Eski Türkçede Oğuzca Bilgiler

ESKİ TÜRKÇEDE OĞUZCA BELİRTİLER (SES BİLGİSİ)
Zeynep Korkmaz, Türk Dili Üzerine araştırmalar 1 Cilt, Sayfa 205-216 TDK Ankara 1995
1 i – e değişimi: Eski Türkçe metinlerde i ile yazılan “il, iş, it-, bir-, tir-, bis, yiti, yitmiş, kiyik” gibi bazı kelimeler metinlerde aynı zamanda 1 ile de yazılıyordu Bu da Eski Türkçede bir 1 ünlüsünün var olduğunu gösterir (1lt-, k1rü, k1yik, y1girmi)
i- 1 sorunu daha sonraki dönemlerde de karşımıza çıkmaktadır Genel olarak Doğu Türk Lehçeleri, ilk hecede i sesini benimsedikleri halde; Güney-Batı Türk Lehçeleri 1 sesini benimsemişlerdir Ancak bu lehçelerde de “yirmi, dimiş, yidi, birdi” gibi kelimelerde i’leri sürdürme eğimli vardır Oğuzların büyük çoğunlarının ilk hecelerde 1’yi benimsedikleri göz önüne alınırsa Eski Türkçede rastlanan kapalı e’nin Oğuzcaya özgü bir belirti olduğu söylenebilir
2 Uzun Ünlüler: Köktürk ve Uygur metinlerinde uzun ünlüler vardır Türkmence de uzun ve ikiz ünlüleri ile tanınmış bir Oğuz lehçesidir EAT’de de uzun ünlü bulunduğu tespit edilmiştir Bu uzunluklar Türkiye Türkçesi yazı dilinde düştüğü halde ağızlarda devam etmektedir Oğuz Türkmen Lehçelerindeki āç “acıkmak”, āgu “zehir”, āl “kırmızı”, ārı “temiz”, tǖn “gece” gibi birçok sözcüğün ilk hecelerindeki uzunlukların Eski Türkçede de devam etmesi Oğuzcanın bir tesiridir
3 Ünlü İncelmeleri: Orhun ve Yenisey Yazıtlarında t, n, s, ş gibi diş ve diş eti ünsüzleri ile y ünsüzünün yanındaki ı ünlüsünün yer yer i’ye dönüştüğü görülmektedir: aşig: aşama, atig: ad, isim, oglumin: oğlumu, kalısiz: tamamiyle Bu incelme olayı yer yer Türkçenin her kolunda görülen bir olaydır Ancak Oğuz Türkmen lehçelerinde bu etki çok daha belirgindir Gıyilcım , oyneş-, gardeş, yaşe-, başindan Ayrıca mış, miş ekini süreklince kullanan ağızlar da vardır Bu olaylar yeni meydana gelmediğine göre başlangıcını ET devrine götürebiliriz
4 b>m: Ön sesteki b>m dönüşümü bakımından Oğuz Türkmen lehçeleri genellikle b önündedir Köktürkçede b’li örnekler çoğunlukta olmak üzere b’li ve m’li türlerin yan yana kullanıldığı görülmektedir Kaşgarlı Mahmut Oğuzcanın özelliklerinden söz ederken Oğuzcanın ön seste b sesini koruduğunu söyler İşte Eski Türkçedeki bu karışık durum Oğuzcanın bir tesiridir
5 y türemesi: Ön seste y türemesi bakımından ET’de y’li ve y’siz şekiller yan yana yer almıştır 1m/yem, ıgla/yıgla-, ır/yır, ig/yig, ir/yir vb Fakat y’siz şekiller daha yaygındır Kaşgarlı ise Oğuzcanın sözcük başında y’leri attıklarını söylemektedir Ilan, ılıg, ılduz gibi kelimeler de bu söylemi desteklemektedir O halde ET’deki bu y’siz şekiller Oğuzcanın tesiridir
6 Ses Düşmesi, Hece Yutulması: ET’de seyrek de olsa ses düşmesine ve hece yutulmasına rastlanmaktadır Kelingün>keliÞün, benge>baÞa, yaşınga>yaşıÞa, sürürçi>sürçi
Kaşgarlı Oğuzcadan bahsederken oğuzcayı dillerin en yeğnisi olarak nitelemektedir Yani bu lehçede ses düşmesi, ses değişmesi gibi olaylar çok kolay olmaktadır Kaşgarlıya göre bu bir kolaylık yoludur Anadolu ağızlarında da bu ses değişmeleri çok sık görülmektedir ET’de bu durum da Oğuzcanın bir tesiridir