Avrupa sinemasının da vazgeçemediği bir kaynak olan Dr Jekyll ve Mr Hyde, yirmiden fazla filmin konusu olmuştur İnsanlığın felsefe, düşünce ve etik tarihi kadar eski olan iyi-kötü çatışması burada bir kez daha karşımıza çıkar Saygın doktor Jekyll, içtiği ilaç sonucu kötü ruhlu, ürkütücü Mr Hyde’a dönüşmektedir Çevresinde iyi, kibar ve kültürlü bir kişi olarak bilinen Dr Jekyll’ın ikinci kişiliği, toplumun iki yüzlü ahlakına da işaret eder Victoria çağı orta yaş erkeklerinin Edinburgh ve Londra dünyalarında dolaşan Stevenson, bize yüzeyi parlak bir dünyanın altında fokurdayan bataklığı da göstermek istemiştir

Dr Jekyll ve Mr Hyde: Ruhun parçalanmışlığı

R L Stevenson

(1850-1894) İskoç şair ve yazar Hukuk öğrenimi görmesine karşın mesleğini yapmadı Yazdığı deneme ve incelemeler çeşitli dergilerde yayımlandı; bu yazılar sayesinde adından yazar olarak söz ettirdi Fransa ve ABD seyahatlerinin ardından yazdığı eserler ün kazanmasını sağladı Yaşamının geri kalan yıllarını Güney denizlerinde dolaşarak geçiren Stevenson’ın önemli eserleri arasında, Define Adası, Ballantrae’ın Efendisi, Şeytanlı Şişe ve Kaçırılan Çocuk yer alır

Drakula

Bram Stoker

Avrupa’nın sınır bölgelerinden bir yerden gelen Kont Drakula, Viktorya Çağı İngiltere’sinde ortalığa dehşet saçar Lanetli, denetlenemez olan bir güç, sarsılmaz görünen bir düzenin içine sızmıştır Cinsiyet ayrımının, sınıflar ayrımı gibi mevcut toplumsal düzenin temel dayanaklarını oluşturduğu, kadının çekirdek ailedeki anne rolünün kutsallaştırıldığı bir kültürel coğrafyada ve dönemde, Bram Stoker, bir aristokratı vampirleştirerek yerleşik anlayış ve ahlak normlarını “dişleyip” durur Mektuplar, günlükler, notlar biçiminde birinci tekil kişi anlatımlar zincirinden oluşan Drakula romanı, korku türünün en popüler klasiği sayılsa bile, bu türün çok ötesine geçen açılımlarıyla gerçek bir edebiyat klasiği oluyor

Drakula: Ölümsüzlüğün laneti

Bram Stoker

(1847-1912) Dublin’de doğdu Çocukluğunda geçirdiği hastalık nedeniyle yedi yaşına kadar yürüyemedi Devlet memurluğu yaptı, tiyatro eleştirileri yazdı Yirmi yedi yıl boyunca, aktör Henry Irving’in menajerliğini de yapan Stoker’ın diğer eserleri arasında, Denizin Gizemi, Yedi Yıldız Mücevheri ve Kefenli Kadın bulunur

Ekmeğimi Kazanırken

Gorki

Maxim Gorki’nin ayrılmaz bir bütün oluşturan üç özyaşamöyküsü romanı, yazarın çocukluk ve gençlik yıllarına olduğu kadar 19 yüzyılın bitiminde Rus küçük burjuva katmanlarının hayatına da alabildiğine nesnel bir ayna tutar Büyük kentlerin uzağında, dünyaları küçük, hayata yönelik talepleri ve ihtiyaçları sınırlı, basit, dini inanç ile batıl inancın karışımından oluşmuş bir tutuculuğun zemininde ayakta durmak için çalışan bu insanların arasında varolma ve oradan çıkışın öyküsü, Gorki üçlemesinin de kaynağını oluşturur Ekmeğimi Kazanırken, yazarın henüz bir çocukken dış dünyayı tanımaya ve hayata çok zor şartlarda tutunmaya çalışan insanların mücadelelerine tanık olma sürecini anlatır Yazarın, ninesinin koruyuculuğu ile dış dünyanın acımasızlığı arasında gidip geldiği bu yıllarda, hayatının ikinci bir sığınağı da uzak akrabalarından bir mimarın yanıdır

Ekmeğimi Kazanırken: Toplumsal çevrenin dar dünyasından çıkış arayışı

Gorki

(1868-1936) Rus öykü, oyun ve roman yazarı Serserileri ve toplumdışı insanları anlattığı öyküleriyle tanındı; ardından, Rus toplumunun sosyalist düzene geçiş sürecini yansıtan eserler verdi 1905 Devrimi’ne büyük etkileri oldu 1906-1913 arasında sürgüne gönderildi Lenin ve Stalin dönemlerine tanıklık etti Önemli eserlerinden bazıları, ilk romanı Foma Gordeyev, otobiyografik üçlemesini oluşturan Çocukluğum, Ekmeğimi Kazanırken ve Benim Üniversitelerim ile Ana, "Taşralı Oblomov" Matvey Kojemyakin, Artamonovlar ve Klim Sangin’in Hayatı’dır

Eski Zaman Beyleri

Gogol

Rus edebiyatının en büyük ve en sıra dışı yazarlarından biri olan Nikolay Gogol, Eski Zaman Beyleri’nde eski yaşama biçimlerinin çürümüşlüğünü büyük bir ustalıkla ele alır Bir başka büyük Rus yazarı Anton Çehov’un öncüsü ve ustası olan Gogol, hikâyelerinde kişilik incelemesi yapmaktan kaçınır, karakterlere olaylar ve onların konuşmaları üzerinden ulaşır ve birkaç çizgiyle olağanüstü kişilikler yaratır

Eski Zaman Beyleri: Mizahi üslupla sıcak öyküler

Gogol

(1809-1852) Rus roman ve oyun yazarı Henüz lisedeyken, yazdığı yazılar ve şiirler ile dikkat çekti Devlet memurluğu ve öğretmenlik yaptı İlk hayranları arasında Puşkin de vardı Başyapıtı Ölü Canlar’da feodal Rusya’nın serflik düzenini ve adaletsizlikleri, Müfettiş’te yozlaşmış bürokrasiyi yansıttı 10 yılı aşkın bir süre Ölü Canlar’ın devamını yazmakla uğraştı, ama eserini tamamlayamadan yarı çılgın bir şekilde öldüYazarın diğer önemli eserleri arasında, Bir Delinin Hatıra Defteri, Burun, Palto, Taras Bulba, Eski Zaman Beyleri ve Araba bulunur

Emma

Jane Austen

Emma, Aşk ve Gurur yazarının ölümünden önce kaleme aldığı son romandır Bu romanda Londra’nın güneybatısında, sınırlı sayıda ailenin bir araya geldiği köy-kasaba arası bir yerleşimde (Highbury), işi gücü bu insanlar arasındaki ilişkileri yönlendirip onları evlendirmek olan bir kızla karşılaşıyoruz Yapıtlarında dönemin İngilteresi’nin ve kendi sosyal çevresinin dışından hiçbir konuya el atmamış olan Jane Austen, taşradaki bu küçük yerleşim merkezini, insanların girip çıktığı bir tiyatro sahnesi gibi kullanıp özellikle soylular ve burjuvalar arasında kalmış bir sosyal statü olan “centilmenlik” tanımını temsil eden kişilerin üzerinden ironik, acımasız bir toplumsal eleştiri gerçekleştiriyor

Emma: Yalanın, kendi kendini aldatmanın, ikiyüzlülüğün sarmalında mutluluğa doğru

Jane Austen

öykü ve romanlar yayımladı Evlilik kurumunun çeşitli biçimlerini, taşra insanlarının dar çevrede evlenme telaşlarını ironik bir sosyal eleştiriyle birleştirdi Eserlerinden bazıları, Sağduyu ve Duyarlık, Aşk ve Gurur, Umut Parkı, Northanger Manastırı´dır

Eugénie Grandet

Balzac

Ünlü Fransız yazarı Honoré de Balzac’ın “İnsanlık Komedisi” genel başlığı altında topladığı romanlarının en ünlülerinden biri olan Eugénie Grandet’de, Grandet ailesinin topyekûn çöküşü anlatılır Fransız Devrimi’nin toplumsal ve ekonomik sonuçlarının da ele alındığı roman, Balzac’ın ilk eserlerindendir

Eugénie Grandet: Toplumsal bir yergi

Balzac

(1799-1850) Köylü kökenli bir ailedendir Edebiyatın çeşitli türlerini deneyip romanda karar kıldı Fransız Devrimi´nin yol açtığı altüst oluşlar karşısında burjuvaziye ve kapitalizme karşı çıktı Sermaye birikiminin acımasız yıkımları kendi hayatını da etkiledi Fransız gerçekçiliğinin önde gelen yazarı olarak romana da önemli yenilikler getirdi Eserlerinden bazıları: Cromwell (1819), Evliliğin Fizyolojisi (1799), Özel Yaşamdan Sahneler (1829-30), Bette Abla (1843), Köylüler (1845)

Ezilenler

Dostoyevski

Dünya edebiyatının en büyük yazarlarından olan Fyodor Dostoyevski, bu eseri sürgünden döndükten sonra St Petersburg’da yazdı Romanı anlatan, genç bir yazar olan ve gelecek vaat eden İvan Petroviç’in, yazma yöntemleri ve toplumsal konumu Dostoyevski’nin kendi yaşamından alınmıştır Kahraman, büyük bir ünden yoksulluğa düşer Yazarın en güçlü eserlerinden sayılan Ezilenler, yoğun özyaşam öyküsel izler taşır

Ezilenler: Naif iyimserliğe reddiye

Dostoyevski

(1821-1881) Rus romancı ve öykü yazarı Çocukluğu sarhoş bir baba ile hasta bir anne yanında geçti Okulu bitirdikten sonra edebiyatla uğraşmak için askerlikten ayrılan yazar, Çar I Nikolay’ın baskıcı yönetimine karşı reform hareketlerine katıldı İdam edilmekten son anda kurtulması, Dostoyevski’nin üzerinde derin izler bıraktı Vremya ve Epoha adlı iki dergi çıkardı İnsanın iç dünyasının en gizli köşelerini ustaca anlatan yapıtlarıyla 20 yüzyıl roman anlayışını derinden etkileyen yazarın önemli eserlerinden bazıları; Suç ve Ceza, İnsancıklar, Beyaz Geceler, Ezilenler, Ölüler Evinden Anılar, Kumarbaz, Karamazof Kardeşler ve Budala’dır

Fakir Çalgıcı

Franz Grillparzer

Yer yer çatlamış eski kemanından, görünürde ekmeğini çıkartmaya çalışan çalgıcı Jakob öteki sokak çalgıcılarından farklıdır Önünde notalar vardır, ama o, zaman ölçüsünden, melodiden yoksun, sadece kendisi için varolan bir dünyada, sadece kendisinin anladığı, hissettiği bir şeyler çalıp durur; dolayısıyla da önündeki ters çevrilmiş, eprimiş şapkasının içi genellikle boş kalır Avusturya edebiyatının önemli simalarından Franz Grillparzer, Fakir Çalgıcı’da, 19 yüzyılın vazgeçilmez edebiyat tipi “toplum dışı insanı” karşımıza çıkartır Kendinden geçmişçesine kemanını “gıygıylayan” bu yaşlı adam, aykırı bir sanatçı, bir karşı tiptir; onun kişiliğinde sanat ile hayatın, sanat ile toplumun ilişkisini sorgulayan küçük bir anlatı buluruz Sanat, Jakob için estetik-ahlaki bir ideal düzeyine çıkmış hayat demektir

Fakir Çalgıcı: Müzik hayatı yüceltir

Franz Grillparzer

(1791-1872) Avusturyalı oyun ve trajedi yazarı Annesi yetenekli bir müzisyen aileden geliyordu Eserlerinde huzurlu, çalkantısız bir hayat ile hareketli, kaotik bir yaşama tarzı arasındaki karşıtlığı, özellikle de hayat ile sanat ilişkisinin nasıl kurulması gerektiği sorusunu işledi Habsburg hanedanlığının 19 yüzyılın sonuna doğru yaşadığı sarsıntılar, oyunlarına ve öteki eserlerine yansımıştır Öteki eserlerinden bazıları: Kadın Ata, Kastilyalı Blanka, Altın Post, Kral Ottokar´ın Mutluluğu ve Sonu, Rüya Bir Hayat, Yalan Söyleyenin Vay Haline, Toledolu Yahudi Kız

Faust

Goethe

Goethe “Faust” konusuyla 1770-71 yıllarında ilgilenmeye başlamış, 1808’de 1 kitabın ardından, tam 24 yıl sonra 2 kitabı tamamlamış, bu metin ölümünden sonra basılmıştır Faust’un konusu, 16 yüzyılda Almanya’da yaşamış, büyüye, simyaya düşkün, şarlatanlıklardan geri kalmayan Doktor Faustus’a ve onun Alman efsanelerindeki izdüşümlerine kadar geri gider 16 yüzyılda ünlü İngiliz ozanı Marlowe’un ele aldığı konu, Goethe’de, “aydınlanma” hareketinin ve bu hareketin Alman burjuva-aristokrat aydını üzerindeki etkisinin bütün yansımalarını kapsar Almanya’da Fransa’daki gibi, beklenen hızlı dönüşümler yaşanamamış, reform umutlarını aristokrasiye bağlayan aydınlar, “dünyadan” kopup uzaklaşarak içlerine ya da Goethe/Faust gibi saraylara kapanmışlardır: Faust, bir aydın, evrenin nihai nedenlerini öğrenmek isteyen bir bilgi âşığı ve dâhi olarak, hem bu sosyal yenilginin, hem de aydınlanma insanının “aklın sınırlarına” (Kant) boyun eğişinin klasik tragedyasıdır

Faust: İhlal edilemez sınırlar

Goethe

(1749-1832) Bir hukukçu olan babasından akılcılığı, annesinden ise duygusallığını ve hayal gücünü almıştı Goethe her şeyin hafife alındığı rokoko tarzından pietizme, halkçılıktan klasikçiliğe, çeşitli evrelerden geçerken çok sayıda eser verdi Eserlerinden bazıları: Berlichingenli Götz, Wilhelm Meisters´in Öğrenme Yılları, Batı-Doğu Divanı, Egmont

Fırtınanın Habercisi

Gorki

Fırtınanın Habercisi, Ekim Devrimi öncesi Rusya’sının üzerinde toplanan kara bulutlar ile köpüren deniz arasında kanat çırpıp durur Gorki fırtına öncesi bir gözlemleme yolculuğuna çıkartır bizi ülkesinde; hapishanelerden kentin izbe bodrumlarına uzanan bu yolculuk, masal üzerinden bizi geçmişe, ülkenin Rus olmayan öteki halklarının geleneklerine götürür Gözlemlemenin, bakmanın, ayrıntıyı hayatın içinde, gerçekliğin imbiğinde demlemenin büyük ustası, sessizliğini bozmadan "dolaştırır" bizi; yoksunluğu, savrulmuşluğu ve dibe vurmuşluğu ise asıl yaşayanlara yorumlatır Bizler de hapishanelerde, zindanımsı bodrum katlarında, yoksunlukların alt sınırında yaşayan ve açık seçik bir politik bilinçleri bulunmayan bu insanları ayakta tutan gücün ne olduğunu anlamaya çalışırız Kimileri için en olumsuz durumda bile biraz ironi, öfke, yaşama dürtüsü, inanç ve kolay anlaşılmaz bir şeylerdir belki hayata destek veren itkiler Kimileri içinse ufukta beliren fırtına bulutlarının müjdelediği yarınlar

Fırtınanın Habercisi: Umuda yolculuk

Gorki

(1868-1936) Rus öykü, oyun ve roman yazarı Serserileri ve toplumdışı insanları anlattığı öyküleriyle tanındı; ardından, Rus toplumunun sosyalist düzene geçiş sürecini yansıtan eserler verdi 1905 Devrimi’ne büyük etkileri oldu 1906-1913 arasında sürgüne gönderildi Lenin ve Stalin dönemlerine tanıklık etti Önemli eserlerinden bazıları, ilk romanı Foma Gordeyev, otobiyografik üçlemesini oluşturan Çocukluğum, Ekmeğimi Kazanırken ve Benim Üniversitelerim ile Ana, "Taşralı Oblomov" Matvey Kojemyakin, Artamonovlar ve Klim Sangin’in Hayatı’dır