Lirizm

Lirizm Edebiyatta bir şairin hislerini içinden geldiği gibi coşkunlukla şiirine aktarması Diğer sanat türlerinde de aynı manada kullanılır Lirizm kelimesi dilimize Fransızcadan girmiştir Lir ve lirik kelimeleri de aynı kökten türemiştir Lir, Eski Yunanlıların kullandıkları "U" harfine benzeyen bir çalgı, telli ve yaylı bir saz olup "harp"ın basit bir çeşididir


Edebiyatımızda lirizmi; Yunus Emre, Baki, Fuzuli, Nedim, Şeyh Galip, Yahya Kemal en yüksek seviyeye çıkarmışlardır Dünyada ise Fransız şairlerinden Lamartine, Paul Valéry; İngiliz şairlerinden Milton, Shakespeare, Shelley, Byron, Keats; Alman şairi Goethe tanınmış lirik şairlerdendir


Türk edebiyatında lirizm, Türklerin İslamiyeti kabul etmelerinden önceki hayatlarında, batıl dinlerin tesirinde gelişir


Yedinci asır Mani dininin tesirinde yazılan, anonim, "Tan Tanrı" şiiri; on birinci yüzyılda Kaşgarlı Mahmud'un Divanü Lugati't-Türk isimli eserinde Alp Er Tunga sagusu (ağıt); 16 yüzyılda yazıya geçirilen Dede Korkut kitabında yer alan bazı manzum parçalar ile 9 ve 10 asırlarda ortaya çıkan ve 19 yüzyılda yazıya geçen Kırgızların Manas destanı lirik şiir örnekleri sayılırlar Halk edebiyatında kahramanlık destanları; aşk şiirleri; ağıtlar; Klasik Türk edebiyatında mersiyeler (Baki'nin Kanuni Mersiyesi), münacaat ve na'tlar (Fuzuli'nin Su ve Gül redefli kasideleri) daha sonraki devirlerin lirik şiirleridir Klasik Türk edebiyatı (Divan edebiyatı)nda kullanılan gazel, rubai ve tuyuğ gibi nazım şekilleri de lirik manzume örnekleridir


Türk edebiyatında lirik şiirleri ile tanınan şairler arasında şu isimleri sayabiliriz: Dehhani (13 asır), Yunus Emre (12 asır), Kadı Burhaneddin (ölm 1398), Nesimi (ölm 1404), Ali Şir Nevai (ölm 1501), Babür Şah (ölm 1530), Fuzuli (ölm 1556), Baki (ölm 1600), Karacaoğlan (17 asır), Nedim (ölm 1730), Ahmet Haşim (ölm 1933), Yahya Kemal (ölm 1958), Cahit Sıtkı (ölm 1956), Orhan Veli (ölm 1950), Ahmed Hamdi Tanpınar (öl 1962), Ahmed Muhip Dranas, Necip Fazıl (ölm 1983)


Lirizm, yalnız edebiyata ait bir anlatım yolu değildir Günümüzün tiyatro, musiki ve şiir gibi sanat türlerinde de kullanılmaktadır: Lirik sanatçı, lirik dram (müzikli dram), lirik tiyatro, Hıristiyan dini şiirleri, od'ları, korolar gibi Lirik kelimesi zamanla "Bir kimsenin hislerini içli, duygulu, coşkulu, ilhamla dolu bir dille anlatması" manasını da kazanmıştır


Kaynak: Rehber Ansiklopedisi