İnka İmparatorluğu Toplum

Toplum
Hiyerarşik yapı
İnka İmparatorluğu'nda hiyerarşi And topluluklarının geleneksel örgütlenmesini esas alır İmparator hem tüm imparatorluğun hükümdarı, hem de oymağının başıdır İmparatorluğun temelindeki örgütlenme paylaşmayı, ortaklaşa yaşamayı esas alan bir örgütlenmeydi Yeni bir fetihte bulunan imparator, çoğu zaman, fethedilen topraklardaki halkların asimilasyonunda o halkın geleneksel örgütlenmesini alt üst etmemeye özen gösterir, geleneksel otoritelere müsaade eder ve onlara kendilerini birçok konuda bilgilendirmekle görevli "İnka öğretmenleri"ni emanet ederdi "İnka öğretmenleri" denilen bu topluluklar, fethedilen topraklardaki halkların İnka İmparatorluğu'na uyum sağlamaları için onları imparatorluğun yasaları hakkında bilgilendirir ve onlara resm dini öğretirlerdi Bu yerel otoriteler, tamamı İnka oymağının bireyleri olan hiyerarşik üstlerine bağlıydılar ve onlara hesap verirlerdi
Genel olarak üç sınıf vardı:

Köylülerden ve zanaatkarlardan oluşan emekçi sınıf
Yerel yönetim üyelerinden oluşan sınıf
Tepedeki, İnka soyundan gelme, merkez yönetimin yönetici sınıfı Bu yönetici sınıf, üyeleri imparatorluğun din, asker ve idari makamlarında bulunan doğal bir oymak olarak örgütlenmişti


İnka İmparatorluğu'nda sosyal sınıflar


Sosyal sınıflar

Temsilcileri


Inca


İmparator




Kraliyet yetkilileri


Auqui: İmparatorun oğlu
Coya: İmparatoriçe
Gerçek Panacalar: Her Panacanın (akrabalık bağıyla sınıf atlayan) ilk kuşağı




Soylular


Kan bağıyla soylu sayılanlar: Panacaların ailelerinin diğer üyeleri (akrabalar)
Ayrıcalık soyluları: Görev makamları gereği soylu olanlar; din adamları, Acllalar ve üst yöneticiler




Ayllu


Hatun Runa: Halk (köylüler)
Mitimaeler: Yeni fethedilen yerlerin halklarına öğretmenlik yapmak üzere göç eden gruplar
Yanaconalar: İmparatorun ve İmparatorluğun işçileri
Piñalar: Savaşlarda esir alınanlar




Sonuç olarak toplumda bir tür kast sistemi vardı ve sınıf değiştirmek çok zor ve çok nadiren mümkün olabiliyordu Emekçi sınıfından birinin yöneticiler sınıfına geçebilmesi ancak asker bir kahramanlık göstermesiyle ya da bu duruma gelmesine layık görüleceği olağanüstü derecede yararlı bir şey yapmış olmasıyla mümkündü Yenik düşmüş halkların başına getirilen işbirlikçi yerel yöneticilere de siyasi amaçlarla önemli yetkiler verildiği olurdu
Yaş gruplarına bağlı olan sosyal örgütlenme ise özetle şöyleydi:

1-9 yaş grubu: Çocuk beş yaşından itibaren ev işlerine yardım etmeye başlardı
9 - 16 yaş grubu: Bu yaş grubundakiler yeteneklerine bağlı olarak görevler alırdı Örneğin lama sürüleriyle meşgul olurlardı
16 - 20 / 20 - 25 yaş grubu: Haberciler, lama çobanları, efendilerine hizmet eden hizmetkarlar ya da bir tür içoğlanlar
25 - 50 ans yaş grubu: İki şartla evlenirler:

Mit'a 'ya [32] katılmak: Devletin angarya işlerini yerine getirmek Mit'a olarak adlandırılan sistemde halk kendi işlerinden önce devletin işlerini yerine getirmek zorundaydı Belirlenen zamanlarda kendilerininkilerden önce, devletin topraklarını işlemek, devlete ait yünleri dokumak vs zorundaydılar Topraklardan elde edilen ürün, devletin ambarlarına yerleştirilir ve sonra paylaşılırdı Sömürge kaynaklarına göre, ürünün üçte biri devlete, üçte biri din otoriteye ve kalan üçte biri de halka ayrılırdı Belirtmek gerekir ki, devlet bu paylaşımda cömert davranmaya özen gösterirdi
Askerlik görevini cephede veya geri hizmette yerine getirmek



İmparatorluğun yönetimi
İnka İmparatorluğu idari örgütlenmede, şamanizmdeki "dört yön-dört renk" kavramı model alınarak, Cuzco'nun dört mahallesi gibi, dört bölgeye ya da dört federatif eyalete ayrılmış olarak yönetiliyordu:

Chinchay Suyu : Kuzey ve kırmızı renkle ilişkilendirilir, başkent Cuzco'ya kıyasla kuzeybatıda yer alırdı
Anti Suyu : Doğu ve yeşil renkle ilişkilendirilir, başkent Cuzco'ya kıyasla kuzeydoğuda yer alırdı
Kunti Suyu : Batı ve sarı renkle ilişkilendirilir, başkent Cuzco'ya kıyasla güneybatıda yer alırdı
Qulla Suyu : Güney ve beyaz renkle ilişkilendirilir, başkent Cuzco'ya kıyasla güneydoğuda yer alırdı






Eyalet

Bayrak

Harita

Tanım



Chinchaysuyo
(Chinchay suyu)









Konumu: Başkent Cuzco'nun kuzeybatı daire çeyreğinde yer alıyordu
Grubu: Hanan -yukarı- (Hanansuyo, Hanan suyu)grubuna aitti
Özelliği:Ana eyaletti





Antisuyo
(Anti suyu)









Konumu: Cusco'nun kuzeydoğusundaki ormanın tepe kısmındaki alanda yer alıyordu
Grubu: Hanan -yukarı- (Hanansuyo, Hanan suyu) grubuna aitti
Özelliği: Amazon Ormanı'na sınır oluşturuyordu





Contisuyo
(Kunti suyu)









Konumu: Arequipa'nın yanında yer alıyordu
Grubu: Hurin -aşağı- (Hurinsuyo, Urin suyu) grubuna aitti
Özelliği: En küçük eyaletti





Collasuyo
(Qulla suyu)









Konumu: Cuzco'nun güneydoğu daire çeyreğinde yer alıyordu
Grubu: Hurin -aşağı- (Hurinsuyo, Urin suyu)grubuna aitti
Özelliği: Büyük ölçüde plato kuşağını kapsıyordu






Her eyaletin hanedan soyundan gelme bir yöneticisi bulunurdu Her eyaletin 49 kareli bir sancağı(achank'ara) vardı Bu eyaletler de kendi içinde illere, iller de kendi içinde sonu birkaç aileden oluşan küçük yapılara varana dek bir yapılanma gösteriyordu İnka otoritesinin temsilcileri idari yapılanmanın her kademesinde mevcuttu
İmparatorluğun tahkim edilmesi ilkesi gözönünde tutulduğundan, fethedilen bölgedeki halk kısmen imparatorluğun tanımadıkları ve böylece yakın ilişki kuramayacakları halkların yaşadığı başka bir bölgesine gönderilir ve yerlerine örnekleri Osmanlı İmparatorluğu'nda da görülen bir yöntem uygulanarak, İnka toplulukları (Mitimaq ya da Mitimaeler) yerleştirilirdi Bu göçe zorlamalar siyasi amaçlarla olduğu kadar ekonomik amaçlarla da yapılmaktaydı
Bu geniş imparatorluğu denetleyebilmek üzere imparatorluğun tüm kentlerini birbirlerine bağlayan yollar inşa edilmişti Bu sayede imparatorun denetim gücü ülkenin sınır uçlarına kadar ulaşabiliyordu İletişimi hızlandırmak için yollar esas olarak imparatorluk habercilerine ve resm yolculara tahsis edilmişti Mayalar'da olduğu gibi tekerleğin kullanılmadığı[33], yayaların yanı sıra lama kervanlarınca katedilen bu kraliyet yolları en az 25000 km uzunluğunda olup, yer yer 7 m'ye varan genişlikteydi Bu yolların çoğunun zemini döşenmiş durumdaydı ve yol boyunca gereksinimlerin karşılanacağı, her an yolcuları ağırlamaya hazır bir tür han ya da kervansaraylar bulunmaktaydı «Röle koşucuları (chaski'ler) sistemi [34] sayesinde mesajlar inanılmaz bir hızla, uzunluğu 5000 km'yi aşan imparatorluğun en ücra köşelerine kadar ulaşabiliyordu
Tarım
Teraslar ve hidroloji
İnka İmparatorluğu'nun ekonomik temeli tarımdı İnkalar'ın suyu ilgilendiren birçok alanda bir hayli ileri olduklarını söylemek yanlış olmaz Son derece karmaşık su kanalları sistemleri geliştirmişlerdi ki, bunun mükemmel bir örneği günümüzde Ollantaytambo'da bulunmaktadır Ayrıca bölgenin çöl görünümlü kıyı kesimlerindeki Nazca ve Moche gibi eski kültürlerden miras aldıkları çok iyi bir sulama sistemine sahiptiler Topraklarının büyük bir kısmında ürün almaya ve tüm tarımsal etkinliklere yardımcı olan, su kemerleri, kilometrelerce uzunlukta farklı düzeylerde (kat kat) kanallar ve tarım terasları (andenes, anden'ler) inşa ettiler Ekinlerinin büyük bir kısmı günümüzde bile mevcut olup, sözkonusu bölgelerde tarımla uğraşanlar ve köylülerce sürdürülmektedir Bunların en ünlüleri Arequipa yakınlarındaki Kutsal Vadi'de görülebilir
Ayrıca İnkalar'ın gerçek bir tarım laboratuvarına sahip oldukları anlaşılmıştır Moray laboratuvarı adıyla belirtilen bu yer, İnkalar'ın Kutsal Vadi'sindeki bir tür tarım araştırma merkezidir Çeşitli yüksekliklerdeki teraslardan ve su kanallarından oluşan Moray Laboratuvarı bilim insanlarına göre, kültür deneylerinin yapıldığı bir tarımsal araştırma merkeziydi Burada yapılan deneyler arasında, çeşitli tarım ürünlerinin değişik sıcaklık, yükseklik ve sulama şartlarında, yani farklı iklim koşullarında nasıl sonuçlar vereceğini gösteren testler, çaprazlamalar ve kaliteyi artırmak üzere bazı türlerin ıslah deneyleri sayılabilir
Tarımda örgütlenme
Aslında İnka İmparatorluğu'nun temel yapısı ayllu sistemiyle oluşturulmuştu Bu komunal sistemde kırsal kesimde yaşayan, kökenleri aynı atadan gelme bireylerden oluşan örgütlenmiş bir topluluk sözkonusuydu Kendilerine ait bir toprakları vardı Ayllu'nun başındaki kişi (kuraku), bu toprağı köyde çalışabilecek durumda olan herkese bölüştürmekle görevliydi
Her toprak parçasından elde edilen ürünün bir kısmı imparator ve hanedan için ayrılır, bir kısmı o toprak parçası üzerinde çalışmış olana ailesinin ihtiyaçlarını gidermek üzere verilir, bir kısmı da yoksullar için köyün ortak ambarına konurdu Aileler arasında yardımlaşma ileri düzeydeydi Ayrıca kıtlık halinde veya bir imparatorluk heyeti geldiğinde kullanılmak üzere, bir miktar ürün yedekte bulundurulurdu
Bu topluluğunun her üyesinin bir başka vazifesi daha vardı; o da, sulama kanallarının bakımı gibi kolektif çalışmalara katılmaktı Fakat bu sistemin de zayıf tarafları vardı Kuraka'nın yetkisini kötüye kullanması halinde zenginleşmesi, yeni bir sınıf oluşturması ve ayrıcalıklarını kendi çocuklarına aktarması sözkonusu olabilirdi
Tarım ürünleri
Tarım esas olarak bir "dağ tarımı"ydı Peru'da patates ("icat edilen") ve diğer bazı yumrular temel besin maddeleriydiler Bu bitkiler çok hassas olduklarından tarımın bir garantisi yoktu Verimin düşük olacağı zor yıllarda gereksinimlerin karşılanabilmesi için yiyecekleri bozulmadan saklama teknikleri geliştirilmişti Ekimi kolay olduğundan Sirkengiller familyasından quinoa[35] ekilirdi Bu bitki yüksek irtifalı arazilerde (4000 m yükseklikte bile) yetişebiliyordu
Bir diğer yaygın tarım ürünü mısırdı Çok iyi değerlendirilmesine karşın özel koşullar bu ürünün ekimini sınırlamaktaydı Mısır genellikle tanrılara sunularda kullanılır ve bayram günleri için saklanırdı Mısır ekimini geliştirmek üzere inşa ettikleri ünlü tarım teraslarından (anden'ler) bazıları günümüze kadar bozulmadan gelebilmişlerdir Bölgede ekilen diğer tarım ürünleri arasında, domates, yer fıstığı, havuç, biber, ananas, kakao ve tüm törenlerde kullanıldığından İnkalar için önem taşıyan koka sayılabilir Hayvancılıkta baş rolde etinden ve yününden yararlandıkları lama ve alpaga bulunur

Kaynak : Wikipedia