Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi

I-İ Harfi

İSTADE f Ayakta durmuş
İSTAH f Budak, taze filiz
İSTANBUL Türkiye´nin en büyük şehri ve Osmanlı İmparatorluğu´nun taht şehri (1453-1922) İslâm halifeliğinin son merkezi (1516-1924) Türklerden önce Bizans "Doğu Roma" İmparatorluğu´nun taht şehri idi (395-1453) * İstanbul ismi, Rumca şehre veya şehirde demek olan (İstin polin) tabirinden galat olup, bu ismin Osmanlılar tarafından fetih esnasında verilmiş olduğu rivayet ediliyorsa da, Osmanlılardan evvel şehrin bu isimle yâd olunmakta bulunmuş olduğu muhakkak olup, hattâ yedinci hicri yüzyılın ortalarında yani fetihten iki asır önce yazılmış olan "Yakut-u Hamevî´nin Mu´cem-ül Büldan´ında bu isim yazılmıştır Bununla beraber Osmanlılar yanında dahi Edebiyat lisanında ekseriya "Kostantiniyye" ismi kullanılmıştır; hattâ bazan "İslâmbol" şeklinde yazılmıştır
İSTANBUL EFENDİSİ İstanbul kadıları (hâkimleri) Bu tabir hicri 1000 tarihinden sonra kullanılmağa başlanmış ve daha sonraları terkolunmuştur
İSTAR Yüzletme, astar çekme * (C: Esâtir) Altıbuçuk dirhem ağırlığında (195 gr) bir ölçü * Dört tane * Dört veya dört buçuk miskal
İSTAR (Satr dan) Yazı yazma
İSTARE Perde, zar
İSTARE f Yıldız
İSTASYON Fr Demiryolu durağı
İSTATİSTİK Fr Bir neticeye varmak veya bir hüküm çıkarmak için metodlu olarak mevcud lüzumlu şeyleri toplayıp sayı hâlinde göstermek işi ve bu işle meşgul olan ilim
İSTEBRAK İpekten mâmul ve sırma ile işlenmiş bir çeşit kumaş Kalın ipek kumaş
İSTEL f Göl
İSTEM Zulüm ve sitem
İSTENBE f Cesur, yiğit, bahadır, kahraman * Çirkin * Kâbus
İSTIKSAR (Kasr dan) Kısma Bir şeyin kısaltılmasını isteme
İSTIKSAS (Kısas dan) Kısas isteme Bir katilin şeriatça öldürülmesini isteme
İSTIKTAB (Kutb dan) Kutuplaşma, bir kutubun etrafında toplanma, bir kutuba bağlanma
İSTIKTAR Damla damla akıtma, damlatma
İSTIRAB (Bak: Iztırab)
İSTISLAH Bir şeyi iyi olarak görmek isteme Bir şeyin iyi olmasını isteme
İSTISNA´ San´atlı olarak yapmak * Bir şey yapmak için san´atkârla anlaşma yapmak
İSTITLA´ (C: İstıtlâât) (Tulu´ dan) Anlamağa ve bilmeğe çalışma Öğrenmeğe gayret etme
İSTITLAK İç sürgünü olma Amel olma, ishal olma * Boşanmayı isteme
İSTITRAB Neşe arama, eğlence isteme
İSTİAB İçine almak * Kaplamak Toplamak Tamam etmek * Tutulmak Zapteylemek
İSTİADE Bir şeyin iade edilip geri gönderilmesini isteme * Yeniden canlanma * Âdet edinme
İSTİANAT (İstiane C) İstianeler, yalvarmalar
İSTİANE Duâ Yardım istemek İane istemek
İSTİARE Ariyet istemek Ödünç almak Birinden iğreti bir şey almak * Edb: Bir kelimenin mânasını muvakkaten başka mânada kullanmak; veya herhangi bir varlığa, ya da mefhuma asıl adını değil de, benzediği başka bir varlığın adını verme san´atına istiare denirCesur ve kuvvetli bir insana "arslan, kurnaz bir kimseye "tilki" demekle istiare yapmış oluruz
İSTİARE-İ MEKNİYE (Kapalı istiare) Teşbihin temel unsurlarından yalnız benzetilenle yapılan istiare Meselâ: Merhum Mehmed Akif´in:Şu karşımızda mahşer kudursa, çıldırsa,Denizler ordu, bulutlar donanma yağdırsa,Değil mi ortada bir sine çarpıyor, yılmazCihan yıkılsa, emin ol bu cephe sarsılmazbeyitlerinde düşman kalabalığı evvelâ mahşere benzetilerek açık istiâre yapmış, sonra o mahşer bir köpeğe teşbih edilerek, fakat müşebbehün bih´i (kendisine benzetileni) zikredilmeyerek onun levâzımatından olan "çıldırsa" ve "kudursa" kelimeleri irad olunarak bir kapalı istiare yapılmıştır
İSTİARE-İ MUSARRAHA (Açık istiare) Teşbihin iki temel unsurundan yalnız kendisine benzetilen ile yapılan istiareMeselâ: Büyük âlimlere; ayaklı kütüphane veya yaşlı kimselere hayatının son baharında denilmesi gibi
İSTİARE-İ MUTLAKA (Temlihiye veya tehekkümiye) Edb: Şaka, lâtife veya alayı içine alan bir istiaredir Meselâ: Tilkinin eşeğe "gelsem olmaz mı huzura, a benim aslanım" demesi gibi (EdbS)
İSTİAZA Karşılık olarak, ivaz olarak bir şey istemek
İSTİAZE "Euzü besmele" okuyarak Allah´a sığınmak
İSTİBAA Bir şeyi kendine sattırmağa uğraşma
İSTİB´AD Uzaklaşma Uzak görme, ihtimal vermeyiş, olmayacak sanma, akıldan uzak görme * Yakıştırmayış
İSTİ´BAD Köle edinmek, esir almak
İSTİBAHA(T) Mübah ve helâl sayma * Bir çok kimsenin kanını dökmeğe izin verme
İSTİBAK Yarış etme, yarışma
İSTİB´AL Kadını nikâh ile alma
İSTİBAL Havanın fenalığı ve sıkıcı olması * (Kendine) idrar döktürme
İSTİBANE Açıklama, belli olma Meydanda ve âşikâr olma
İSTİ´BAR İbret alma, ders alma * Rüya tabir ettirme
İSTİBAR Yoklama, muayene etme
İSTİBDA (İstibra´) Ayırmak Uzak etmek * Küçük abdest bozduktan sonra idrardan temizlenmek, sidik eserinin tamâmen kesilmesini beklemek * Nikâhla alınan dul bir kadının gebe olmadığına kanaat getirmek için, kadın bir âdet görünceye kadar beklemek
İSTİBDA´ Bedi´ ve güzel bulma
İSTİBDAD Başlı başına olmak Keyfî idare sistemi * Zulüm ve tahakküm İdaresi altındakilerin istemediği şeyleri yalnız kendi keyfine göre zorla ve zulümle yaptırmaya çalışmak Kanun ve nizamlara bağlı olmayarak, çok defa da kanun namına kanunsuzluk yaparak, keyfi hükmünü icra ettirmek Kimseyi tanımadan kendi dediğini ve keyfi emirlerini kuvvet ve cebir kullanmak suretiyle yaptırmaya çalışmak Allah´ı ve adaletini unutarak dinsizdarane bir zulümle hüküm ve idare etmek
İSTİBDADKÂRANE f İstibdad idaresi gibi Kendi kendine, kanunları ve kimseyi tanımadan idare eder surette
İSTİBDAL (Bidl ve Bedel den) Değiştirmek, değiştirilmek * Bir vakfı mülk ile mübadele etmek * Birşey verip yerine başka şey istemek * Askerliği biten erlere tezkere verip yenilerini almak
İSTİBDAL-İ MÜSECCEL Lüzumuna hükmolunduğundan dolayı nakzı caiz olmayan istibdal
İSTİBGA´ İş için yardım isteme
İSTİBHAC (Behcet den) Yüzü gülme, sevinme, mesrur olma
İSTİBHAL Azad etme Azad olma, serbest bırakılma
İSTİBHAM Karışık ve belirsiz olma * Ses çıkarmama, susma
İSTİBHAR Çok geniş bilgiye sahib olma * Deniz gibi büyük ve geniş olma
İSTİBHAS Bir şeyin doğruluk ve hakkâniyetini anlayabilmek için, iyice araştırıp tahkik etme
İSTİBKA Devâmını istemek Bâki ve dâim kılmak
İSTİBKA-Yİ TEVECCÜHLERİ Teveccühlerinizin sürüp gitmesi ve devamı (Eskiden mektubların sonlarında kullanılırdı)
İSTİBKÂ Ağlatmak Ağlamayı istemek
İSTİBRA (Bak: İstibda)
İSTİBRAZ Meydana çıkarmak, açığa vurmak
İSTİBSAR Basiretli olmak Düşünceli, hesaplı ve dikkatli iş yapmak ve hareket etmek
İSTİBSAS Bir haberin doğru olup olmadığını anlamağa çalışma
İSTİBŞAR Müjde almak Hayırlı, iyi haber iyi sevinmekİSTİBTA´ : Ağır ağır hareket etme * Gecikme, geç kalma
İSTİBTAN Gizliliğe, bir kimsenin iç işlerine vakıf olmak
İSTİBVAR Hırslanma, hiddetlenme, kızma, öfkelenme
İSTİCAB Vâcib olmak Hak etmek
İSTİ´CAB (Aceb den) Şaşma, taaccüb etme, hayrette kalma
İSTİCABE (İsticâbet) Duânın Allah tarafından kabul olunması
İSTİCADE İhsan ve bahşiş isteme
İSTİCAL Sonraya bırakılmasını istemek
İSTİ´CAL Acele olmasını istemek Acele etmek
İSTİCAR Kiralamak Kiraya vermek
İSTİCARE (Cevr den) Yardım ve korunma isteme * Sığınak isteme
İSTİCAZE (Cevaz dan) İzin ve cevâz isteme * Sunulan bir manzume için câize, yani para isteme
İSTİCBAR (Cebr den) Zorlama, cebretme Baskı yapma Zoraki yaptırma
İSTİCDAD Yenileme Yeniden yapma
İSTİCHAL (Cehl den) Câhil sayma
İSTİCLAB (Celb den) Çekme, celbetme Çekmeye vaya getirmeğe sebep olma * Fls: Uyandırma
İSTİCNAS (Cins den) Cinsine benzetme
İSTİCVAB Cevab istemek Sorguya çekmek * Mahkemede şahidlerin ifadelerini almak Söyletmek
İSTİCVABNAME f Şahidlerin ve maznunun ifadelerinin yazılı olduğu kâğıt
İSTİDA´ (Vedâ´ dan) Bakılmak üzere emaneten bir kimseye bir şey bırakmak Bir malı emaneten bir yere bırakmak
İSTİD´A Rica ile istemek Davet etmek * Bir işi için resmî bir daireye verilen ve istek bildiren kâğıt Dilekçe
İSTİDA´ El uzatma
İSTİ´DA Medet, yardım istemek
İSTİ´DAD Bir şeyin kabulüne ve kazanılmasına olan fıtrî meyil * Kabiliyet Akıllılık Anlayışlılık Allah Teâlâ Hazretlerinin (CC) insanlara ve sâir mahluklara tevdi buyurduğu kabiliyet kuvveleri
İSTİDAD Alışma, ünsiyet etme * Doğrulma
İSTİDAD-I YED Elin alışması
İSTİ´DADAT (İsti´dad C) İstidadlar, kabiliyetler, yetenekler
İSTİ´DAD-ŞURE f Verimsiz istidad Çorak yerin kabiliyeti
İSTİDAME (Devam dan) Bir halin devamını isteme Bir şeyin devamını arzu etme
İSTİD´A-NAME f Resmî bir makama dilekçe olarak yazılan pullu, damgalı yazı
İSTİDANE (Deyn den) Borç alma, alınma Ödünç alma
İSTİDARE (Devr den) Dönme, dolaşma * Daire biçimine girme, yuvarlak olma
İSTİDARÎ Dönerek ve bir daire meydana getirecek olan
İSTİDBAR (İdbar dan) Yüz çevirmek Arka dönmek * Geri geri gitmek * Bir kimsenin peşinden gitmek
İSTİDHAK (Dıhk den) Alaya alma, eğlenme
İSTİDKAK İncelemek, dakik olmak
İSTİDLAL (Dalâl den) İman ve İslâmiyet yolundan çıkarmağa, dalâlete düşürmeğe çalışmak
İSTİDLAL Delil getirmek Bir delile dayanarak netice çıkartmak Delile nazar etmek Muhakeme Mülahaza ve anlama kudreti Delil ile anlamak Zihnin eserden müessire veya müessirden esere intikali(Ateşin dumana olan delâleti gibi müessirden esere yapılan istidlâle "bürhan-ı limmî" denildiği gibi, dumanın ateşe olan delâleti gibi eserden müessire olan istidlale de "bürhan-ı innî" denir Bürhan-ı innî, şüphelerden daha salimdir İİ)(Kur´anda delâil-i akliyeye ve fennin keşfiyatına muhalif bazı âyetler vardır dedikleri üçüncü şüphelerine cevap: Kur´an-ı Kerim´de takib edilen maksad-ı aslî; isbat-ı Sâni´, nübüvvet, haşir, adalet ile ibadet esaslarına cumhur-u nâsı irşad ve îsal etmektir Binaenaleyh, Kur´an-ı Kerim´in kâinattan yaptığı bahis tebeidir; kasdi değildir Yani ligayrihidir, lizatihi değildir Yani Kur´an-ı Kerim, Cenab-ı Hakk´ın vücud, vahdet ve azametine istidlal suretiyle kâinattan bahsetmiştir Yoksa, kâinatın bizzat keyfiyetini izah etmek için değildir Çünkü Kur´an-ı Kerim; coğrafya, kozmoğrafya gibi kasden kâinatın keyfiyetinden mânâ-yı ismiyle bahseden bir fen, bir kitab değildir Ancak, kâinat sahifesinde yazılan san´at-ı İlâhiyyenin nakışları ve yaratılan kudretin mu´cizeleri ve kozmoğrafyacıları hayrette bırakan nizam ve intizamla, mânâ-yı harfiyle Sâni ve Nazzam-ı Hakikî´ye istidlal keyfiyetini öğretmek için nâzil olan bir kitabdır Binaenaleyh san´at, kasd, nizam; kâinatın her zerresinde bulunur, matlub hâsıl olur; teşekkülü nasıl olursa olsun bizim matlubumuza taalluku yoktur Febinaen alâ zâlik, madem ki Kur´anın kâinattan bahsi istidlal içindir ve delilin de müddeadan evvel ma´lum olması şarttır ve delilin muhatablarca vuzuhu müstahsendir; bazı âyetlerin onların hissiyatına ve edebî ma´lumatlarına imale etmesi ve benzetmesi, mukteza-yı belâgat ve irşad olmaz mı Fakat bu âyetlerin, hissiyatlarına imale etmesi mes´elesi o hissiyata kasden delâlet etmek için değildir Ancak, kinaye kabilinden o hissiyatı okşamak içindir Maahaza, hakikata ehl-i tahkiki îsal için, karine ve emareler vaz´edilmiştir Meselâ: Eğer Kur´an-ı Kerim, makam-ı istidlalde şöylece demiş olsa idi ki: "Ey insanlar! Güneşin zâhirî hareketiyle hakikî sükûnuna ve Arzın zâhirî sükûnuyla hakikî hareketine ve yıldızlar arasında câzibe-i umumiyenin garibelerine ve elektriğin acibelerine ve yetmiş unsur arasında hâsıl olan imtizacata ve bir avuç su içinde binler mikrobun bulunmasına dikkat ediniz ki, bu gibi hârika şeylerden Cenab-ı Hakk´ın herşeye kadir olduğunu anlayasınız" deseydi, delil müddeâdan binlerce derece daha hafî, daha müşkül olurdu Halbuki delilin müddeâdan daha hafî olması, makam-ı istidlale uymaz İİ)
İSTİDLALAT (İstidlal C) İstidlaller Muhakemeler
İSTİDLALEN İstidlal suretiyle, delil ile
İSTİDRAC Derece derece yükselmeyi isteyiş * Ist: Hakkı ve hakiki değeri olmadığı halde ve kabiliyetsizliğine rağmen bir kimsenin kesret-i nimete mazhar olması ve bu sebeple küfür ve isyana devam etmesi ile azab ve gazab-ı İlâhiyeye yaklaşması(Neuzü billah, bu öyle bir işdir ki: Hikmet-i İlâhiye ile bazı kâfirlerin muradı zuhur eder, istediği hârika bir surette olur Ve bunların küfürleri, Allah´a isyanları da böylece ziyadeleşir)( Keramet ile müşerref olan bir şahıs, bilerek harika bir emre mazhar olursa, o halde eğer nefs-i emmaresi baki ise, kendine güvenmek ve nefsine ve keşfine itimat etmek ve gurura düşmek cihetinde istidrac olabilir M)(Keramet ile istidrac manen birbirine mübayindir Zira keramet, mu´cize gibi Allah´ın fiilidir Ve o keramet sâhibi de kerametin Allah´tan olduğunu bilir ve Allah´ın kendisine hâmi ve rakib olduğunu da bilir Tevekkül ü yakîni de fazlalaşır Lâkin, bazan Allah´ın izniyle kerametilerine şuuru olur, bazan olmaz Evlâ ve eslemi de bu kısımdırİstidrac ise, gaflet içinde iken eşya-yı gaybiyenin inkişafından ve garip fiilleri izhar etmekten ibarettir Fakat, bu istidrac sahibi, nefsine istinad ve iktidarına isnad etmekle enaniyeti, gururu öyle fazlalaşır ki okumaya başlar Lâkin o inkişaf, tasfiye-i nefs ve tenevvür-ü kalb neticesi olduğu takdirde, ehl-i istidrac ile ehl-i keramet arasında tabaka-i ulada fark yoktur Tam mânasiyle fenaya mazhar olanlar ise, onlara da Allahın izniyle eşya-yı gaybiye inkişaf eder Ve onlar da, o eşyayı Fenâfillâh olan havaslariyle görürler Bunun istidracdan farkı pek zâhirdir Zira, zâhire çıkan bâtınlarının nuraniyeti, mürâilerin zulümatiyle iltibas olmaz MN)
İSTİDRACÎ İstidraca ait, istidrac cinsinden
İSTİDRAK Nâil olmak, ulaşmak, varmak * Anlamak * Gr: Bir kelimeyi, evvelki sözden neş´et eden bir tevehhümü kaldırmak için kullanmak
İSTİF İtl Muntazam yığın Sıralanmış eşya Yığma Nizam Sıra Dizi
İSTİ´FA Affını, azlini, bağışlanmasını istemek * Kendisinin memuriyetten affını taleb etmek
İSTİ´FA-YI KUSUR Özür dileme
İSTİFA Alacağını borçludan tamam olarak almak * Kabz-ı ruh etmek
İSTİFA-YI KISAS Kısas hakkının bilfiil yerine getirilmesi Câni hakkında kısas cezasının tatbik edilmiş olması
İSTİFADE Faydalanmak Faydalanmağa çalışmak * Anlayıp öğrenmek * Tahsil etmek
İSTİ´FAF Kötü şeylerden çekilmek * İffetlilik iddia etmek
İSTİFAKA Hastalıktan kurtulup iyileşme * Sarhoşluktan ayılma
İSTİFALE Tecvidde: Bir harfin, okunduğu zaman aşağı çene tarafına düşüp üst damağa yükselmesi Bu hâlde ağızdan çıkan harfler: "Müsta´liye" harflerinin zıddıdır Bu harfler: "Elif, Be, Te, Se, Cim, Ha, Dal, Zel, Rı, Ze, Sin, Şın, Ayın, Fe, Kaf, Kef, Lâm, Mim, Nun, Vav, He, Yâ" dır
İSTİFANAME f Bir yerden ayrılıp çekilmeyi bildiren yazı
İSTİFAZA Feyz alma, feyz bulma, feyizlenme İlim, irfan ve mânevi zenginlik kazanma
İSTİFHAM Sual sorup anlamak Anlamak için sormak * Edb: Cevap istemek için değil, daha çok dikkati çekmek, hisleri kuvvetlerdirmek maksadıyla soru şeklinde söylemek san´atıdır Şefkat, sevgi, hayret, kin ve nefret gibi duyguların te´siri altında vuku bulur MeselâNerde Ertuğrul´u koynunda büyütmüş obalar Hani Osman gibi Orhan gibi gürbüz babalar Hani bir şanlı Süleyman Paşa, bir kanlı Selim Ah bir Yıldırım olsun göremezsin ne elim!Hani cündileri şahin gibi ceylan kovalarKöpürür, dalgalanır, yemyeşil, engin ovalar Hani tarihi soruldukça, mefahir söyler,Kahramanlar yetişen toprağı zengin köyler Hani orman gibi âfâkı deşen mızraklar Hani atlar gibi sahrayı deşen kısraklar Mehmed Akif Ersoy)
İSTİFHAM-I ANİNNEFY Nefyi olmayan sual sormak Meselâ: Cenab-ı Hakk´ın ruhlara: Ben Rabbiniz değil miyim diye sorması gibi Buna istifham-ı takrirî de denir (Bak: Bezm)
İSTİFHAM-I İNKÂRÎ Gr: Menfî cihetle sual sormak (İnkâr ettiğini bildirir şekilde "Olmaz" diyen birisine karşı, "Olur mu diye sormak gibi)
İSTİFHAMAT (İstifham C) İstifhamlar, sualler, sormalar
İSTİFHAM EDATLARI Gr: Arabçada: E, men, keyfe, ma
İSTİFHAMÎ İstifhama ait, sormağa dair
İSTİFKAD (Fakd den) Kaybolmuş olan bir şeyi araştırıp soruşturma
İSTİFLAH Felah bulma, kurtulma Maksada ulaşma
İSTİFNA Fenaya gitmek Yokluğa karışmak
İSTİFNAN Cins cins ayırma Mâhirane bölme
İSTİFRA´ Başlama
İSTİFRAD Ayırma, tek tek yapma * Yalnız tek başına
İSTİFRAG (Ferag dan) Kusma Kay * Mümkün olanı sarfetmek
İSTİFRAK Farkettirmek, ayırdetmeği istemek
İSTİFRAR Firar etme, gizlice kaçma, savuşma
İSTİFRAŞ Yataklık yapma Odalık alma Yatağa alıp beraber yatma * Haremi ile beraber yatma
İSTİFRAZ Ayırıp tefrik etme
İSTİFSAD (Fesâd dan) Bir şeyin bozulmasını arzulama, fesâdını isteme
İSTİFSAR İfade isteme Sorma Sorup anlama
İSTİFSAR-I HÂTIR Hal hatır sorma
İSTİFTA Fetva istemek Şeriata ait bir mes´ele hakkında salâhiyetli zatlardan hakikati öğrenmek (Bak: Fetva)
İSTİFTAH Siftah etmek Başlamak Açmak
İSTİFZAL Artırma, çoğaltma, ziyadeleştirme
İSTİGASE Medet isteyiş Yardım istemek
İSTİGBAR (Gubar dan) Tozlaşma
İSTİĞFAR (Gufran dan) Afv dilemek Cenab-ı Hak´tan kusurlarının affedilmesini, günahlarının bağışlanmasını dilemek Tevbe etmek Yalvarmak " Estağfirullâh" demek(Cehennem azabını intaç eden büyük bir günahı işleyen bir adam, Cehennem´in tehdidatını işittikçe istiğfar ile ona karşı siper almazsa bütün ruhiyle Cehennem´in ademini arzu ettiğinden küçük bir emare ve bir şüphe Cehennem´in inkârına cesaret veriyor L)(Şeytanın mühim bir desisesi: İnsana kusurunu itiraf ettirmemektir Tâ ki, istiğfar ve istiaze yolunu kapasın Hem nefs-i insaniyenin enaniyetini tahrik edip, tâ ki, nefis kendini avukat gibi müdafaa etsin; âdeta taksiratdan takdis etsin Evet şeytanı dinleyen bir nefis, kusurunu görmek istemez; görse de, yüz te´vil ile te´vil ettirir $ sırriyle: Nefsine nazar-ı rıza ile baktığı için ayıbını görmez Ayıbını görmediği için itiraf etmez, istiğfar etmez, istiaze etmez; şeytana maskara olur Hazret-i Yusuf Aleyhisselâm gibi bir Peygamber-i Alişan, $ dediği halde, nasıl nefse itimad edilebilir Nefsini ittiham eden, kusurunu görür Kusurunu itiraf eden, istiğfar eder İstiğfar eden, istiaze eder İstiaze eden, şeytanın şerrinden kurtulur Kusurunu görmemek, o kusurdan daha büyük bir kusurdur Ve kusurunu itiraf etmemek, büyük bir noksanlıktır Ve kusurunu görse, o kusur kusurluktan çıkar; itiraf etse, afva müstahak olur L)
İSTİGLAB Kemâle erme, olgunlaşma, gelişme
İSTİGLAK Sözde durma Kesin olarak pazarlık etme
İSTİGLAL (Galle den) Kirası veya mahsulü borca mukabil verilmek üzere bir mülkün rehine verilmesi
İSTİĞLALEN Gayrimenkulü rehine koymak suretiyle
İSTİGLAZ Bir şeyi galiz saymak, galiz bilmek * Satın almaktan vazgeçmek
İSTİGMAM Sarmak, sarılmak
İSTİGNA Cenab-ı Hak´tan başka kimsenin minneti altına girmemek * Gönül tokluğu Elindekini kâfi bulmak Zenginlik istememek Muhtaç olmayıp zengin olmak * Nazlanmak * Azamet ve tekebbür etmek
İSTİGNAM Ganimet araştırmak, ganimet isteklisi olmak
İSTİGRAB Şaşırmak, garib bulmak, taaccüb etmek, tahayyür
İSTİGRAK Gark olmak, dalmak * Dalgınlık * Ist: Seraba kapılmak Manevî bir hal ile hayret ve taaccübden bayılmak derecesine gelmek * Tas: Dalgınlıkla, zihni bütün bütün meşgul olmak Aşk-ı İlâhî ile dünyayı unutup kendinden geçmek * Gr: "El" harf-i ta´rifinin, isimleri umumi hale koyması * Edb: Fazla mübalâğa (Bak: Lâm-ı istiğrak)
İSTİGRAKKÂR f Kendinden geçen, dalgın, müstağrak Dalgın halde olan
İSTİGŞA´ Bürünme, örtünme
İSTİGŞAŞ Nasihat edip öğüt veren ve doğru söyleyen kimseyi düşman sanmak
İSTİGZAB Öfkelendirme, kızdırma, gazaba getirme, hiddet ettirme
İSTİHA´ Tıraş etme veya ettirme
İSTİHAB (Hibe den) Hibe ve hediye olarak isteme Bağış olarak arzulama
İSTİHAL Müstehak olmak, bir şeye ehil olmak * Kolaylık elde etmek
İSTİHALAT (İstihale C) Değişmeler, başkalaşmalar
İSTİHALE Bir şeyin terkib ve asıl şeklinin başka hâle değişmesi Başkalaşmak * Mümkün olmayış, imkânsızlık
İSTİHAM Ok ile fala bakma
İSTİHANE Hor ve hakir görme
İSTİHAR Geri bırakılma, geri kalma
İSTİHARE Tefe´ül Sual sorup cevap istemek * Hayırlı olmayı istemek * Hayran olmak, şaşmak, taaccüb etmek * Bir işin hayırlı olup olmıyacağı niyetiyle abdest alıp, dua edip rüya görmek üzere uykuya yatma
İSTİHASE Organik maddelerin, şekillerini muhafaza ederek zamanla taş hâline geçmesi Fosilleşme
İSTİHAZA Kadın âdet görürken fazla kan gelmesi (Rahimden değil de hastalıktan dolayı bir damardan gelip, tenâsül cihazı yolu ile akan kokusuz bir kandır Buna "istihâza veya özür kanı" dendiği gibi, böyle bir kadına da "müstahâza" denir)
İSTİHBAB Bir şeyi iyi ve güzel addetmek * Dost edinme * Müstehab etmek ve olmak
İSTİHBABEN Bir şeyi güzel ve iyi kabul ederek, müstehab olarak
İSTİHBAR Haber sormak, haber almayı istemek
İSTİHBARAT Duyulup öğrenilenler Alınan haberler * Haber toplama merkezi
İSTİHBARAT-I MEVSUKA Sağlam ve inanılır doğru haberler
İSTİHCAN (Hücnet den) Kötü görme, çirkin sayma, ayıplama
İSTİHDA´ (Hüdâ dan) İrşad ve hidâyet istemek Hak, hakikat, imân ve İslâmiyet yolunu istemek
İSTİHDAF Hedef edinmek, hedef saymak * Hedef gibi karşıda durmak * Erişilmek istenilen netice ve gaye
İSTİHDAM Bir hizmette kullanmak, hizmete almak, hizmet ettirmek * Edb: Bir çok mânâsı olan bir kelimenin her mânâsına muvâfık kelime söylemek Meselâ: "Avcınızın attığı da, sözleri de saçma idi" cümlesinde olduğu gibi
İSTİHDAR (İstihzar) Hazırlama
İSTİHDAS Bir şeyi sonradan ve yeniden elde etmek
İSTİHFA´ Gizlenme, saklanma
İSTİHFAF Küçük ve aşağı görmek, küçümsemek, tahkir ve tahfif etmek
İSTİHFAFKÂR f Ehemmiyet vermeyerek Küçümsemek suretiyle Tahfif ve tahkir ederek
İSTİHFAFKÂRANE f Küçümseyerek, küçük görerek, hafifseyerek, ehemmiyet vermeyerek
İSTİHFAZ Hıfzetmek Korumak Muhafaza etmek Bir şeyin muhafaza olunmasını birisinden rica etmek
İSTİHKAK Kazanılan şey, hak edilen * Hakkını almak Hakkını istemek
İSTİHKAK-I HARS Huk: Bir yerde ziraatçılık yapma hakkına sahib olma
İSTİHKÂM Sağlamlık Metin olmak Kuvvetli ve dayanıklı olmak * Askerlikte: Düşmana karşı, hücumlarını savmak için hazırlanmış bulunan siper, askeri yapılar İstihkâm işi ile uğraşan asker sınıfı * Kuvvet ve metanet vermek
İSTİHKÂMAT (İstihkâm C) İstihkâmlar * Siperler
İSTİHKÂMAT-I DÂHİLİYE Bir istihkâmın iç tarafında, icab ettiği zaman yapılan müstakil sığınaklar
İSTİHKÂMAT-I HAFİFE Harbde kısa zamanda yapılan sığınaklar
İSTİHKÂMÂT-I MUTTASILA Bir birine bitişik ve bağlı olarak yapılmış olan sığınaklar olup, daha ziyade şehirlerin ve mühim mevkilerin etrafına yapılır
İSTİHKAR Hakaret etmek Küçük görmek * Hakir görülmek Hor bakılmak
İSTİHLA Tatlı olmak * Tatlılık istemek
İSTİHLAB Tırmalama
İSTİHLAF Halef bırakmak Birisini kendi yerine geçirmek Kendi yerine başkasını tayin etmek Kuyudan su çekmek
İSTİHLÂK Boş yere harcamak * Yeyip bitirmek * Müstahsilin yaptığı istihsali alıp kullanmak
İSTİHLÂKAT (İstihlâk C) Yenilip içilen şeyler * Harcamalar
İSTİHLÂKAT-I DÂHİLİYE Dâhilî sarfiyat Memleket içi harcamalar
İSTİHLAL Helâl saymak Helâllaşmayı istemek
İSTİHLAL Yeni ay´ı gözleyip görmek Hilâlin görünmesi * Kılıcın kınından sıyrılıp görünmesi * Edb: Bir ifadede birbirine benzer, seci´li ve kâfiyeli sözlerin söylenmesi * Çocuğun doğar doğmaz hemen ağlamağa başlaması * İyi ve hayırlı bir başlangıca delâlet etmek
İSTİHLAS (Hulus dan) Bir şeyi elde etmeğe çalışma * Kurtarma veya kurtarılma
İSTİHMA´ Himâye isteme, korunma arzulama
İSTİHMAK Ahmaklık gösterme, salaklık yapma
İSTİHMAL Havâle etme, havâle edilme * Yükleme, yükletme
İSTİHMAM Hamama girme, yıkanma
İSTİHMAM Bir kimse, bağlı olduğu cemâate ait işler için her türlü sıkıntıya düşme * Ehemmiyet verme
İSTİHRAB Bir musibet sebebi ile perişan olma, mahrum olma
İSTİHRAC Bir şeyin içinden bir şey çıkarmak Bir mânâyı istidlâl etmek Meydana ve harice çıkarmak Bâzı emareleri beliren şeylerden ileriye âit olacak şeyleri çıkarmak İstidlâl etmek (Bak: Tahric)
İSTİHRACAT (İstihrac C) İstihraclar
İSTİHSAD Ekinlerin hasad (biçilme) zamanı gelme
İSTİHSAL Hasıl etmek Husule getirmek Elde etmek Üretmek
İSTİHSALAT (İstihsal C) Üretilen şeyler Bir memleketin veya fabrika gibi faaliyet merkezlerinin çıkardığı, yetiştirdiği şeyler
İSTİHSAN Beğenmek, güzel bulmak Bir şeyin iyi olduğu kanaatında bulunmak Beğenilmek * Fık: Kıyası terkedip, nassa, yani, âyet ve hadis-i şeriflerin hükümlerine en uygun olanı almak Şeriatta; zorlaştırmayan hükümle, râcih delil ile amel etmektir(İşte masnuâtı yaldızlayan mezâyâ ve mehasine ve mevcudatı ışıklandıran letaif ve kemâlâta karşı Sübhânallah, Mâşâallah, Allahü Ekber diyerek semâvâtı çınlattıran ve Kur´an´ın nağamâtiyle kâinatı velveleye verdiren istihsan ve takdir ile, tefekkür ve teşhir ile, zikir ve tevhid ile, berr ve bahri cezbeye getiren, yine bilmüşâhede O Zâttır S)
İSTİHSANEN Beğenerek, istihsan ederek
İSTİHSAN Korunmak Korumak, müdâfaa etmek, karşı koymak * Sağlam bir yere kapanmak
İSTİHSAR Usanmak, fütur getirmek, bıkmak
İSTİHŞAŞ Zevklenme, eğlenme
İSTİHVA Şaşırıp kalmak Divane olmak Hevâ ve hevesi hoş görmek
İSTİHYA Utanma, haya etme * Diriltme, yaşatma
İSTİHVAZ Zafer kazanma, muzaffer ve muvaffak olma, galib gelme
İSTİHZA Alay etmek, birisi ile eğlenmek * Birisini gülünç duruma düşürmek, maskara etmek
İSTİHZA´ (İstihdâ´) Alçak gönüllülük göstermek, kendisini aşağı tutmak
İSTİHZAR Huzura gelme, hazır etme, huzura dâvet etme * Hazırlama, bir şeyi hatıra getirme * Konferans verecek olan hatiplerin okumak ve araştırmak suretiyle evvelce hazırlanması
İSTİHZARAT (İstihzâr C) Hazırlıklar
İSTİKA´ Olacak veya vuku bulacak diye endişelenme
İSTİKA´ (Saky den) Su isteme İçmek için su alma * Kendini zorlıyarak ve sun´i olarak kusma
İSTİ´KAB Birisinin kusurlarını, ayıplarını arraştırmak
İSTİKAD Yakma, ateşi tutuşturma
İSTİKADE Adam öldürmüş olan katilin kısasını isteme
İSTİ´KAF Bir yere kapanma Bir yerde kendini hapsetme
İSTİKAK Bitkilerin sık ve çok olmalarından dolayı birbirine dolaşık olmaları
İSTİKAMET Hatt-ı hareketi doğru olmak Doğruluk, nâmuslu hareket Her işte itidal üzere bulunmak Adâletten, doğruluktan ayrılmayıp, diyânet ve akıl içinde yürümek * Allah´a kulluk etmek * Bir şeyin bir tarafa doğru olarak uzanması * Yön, cihet
İSTİKAN Şüphesiz ve zansız olmak
İSTİKÂNE (İstikânet) Alçaklık etmek * Zillet ve meskenet göstermek * Tevazu göstermek
İSTİKÂRE Hızlı hızlı yürüme * Yükleri sırtına yükleyip götürme
İSTİKAZ Uykudan uyanmak
İSTİKBAH (Kabih den) Çirkin görme, ayıplama, kabih sayma
İSTİKBAL Ati, gelecek zaman * Karşılayış, gelen bir kimseyi karşılamak
İSTİKBAL-İ KIBLE Kıbleye, Kâbe istikametine yönelmek
İSTİKBAL-BÎN f Geleceği bilen ve gören
İSTİKBALEN Karşılayarak, karşılamak üzere * Gelecek zamanda, ilerde
İSTİKBALÎ Gelecek zamanla alâkalı İstikbale mensub
İSTİKBALİYYE Edb: Yeni gelen bir kimsenin karşılanması sebebiyle yazılan manzume
İSTİKBAR (Kibr den) Önemseme, ehemmiyet verme * Kibir, gurur, enaniyet Kendini büyük görme, mağrurluk
İSTİKDAM Önde bulunma, öne geçme * Çok ayaklı olma Ayaklarının adedi fazla olma
İSTİKDAR Cenab-ı Allah´dan (CC) hayırlı şeylerin olmasını isteme
İSTİKFA Yetinme, kâfi bulma, yeter sayma Mevcud olan ile iktifâ etme
İSTİKFA Bir kimsenin başına veya ensesine sopa ile vurma
İSTİKFAF (Kifâf dan) Kanaat etme, az şeyi yeter bulup râzı olma * Yetişme * Dilenci gibi el uzatma
İSTİKFAL (Kefâlet den) Kefil olma, kefilliği kabul etme
İSTİKFAL Çekmecede, kasada veya kilitli bir yerde bulundurma
İSTİKLA Te´hir etme Sonraya bırakma * Alıkoyma, mâni olma, engel olma * Veresiye alma, borç olarak alma
İSTİKLÂL (Kıllet den) Kendi başına olmak, kimseye bağlı olmayış, müstakil oluş * Az bulma, kâfi görmeme * Rey sahibi olup keyfi iş görme ve başkasının emrine ve fikrine tâbi olmaktan uzak kalma
İSTİKLÂLCU f İstiklâl arayan Müstakil olmak, hür olmak için çalışan
İSTİKLÂLİYET İstiklâl üzere bulunma Hür ve müstakil olma Başlı başına buyruk olma
İSTİKMAL Bir şeyin olgunluğa, kemale erdirilmesi İkmal etmek Eksiksiz ve tam oluş, tam ve kâmil olmak
İSTİKNAH (Künh den) Bir şeyin hakikatını ve künhünü araştırma
İSTİKNAN Gizlenme, saklanma
İSTİKRA´ Kiralamak, kiraya vermek
İSTİKRA´ Gezmek, dolaşmak, etraflı bilgi edinmek Ayrı ayrı hâdiselerdeki müşterek vasıflara dikkat ederek umumi bir netice çıkarmak Umumi araştırmak Fertten umuma âit hüküm sâhibi olmak(Akıl ve hikmet ve istikra ve tecrübenin şehadetleri ile sabit olan hilkat-i mevcudattaki adem-i abesiyet ve adem-i israf, saadet-i ebediyeye işaret eder S)
İSTİKRAB Yaklaştırma, yakınlaştırma * Akraba olma
İSTİKRAH Bir şeyi kötü ve kerih görmek Beğenmemek, nefret etmek Bir şeyi cebir ve ikrah ile işlemek
İSTİKRAÎ Man: İstikraya ait ve müteallik İstikra´ yolu ile
İSTİKRAM Kerem ve lütuf isteme
İSTİKRAR Karar ve sebat üzere olmak Karar kılma Sâkin olmak Yerleşmek
İSTİKRAR (Tekrar dan) Tekrarlatmak
İSTİKRAZ Borçlanmak Ödünç almak Borç almak
İSTİKRAZAT (İstikraz C) Ödünç para almalar, borçlanmalar
İSTİKSA Bir şeyi inceden inceye araştırma, künhüne varmaya çalışma * Tıb: Bir dahili hastalığı iyi teşhis edebilmek için âlet kullanma
İSTİKSAB Kazanma, kesbetme
İSTİKSAM Yemin teklif etme * Bölüşme, taksim etme, paylaşma
İSTİKSAR (Kesret den) Çok görme, çok görünme Çoğumsama, çoğumsanma * Çokluğu isteme
İSTİKŞAF (C: İstikşâfât) (Keşf den) Keşfetmeğe çalışma * Ne olup bittiğini öğrenip anlamak için araştırma yapma
İSTİKTAB Söyleyip yazdırma Dikte ettirme * Yazısını kontrol etmek için bir kimseye bir kaç satır yazı yazdırma
İSTİKTAL Ölümden korkmayarak kendini tehlikeye atma Tehlikeli işlere yiğitçe atılma
İSTİKTAM Gizlemeğe çalışma Saklamak için uğraşma
İSTİKTAR (Katr den) Damıtma Damla damla akıtma
İSTİKVAS Kavislenme, kıvrılma, yay gibi eğilme
İSTİKYA (Kayy den) Kusma, istifrağ etme
İSTİKZAR Çirkin, pis ve kötü görmek
İSTİ´LA (Ulüv den) Yükselmek Üste çıkmak Yüce olmak Terfi´ eylemek Galib olmak * Gr: Bir şeyin bir şey üzerine çıkması * Tecvidde: Harf okunduğu zaman dilin, üst damağa kalkmasına denir (Bak: Müsta´liye)
İSTİLA (Vely den) Kaplamak, yayılmak * Ele geçirmek İşgal etmek * Meydanın sonuna erişmek * Basmak Galebe etmek
İSTİLAB (Selb den) Kapma, kapıp alma, selbetme
İSTİ´LAC (İlâc dan) İlaç isteme
İSTİLAC İçilecek şeylerden pek çok içme
İSTİLAD Doğurtma Çocuk isteme
İSTİLADÎ Doğurtucu
İSTİLAL Sıyırıp çıkarma Sıyrılıp çıkarılma
İSTİLAL-İ SEYF Kılıcı kınından sıyırıp çıkarma
İSTİLAM Öpmek veya el sürmek Selâm vermeyi isteme * Kâbeyi tavaf esnasında Hacer-ül Esvede el sürmek, el süremese el işareti ile öper gibi yapmak, okşamak
İSTİ´LAM (İlm den) Bilgi edinmek için yüksek bir makamdan alt makama sorulma * Yazı ile bilgi isteme
İSTİ´LAN (İlân dan) İlânını isteme
İSTİLANE Bir şeyi mülâyim görmek, mülâyim bulmak
İSTİLBAS Geç kalma, gecikme
İSTİLHAK İlhâk olmağa, katışmağa çalışma
İSTİLKA´ Arka üstü yatarak uyuma
İSTİLZAM Lüzumlu olmak Gerektirmek Lâzım addetmek İcâbettirmek
İSTİLZAZ Hoşa gitmek, lezzet almak
İSTİM Buharla işleyen makinaların kazanında birikip makinayı işleten buğu, buhar
İSTİM f Cerahat Yara
İSTİMA´ (Sem´ den) Dinlemek Kulak vermek Dinleyip kabul etmek İşitmek
İSTİMA Birisinin ziyaretine gitmek
İSTİMAHA Birisinden hayır ummak İyilik ve şefaat beklemek
İSTİ´MAL (Amel den) Kullanmak Faydalanmak
İSTİ´MALAT (İsti´mal C) Kullanışlar Kullanmalar
İSTİMALE Avutmak Meylettirmek Cezbettirmek * Gönül almak Çok mal sahibi olmak
İSTİMAN Aman dilemek, himaye istemek * Teslim olmak
İSTİ´MAR Bir yeri imar etmek Bir yerin mâmurluğunu istemek * Müstemleke yapmak, sömürgeleştirmek İstimlak etmek
İSTİMARE ing Gümrük´e ticarî mallara değer takdiri * Baha biçme
İSTİMAZE Ayrılma, ayrı durma, açıkta bulunma
İSTİMBAT (Bak: İstinbat)
İSTİMBOT ing Küçük vapur, çatana
İSTİMDAD Medet ve yardım istemek
İSTİMHAL (Mehl den) Zaman isteme, mühlet isteme
İSTİMLA Bir şey yazılmasını istemek Birisine birşey yazdırmak
İSTİMLAK İcraî karar alma salâhiyetini hâiz bir amme hükmî şahıs (Vilâyet, Belediye vs) tarafından bir malın, halkın faydası için karşılığı verilip alınarak umumun istifadesine arzedilmesi * Mülk satın almak * Mülk sahibi olmak
İSTİMLAL (Melâl den) Can sıkılıp usanma, melâl getirme
İSTİMNAN İhsan isteme
İSTİMRAR Devam Sürüp gitmek * Kavi ve dâim olmak
İSTİMRARÎ İstimrara ait ve müteallik Devamlılık, sürüp gidiş
İSTİMSAK (İmsak dan) Nefsine hâkim olma, kendini tutma
İSTİMSAL Misal edinmek Örnek tutmak
İSTİMTA´ (Temettü den) Faydalanma, menfaati olma
İSTİMTAR Yağmur dileme
İSTİMZAC Uyuşmak Beraber karışmak * Birisinin mizacını, huyunu öğrenmeğe çalışmak * Yoklamak Fikrini, re´yini sormak
İSTİNAA Yürüyüşte bir kimseyi geçme
İSTİNABE Niyabet istemek * Huk: Başka bir tarafta görülen bir muhakeme için, şahid veya maznunun yazılı ifadesinin alınması Muhakemenin icab ettirdiği muameleleri yapması için bir mahkeme tarafından başka bir mahkemeye veya kendi âzâsından birisine salâhiyet verilmesi
İSTİ´NAD İnatlaşma, inat yapma Muannidlik
İSTİNAD Dayanma Güvenme * Sened veya delil söylemek, göstermek
İSTİNADEN İstinad ederek Dayanarak, güvenerek
İSTİNADGÂH f Dayanacak yer Güvenecek yer veya kimse
İSTİNADGERDE İstinad edilmiş Kendine güvenilmiş veya dayanılmış
İSTİNADÎ İstinad etmekle alâkalı
İSTİNAF Baştan başlamak Yeniden başlamak * Gr: Sözün başlangıcı * Huk: Dâvâ Mahkemesinin verdiği hükmü beğenmeyip bozulmasını daha üst mahkemeden istemek Dâvâ mahkemeleri ile Temyiz Mahkemesi arasındaki bir derece yüksek mahkemeye verilen isim
İSTİNAFEN İstinaf yolu ile
İSTİNAHE Yaygarayı basma * Ağlamak isteme * Kurdun uluması
İSTİNAME Uyur gibi görünme Yalandan uyuma
İSTİNAN Misvâk kullanma Dişleri temizleme (Misvâk kullanmak, sünnet-i seniyyedendir)
İSTİNARE Parlatmak Parlak ve aydınlıklı olmak * Ateş istemek
İSTİNAS Alışmak Ünsiyetli olmak Vahşiliğin gitmesi Ürkekliğin kalkması
İSTİNASE Bir kimseyi beraber götürme * Depretme
İSTİNBA Haber sormak Haber istemek * Vâkıf olmak Bilmek
İSTİNBAT Bir söz veya bir işten gizli bir mânâyı meydana koymak * Müçtehid veya büyük bir âlimin gizli bir mânâyı içtihadı ile meydana çıkarması * Bir mes´eleyi derin tetkik ile meydana çıkarması * Bir mes´eleyi derin tetkik neticesinde kaynaklarından güçlükle anlamak
İSTİNCA Birisinden maksadını istihsal etmek * İlm-i Hâlde: Pislikten temizlenmek Abdest bozduktan sonra veya abdest almadan evvel; kan, sidik, meni´ gibi şeylerin çıktıkları yeri temizlemek
İSTİNCAD Yardım isteme
İSTİNCAH İşinin olmasını isteme
İSTİNCAS Bulaşma veya bulaştırma
İSTİNFAD Bir şeyden bıkkınlık gelme, usanma * Bir şeyi tüketme, harcama
İSTİNFAK Malı harcıyarak tüketme * Nafaka peydâ etme
İSTİNFAR Ürküp dağılma
İSTİNFAZ Bir yerin bütün her tarafını iyice öğrenebilmek için dikkatle bakma, inceleme
İSTİNGA İtl Yelkenlerin yukarı kaldırılıp toplanması ve bu işin yerine getirilmesi için verilen kumanda
İSTİNHAC Bir kimsenin dediğine uyma Söylediğini yapma Yoluna gitme
İSTİNHAS Haberi iyice inceleme
İSTİNHAZ Bir kimseye bir iş için kımıldamamasını emretme
İSTİNKA Pâk olmasını istemek İstincadan sonra hiç bir pislik eseri bırakmamak
İSTİNKÂF Kabul etmemek Çekimser kalmak(İşte ey insan! Eğer yalnız O´na abd olsan, bütün mahlukat üstünde bir mevki kazanırsın Eğer ubudiyetten istinkâf etsen, âciz mahlukata zelil bir abd olursun! S)
İSTİNKÂH Araştırma Ağız koklama
İSTİNKÂH (Nikâh dan) Bir kadını nikâhla alma, nikâhlamak isteme
İSTİNKÂR Bilmemezlikten gelmek * İnkâr etmek * Bilmediği bir şeyi sormak
İSTİNKAS Bir şeyin fiatını düşürmeye çalışma, ucuzlatmağa uğraşma
İSTİNKAŞ Nakşetme, nakşedilmesini isteme
İSTİNSA´ Veresiye isteme * Borcunu ödeyebilmek için mühlet isteme
İSTİNSAB (Neseb den) Soyu bildirme Soy dâvâsı gütme
İSTİNSAF Alacağını alma Hakkını tamâmen alma, ödeşme
İSTİNSAH (Nesh den) Sahifeyi çoğaltmak, nüshasını yazmak Kopya etmek * Silinmesini ve iptalini istemek
İSTİNSAH (Nush dan) Nasihat alma Öğüt isteme
İSTİNSAR Burna su veya başka bir ilâç çekip temizleme * Püskürme
İSTİNSAR (Nasr dan) Yardım isteme
İSTİNSAREN Arka çıkarak * Yardım ümid ederek
İSTİNŞA Güzel koku koklama * Haber, havâdis araştırma
İSTİNŞAD (Neşd den) Bir kimseden şiir okumasını isteme * Birine manzume okutma
İSTİNŞAK Abdest veyâ gusül esnâsında burun´a (üç defa) su çekmek * Şiddetle koklamak, koklatmak
İSTİNTAC Netice almak Netice çıkarmak
İSTİNTAK Söyletmek * Huk: Sorguya çekmek Maznundan işlediği fiile dâir ifade almak
İSTİNTAKNÂME Huk: Sorguya çekilen kimsenin ifâdesinin yazıldığı kâğıt
İSTİNZAL Tenzil etmek İndirmek * İnmesini istemek
İSTİRA´ İki tâne odun parçasını birbirine sürte sürte tutuşturma * Çakmak taşında ateş çıkartma
İSTİR´A Riâyet isteme
İSTİ´RAB Sonradan Araplara dâhil olmak, araplaşmak
İSTİRABE Bir kimsenin hâlinden şüpheye düşme, kuşkulanma
İSTİRAHAT Dinlenmek Rahatlamak
İSTİRAK Sirkat etmek Çalmak Hırsızlık etmek
İSTİRAK-I SEM´ Haber çalmak, kulak hırsızlığı
İSTİ´RAK Terlemek için yatma
İSTİRBAH (Rıbh den) Fâize para yatırma, fazla faizle verme
İSTİRCA´ Geri dönmek Dönmeği arzulamak * İlm-i Hâlde: Bir cenaze gördüğü zaman: $ diye söylemek
İSTİRCA (Recâ dan) Yalvarma, dileme, rica etme
İSTİRDA´ Çocuk emzirtme
İSTİRDAD Geri almak Geri almayı istemek
İSTİRDAF Beraber olmayı istemek, beraber gitmeği arzu etmek
İSTİRFA´ (Ref´ den) Yapılmasını arzulama * Yukarı kaldırılmasını isteme
İSTİRFAD Yardım isteme
İSTİRFAH (Refh den) Refah, rahatlık ve bolluk isteme * Rahatlık ve bolluk içinde bulunma
İSTİRHA´ (Rehavet den) Gevşeme, uyuşma, tembelleşme, rehavet gelme
İSTİRHA-Yİ ADELÂT Adalelerin, kasların gevşemesi
İSTİRHA-YI A´SÂB Sinirlerin gevşemesi
İSTİRHAB Korkutma veya korkutulma
İSTİRHAM Merhamet istemek Yalvarmak * İzin istemek Rica etmek
İSTİRHAMAT (İstirhâm C) İstirhâm etmeler, yalvarmalar, ricâ etmeler
İSTİRHAMNAME f Bir rica veya arzu maksadıyla yazılan mektub
İSTİRHAN (Rehn den) Rehin alma veya rehin alınma
İSTİRHAS Bir şeyi ucuz görme, ucuz sayma
İSTİRKAB (Rekabet den) Çekememe, rekabet yapma
İSTİRKAK (Rıkk dan) Harbde düşman tarafından esir alma * Köle edinme, bir kimseyi kendine köle olarak alma
İSTİRŞA´ Bir işi yapmak için bir şey isteme * Rüşvet isteme
İSTİRŞAD (Reşad dan) Hak yoluna gitmek isteme
İSTİRVAH Rahatlama, istirahat etme * Şiddetle koklama
İSTİRZAK (Rızk dan) Rızk ve nafaka elde etmek için çalışma
İSTİRZAL (Rezalet den) Rezil sayma Kepaze, bayağı ve aşağılık görme
İSTİ´SA´ (İsyan dan) İsyan etme Anarşistlik ve zorbalık yapma
İSTİSA´ Bollaşma, bollanma, genişleme
İSTİS´AB Zor addetmek Güç saymak * Güçlük çekmek
İSTİ´SAB İğrenme, tiksinme
İSTİSABE Sevap kazanmak isteme
İSTİS´AD (Sa´d dan) Uğurlu sayma Mes´ud nazarıyla bakma
İSTİSAK Bir kimseden itimad edilir bir vesika veya senet alma
İSTİSAL (Asl dan) Kökten koparıp çıkarmak * Tıb: Bedenden kesilmesi veya koparılması istenen bir parçayı, uru kökünden koparmak
İSTİS´AL (Suâl den) Soruşturma, tahkik etme, araştırma
İSTİ´SAM İsmetli olmayı istemek Temizlik istemek Günah ve ayıplardan temiz olmak
İSTİSAR Bir şeyden fazla miktarda alma, çoğaltmağa çalışma
İSTİSAR Kolaylaşmak, kolay olmak
İSTİ´SAR Bir işin güç olmasını arzulama
İSTİ´SAR Seçme, ayırma, intihab etme * Seçip benimseme
İSTİ´SAR Esir olma veya esir etme
İSTİSARE Toz savurma, tozutmak, toz kaldırma * Fesatçılık ve fitnecilik yapmak
İSTİSBAT (Sebt den) Acele etmeyip tedbirli ve hesaplı davranma
İSTİSDAD (Sedad dan) Doğruluk, dürüstlük
İSTİSFA Madeni eritip tasfiye etmek, hâlisini almak
İSTİSGAR Küçümsemek Küçük görmek Kerih görmek
İSTİSHAB Fık: Mazide sabit olup bilâhare zâil olduğu bilinmeyen bir şeyin hâlâ devam ettiği sayılmasıdır (Birisinin ölümüne dair kat´i haber olmasa sağ sayılması gibi)
İSTİSHAB (Sohbet den) Yanına alma Birlikte götürme, beraber götürme
İSTİSHABEN Beraber götürerek, yanına alarak
İSTİSHAL Kolay saymak Bir şeyi kolay addetmek
İSTİSHAR Alay etme, zevklenme, eğlenme
İSTİSKA´ (Saky den) Su isteme Susama * Yağmur duasına çıkma * Vücudun bazı yerlerinde su toplanması hastalığı
İSTİSKAL Ağır bulup hoşlanmadığını anlatmak Soğuk muamele ederek sevmediğini bildirmek
İSTİSLAF (Selef den) Birinin yerine geçme Selef olma
İSTİSLAL Çekip çıkarma, sıyırma
İSTİSLAM Uyma, tabi olma * Müslümanlığı kabul etme İslâm olma * Yolun ortasından gitme
İSTİSMAR Menfaatine âlet etmek İşletmek * Kıymetlendirmek Sömürmek
İSTİSNA Ayırmak Kaide dışı bırakmak Müstesna kılmak * Arapçada istisnâ kelimeleri şunlardır: $
İSTİSNAAT (İstisna C) İstisnalar, müstesna kılmalar, ayırmalar
İSTİSNAÎ İstisnaya âit Ayırmayla alâkalı
İSTİSNAN İhtiyarlama, yaşı ilerleme, yaşlılanma
İSTİSRA´ (Sür´at den) Sür´atlendirme, hızlandırma, çabuklaştırma
İSTİSRAR Odalık alma
İSTİSVAB (Savab dan) Doğru bulma, mâkul görme, beğenme
İSTİSVABEN Beğenerek, doğru bularak, mâkul görerek
İSTİSVABGERDE f Beğenilmiş Doğru bulunmuş, tasvib olunmuş, mâkul görülmüş
İSTİ´ŞA Ateş ışığıyla yol yürüme
İSTİŞ´AR Bir mes´elenin yazılıp bildirilmesini istemek * Kullanmak * Ürkmek
İSTİŞ´ARAT (İstiş´ar C) Yazı ile bildirilmesini istemeler
İSTİŞARAT (İstişare C) İstişareler, danışmalar, meşveret etmeler
İSTİŞARE Meşveret etmek Fikir danışmak Müşâverede bulunmak
İSTİŞAT(A) (Şatt dan) Çok kızma, öfkelenme, gazaba gelme * Coşma, taşma * (Kuş) hızla uçma
İSTİŞFA´ Birisinin yardımını istemek, şefâat dilemek
İSTİŞFA Şifa istemek Hastalıktan kurtulup iyi olmayı arzulamak
İSTİŞFAEN Derdine derman aramak gayesiyle Şifa istemek suretiyle
İSTİŞFAF (Şeffaf dan) Şeffaf ve saydam olma
İSTİŞHAD Birisinin şâhidliğini istemek Şâhid göstermek Delil olarak ileri sürmek * Şehid olmak
İSTİŞHADAT (İstişhad C) Şâhid göstermeler, delil olarak misâl göstermeler * Şehid olmalar
İSTİŞHADEN Şâhid göstererek, şâhid getirerek
İSTİŞHAR Şöhret sahibi olmak Şöhret kazanmak
İSTİŞKAL Zorlaştırma, güçleştirme, müşkülât verme
İSTİŞMAM Koklamak Kokusunu almak * Hissetmek, sezmek, dolayısı ile anlamak * Uzaktan haber almak
İSTİŞRA Satın alma Satın almak isteme
İSTİŞRAB İmâ ederek ve kapalı olarak anlatmak isteme * İçmek isteme
İSTİŞRAF Ellerini güneş ışığına siper etme
İSTİ´TA (Atâ dan) Bahşiş istemek Atiyye istemek
İSTİTAAT (Tav´ dan) Tâkat getirmek Kudreti ve gücü yeter olmak
İSTİ´TAB Kendinden razı, hoşnut etme
İSTİTABE Tövbe ettirme Tövbe teklif etme
İSTİTABE Hoş ve iyi bulma
İSTİTAF Kaplama, ihtiva etme
İSTİ´TAF Yardım taleb etme * Acımayı isteme
İSTİ´TAFKÂRANE f Şefkat, merhamet isteyene yakışır halde
İSTİTAL Gözyaşları inci gibi dökülme * Birbiri ardınca çıkma Birbirinin peşinden çıkma
İSTİTALE Uzanmak Uzantı Uzayıp gitmek * Birisi üzerine faziletlilik dâvasında bulunmak * Tecvidde: Harf okunduğunda sesin imtidadına, uzamasına denir Bu harfe müstatıl harfi de denir Bu sıfat Dad harfine aittir * Tıb: Vücutta bazı organların uzaması
İSTİT´AM Yemek isteme Yiyecek şeyler taleb etme
İSTİTAN Vatan edinme, bir yerde yerleşme, yurt edinme
İSTİTAR Kapanmak, örtünmek
İSTİTAR Yazma
İSTİTARE Örtülecek, perdelenecek şey
İSTİTARE Gönderme veya gönderilme Yollanma * Uçurma veya uçurulma
İSTİTBA´ Tâbi olmayı istemek Peşinden sürüklemek
İSTİTBAB (Tıbb dan) Doktora başvurma, kendini hekime gösterme * İlâç arama * Çare isteme, derdine devâ arama
İSTİTMAM (Tamam dan) Tamamlama, tamamlamağa çalışma Tamamlamasını isteme Bitirmek için uğraşma
İSTİTRAB Sevinmeyi, süruru istemek
İSTİTRABÎ Sürur ve sevinmeyi istemeğe dâir
İSTİTRAD Edb: Bir söz söylerken o fıkra içinde başka bir bahis nakletmek
İSTİTRADEN Edb: Bir bahis anlatırken, söz gelimi, başka bir mes´eleyi de anlatıvermek suretiyle
İSTİTRADÎ İstitrad ile alâkalı Asıl mevzudan olmayan
İSTİTRADİYAT (İstitrad C) İstitrad şeklinde söylenen sözler
İSTİTRAF (Turfe den) Hiç görülmemiş bir şey sayma * Şubelendirme, dallandırma
İSTİVA Müsavi oluş Temasül * İ´tidal, istikamet ve karar * Kemalin sâbit olması * Kaba kuşluk zamanı * Yükselmek, yüksek olmak Üstün olmak * İstila eylemek
İSTİVA-Yİ SİNN Kırk yaşlarına gelme
İSTİVFA Vefa istemek
İSTİYA´ Kötü davranma Fena muamelede bulunma
İSTİYAK Misvâk kullanma
İSTİYAS (Ye´s den) Ye´se düşme, ümitsizlenme
İSTİZA´ Işıklanma, aydınlanma
İSTİ´ZAB Birşeyi tatlı bulmak, tatlı saymak Tatlı su istemek
İSTİZADE (Ziyade den) Arttırılmasını arzulama, çoğaltılmasını isteme
İSTİZAE (Ziya dan) Işıklanma, aydınlanma, ziyalanma, nurlanma
İSTİZ´AF (Za´f dan) Zayıf ve âdi görme, küçümseme
İSTİZAH Belirsiz ve mübhem bir şey hakkında açık söylenmesini istemek İzah istemek * Gensoru Bir mes´ele hakkında mebuslar tarafından başbakana veya bakanlardan birine açılan ve sonunda soruşturma yapılması istenilen sual
İSTİZAHEN Bir şeyin açıklanmasını isteyerek
İSTİZALE (İzale den) Yok edilme, izale olma
İSTİ´ZAM Büyük tutmak ve büyük tanımak * Gururlanmak Kibirlenmek
İSTİZAN Bir hususta izin istemek İzin için danışmak
İSTİ´ZAR Özür ve afv dileme
İSTİZARE Ziyaretine gelinmesini isteme veya ziyarete gelmesi istenilme
İSTİZHAN Akıl etmek, düşünmek
İSTİZHAR Dayanmak Güvenmek Arka vermek * Yardım istemek Zahîr istemek * Ezberlemek * Aşikâr etmek
İSTİZKÂR (Zikr den) Hatıra getirme, hatırlama Tahattur etme * Ezberleme, ezber etme
İSTİZLAL (Zelle den) Ayağını kaydırmak istemek
İSTİZLAL (Zill den) Aşağılık ve zelil görme * Bayağı ve âdi görülme
İSTİZLAL (Zıll dan) Gölgelenme Gölge altına girme * Sığınma, himâyesine girme * Gölgede oturma
İSTİZMAM Zemmetme, yerme, tenkid etme * Kötü ve beğenilmeyen işler yapma
İSTİZMAR (Zamir den) Düşüncelerini öğrenme, fikrini yoklama Maksad ve niyetini anlamağa çalışma
İSTİZRAF (Zerafet den) Zarif görünme, incelik gösterme Zerafet gösterme
İSTUH f Âciz, güçsüz, kuvvetsiz Perişan, mahzun, biçare

I-İ Harfi

İSVİDAD Kararma, kara olma, esmerleşme Siyahlanma
İSVİDAD-I CİLD Cildin kararması, esmerleşmesi
İSYAN İtaatsizlik Emre karşı gelmek Ayaklanmak
ÎŞ Yaşayış Yaşamak Zevk u safa sürmek * Hayata medar olan ve geçinilen şeyler * Ekmek Gıda
İ´ŞA´ Akşam yemeği verme
İŞ´A´ Güneş, ışığını dağıtma Şuâlanma
İŞA (Ağaç) çiçek açma
İŞA´-İ EŞCAR Ağaçların çiçek açması
İŞA´ (Bak: Işa)
İŞAA Bir haberi yaymak, duyurmak Bir şeyin şuyuuna, yayılmasına sebeb olmak
İŞAAT (İşâa C) Haber yaymalar
İŞAAT-I KÂZİBANE Kötü niyetlerle yalan haberler yayma
İŞ´AB Ölme, irtihal etme
İŞABE Saç ve sakal ağartma, beyazlatma Genç yaşta saç ve sakal ağarması
İŞADE Çağırmak Sesini yükseltmek * Dünyevi matluba yetişmek * Binayı yükseltmek
İŞAEYN (Bak: İşâân)
İŞAHA Misvâk kullanma
İŞ´AL Şulelendirmek Yaymak, alevlendirmek Tutuşturmak Parlatmak Şiddetlendirmek
İŞAR Birlikte geçinmek, muâşeret etmek Hoş geçinmek
İŞ´AR Yazı ile haber vermek Anlatmak, bildirmek
İŞ´ARAT (İş´ar C) Tebliğler, bildirmeler
İŞARAT İşaretler
İŞARAT-ÜL İ´CÂZ İ´caza dair işaretler
İŞARAT-ÜL İ´CAZ Fİ MEZAN-İL ÎCAZ Îcaz zannolunan yerlerdeki i´caza işaretler * Risale-i Nur Külliyatından bir kitap ismidir
İŞARET Bir şeyi bir vasıta ile (el, göz, kaş veya parmakla) göstererek bildirmek * Nişan, alâmet, belli bir iz * Ist: Doğrudan doğruya olmadan, hatırlatma suretiyle verilen emir (Münasebat-ı tevafukiye eğer taaddüt etse ve ayrı ayrı cihetinden bir hâdiseye muvafık gelse, hem bilhassa makama mutabık, hem bilhassa kelâmın mânâsına muvafık ve müeyyid olsa, o muvafakat o vakit işaret derecesine çıkar Evet muzaaf münasebet, işarettir M)
İŞARET-İ ÂLİYE Tar: Şeyh-ül islâm, defterdar ve yeniçeri ağası gibi maiyyet memurlarından biri tarafından yazılan takrir veya ilam üzerine sadrazamın kabul veya red şeklinde yazdığı yazı * Sadaret makamından çıkan emirler
İŞBA´ Doyurmak, açlığı gidermek Doymak * Fiz: Bir sıvının içinde, belli bir cisimden eriyebilecek en çok miktarın erimiş bulunması * Edb: Arap nazmında, kafiye veya vezin zaruretinden dolayı kelimeye bir harf ilâve etme
İŞBAŞI t Bir işte çalışanların başı, reisi * İşe başlama saati
İŞBU İşte bu Bu, şu
İŞCA´ Yenme, ezme * Kederlendirme, hüzün verme, üzme
İŞCAR (Şecer den) Ağaç yetiştirme Ağaçlandırma
İŞCAZ Kederlendirme, üzme, hüzün ve gam verme
İŞE f Orman, sık ağaçlık * Câsus, hafiye
İŞFA´ (Şifâ dan) Hastaya şifalı şeyler verme Hastanın iyileşmesi için çeşitli çarelere başvurma
İŞFAF Üstün tutma
İŞFAK Acıyarak sakınma Şefkat ve inayet etme * Sevme * Sakınma ve korkma * Azaltma * Lütfetme, bağış, ihsan
İŞGAL Zabtetme, istilâ etme * Birisini işten alıkoyma, başka şeyle meşgul etme, oyalama, uğraştırıp kendi işine mâni olma
İŞGENE f İhiyarlıktan veya kızgınlıktan dolayı yüzde hâsıl olan buruşukluk
İŞGERE f Şâhin, atmaca ve doğan gibi av için kullanılan terbiye görmüş kuş
İŞGERF f Dayanıklı, sağlam, kalın * Şan, nam, ün, şeref
İŞGUH f Yere yıkılış, yüz üstü kapanış
İŞGÜÇ t Meşguliyet, vazife, memuriyet
İŞGÜFE f İstifrağ, kusma * Çiçek
İŞGÜZAR f Becerikli, çalışkan * Kendini göstermek için gerekmezken işe karışan
İŞHA´ (Şehi den) İstenileni verme * Göz dikme, almak isteme
İŞHA´ Ağız açma, ağzını açma
İŞHAD Delil getirme, delil olarak gösterme Şehadet ettirme, şâhid gösterme * Şehid olma
İŞHAR Ün alma, meşhur olma, şöhret kazanma * Kadın, doğum yapacağı aya girme
İŞHAS Fesatçılık ve dedikoduculuk yapma Çekiştirme Gıybet etme
İŞHAS Gitme zamanı gelip çatma * Tedirgin ve rahatsız etme
İŞHAZ Keskinleştirme, bileme
İŞHAZ-I SEYF Kılınç bileme
İŞKA´ Şaki ve bedbaht eylemek
İŞKA´ Şikâyet ettirme * İntikam alma, öç alma * Darıltma, gücendirme
İŞKÂL Güçleştirme, müşkilleştirme * Zorlaştırma * Şüpheli ve karışık olma
İŞKAMPAVİYA İtl Harp gemilerinden asker naklinde kullanılan en büyük filika İşkampaviya´lar sandal büyüklüğünde, yalnız ondan daha geniş ve yüksekti Karaya asker sevkiyatında, gemiye erzak ve levâzım alınmasında kullanıldığı gibi eskiden donanmaya su alınacağı zaman su ile doldurulur, diğer bir filika yedeğinde geminin bordasına götürülerek geminin tulumbasıyla içindeki su nakledilirdi (OTDS)
İŞKÂR f Av * Avlama
İŞKEMBE f Geviş getiren hayvanların midesinin en büyük kısmı * Karın
İŞKENCE F Eziyet, azab
İŞKESTE f Kırık, bitik Kırılmış
İŞKİL f Şüphe, vesvese Vehimlenmek * Hile, tezvir * Sağ ön ayağı ve sol arka ayağı beyaz olan at
İŞKÜFE f Çiçek
İŞKÜNC f Çimdik
İŞLEK t Çok işler, fazlaca işlenen * Tecrübeli, idmanlı, alışık
İŞMAM Hafif olarak duyurmak, koklatmak Hissettirmek * Kibirden dolayı başı dik yürümek * Tecvidde: Bir harfe zamme veya kesre vermek ve bunu hafifçe hissettirmek Harfin sesini genizden hissettirmek, biraz duyurmak, harfi çıtlatmak
İŞMAR Göz kırpma, işaret
İŞMİ´ZAZ Can sıkma, üzülme, yüzünü ekşitme * Titreyip ürperme
İŞNUŞE f Aksırık
İŞPİHTE f Su sızıntısı * Yayılmış, saçılmış
İŞPORTA (Arnavutça) Seyyar satıcı tezgahı * Yayvan yemiş sepeti
İŞRAB (Şürb den) İçirme veya içirilme * Bir maksadı açıktan değil de, dolayısıyla gösterme Kapalı surette anlatma
İŞRAF Yüksek bir yere çıkma Yüksek bir yerden bakıp anlama * (Hasta) ölüm döşeğinde olma
İŞRAK Allah´a şerik koşma Allah´tan başkasından medet bekleme
İŞRAK Güneş doğmak Işıklandırmak Parlatmak * Güneşlik yere dahil olmak * Mc: Kalbe mânaların doğması
İŞRAKÎ Bâtıl İşrakiye felsefesine mensub İşrakiyyunun dalâletten ve şirkten ibaret bâtıl ve hurafe fikirleri
İŞRAKİYYE İşrakiyyunların bâtıl ve hurafe mesleği (Bak: Akl-ı evvel)
İŞRAKİYYUN İşrakiyye felsefesi ile iştigal eden ve ehl-i şirk olan feylesoflar (Bak: Akl-ı evvel)
İŞRET İçki Alkollü meşrubat * İçki içme Alkollü içki kullanma
İŞRETGÂH f İşret edip içki içilecek yer
İŞRETHANE f İşret yapmaya mahsus yer Meyhane * Mc: Bu dünya
İŞRETKEDE f İşret yeri İşrethane
İŞRETSAZ f İşret eden, içki içen
İŞRÎN (İşrûn) Yirmi (20)
İŞRİRAK Ağlaya ağlaya boğulma derecesine gelme
İŞSA (Teşsi´) Ayakkabısına tasma takma, kayış geçirme
İŞTAT Adaletsizlik edip hükümde zulmetme
İŞTAT Dağıtma veya dağıtılma
İŞTEK f Çocuk kundağı
İŞTİAL Tutuşma Parlama Alevlenme * Mc: Şiddetlenme
İŞTİALÂT (İştial C) Parlamalar, alevlenmeler, yanmalar, tutuşmalar * Mc: Şiddetlenmeler
İŞTİBAH Şüphelenmek Şüphe etmek * Kolay fark olunmaz derecede benzemek
İŞTİBAK (Şebeke den) Örülmek Örgülenmek * Karşılıklı birbirine geçmek * Perişanlık * Zâhir olmak * Koz: Güneş battıktan sonra gökte kum taneleri gibi görünen karışık yıldızlar
İŞTİCAR Zıdlaşma * Elini çenesine koyarak, dirseğinin üzerine dayanma
İŞTİDAD (Şiddet den) Şiddetlenme * Sertleşme, katılaşma * Büyüme Artma, çoğalma, ziyâdeleşme
İŞTİFA´ İyi olma, şifa bulma
İŞTİGAL Bir iş işlemek Uğraşmak Çalışmak Meşgul olmak
İŞTİGALAT (İştigal C) Meşguliyetler, çalışmalar, uğraşmalar
İŞTİHA Meyil Haz Fazla istek Arzu * Açlıktan gelen yemeğe karşı fazla isteklilik
İŞTİHAB Ağarma, beyazlama, kırlaşma
İŞTİHA-ENGİZ f İştiha açıcı, iştah verici
İŞTİHAR Meşhur olma Tanınma Ün alma
İŞTİK´ (Şekva dan) Şikâyet etme, şekvada bulunma
İŞTİKAK Türemek Bir kökten ayrılan kelimelerin asılları ve birbirleri ile olan münâsebetleri, meydana gelişleri * Çatallaşmak Yarılmış bir şeyin bir şıkkını almak * Edb: Aynı kökten türemiş olan birkaç kelimeyi bir araya getirme sanatı MisallerEdipler edepli olmalı, hem de edeb-i İslâmiye ile müteeddib olmalı İkM)(Zulmü alkışlayamam, zâlimi asla sevemem Mehmed Akif)
İŞTİMAL İçine almak, kaplamak Çevirmek, ihata etmek Şâmil olmak
İŞTİMAM Gereği gibi koklamak Koku duymak
İŞTİN Toprak kandil
İŞTİRA Satın almak Mübayaa etmek
İŞTİRAK Ortak olmak Ortaklık etmek Bir işde yer almak Hissedâr olmak * Bir lâfızda çok mânalar müşterek olması Meselâ: "Ayn" kelimesi Hem göz, hem de kaynak mânasına gelir
İŞTİRAK-I LİSAN Lisan ortaklığı Aynı dili konuşma keyfiyeti
İŞTİRAKÎ Ortaklığa ait, ortaklıkla alâkalı * Komünist
İŞTİRAKİYYE Komünistlerin bir nazariyesi olan sosyalistlik
İŞTİRAKİYYUN Komünist sosyalistler
İŞTİRAT (Şart dan) Şarta bağlama, şarttlaşma
İŞTİTAT Dağılma Perişan olma
İŞTİTAT Zulmetme Haksızlık etme Hükümde ve sair işlerde eziyet etme
İŞTİVA´ Kızarma, pişip yenecek duruma gelme
İŞTİVA-YI LAHM Etin kızarması
İŞTİYAK Fazla arzu ve şevk Tahassür Hasret çekmek Özlemek Göreceği gelmek
ÎŞ U NÛŞ Yiyip içme Sefahet İşret ve eğlence
İŞVE Güzellerin gönül çeken naz ve edâsı Gönül çekici tavır
İŞVEBAZ f Naz edici, edâ yapan, cilveli * Meşhur bir cins lâle

I-İ Harfi

İ´TA Vermek Bahşetmek İhsan etmek
İ´TA-YI MA´LUMAT Malumat verme Bilgi verme
İTA Edb: Kafiyenin bir mânada olarak aynen tekrar edilmesi
İTAAT Alınan emre uymak Söz dinlemek İnkıyad etmek Boyun eğmek Âmirin meşru emirlerini dinleyip ona göre hareket etmek
İTAB Kolsuz ve yakasız kadın gömleği
İTAB Tekdir etmek Şiddetle hitab etmek Azarlamak Terslemek Paylamak Rencide etmek Darılmak
İT´AB Yormak Yorgunluk vermek Sıkıntı vermek
İ´TAB Öldürme, katletme Helâk etme
İ´TAB Şikâyeti kendisinden def´ ile razı ve hoşnud etmek Hoşlandırmak * Hışım etmek
İTABNAME f Azarlama mektubu
İTAD Kazık çakma
İTAD İnekten süt sağarken, hayvanın ayağına geçirilen ip
İTAHA Bir şeyi tamamlama, yapıp bitirme, hazır etme
İ´TAK Esir, köle veya cariyeyi serbest bırakma
İTALE Uzatmak Sözü uzun etmek Tatvil-i kelâm etmek * Birini zemmetmek, ayıplamak
İTALE-İ DEST El uzatma, hıyânet etme
İTALE-İ LİSÂN Dil uzatma, kötü şeyler söyleme
İTALİK Fr Üstten sağa doğru yatık matbaa harfi
İT´AM Yemek yedirmek Doyurmak Taam vermek
İT´AM İkiz doğurma
İT´AMİYYE Bazı vakıf müesseselerinde fakirlerin doyurulması için ayrılan tahsisat
İTAN Vatan sayma, yurt kabul etme
İTAR(E) Bir şeyin peşini bırakmayıp tâkib etme * Dikkat ve hiddetle bakma
İTARE (Tayerân dan) Uçurma veya uçurulma * Hızla gönderme, yollama * Otomobil tekeri
İTARE-İ KEBUTER Güvercin kuşu uçurma
İTARE-İ NAME Sür´atle ve hevesli bir şekilde mektub yollama
İT´AS Öldürme, katletme
İTAŞ (Atş dan) Susuz bırakma, susuz olma
İTAT Düşmanlık, zıtlık, adavet, muhasame
İTAVE (C: Etâvâ) Rüşvet verme
İTBA´ Tâbi´ kılmak Ardına katmak * Gr: Bir kelimenin sonuna ilâve edilen tekerleme nev´inden mânasız söz (Yazmak mazmak, Okumak mokumak gibi)
İTBAK (Itbak) Kaplamak Kapamak Kapaklamak * İttifak etmek * Tecvidde: Harf okunduğunda, dilin üst damağa kapanması (Bu halde okunan harfler sad, dât, tı, zı harfleridir (Bak: İdbak)
İTBAL Kederlenme, kederlendirme Derde, hüzne ve kedere düşürme
İTDAN Islanma veya ıslatma
İTFA´ Söndürme Bastırma Dindirme * Bir borcu ödeyerek bitirme * Fizikte: İntizamlı ve eşit zamanlarla sallanan bir hareketin yavaş yavaş azalarak sıfıra inmesi
İTFA-Yİ HARİK Yangının söndürülmesi
İTFAİYYE Yangın söndürme birliği, teşkilâtı
İTFAL İnsan vücudunun fenâ bir şekilde kokması
İTHAF Hediye etmek Armağan vermek * Edb: Birisinin nâmına eser yazmak
İTHAFNAME f Bir eserin bir kimse adına olduğunu gösteren yazı
İTHAM Kabahatli görmek Suç isnad etmek Töhmetlendirmek Kabahatli görünmek Töhmetli olmak
İTHAMÎ İthamla ilgili
İTHAMNAME f İddianame
İTİ Keskin, kesen * Mc: Sert, acı
İ´TİBAR (İtibâr) Ehemmiyet vermek Hürmet, riâyet ve hatır saymak Kulak asmak İbret alıp uyanık olmak Birisini veya sözünü makbul farzetmek * Taaccüb etmek * Şeref, haysiyet * Bir şeyin gerçek değil, kararlaştırılan değeri * Ticarette söz veya imzaya olan itimad
İ´TİBAR-I SURET Surete itibar etme, görünüşe değer verme
İ´TİBARAT (İ´tibar C) İ´tibarlar, şeref ve haysiyetler * Var sayılan şeyler, faraziyeler
İ´TİBAREN den beri, başlıyarak, den başlıyarak, den (yerinde kullanılır)
İ´TİBARÎ (İtibarî) Hakiki kıymeti olmayıp kıymeti var kabul edilme Farazî ve izafî olan Varlığı, başka şeylere nisbet edilmesi halinde bilinen
İ´TİDA Sesini yükseltmek * Zulmetmek * Haddinden geçmek
İ´TİDAD Yardım isteme İmdât isteme * Bir şeyi kol üzerine alma
İ´TİDAL Bir şeyde veya halde ifrat veya tefrite düşmemek Vasat derece olmak * Yumuşaklık Uygunluk * Gündüz ve gecenin birbirine denk, eşit olması * Miktar ve keyfiyyet hususunda iki hâlet arasında mutavassıt olmak
İ´TİDAL-İ DEM Soğukkanlı davranış Heyecanlanmadan, acele etmeden, düşüne düşüne ve tedbirli hareket
İ´TİFA´ Bağış dileme, afvedilmesini isteme
İ´TİFAR Yere vurma Kavrayıp yere çarpma Üzerine atılıp kavrama
İ´TİKAB Veresiye vermeme Bir malı borç olarak satmama Parasını almadıkça malı teslim etmeme
İ´TİKAD İnanmak İnanç Sıdk ve doğruluğuna kalben kararlı olmak Gönülden tasdik ederek inanmak Dinin temelini meydana getiren şeylere inanmak (Bak: İltizam)
İ´TİKAD-I FÂSİD Bozuk inanç
İ´TİKADÂT (İ´tikad C) İnanışlar Bağlanışlar ve inançlar
İ´TİKADÂT-I BÂTILA Bâtıl, hak olmayan, asılsız şeylere inanışlar
İ´TİKADÎ İtikad ve inançla alâkalı
İ´TİKADİYAT İtikada ait mes´eleler
İ´TİKÂF Bir şeye devam etmek * Ist: Bir yere çekilip yalnız ibadetle meşguliyet Hususan Ramazanın son on gününde, mescidlerde ve buna benzer yerlerde kalıp, ibadet, ilm-i iman ve Kur´an, evrad ve ezkâr gibi ibadetlerle meşgul olmak Böyle bir kimseye "Mu´tekif" denir
İ´TİKÂL (Ekl den) Kemirme, kemirerek yeme * Dalgaların, deniz kenarlarındaki karaları döğerek aşındırması * Tıb: Yaranın, vücudu yemesi Yaranın büyümesi
İ´TİKÂL-İ SEVÂHİL Kıyıların aşınması
İ´TİKAL Sağmak için koyunun ayaklarını iki bacağı arasına alma * Devenin dizini büküp bağlama * Güreş yaparken rakibini sarmaya getirip yıkma
İ´TİKAL Zorlaşma, müşkilleşme
İ´TİKAM Biriktirme, yığma
İ´TİKAR Birbirine karışıp sayılamama
İ´TİKAS Tersine dönme, akislenme
İ´TİLA (Ulüv den) Yükselmek Yukarı çıkmak * Yüksek rütbelere çıkmak
İTİLAF Anlaşmak Görüşmek Uyuşmak Muvafakat * Cem´ olmak, birikmek
İ´TİLAF Yem yeme
İ´TİLAFAT (İ´tilaf C) Uyuşmalar, anlaşmalar
İ´TİLAK Âşık olma, birinin sevgi ve muhabbetine tutulma
İ´TİLAL (İllet den) Hasta olma * Hastalanma * Bahane etme * Her şeyden vazgeçip tek bir şeyle meşgul olma
İ´TİLAM Öğrenme, bilme
İ´TİLAN Aşikâr ve meydanda olma İlân olunma, meydana çıkma * Doğum esnâsında çocuğun görünmesi
İ´TİMAD (İtimad) Güvenerek bağlanmak Emniyet etmek Bir şeye kalben güvenip dayanmak
İ´TİMAD-ÜD DEVLE Devletin itimadı, güveni * Tar: Safevî sadrazamlarına verilen ünvan
İ´TİMAD-I KAVÎ Sağlam itimad, kavi güveniş
İ´TİMADEN İtimad ederek, dayanarak, güvenerek
İ´TİMADNAME f İtimad yazısı, itimad bildiren yazı
İ´TİMAK Derinine varma, derinliğine inme
İ´TİMAM (İtimam) Başına sarık sarmak * Ortalık yeşillenmek * Miğfer giymek
İ´TİMAN Emniyet etme, emin bulunma
İ´TİNA (İtinâ) Çok dikkat etmek Özenmek
İ´TİNAK (Unk dan) Birbirlerinin boyunlarına sarılma * Kucaklama * Sıkıca kavrayıp alma
İ´TİNAN Bir kimsenin içyüzü meydana çıkma * İnsanın önüne durma
İ´TİRAF (İtiraf) Kabahatini saklamamak Suçunu söylemeği kabul etmek Gizleyip söylemek istemediği şeyi açıklamak
İ´TİRAF-I CÜRM Maznunun yaptığı suçu söylemesi, itiraf etmesi
İ´TİRAF-I KUSUR Kusurunu söyleme, itiraf etme
İ´TİRAZ (İtiraz) Kabul etmediğini bildirmek Bir fikir veya işin olmasını kabul etmemek * Men´ eylemek Men´ olmak
İ´TİRAZİYE İtiraza, kabul etmediğine dair yazı * Edb: Cümlenin esasından olmayıp yalnız bir husus hakkında söylenen ibare (Bak: Cümle-i mu´terize)
İ´TİSA Asâya dayanma, baston kullanma
İ´TİSAB Sinirlenme, asabileşme * Kanaat etme
İ´TİSAF Zulüm ve haksızlık etmek Doğru yoldan ayrılmak Haksızlık
İ´TİSAM İstediğini vermek
İ´TİSAM Günahlardan sakınmak * Pâk olmak * Bir şeye yapışarak sıkı tutmak ve korunmak
İ´TİSAR Suyunu çıkarmak için bir şeyi sıkma
İ´TİSAR Zorluk, güçlük, meşakkat
İ´TİSAS Gece gezip dolaşma, devriye vazifesini görme
İ´TİŞA´ Akşam vakti yola çıkma
İ´TİTAF Bir şeye örtünme, bürünme
İ´TİVA Bükme veya bükülme
İ´TİYAD (İtiyat) Alışkanlık Huy Âdet Âdet edinmek
İ´TİYAK Alıkoymak, engel olmak, mani olmak
İ´TİYAN Dik dik bakma, gözünü dikme * Yardım etme
İ´TİYAŞ Geçinme İdareli yaşamaİ´TİZA´ : Bir kavim veya kimseye bağlı bulunma
İ´TİZAD Yardım etme Muavenette bulunma * Yardım ve imdat isteme * Bir şeyi kol üzerine alma
İ´TİZAL (İtizal) Bir şeyi işlemeğe tamamen kasd ve teveccüh eylemek * Nefsine müracaatla cürüm ve hatasını itiraf etmek
İ´TİZAL Ehl-i Sünnet olan hak mezhebden ayrılıp hakka aykırı başka yola sapmak Mu´tezile olmak (Bak: Mutezile)
İ´TİZAM (İtizam) Büyüklük kazanmak Azametlenmek Büyüklenmek
İ´TİZAM Azim ve kasdeylemek Gitmek üzere olmak Fütursuz ve kasd üzere olmak
İ´TİZAR Kusurunu bilerek özür dilemek Kusurunu beyan edip ve anlayıp af dilemek (Takdire şayan güzel bir haslettir)
İ´TİZAZ Kendini aziz, izzetli saymak
İTK´ Koltuk altına yastık veya dayak koyma Dayanacak bir şey kullanma * Yaslanma
İTKAN Pürüzsüz yapmak veya yapılmak Sağlamlaştırmak Hakikata yakından vakıf olmak, delileriyle bilmek, inanmak Bilerek emin olmak Muhkem kılmak, muhkem yapmak Sâbit kılmak
İTKAN-I MUHKEM Bütün açıklığıyla bilerek sağlam yapmak(Ve şu kâinatta bir itkan-ı muhkem, bir insicam-ı ahkem görünüyor Mâdem şu biçare, perişan küremiz, sergerdan zeminimiz bu kadar hadd ü hesaba gelmez zevil-hayat ile, zevil-ervah ile ve zevil-idrak ile dolmuştur Elbette sâdık bir hads ile ve kat´i bir yakîn ile hükmolunur ki: Şu kusûr-u semaviye ve şu bürûc-u sâmiyenin dahi kendilerine münasib zihayat, zişuur sekeneleri vardır S)
İTKAN-I SAN´AT San´atın sağlam, mükemmel ve pürüzsüzlüğü
İTLA´ Başkasını geçme * Te´hir etme
İTLAF Ziyan etmek Telef etmek Bozmak * Öldürmek
İTLAL Hayvanı yedeğinde götürme * Damlatma
İTMAM Tamamlamak Bitirmek İkmal etmek Tekmil etmek(Ticaret ve memuriyet için, mühim vazifelerle bu dâr-ı imtihan olan dünyaya gönderilen insanlar; ticaretlerini yapıp, vazifelerini bitirip ve hizmetlerini itmâm ettikten sonra; yine onları gönderen Hâlik-ı Zülcelâline dönecekler ve Mevlâ-yı Kerimlerine kavuşacaklar! M)
İTMİNAN Emniyet içinde olmak İnanmak Mutlak olarak bilmek Kararlılık
İTMİNAN-I KALB Kalbden ve gönülden inanma
İTMİNANKÂRANE f İtminan göstermek suretiyle
İTNAB (Bak: Itnab)
İTNAN (Çocuk) hastalıkdan dolayı gelişememe
İTRA´ Doldurma
İTRAB Toprak serpme Topraklama
İTRAK Bırakma, vazgeçme, terkettirme
İTRAZ Kurutma veya kurutulma
İTTİAD Randevu verme
İTTİAS Öldürme, helâk etme
İTTİAZ (Va´z dan) Nasihat ve öğüt dinleme
İTTİBA´ Tabi´ olma Arkasından gitme İtaat etme Tebaiyyet ve imtisal etme(Mariz bir asrın, hasta bir unsurun, alil bir uzun reçetesi: İttiba-ı Kur´andır! M)(Muhabbetullah, Sünnet-i Seniyyenin ittibaını istilzam edip intac ediyor Ne mutlu o kimseye ki, Sünnet-i Seniyyeye ittibaından hissesi ziyade ola Veyl o kimseye ki, Sünnet-i Seniyyeyi takdir etmeyip, bid´alara giriyor! L)(Eğer Allah´a muhabbetiniz varsa, Habibullah´a ittiba´ edilecek İttiba´ edilmezse, netice veriyor ki, Allah´a muhabbetiniz yoktur! L)
İTTİBAEN Tâbi olarak, ittiba ederek, uyarak
İTTİCAH Bir cihete gitmek, yönelmek Teveccüh etmek
İTTİCAR Ticaret yapma * İlâç kullanmaİTTİFAK : Beraber hareket için sözleşmek İttihad ve muvafakat etmek Söz birliği etmek Anlaşmak (Bak: İhtilaf, Ehakk)(İttifak hüdâdadır, hevâda ve heveste değil)
İTTİFAKA Rast gelme
İTTİFAKAN Birleşerek, anlaşarak
İTTİFAKAT (İttifak C) İttifaklar, sözleşmeler, ittihadlar
İTTİFAKÎ (İttifakiyye) Birleşmeye, sözleşmeye, ittifaka veya uyuşmaya ait Tesadüfle, rastgele
İTTİFAKİYYAT Tesadüfle olan şeyler
İTTİFAKPEZİR f İttifak ve ittihad kabul eden
İTTİHAB (Hibe den) Karşılıksız olarak verilen bir bağışı kabul etme
İTTİHAD Birleşmek Birlik üzere âmil olmak Birlik Aynı fikirde olmak (Bak: İhtilaf)
İTTİHAD-I ÂRÂ Rey ve fikir birliği
İTTİHAD-I İSLÂM İslâm birliği (Azametli bahtsız bir kıt´anın, şanlı tâli´siz bir devletin, değerli sâhibsiz bir kavmin reçetesi; ittihad-ı İslâmdır M)İttihad-ı İslâmın varlığı ve devamı için:1- İslâm milliyetini esas alıp, menfi unsuriyet fikrini bırakmak2- İslâm dünyasındaki dini cemaatler, gayede ve dinî esaslarda ittifak edip teferruat meseleleri medar-ı niza etmemek3- İslâm devletleri arasında meşveret-i şer´iyeyi yapmakBunlar en ehemmiyetli sebeplerinden üç tanesidir
İTTİHAD-I MENAFİ´ Menfaatlerin bir ve ortak oluşu İş birliği
İTTİHAD-I MUHAMMEDÎ CEMİYETİ Süheyl Paşa, Mehmed Sadık, Ferik Rıza Paşa, Derviş Vahdeti ve arkadaşları tarafından İstanbul´da 5 nisan 1909 tarihinde kurulan bir cemiyettir
İTTİHAD-I UMUMÎ Umumi ittihad Bütün insanların birleşmesi
İTTİHAD VE TERAKKİ 1918 tarihine kadar devam eden ve Osmanlı Devletinin son zamanlarında mühim rol oynamış bir siyasî parti (Bak: Tanzimat)
İTTİHAM Suç altında bulunmak Suçlamak Töhmet altında olmak Suçlandırmak (İtham yerine de kullanılır)
İTTİHAZ Edinmek Kabullenmek "Öyle" diye bakmak Kabul etmek
İTTİKA Sakınmak Çekinmek Günahlardan ve bütün kötülüklerden kendini çekmek Takvâ ile amel etmek (Bak: Amel-i salih)
İTTİK´ Dayanmak Yaslanmak * Oturmak
İTTİKÂL Allah´a tevekkül etme, güvenme, dayanma
İTTİKAN Muhkem yapılmak Esaslı ve şüphesiz yakından bilmek
İTTİKAR Vakar, gurur ve büyüklük gelme
İTTİRA´ Dolma, nemalanma * Solma
İTTİRAD (Bak: Ittırad)
İTTİSA Bollaşmak Genişlik kazanmak Genişlemek Vüs´at
İTTİSAF Vasıflanmak Muttasıf olmak Sıfat sahibi olmak Bir hâl takınmak
İTTİSAFKÂRANE f Vasıfları belli olur surette Bir hal takınarak
İTTİSAH Paslanma, kirlenme
İTTİSAK Dizilmek Bir nizam dahilinde sıralanmak * Beraber olmak * Tamam olmak Toplanmak
İTTİSAL Ulaşmak Bitişmek * Birbirine dokunmak Yakınlık Bağlılık Kavuşmak
İTTİSAM (Vesm den) Damga ve nişan vurma * Dağlama, süsleme
İTTİTAN Bir memlekette veya bir şehirde yerleşme Vatan edinme
İTTİZA´ Alçak gönüllülük, tevazu, mütevazilik * Devenin, boynuna basarak üstüne binebilmek için, başını aşağı eğme
İTTİZAH Vazıh olmak Açık olmak Aşikâr olmak
İTTİZAH-I DELİL Delilin açık, vazıh ve aşikâr olması
İTTİZAN Ölçülü olmak Vezne girmek
İTYAN Delil getirmek * Gelmek * Vermek * Vüsul, vasıl * Vârid olmak * Zikir ve isbat ve takrir eylemek

I-İ Harfi

İVA´ Barındırma, kondurma Yerleştirme, oturtma, iskân ettirme
İVAD İlk işine dönme * Âdet edinme
İVAR İkindi vakti, ikindi zamanı
İ´VAR Bir gözünü kör etme, tek göz bırakma
İVAZ Karşılık olarak verilen şey Bedel
İVAZ f Hazırlanmış, düzülmüş
İVAZAN Karşılık olarak, mukabilinde, karşılığında
İVEC Eğrilik, çarpıklık, yanlışlık * Hakkı ve hakikatı eğri büğrü heveslerle tahrif etmek, gayr-i müstakim şekle getirmek
İVEDİ Aceleci, savruk Çabuk
İVEZZE (C: İvezz) Kaz Ördek * Gövdesi bodur olan Bodur gövdeli olan
İVGEN Koşan, acele eden
İ´VİCAC Doğru davranmamak, eğri büğrü olmak Hamlık * Hakkı bâtıl, bâtılı hak göstermek
İVZ Ördek Kaz * Gövdesi bodur olan kimse
İYAB Avdet eylemek, geri dönmek
İYAB Ü ZEHAB Gidiş - geliş
İYAD Kuvvetlendirme, takviye etme * Takviye eden âlet
İY´AD (Bak: İ´âd)
İYADET (Bak: Iyâdet)
İYAL (Bak: Iyâl)
İYALET İdare etme, valilik yapma * Bir valinin idare ettiği belde * Vadi
İYAN (Bak: Ayân)
İYANÎ Ayân olana ait, âşikâr ve belli olana dair
İYAS Yeis hali Ümidsizlik ve kederli oluş
İYASE Ye´se düşürme
İYAZ (Bak: Iyâz)
İYD (Bak: Îd)
İYN (Bak: În)
İZ (İZİN) "Hem, vakt, yevm, hîn" gibi kelimelerden sonra ek olarak kullanılır Meselâ: Hîneizin: O vakit ki Yevmeizin: O gün ki, kelimelerinde olduğu gibi * Mâzi fiillerinden evvel "iz" gelirse: İzküntü muallimen: Muallim olduğum zaman mânasına geliyor (iz) Yazılmasa mânası, muallim idim olur
İZA Arabça kelimelerin başında kullanılırsa; birdenbire, bir de bakılır ki, gibi mânalara gelir İsim cümlesinin evvelinde bulunur
İZA´ Hiza, sıra * Bolluk ve refah sebebi
İZA´ İyiliğe, iyilikle mukabele etme * Korkma, havfetme
İZA İncitmek, eziyet etmek İncitilmek (İza-i mü´min haramdır)
İZAA (Izâat) Açığa vurma, belli ve âşikâr etme * Yüksek sesle bildirme, ilân etme * Radyo
İZAA-İ ESRAR Gizli sırları açığa vurma, açıklama
İZAA (Bak : Izaa)
İZAAT İlân etmek, açığa vurmak Sesle neşriyat yapmak
İ´ZAB Suyu temizleme * Vazgeçme * Azaba düşürme veya düşürülme
İZABE Eritmek, eritilmek Su gibi akıcı hale koymak Yumuşatmak Islah etmek
İZABE-İ NÜHAS Bakırın eritilmesi
İZ´AC Rahatsız etmek Bunaltmak * Yerinden koparıp ayırmak
İZADE Ailesini koruması için bir kimseye yardım etme
İZAE (İzâet) (Zû dan) Işık verme, aydınlatma, ziya verme (Bak: Izaet)
İZ´AF Zayıflatmak, kuvvetsiz hale getirmek * İki kat etmek İki misline çıkarmak
İZAFAT (İzâfet C) İzafetler, isim takıları, isim tamlamaları * Gr: Zincirleme isim tamlaması
İZAFE(T) Bir şeyi bir kimseye veya bir şeye nisbet etmek, yakın etmek İsnâd etmek Katmak, katıştırmak * Bir şey üzerine meylettirmek, havale olmak, bağlanmak * Mal etmek * Gr: İki isimden meydana gelen bağlılık tamlaması
İZAFET-İ MAKLUB Ters çevrilmiş terkib Muzaf-un ileyh ile muzafın yer değiştirmesi olup, böylece birleşik isim ve sıfatlar yapılır Bu terkibler semâidir; işitilmekle öğrenilir, bir kaideye bağlı değildir Her terkib bu şekle sokulmaz Meselâ: Tâb-ı meh: Meh-tâb: Ay ışığı Çeşm-i âhu: Ahu-çeşm: Ceylân gözlü Nazar-ı haram: Haram-ı nazar gibi)
İZAFET-İ MAKTU´ Kesik tamlama Terkib-i izafet-i maktu´da denir Esre´yi kaldırmağa da fekk-i izafet denir Yani izafetin kaldırılması demektir Meselâ: Câme-hâb $ : Yatak Câme-i hâb $ : Uyku elbisesi Ser-rişte $ : İp ucu, vesile, tutamak Ser-i rişte $ : İpin ucu
İZAFETEN İsnad etmek suretiyle, isnad ederek, ona bağlıyarak
İZAFÎ İzafetle alâkalı, izafete dâir Ona bağlamak suretiyle Alâkalı göstererek
İZAFİYYE Münasebet Bağlı oluş Alâkalılık
İZAFİYYET Alâka mahiyeti Bağlılık
İZAH Açıklamak Bir şeyi anlaşılır hâlde söylemek veya yazmak
İZAHA Bir şeyin çevresini dolaşma
İZAHAT (İzah C) İzahlar, açıklamalar
İZAHE Bir şeyi ayırma * Kurtulma * Yok etme
İZAHEN Açıklayarak, izah ederek
İZAKA (Zevk den) Tattırma veya tattırılma Lezzet ve zevk hissettirme
İZALE Zevale erdirmek Gidermek Ortadan kaldırmak Mahvetmek
İZALE-İ ŞÜYU´ Ortaklığı giderme
İZALE Halsiz bırakma * Uzun etekli elbise * Kadın yaşmağını açma * Sarığın ucunu uzatma
İ´ZAM Büyük görmek, büyük bilmek Bir hâdiseyi büyük göstermek, büyütmek
İ´ZAM Göndermek Yollamak
İZAM (Azim C) Büyükler Büyük kimseler * (Azm C) Kemikler
İZAM-I REMİME Çürümüş kemikler
İZA-MA Gr: Zaman zarfı olan "izâ"ya müsavidir Müzari fiilinden evvel gelirse onu cezm eder
İZ´AN Basiret Anlayış * Teslim olup itaat etmek * Akıl Zekâ İnanç İdrak Bilmek (Bak: Dimağ)
İZ´AN-RÜBA f Anlayışı şaşırtan Aklı oynatan Çok hayret ve taaccüb veren Aklı alan
İZ´AN-RÜBA-İ KÂİNAT Kâinatın aklı alan vechesi, herkese hayret ve şaşkınlık veren yüzü
İZAN Bildirmek * Ezan okumak
İZAR Yanak İnsanın yüzündeki yanak kısmı
İZAR Peştemal Futa Göğüsten aşağı örtülen elbiseler * İsmet, iffet * Zevce
İZAR f Suyun dibi
İZARE Ziyaret ettirme
İZARE Bir kimseyi kuşkulandırıp vesveseye düşürme
İ´ZAZ Hürmet etmek Ağırlamak İkram etmek Aziz kılmak Galip gelmek
İ´ZAZEN İkram ederek, ağırlayarak
İZBAD Köpüklenme * (Ağaç) çiçek açma
İZBAR Yazma Yazma ile bildirme
İZBE Kuytu Loş Pis ve nemli yer
İZCA´ Defetme, kovma
İZDİCAR Nasihatı dinleyip kabul etme Söylenen sözü dinleyip tutma
İZDİHAM Kalabalık bir yerde halkın çok birikmesinden meydana gelen sıkıntı
İZDİRA´ Tahkir etme, hakir ve âdi görme
İZDİRA´ Ekin ekme, zirâat yapma
İZDİRAD Yutma
İZDİRAM Lokmayı iri iri yutmaİZDİVAC : Çift olmak, birbirine eş olmak Meşru nikâhla evlenmek
İZDİYAD Ziyadeleşmek Çoğalmak Artmak
İZDİYAL Kaybetme, yok etme
İZDİYAN Süslenme, bezenme
İZDİYAR Ziyâret etme, gidip görme
İZEM Büyüklük
İZEN Gr: O halde, o takdirde, öyleyse (Bak: Huruf-u nasibe)
İZFAF Gelin gönderme
İZHAB Gönderme * Giydirme veya giydirilme * Altun kaplama
İZHAC Oturma, ikamet etme
İZHAF Yalan söyleme * Hıyanet etme, verdiği sözünü tutmama * Hayrette bırakma, şaşırtma
İZHAK Yok etme, mahvetme * Öldürme * Oku, nişandan ayırma
İZHAL Hatırdan çıkarma, unutma
İZHAR Açığa vurma Meydana çıkarma * Göstermek Zâhir ve âşikâre ettirmek * Yalandan gösteriş * Tecvidde, iki harfin arasını birbirinden ayırıp açarak ihfâsız, idgamsız olarak okumaya denir Bu sıfatın harfleri Huruf-ı halk denilen harflerdir
İZHAR-I BELÂGAT Belâgat gösterme
İZHAR-I HAK Hakkı izhar etmek Hakkı açıklama
İZHAR-I TECELLÜD İnad edip kafa tutma, yalandan cesaretlilik gösterme
İZHAR-I TEESSÜR Teessür gösterme
İZHAR Toplayıp biriktirme
İZİN (Bak: İzn)
İZK Ağaç dalı * Hurma salkımı
İZKÂM Zükâm hastalığına yani nezleye uğratma
İZKÂR Hatıra getirmek, andırmak, hatırlatmak
İZLAF Yakın etmek Toplamak, cem´ etmek
İZLAK (Bak: Zelâka)
İZLAL (Zıll dan) Gölge yapmak Gölge koymak Gölgelendirmek
İZLAL (Züll den) Alçaltmak Haysiyetsiz ve hakir etmek
İZLAM Karanlık olmak Zulme giriftar olmak Zulme tutulmak
İZMAM Bir kimseden söz alma * Bir insanı kötülenecek bir halde bulma
İZMAR (Bak: Izmar)
İZMİHLAL Bozulup gitmek Perişan olmak Yok olmak Görünmez hale gelmek
İZMİHRAR Surat asma * (Yıldız) parıldama * Kış mevsiminin şiddetli olması
İZMİL Keskin demir * Çekiç * Deri kesmekte kullanılan bıçak
İZN (İzin) Yasağı kaldırmak Bir şeye ruhsat vermek Yol vermek Hizmetten çıkarmak
İZN-İ ÂMM Herkese müsaadeli olan * Ist: Cum´a namazı kılınan cami kapısının kayıtsız şartsız her müslümana açık olması
İZNİLLÂH Allah´ın (CC) müsaadesi, izni
İZİNNAME f Eskiden bir nikâhın kıyılabilmesi için kadı tarafından verilen izin kâğıdı
İZNAB Günah işleme Günahkâr olma * Kuyruk takma
İZRA´ Korkutma * Çok fazla medhetme, aşırı derecede övme * Altun arama
İZRA´ Arşınlama, ölçme
İZYAN Süslenme, donatılma
İZZ Kıymet Değer Güçlü oluş Alikadir olmak Kavi Şerif Azim
İZZ Ü ŞEREFLE Güle güle, uğurlar olsun
İZZET Bir kimse zelil iken kavi ve kudret sahibi olmak Ziyâdelik ve üstünlük * Değer, kıymet Kuvvet Muhterem ve mu´teber olmak * Bulunmaz derecede az olan şey
İZZET-İ NEFİS Zillete düşmiyerek şeref ve haysiyeti muhafazaya çalışmak Vakar(Gıybet, ehl-i adâvet ve hased ve inadın en çok istimal ettikleri alçak bir silâhtır İzzet-i nefis sâhibi, bu pis silâha tenezzül edip istimal etmez M)
İZZET-İ İSLÂMİYE İslâmi izzet Müslüman olanın her hususta daha şerefli, daha çalışkan, daha izzetli olması hâleti Diğer dinlerdekilerden ve dinsizlerden izzetli ve şerefli olmaları hâleti
İZZETLÛ Şeref ve itibar sahibi * Eskiden belirli bir mevki ve rütbe sahiblerine verilen ünvan
İZZÎ Tahammüllü, sabırlı kimse
İZZÜ-D-DEVLE Tar: Müslüman hükümdarları tarafından sık sık kullanılan ve devlete değer veren, devletin değeri mânâsına gelen bir ünvan
İZZ-ÜD-DİN Dilimizde "İzzettin" şeklinde isim olarak kullanılan bu kelime; "Dinin kıymeti, ulviyet ve kudreti" anlamına gelir