Zarf Nedir?-Zarf Çeşitleri

Zarf Nedir?-Zarf Çeşitleri

Bir fiilin bir fiil şeklinin (fiil ismi sıfat-fiil zarf-fiil) sıfatın veya kendi türünden bir başka kelimenin anlamını yer (yön) zaman ölçü nitelik soru bakımından belirten veya sınırlayan kelimelere zarf (belirteç) denir
Tekin çok çalışıyor
fiil
Çok konuşma insanı gözden düşürür
fiil ismi
Bu çok pahalı bir elbise olmalı
sıfat
Bugünlerde çok fazla uyuyorsun
zarf
Zarflar anlamını belirttikleri değiştirdikleri unsurlara özellikle fiillere doğrudan doğruya çekimsiz olarak bağlanan isim soylu kelimelerdir Zarflar tamlayan unsurlar olarak bağlandıkları kelimelerden önce gelirler: şimdi gelecekler aşağı indi en güzel hediye çok çalışarak kazandı vb gibi
İsmin zarf görevinde kullanılabilmesi için fiile çekim eki almadan bağlanması gerekir Çekim eki alan isim zarf olmaz; fiilin anlamına doğrudan doğruya etki etmeyen sadece onu tamamlayan bir isim unsuru olarak kalır:
İleri gitti İleri-y-e gitti Cümlelerinin birincisinde ileri kelimesi çekim eki almadan fiilin yerini gösteren zarf; ikincisinde ise isim çekimi eki (yaklaşma hâli eki) alarak fiili yer bakımından tamamlayan isim görevinde kullanılmıştır Dolayısıyla zarf değildir
Yazın kışın güzün; arabayla kalemle gibi örnekleri olan vasıta hâli eki (-n; -la -le); sonra üzere ileri yukarı dışarı içeri gibi kelimelerde rastladı*ğımız yön ekleri (-ra -re; -arı -eri) ve açıkça önce güzelce kurnazca yavaşça gibi örneklerde bulunan eşitlik hâli eki (-ca -ce; -ça -çe) günümüzde yavaş yavaş çekim eki işlevinden sıyrılıp yapım eki işlevi kazanmaya başladığı için bu ekleri alan isimler zarf olarak da kullanılabilir: Okullar güzün açılır Ben sizi sonra ararım Görevinizi dürüstçe yapınız gibi
ZARFLARIN ÇEŞİTLERİ

1 Zaman zarfları

Fiilin anlamını zaman kavramıyla sınırlandıran belirten akşam akşamleyin artık daha bazen demin demincek dün er erken henüz hiçbir zaman gece geceleyin geç gündüz güzün öğleyin önce sabah sabahleyin şimdi şimdilik sonra yarım saat önce yarın yazın yine gibi zaman isimleridir
Zaman zarflarının eylemin yapılış zamanını daha kesin bir ifadeyle sınırladığına belirttiğine dikkat edilmelidir: Borcumu ödedim cümlesinde ödeme işinin geçmişte yapıldığı bellidir Ama bu iş beş dakika önce mi yapılmıştır yoksa yıllarla ifade edilebilecek bir zaman diliminde mi gerçekleştirilmiştir bu belli değildir Cümleye eklenecek bir zaman zarfı eylemin zamanını daha açık ve kesin olarak belirtecektir: Borcumu biraz önce ödedim gibi
Yükleme sorulan ne zaman sorusuna cevap olan kelime veya kelime grupları (zaman bildiren kelimelerde bazı çekim eklerini alsalar bile) cümlede zaman bildiren zarf tümleci olurlar: Toplantıya saat 1530’da başlanacak Ülkesine bütün Avrupa’yı gezdikten sonra döndü Babasının gittiğini duyunca üzüldü
2 Yer (yön) zarfları

Bu zarflar boşlukta bir yer ifade eden ve sayıları çok olmayan aşağı beri dışarı geri içeri ileri karşı öte yukarı gibi yer isimleridir Bunların hemen hepsinde bir yön ifadesi olduğu için zarf olarak fiilin yönünü gösterirler: Beri gel barışalım Biraz geri çekil Lütfen içeri buyurun vb gibi
Yukarıda da belirtildiği gibi bu yer isimlerine hâl eki getirilirse isim olurlar
3 Hâl (durum) zarfları

Bir fiilin sıfatın veya bir başka zarfın anlamını nasıllık-nicelik bakımından etkileyen belirten zarflardır Hâl ve tavır ifade eden her isim hâl zarfı olarak kullanılabileceği için Türkçede bu zarfların sayısı pek çoktur Hemen hemen bütün niteleme sıfatları da hâl zarfı olarak kullanılabilir: uslu (durun) iyice (öğrendik) böyle (olmaz) sora sora (buluruz) hızlı (oku) tek tek (anlattı) doğru (söyle) yorgun (görünüyorsun) türkü çağırarak (arıyor) gibi
4 Azlık-çokluk zarfları

Azlık-çokluk (miktar ölçü derece) bakımından fiilleri fiil şekillerini sıfatları ve zarfları belirten kelimelerdir Bu zarflar sayıca az olup başlıcaları şunlardır: az biraz çok daha en pek
En zarfı tipiktir Diğerlerinden farklı olarak tek başına kullanılmaz ve bir anlam ifade etmez Sıfat ve zarfların önünde aşırılık ifade eder Onların en yüksek derecesini bildirir:
En güzel şiiri senin için yazdım
sıfat
5 Soru zarfları

Fiil sıfat ve zarflarla ilgili soru ifade eden nasıl neden ne kadar niçin niye gibi kelimelerdir: Nasıl yazıyorsunuz? Niye çattın yâr kaşlarını Neden konuşmuyorsun? Ne kadar kaybettin?
Bunlardan başka Türkçeye Arapçadan geçen fazla fevkalâde gayet harikulâde gibi kelimeler de yerine göre zarf olarak kullanılmaktadır: fazla (çalışmıyor) gayet (güzel) fevkalâde (önemli bir durum) harikulâde (olmuş) gibi
Zarfların cümlede kullanımıyla ilgili olarak şu üç noktaya özellikle dikkat edilmelidir:
1 Yukarıdaki tanımda da belirtildiği gibi zarflar fiillerin sıfatların ve zarfların anlamını belirten sınırlayan kelimelerdir Cümlede söylenmek istenilenin daha açık özel ve ölçülü ifadesinde uygun zarfların doğru yerde kullanılması önemlidir: Yoruldum cümlesi “Dün akşam çok yoruldum” cümlesine göre daha kapalı ve genel anlamlıdır
2 Niteleme sıfatı olarak kullanılan bir çok kelime de zarf olarak kulla*nılabilir (Büyük lokma ye büyük konuşma) Ancak zarf olarak kullanılması gereken bir kelimenin cümlede yanlış yerde (özellikle isimlerden önce sıfat yerine) kullanılması söylenmek istenilenle söylenenin birbirinden farklı olmasına ve anlatım bozukluklarına yol açar:
Toplantıda güzel konuştunuz (Konuşma eylemi güzel yapıldı)
Güzel toplantıda konuştunuz (Güzel sözü toplantının sıfatı oldu)
Tiyatroya fazla gidemiyorum (Eylem sık yapılamıyor)
Fazla tiyatroya gidemiyorum (“Fazla tiyatro” uygun olmaz )
İnşaata izinsiz girilmez (Eylem için izin alınmalıdır)
İzinsiz inşaata girilmez (İnşaat izinsizdir)
Başım çok ağrıyor (Ağrının şiddeti belirtiliyor)
Çok başım ağrıyor (Uygun değildir)
Yeni okula geldi (Yeni sözü okulun sıfatıdır Gelme eyleminin yeni yapıldığı söylenmek isteniyorsa zarf fiilden önce kullanılmalıdır: Okula yeni geldi)
Bakanlık müfettişleri bir haftada bilgisayarlı eğitim uygulamasına başlayan on beş ilköğretim okulunu denetleyecekler(Denetlemenin bir hafta süreceği belirtilmek isteniyorsa zaman zarfı fiilden önce kullanılmalıdır: Bakanlık müfettişleri bilgisayarlı eğitim uygulamasına başlayan on beş ilköğretim okulunu bir haftada denetleyecekler)
3 Son zamanlarda sıfatın veya zarfın derecesini belirten çok daha en gibi zarfların yerine acayip afet dehşet felâket korkunç müthiş gibi kelimeler kullanılmaktadır ki bu dil açısından çok yanlıştır:
Korkunç güzel saz çalıyor (Korkunç olan güzel değildir “Çok güzel saz çalıyor” biçiminde olmalıdır)