Sözlü Edebiyat

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-22-2012

Türk Edebiyat Tarihi
Sözlü Edebiyat Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemdeki edebiyatttır

Bu dönem edebiyatı sözlü olarak üretilmiş ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını sürdürmüştür

Bu dönemde edebiyatımızı Şamanizm,Maniheizm,Budizm gibi dinler etkilemiştir

==Sözlü Dönemin Özellikleri==

1

Bu dönem edebiyatı müzik eşliğinde kopuz adı verilen sazla dile getirilmiştir

2

Ölçü olarak ulusal ölçümüz olan hece ölçüsü kullanılmıştır

3

Nazım birimi dörtlüktür

4

Dönemine göre arı bir dili vardır

5

Dizelere genel olarak yarım uyak hakimdir

6

Daha çok doğa,aşk ve ölüm konuları işlenmiştir

7

Bu döneme yönelik elimizdeki en eski kaynak Kaşgarlı Mahmut`un Divan-ı Lügat-it Türk adlı eseridir

===Dönemin Ürünleri===

1

Koşuk:Sığır denilen sürek avlarında söylenen şirlerdir

Konusu daha çok doğa,aşk,şavaş ve yiğitliktir

Bu tür daha sonra halk edebiyatında koşma adıyla anılmıştır

2

Koşmanın İslamiyet'ten önceki şeklidir, İslamiyet öncesi Türk Edebiyatı'nda aşk, yiğitlik ve tabiat güzellikleri konularını işleyen şiirlere denirdi

Şekil ve muhteva bakımından koşma'ya benzer

Nazım birimi dörtlüktür

Genellikle yedili veya onbirli hece vezniyle söylenir

Koşuk'larda ilk üç mısra kendi arasında kafiyeli, dördüncü mısralar ise birbiri ile kafiyelidir

Koşuk, İslamiyet önce edebiyatımızda çok yaygın, olarak kullanılan bir nazım şekli olarak dikkati çeker

Savönemin özlü sözleridir

Bugünkü atasözlerinin ilk biçimi niteliğindedir

3

kelam söz haber; iddia, tez

Sagu:Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde ölen kişinin erdemlerini ve onun ölümünden duyulan hüznü dile getiren şiirlerdir

4

İslamiyet'ten önceki Türk şiirinde ölen sevilen bir kişinin veya kahramanın ardından söylenen ve onun iyiliğini, dürüstlüğünü, ahlakını, faziletini anlatan dolayısıyla ölümünden duyulan acıyı dile getiren şiirlerdir

Sagular hece vezniyle söylenir, nazım birimi dörtlüktür

Her dörtlüğün ilk üç mısrası birbiri ile kafiyeli, dördüncü mısralar ise kendi aralarında kafiyelidir

Dörtlüklerin son mısralarının birbiri ile kafiyeli oluşu ayni zamanda dörtlükler arası bir bağ görevi görmektedir

Türk

Destan:Toplumu derinden etkileyen olaylar sonucunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım türüdür

===Sözlü dönem destanlarının özellikleri===

1

Toplumun ortak görüşleri yansıtılmıştır

2

Olağanüstü özellikler bulunmaktadır

3

Önemli kişiler han, kral gibi seçkin kişilerden veya toplumun kabullendiği bir kahramandan ibarettir

4

Söyleyiş milli dil tarzındadır

5

Oldukça uzun yazılardır

6

Milli nazım ölçüsü kullanılmıştır

7

Konuları bakımından savaş,deprem,yangın,mizah,ünlü kişilerin yaşamları şeklinde gruplandırma yapmak mümkündür

==Türk destanları==
Destanlarımız yazıya geçirilmedikleri için bugün bunların ancak konularını bilmekteyiz

Bunları da İran, Çin ve Arap kaynaklarından öğreniyoruz

===Saka Devri Destanları===

1) Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran savaşlarında Alp Er Tunga`nın
yiğitliklerini ve bu savaşları anlatır

2) Şu Destanı: İskender`le Türkler arasındaki savaşı ve Türk hakanı Şu`nun
kahramanlıklarını anlatır

===Hun Devri Destanları===

Oğuz Destanı, Hun hükümdarı Mete`yi ve onun yaşamını anlatır

===Göktürk Destanları===

1) Bozkurt Destanı: Göktürklerin dişi bir kurttan türeyişini anlatır

2) Ergenekon Destanı: Bir savaşta yenilen ve Ergenekon`a kaçan Türklerin
orada bir demir dağı eritip intikamlarını almalarını anlatır

===Uygur Devri Destanları===

1) Türeyiş Destanı: Uygurların bir erkek kurttan türeyişini anlatır

2) Göç Destanı: Uygur Türkleri`nin anayurtlarından göçünü anlatır

NOT: Destanlar oluşumları bakımından iki grupta incelenebilir:

a) Doğal Destanlar: Halk arasında ortaya çıkan anonim ürünlerdir

Bunlar
genellikle daha sonra bir şair tarafından derlenip düzenlenmiştir

Bu türe
örnek olarak şu destanları sıralayabiliriz

İliada, Odysseia, Yunanlıların (Homeros)
Kalevala, Finlilerin
Nibelungen, Almanların
Ramayana, Hintlilerin
Cid, İspanyolların
Chanson de Roland, Fransızların
Gılgamış, Sümerlerin

b) Yapma (Suni) Destanlar: Bir olayın doğal destana benzetilerek bir şairce
destanlaştırılmasıdır

Yapma destan örneği olarak şunları sıralayabiliriz:

Virgilius Aeneit

Dante İlahi Komedi

Tasso Kurtarılmış Kudüs

Milton Kaybolmuş (Kaybedilmiş) Cennet

Firdevsi Şehnâme

Bu makale, online kullanıcı topluluğu tarafından oluşturulan ve düzenlenen özgür ansiklopedi projesi Wikipedia'nın Türkçe versiyonu Vikipedi'deki Sözlü Edebiyat maddesinden kopyalanmıştır

Bu makale, GNU Özgür Belgeleme Lisansı ilkeleri kapsamında özgürce kullanılabilir

Efsanelerle değişikliğe uğramış tarihi bir olayın izlerini taşıyan destan, bir milletin hayal gücünü en çok doyurabilecek en eski edebiyat biçimidir

Hangi edebiyat söz konusu olursa olsun kendiliğinden doğmuş ilkel halk destanlarının var olabileceğine bugün artık inanılmaz

İlkçağın en uzak dönemlerinden bize kadar gelen destanlar bile bir edebiyat çalışmasının ürünüdür; sözlü bile olsa bilinçli bir çabanın ve kişisel bir yeteneğin verimidir

Bununla birlikte destanların kolektif bir yanı da

08-22-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Sözlü Edebiyat Türk Edebiyat Tarihi Sözlü Edebiyat Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemdeki edebiyatttırBu dönem edebiyatı sözlü olarak üretilmiş ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını sürdürmüştürBu dönemde edebiyatımızı Şamanizm,Maniheizm,Budizm gibi dinler etkilemiştir ==Sözlü Dönemin Özellikleri== 1Bu dönem edebiyatı müzik eşliğinde kopuz adı verilen sazla dile getirilmiştir 2Ölçü olarak ulusal ölçümüz olan hece ölçüsü kullanılmıştır 3Nazım birimi dörtlüktür 4Dönemine göre arı bir dili vardır 5Dizelere genel olarak yarım uyak hakimdir 6Daha çok doğa,aşk ve ölüm konuları işlenmiştir 7Bu döneme yönelik elimizdeki en eski kaynak Kaşgarlı Mahmut`un Divan-ı Lügat-it Türk adlı eseridir ===Dönemin Ürünleri=== 1 Koşuk:Sığır denilen sürek avlarında söylenen şirlerdirKonusu daha çok doğa,aşk,şavaş ve yiğitliktirBu tür daha sonra halk edebiyatında koşma adıyla anılmıştır 2Koşmanın İslamiyet'ten önceki şeklidir, İslamiyet öncesi Türk Edebiyatı'nda aşk, yiğitlik ve tabiat güzellikleri konularını işleyen şiirlere denirdi Şekil ve muhteva bakımından koşma'ya benzer Nazım birimi dörtlüktür Genellikle yedili veya onbirli hece vezniyle söylenir Koşuk'larda ilk üç mısra kendi arasında kafiyeli, dördüncü mısralar ise birbiri ile kafiyelidir Koşuk, İslamiyet önce edebiyatımızda çok yaygın, olarak kullanılan bir nazım şekli olarak dikkati çeker Savönemin özlü sözleridirBugünkü atasözlerinin ilk biçimi niteliğindedir 3kelam söz haber; iddia, tez Sagu:Yuğ adı verilen ölüm törenlerinde ölen kişinin erdemlerini ve onun ölümünden duyulan hüznü dile getiren şiirlerdir 4İslamiyet'ten önceki Türk şiirinde ölen sevilen bir kişinin veya kahramanın ardından söylenen ve onun iyiliğini, dürüstlüğünü, ahlakını, faziletini anlatan dolayısıyla ölümünden duyulan acıyı dile getiren şiirlerdir Sagular hece vezniyle söylenir, nazım birimi dörtlüktür Her dörtlüğün ilk üç mısrası birbiri ile kafiyeli, dördüncü mısralar ise kendi aralarında kafiyelidir Dörtlüklerin son mısralarının birbiri ile kafiyeli oluşu ayni zamanda dörtlükler arası bir bağ görevi görmektedir Türk Destan:Toplumu derinden etkileyen olaylar sonucunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım türüdür ===Sözlü dönem destanlarının özellikleri=== 1Toplumun ortak görüşleri yansıtılmıştır 2Olağanüstü özellikler bulunmaktadır 3Önemli kişiler han, kral gibi seçkin kişilerden veya toplumun kabullendiği bir kahramandan ibarettir 4Söyleyiş milli dil tarzındadır 5Oldukça uzun yazılardır 6Milli nazım ölçüsü kullanılmıştır 7Konuları bakımından savaş,deprem,yangın,mizah,ünlü kişilerin yaşamları şeklinde gruplandırma yapmak mümkündür ==Türk destanları== Destanlarımız yazıya geçirilmedikleri için bugün bunların ancak konularını bilmekteyiz Bunları da İran, Çin ve Arap kaynaklarından öğreniyoruz ===Saka Devri Destanları=== 1) Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran savaşlarında Alp Er Tunga`nın yiğitliklerini ve bu savaşları anlatır 2) Şu Destanı: İskender`le Türkler arasındaki savaşı ve Türk hakanı Şu`nun kahramanlıklarını anlatır ===Hun Devri Destanları=== Oğuz Destanı, Hun hükümdarı Mete`yi ve onun yaşamını anlatır ===Göktürk Destanları=== 1) Bozkurt Destanı: Göktürklerin dişi bir kurttan türeyişini anlatır 2) Ergenekon Destanı: Bir savaşta yenilen ve Ergenekon`a kaçan Türklerin orada bir demir dağı eritip intikamlarını almalarını anlatır ===Uygur Devri Destanları=== 1) Türeyiş Destanı: Uygurların bir erkek kurttan türeyişini anlatır 2) Göç Destanı: Uygur Türkleri`nin anayurtlarından göçünü anlatır NOT: Destanlar oluşumları bakımından iki grupta incelenebilir: a) Doğal Destanlar: Halk arasında ortaya çıkan anonim ürünlerdir Bunlar genellikle daha sonra bir şair tarafından derlenip düzenlenmiştir Bu türe örnek olarak şu destanları sıralayabiliriz İliada, Odysseia, Yunanlıların (Homeros) Kalevala, Finlilerin Nibelungen, Almanların Ramayana, Hintlilerin Cid, İspanyolların Chanson de Roland, Fransızların Gılgamış, Sümerlerin b) Yapma (Suni) Destanlar: Bir olayın doğal destana benzetilerek bir şairce destanlaştırılmasıdır Yapma destan örneği olarak şunları sıralayabiliriz: Virgilius Aeneit Dante İlahi Komedi Tasso Kurtarılmış Kudüs Milton Kaybolmuş (Kaybedilmiş) Cennet Firdevsi Şehnâme Bu makale, online kullanıcı topluluğu tarafından oluşturulan ve düzenlenen özgür ansiklopedi projesi Wikipedia'nın Türkçe versiyonu Vikipedi'deki Sözlü Edebiyat maddesinden kopyalanmıştır Bu makale, GNU Özgür Belgeleme Lisansı ilkeleri kapsamında özgürce kullanılabilirEfsanelerle değişikliğe uğramış tarihi bir olayın izlerini taşıyan destan, bir milletin hayal gücünü en çok doyurabilecek en eski edebiyat biçimidir Hangi edebiyat söz konusu olursa olsun kendiliğinden doğmuş ilkel halk destanlarının var olabileceğine bugün artık inanılmaz İlkçağın en uzak dönemlerinden bize kadar gelen destanlar bile bir edebiyat çalışmasının ürünüdür; sözlü bile olsa bilinçli bir çabanın ve kişisel bir yeteneğin verimidir Bununla birlikte destanların kolektif bir yanı da