Kelley'in Atıf Modeli

Kelley'in 'küp modeli' de denilen atıf modeli, atıf sürecini Heider'ın perspektifinden (sonuçlardan nedenleri çıkarma) ele alan teorilerden biridir Kelley'e göre (1967, 1972), atıf süreci motivasyonel bir nitelik taşır, zira bireyler, çevrenin nedensel yapısına bilişsel olarak hakim olmaya çaba gösterirler


Kelley'e göre, çevresini anlamaya çalışan birey, esas olarak iç ve dış olmak üzere iki tür atıf arasında tercihte bulunabilir Örneğin bireyin bir tiyatro oyununa gitmesi, tiyatro için özel merakı olmasına veya bizzat bu oyunun bir özelliğine bağlanabilir; birinci halde içsel bir atıf, ikinci halde ise dışsal bir atıf söz konusudur


Kelley, bireylerin atıflarında hangi tür enformasyonları kullandıkları sorunuyla ilgilenir ve atıfların, Stuart Mili'in 'farklar yöntemi'nin naif bir versiyonuna göre cereyan ettiğini öne sürer Bu yönteme göre, bir olay veya sonuç, kendisi var olduğunda var olan ve var olmadığında da var olmayan bir koşuldan (faktör, neden) kaynaklanmaktadır Bu, 'birlikte değişme' (kovaryans) ilkesidir; buradaki mantık, bilimsel araştırmalarda da kullanılan varyans analizi tekniğinin mantığıdır ve zaten Kelley, sokaktaki adamı, 'bilim adamı' olarak kavramsallaştırmaktadır


Kelley'in modelinde bağımlı değişken durumundaki sonuçlar (davranış, olay, vb), bağımsız değişken durumundaki dört faktöre göre değerlendirilir: Objeler (uyaranlar), bunlarla etkileşim içinde bulunan kişiler, zamansal değişmeler ve koşullar Belirli bir sonuç konusunda atıfta bulunmak isteyen birey, sonucun söz konusu objeye özgüllüğü, zamanda sürekliliği, koşullara göre değişmezliği ve diğer kişilerin de (obje hakkında) görüş birliği içinde olması durumunda dışsal atıfta bulunur Bu kriterlerin olumlu olması, bireye, dış dünya hakkında doğru bir imaja sahip olduğu duygusunu verir


Bir başka deyişle sonuçlardaki değişmeler, konsensüs (kişiler), ayırdedicilik (objeye ya da uyarana özgülük) ve tutarlılık (zamansal veya koşulsal değişmeler) kriterlerine göre açıklanmaktadır Bunu bir örnekle somutlaştırabiliriz: "Ahmet komedyenlere gülüyor" önermesini temel alalım


Bu, açıklanacak davranış veya sonuçtur ve bunun birtakım virtüel nedenleri söz konusudur: Ahmet'in kendisi, komedyenin yeteneği ve o günün ya da koşulların özelliği Ahmet'in davranışını açıklamak isteyen Mehmet şunlara bakacaktır: Herkes gülüyor mu? Ahmet başka komedyenlere de gülüyor mu? Ahmet bu komedyene başka zamanlarda ya da koşullarda da gülüyor mu? gibi


Mehmet bu sorulara vereceği cevaba bağlı olarak, Ahmet'in davranışının nedenini ona, komedyene, koşullara veya bunların bir bileşkesine atfedecektir Kelley, bu kriterlere göre mümkün tüm atıfları inceleyen bir analiz aracı geliştirmiştir Küp modeli olarak da adlandırılan bu model, idealleştirilmiş bir modeldir


Ancak, gözlemci durumundaki birey, açıklanacak davranışlar konusunda varyans analizi için gerekli enformasyonlara her zaman sahip olmayabilir ve bu durumlarda, asgari veriyle ve ekonomik yoldan atıflarda bulunur Kelley'e göre sokaktaki insan, atıflarında çeşitli şemalar kullanır, bunlardan en önemli İki tanesi azaltma (eksiltme) ve artırma ilkeleridir


Azaltma ilkesi, bir sonucun pek çok mümkün nedeni söz konusu olduğunda kullanılır Buna göre bir nedenin belirli bir sonuçtaki rolü, mümkün başka nedenler bulunduğu zaman, daha zayıf olarak algılanacaktır Bir diğer deyişle kovaryans analizi uygulanamadığında birey bu ilkeye başvurur ve söz konusu bir nedeni, sonucu açıklayabilecek başka nedenler bulduğunda eler


Fakat bu elemenin bir bedeli vardır: Sonuç ile neden arasında kurduğu bağa güveni sarsılır Artırma ilkesi, bir davranışın, belirli bir durumda uygun olmadığı halde (risk veya bedel içermesi, zor olması, fedakarlık gerektirmesi) yapılmasının (fakir bir çevreden gelen öğrencinin başarılı olması gibi), kişisel nedenlere atıf eğilimini artırdığını öngörmektedir