İslamiyet Öncesi Yazılı Türk Edebiyatı

İslamiyet Öncesi Yazılı Türk Edebiyatı


Yazılı Edebiyat, Türkler arasında yazının kullanıldığı devirlerde başlayan bir edebiyattır Eldeki en eski ürünler 5 ve 6 yüzyıllarda yazıldığı tahmin edilen Yenisey Krıgızlarına ait balbal ‘adı verilen mezar taşlarıdır Ancak bu yazıtlr, adlar ve birkaç sözcükten oluşan Türkçe sözlerden ibarettir Bu yazıtlardaki alfabe daha sonraki dönemlerde kullanılan GökTürk alfabesine göre ilkel bir nitelik taşır

Yazılı edebiyata ait en önemli örnekler 8yüzyılda dikilen ve günümüze dek ulaşan GökTürk Kitabeleri’dir Bu yazıtlara bugün Moğolistan’da bulunan GökTürk Kitabeleri, Orhun Irmağı’nın eski yatağı üzerinde bulunduğu için Orhun Yazıtları (Anıtları/Kitabeleri) denmiştir GökTürk Kitabeleri’de Yenisey Yazıtları gibi dikili taşlar üzerine GökTürk alfabesiyle yazılmıştır

Yazıtlarda Doğu GökTürklerin tarihinden, komşularıyla olan ilişkilerinden savaşlarından ve yönetiminden söz etmektedir Canlı bir söylev dili ve üslubu vardır Bu yazıtlar, Türk dili tarihi açısından önemli belge niteliği taşır


Yazılı Dönem Ürünleri

* Orhun kitabeleri
* Uygur Metinleri

Orhun kitabeleri:Çinlilere karşı bağımsızlık savaşı yapan, Türk bütünlüğünü yeniden kurmak için içte ve dışta savaşan KökTürklerin hikayesi anlatılır bu yazıtlardaBu abideler 38 harfli olan KökTürk alfabesiyle yazılmıştırBunlardan en önemli olanları 3 tanedir


1 Bilge tonyukuk yazıtı: Dört bakana vezirlik etmiş olan Tonyukuk tarafından yazılmıştırDaha çok Çinlilerle yapılan savaşlar anlatılmaktadır


2 Kül tiğin yazıtı: KökTürk hakanı Bilge Kağan’ın kardeşi Kül Tiğin’in ölümü üzerine Bilge Kağan tarafından dikilmiştir

3 Bilge Kağan Yazıtı: GökTürk hakanı Bilge Kağan’ın ölümünden sonra yazdırılmış bir abidedirSon iki yazar daha çok dönemin olaylarından, törelerden ve Bilge Kağan’ın ulusuna dilediği iyi dileklerden söz eder



* “Türk adının geçtiği ilk yazılı belge ve Türk Edebiyatı’nın ilk yazılı örnekleri olan KökTürk abidelerinde yazılar Prof Thomsen ve Radloff tarafından okunmuştur

Uygur Dönemi Eserleri: KökTürk devletinin yıkılmasından sonra kurulan uygur hanlıklarından kalma eserlerdirDaha çok Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdirBunlar turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştırUygurların kâğıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadırDönemden kalma birçok hikâyenin yanında *”kökünç” denilen bir ilkel tiyatro eserleri de vardırUygurlar bu eserleri 14 harfli uygur alfabesiyle yazmışlardır