Orhan Kemal/Cemile

ORHAN KEMAL
CEMİLE
Roman
:::::::::::::::::
İ
1934 yılı Eylül sonlarının berrak bir gecesiydi
Kuvvetli ayın altında bembeyaz pamuk tarlaları göz
alabildiğine uzanıyor, köyleri şehre bağlıyan tozlu yollarda
kütlü denilen, tohumlu pamuk hararları yüklü Doçlar,
Şevroleler, Fordlar, yağsız tekerleklerinin gıcırtısı aydınlık
geceyi dolduran öküz, camız arabaları, İnegöl çift atlıları,
yüklü deve dizileri şehre akıyordu
Deveci Çopur Halil, dokuz deveyi çekmekte olan eşeğinden
yere atladı, kara donunun cebinden Serkdoryan
cıgara paketini çıkardı, bir cıgara yaktıktan sonra çöpü
baş ve şahadet parmaklariyle kırıp fırlattı
Testekerlek ay ta yukardaydı
YoI boyunca uzanan meşeliğin hemen gerisinde tok
bir çakal, hazdan gerilmiş sırtıyla yumuşak toprakta debelenmekte,
arada şehvete gelerek, ince ve bembeyaz
dişleriyle ava doğru pavlamaktaydı
Çakal tekrar pavlayınca, uzaklarda bir köpek gürler
gibi sesiyle havlamağa başladı Bunun üzerine sağdan
soldan, inceli kalınlı köpek sesleri çoğaldı Çakal safi
kulak kesilmişti Böcek çıtırtıları yüklü geceyi huzursuzlukla
dinledi
Tam bu sırada esen nemli bir rüzgar Deveci Halil'i
içten içe titretmişti ki, karşıda, ta karşıdaki kalabalık meşeliğin
hemen gerisinden kalkan dört insan karaltısına
dikkat etti Karaltılardan üçü ayrı yönlerde kaybolurken,
dördüncü karaltı yola indi, bir cıgara yaktı
Şehir uzaklarda bir çizgi, ışıktan bir çizgi gibi gözükmekteydi
Klevand pamuğunun devşirildiği bu mevsimde tarlalar
insan dolu olduğu için, Deveci Halil aldırış etmediyse
de, geçenlerde şehrin burnunun dibinde çevrilip soyulan
otomobili hatırlayarak, eli kara donunun sağ cebindeki
parlak demirli sustalısına gitti
Yolun kenarındaki adamın hizasına gelince:
- Selamünaleyküm! dedi
Kasketi ensesine yıkılı adamın yüzü pek belli olmuyordu
Makinist kılıklı, uzun boylu, zayıf biri
- Aleykümselam, Halil ağa!
Cevabını verince, Deveci Halil durdu, eğildi, adamın
yüzünü görmeğe çalıştı
Beriki:
- Ne o dedi, tanıyamadın mı ne?
Sivri çeneli, uzunca bir yüzdü
Sesten alan Deveci Halil:
- Vay, dedi İzzet ustaymış! Ben de belledim ki
Beriki güldü:
- Ne belledin? Eşkiya mı?
- Olur olur
- Olsa napardın?
Parlak demirli sustalısını şakırtıyla açan Deveci Halil:
- Habibini şaşırırdım! dedi
Gülüştüler
Deveci Halil:
- Bu saatta buralarda ne arıyon? diye sordu
- Hiç Şu karşı çiftliğin bozuk Hanomağını tamir
ettim, piston rektifiyesi
- Niye? Fabrikadan ayrıldın mı?
- Ayrıldım Var bir yirmi gün
- Demek ayrıldın?
- Ayrıldım
- Şimdi ne iş görüyon?
Henüz muayyen bir işim yok Şurda burda çalışıyorum
- Gündeliği doğrultuyorsun ya?
- Eh Doğruluyor demektir
- Sen işsiz kalman canım, kurt gibi adamsın
- Belli olmaz
- Ne belli olmazı yahu Geçen gün bir yerde konuşuluyordu,
senden laf açıldı, bu Çukurova'da üstüne zor
bulunur dediler!
- Senin köroğlu da çalışıyor mu?
- Çalışıyor
- Hastalığı noldu?
- Bildiğin gibi
- Yahu sen akıllı adamsın Hasta avrat, hasta hasta
çalıştırılır mı?
- Beni dinlediği var mı ki Evde bunalıyorum
diyor, öleceksem makinemin başında ölim diyor
- Ne avrat be! Demek öyle diyor Hadi gidek, ne
bekliyon?
- Şimdi bir kamyon gelir nerdeyse
Deveci Halil söğdü
İzzet usta:
- Makineye söğme, faydası yok! dedi
Deveci Halil bu sefer hem kamyona, hem de kamyonu
icat edene, kamyonu memlekete sokana, kamyonla
iş görene, gördürene uzun uzun söğdükten sonra:
- Ben her yıl bu vakıtlar paraynan oynardım! dedi,
bu cenabetler memlekete girdi gireli bizim rızkların yönü
değişti
Anlayışlı anlayışlı gülümseyen İzzet usta:
- Sat develerini, bir kamyon da sen uydur! dedi
- Töbe de Baba, dede, ecdat yadigarı, peygamber
mahluku onlar Günah değil mi? Sen ona buna boşver
de, şu Boşnak kızından haber ver bana Gene o avluda
mı oturuyorsunuz?
- Evet
- Kapı komşu musunuz gene?
- Kapı komşuyuz
- Kırk yılda bir işimiz düştü, boş verdin bire usta
Halbuki babasıynan aran iyi!

- Sen bunu zaman zaman tekrarlar durursun Halil,
ille beni gördün mü aklına gelir
- Kim?
- Kız
- Gece düşümde, gündüz hayalimde vallaha her
daim aklımda Allah emri, Paygamberin kavli üzere, kendime
aile yapacağım
- Kızın gönlü yok!

- Sen babasının gönlünü ettikten sonra kızın esamisi
mi okunur bire usta?
- İşte bunda yanıldın
- Niye?
- Senin bildiğin babalardan değil ki bu Kızını gözünden
ziyade sever Sonra o adamın kafası başka Yerliye
kız vermez Çocuklarını toplayıp, Çukurovadan savuşmak
istiyor
- Savuşup da nolacok?
- Beş on dönüm tarlası varmış, zamanında hükümet
vermiş İşliyecek
- Beş on dönümnen iş mi olur? Töbe geçinemez
- Eee Uzun ettin amma Sonra biliyorsun, kız başkasını
seviyor
- Katibi değil mi? Otuz kaat aylıknan avrat mı sevilir?
Bana varsın, gözümün yağını yesin! boynunu boğazını
beşibirliknen, kollarını altın burmaynan doldurim!
- Kızın böyle şeylerde gözü yok İsterse, senin yapacağının
on mislini yapacaklar var Amma istemiyor
- develerimi satar, uğruna harcardım tekmil Feda olsun
- kollarını altın burmaynan doldururum, küpe alırım,
kendine, beşibirlik alırım
- Ben onu Allahın emriynen kendime aile yapacam,
kapatma değil ya
- Boş laflar Halil Olmayacak şey, boşuna nefesini
tüketme Kız katibi seviyor diyorum, sen hala
- Otuz kaat aylıknan avrat mı sevilirmiş?
- Fazla gelmeğe başladın amma
Birdenbire sinirlenen Halil:
- Ne fazla gelecekmişim, dedi, bir gün dayarım tomafili
- Eeee?
- Attığım gibi yallah
Deveci Halil develerinin önüne düştü, eşeğine atladı:
- Çööööh
İzzet usta da bir cıgara yaktı
İİ
Devrini tamamlayan ay silinmişti
Ulucami'de sabah ezanı okunmaktaydı
Şehrin hareketsiz, ağır ve eski sokakları yabancıya
Ortaçağı hatırlatarak ağarırken, bir kapı usullacık açılıp
kapandı, sonra bir başka kapı, daha sonra bir başkası
Zülcelale ibadete koşuşan Müslüman gölgeler peydahlandı
duvarlarda Boğula boğula öksürüp, yere ağız dolusu
bir balgam tüküren ihtiyar bir Müslümanın birdenbire:
- Allah Cellecelalehu!
Diyen sesi işitildi
Bu sırada Deveci Halil'in deve dizisi, caminin arkasındaki
karanlık sokağa girmekteydi
İİİ
Fabrikanın kurşuni boyalı demir kapısı önünden üçe
ayırarak her biri bir başka mahalleye giden yollar öküz,
camız arabaları, İnegöl çift atlıları, boy boy, renk renk
kamyonlar ve yüklü deve dizileriyle doluydu Geçit vermiyecek
şekilde tıkalı üç yol, fabrika kapısında birleşip kalın
bir kol halinde içeri giriyor, Malzeme Yedek Anbarını
sağına, demirhaneyi soluna alıp, tohumlu pamukların
tohumundan ayrılma işinin görüldüğü Çırçır Dairesinin
de önünden geçerek, fabrikanın arka mağazalarında
yanyana üç kantarın oraya uzanıyordu
Üç kantarda üç katip, fabrikaca satın alınan tohumlu
pamukları tartıp teslim almaktaydılar
Ortalıkta keskin bir mayıs kokusu vardı Öküz, camız
böğürtüleri, hamalların yaygarası, telaş, toz ter
Katiplerden birisi saatine baktı:
- Altıya geliyor! dedi, sonra haber verdi:
- Saat altıya geliyor milleet!
Fabrika sahibi ekseriya altıda, pek pek altıyı çeyrek
geçe fabrikaya gelirdi
Kantar şakırtıları arttı, terli hamalların konuşması hızlandı
İV
Bu saatta değişecek yedek, yani vardiya olmadığından,
işçi mahallesi uyuyordu Çürümüş, tahta, paslı
teneke ve kerpiç yığınlarından ibaret evleriyle işçi mahallesi
sanki bir seldi, bir seldi de bu sel, uzak, çok uzaklardan
yuvarlana yuvarlana, köpüre köpüre, korkunç anaforlar
yapa yapa gelmiş, yıllardanberi mahallenin nabzı
gibi atan fabrikanın ağır, beyaz taşlarla örülü; kalın sağlam
ve yüksek dört duvarına dört yandan yüklenmiş, ama
duvarları aşamadan, takılmış kalmıştı
Evler Yan yatmış, diz çökmüş, bağdaş kurmuş, kapaklanmış,
yahut tam yuvarlanacakken tutunuvermiş, evler, işçi evleri
Bu evlerin çürük kapıları arada açılıyor, ya dal gibi
bir kız, bir kadın, yahut kocaman takunyalarıyla küçücük
bir çocuk, uyku dolu gözleriyle çıkıyor, fabrika kapısındaki
Fabrika Memur ve İşçileri Mahdut Mes'uliyeti İstihlak
Kooperatifinin bakkalından içeri giriyordu

Fabrika baş makinistinin babası olan kıpkırmızı, ablak
yüzlü, ihtiyar bakkal, tezgahına dayanmış, gümüş çerçeveli
beyzi gözlüğünün üstünden bakarak, Deveci Çopur Halil'le
çene çalıyordu
Bir ara:
- Aha, dedi, seninkinin avradı geldi
Çopur Halil döndü, baktı Uzun boylu, sapsarı, zayıf
bir kadın Elinde siyah bir zeytinyağ şişesi
Çopur Halil:
- Sen İzzet ustanın avradı mısın bacı? diye sordu
Yorgun gözlerini Çopur Halile çeviren kadın başını
salladı
Beriki:
- Hastasın galiba? dedi Allah iyilik versin
- Hasta mıyım, sağ mıyım bildiğim var mı ki
- İyi olur bacı, iyi olur işallah Allahdan ümit kesilmez!
- Amaaan İyi olmuşum ki, bundan sonra it olup
kuyruk mu sallıyacağım?
Şişesini bakkalın tezgahına bıraktı
- Şuna on iki buçukluk zeytinyağı koy bakalım
- Kocanı yolda gördüm, dedi Halil, bir patoz tamir
etmiş İyi bir para geçer elinize gayri
Kadın:
- Elimize ne geçer bilmem, dedi, gitmeye gitti
- Geçer geçer Koskoca usta yahu
- İnşallah
Çırağın uzattığı şişeyi aldı:
- Yaz duvara kalsın bahara!
Çıktı gitti
Veresiye defterine borcu kaydettikten sonra bakkal:
- Ustalığına diyecek yok amma, sebatsız, dedi, yoksa
bu Çukurova'da az bulunur Üç gün orda, beş gün ötede
- Bir insan bir yerde sebat etmeli! Şu Boşnak kızını
sordum, madem bir avluda oturuyorsunuz, kapı komşunuz,
babasını gör, şu işimi bitir, dedim
- Ne dedi?
- Katibi seviyor diyor Otuz kaat mayişnen avrat
mı sevilir? Kollarını altın burmaynan doldururum, gözümün
yağını yesin dedim Sonra dedim ki, şehirde konak
bile tutarım kendine, dedim, develerimi satar, uğruna harcarım
dedim Hem de satarım emmi! Kızın babası aksiymiş Doğru mu?
- Hangi kızın?
- Boşnok kızının
- Cemile'nin mi?
- Heye
- Aksi olup da canım Anayı kızdan ayıran para
Lakin kız bildiğin gibi değil Kabadayı Ardında da fırlayanlar
çok ya, dönüp bakmıyor
- Katip nasıl?
- Katip de eyi oğlan, hatırnaz Zorlu da içki içer hani
Benim şu mahzene girer, pencerenin önüne oturur,
saçları maçları da tarar mı sana
- Otuz kaatnan avrat mı sevilir?
- Neye sevilmesin? İki gönül bir olduktan sonra samanlık
seyran olur derler bize oğlum
- Bu kız kısmının da işine akıl, sır ermez Bir heye
dise yani Kollarını altın burmaynan doldururum!
- Yok mu içerde bir tanıdığın?
- Nerde?
- İplikhanede Ver elina bir kaç kuruş
- Var Senin Camgöz'ün halasının kızı var, Karakız
- Daha eyi metettin ya Karakızın zenaatı ne ki?
- O değilden açmış meseleyi, ağzını mağzını aramış
bir iki Lakin şu katip olmasa
- Demek kız da onu seviyor?
- Sevse ki ne yahu Otuz kaatnan avrat mı sevilir
bire Mamıd emmi? Yarın evlenseler mesela, avrat tuz
dedi mi, ciğeri cız der! Hele bir iki de çocukları oldu
mu, bırak Halbuki beni sevse
- Korakız, dediklerini tekmil söylemiş mi?
- Söylemiş söylemiye ya
- Ee?
- Deli kafa Bana böyle şeyler söyleme, seni idareye
şikayet ederim demiş
- Öyleyse mesele kalmamış Sen de elini yu
- Otuz kaatnan avrat mı sevilir? Nerden baksan bir
katip parçası Halbuki beni bir sevse
Bakkal:
- Ahmet! diye çırağına seslendi, kaldır şu darabaları!
Çırak, dükkanın yarı inik kepenklerini tam kaldırmıştı ki,
ağa kooperatif berberinin yanındaki köşeden çıktı
Geniş kenarlı hasır şapkası altında pörsük yanakları,
sarkık alt dudağı, göğsünden başlayan kocaman karnı
ve ince bacaklarıyla yan yan yürüyor, bir ördeği hatırlatıyordu
Çukurova'ya yarım pabuçları; kulaklarına geçmiş yağlı
fesi ile ırgatlık için geldiğini, Mahmutpaşa Hanının kapısında,
çapaklı gözleriyle bütün gün dikilip, dağ köylülerinin
getireceği tabaklanmamış tavşan derisi beklediğini,
derileri tabaklayıp sattığını, kazandığı üç beş kuruşa
düğüm üstüne düğüm attığını, ekmek peynir, ekmek turşu,
ekmek kara zeytin yahut kaynamış kimyonlu nohutla
gününü gün ederek santimle yaşadığını herkes bilirdi
Ağanın geldiğini gören Boşnak kapıcı, mahalle bekçilerininkine
benzeyen elbisesinin ceketini yanlara çekti,
kendine çeki düzen verip, ellerindeki çanaklara yerlerden
hayvan pisliği toplamak için itişen yalınayak çocukları
kovaladıktan sonra, esas vaziyete geçti ve fabrika
kapı içindeki kulübesinin önünde put kesildi
Ağa bütün bunların farkında bile değildi Kütlü hararları
yüklü araba, kamyon ve deve dizilerinin tıkadığı
yolları çatık kaşlarla gözden geçirerek:
- Ne demiye birikmiş bunlar? diye sordu, yolları
tekmil kitlemişler! Katipler dartmıyor mu?
Kantar başındaki üç katibin bütün gece yarışırcasına
iş gördüklerini bildiği halde, gene de sormuştu
Kapıcının vereceği cevabı beklemeden, fabrikaya girdi,
odasına geldi Şapkasıyla ceketini çıkarıp odacısına
verdi, her sabah fabrika işlerini kontrola giderken giydiği
uzun, beyaz iş gömleğini sırtına, lacivert beresini de
tüysüz ama kuvvetli başına geçirdi, her günkü gibi, fabrika
içlerini kontrola çıktı
V
Kütlü denilen tohumlu pamuğun çırçırlandığı, yani
tohumlu pamuğun tohumundan ayrılma işinin yapıldığı
Çırçır Dairesi'ne, tahtaları basıla basıla yenmiş, çürük,
su gibi sallanan bir merdivenle çıkılıyordu
Katip, tohumdan ayrılmış pamuk balyalarını tartıyor,
deveci Çopur Halil de bacak bacak üstüne atmış, odada
cıgara içiyordu
Ağanın aklı gitti Zaten katip de işi bırakmış, ağanın
yanına koşmuştu Birlikte merdivenleri çıkarlarken ağa
birdenbire durdu, peşi sıra gelmekte olan katibe:
- Gözlerine barnaklarıma daktığım gibi ikiciğini birden
alırım, kosnük! dedi, palikemi mi yakdıracan? Ne dimeye
söylemeyon palike içinde cuvara içmenin yassah olduğunu?
Altmışlık bir Selanikli olan katip sarsıldı
- Söyledim, dedi, vallaha, billaha söyledim!
- Söyledin de ne dimeye söndürmedi?
- ?
- ağasının hatırı kalır diye mi korhdun? Kalsın
Beni alakedar itmez Get, söyle usulüynen, söndürsün
cuvarasını!
Odasına öfkeyle dönen katip:
- Arkadaş söndür cıgaranı! diye sertçe söylendi
Çopur Halil:
- Tadını kaçırdın be! dedi, deminden beri söndür
söndür İki fırrık kaldı şurda zati
- İki fırrık miki fırrık bilmem, söndür Ağa demediğini
komadı bana Ne mecburiyetim var el için laf işitmeğe?
- Ağa bana birşey dimez, ben müstesnayım!
- Burası fabrika Burda hiç kimse müstesna değil
Söndür cıgaranı! Had! Bak her taraf pamuk dolu
Bir kıvılcım, tamam Söndür, söndür yahu!
Katibe ters ters bakan Çopur Halil yere attığı cıgaranın
dibini ayakkabısının ucuyla ezdi Bunu bir yenilgi
saymıştı Şalvarının cebinden çıkardığı iri taneli sarı kehribar
tesbihini şakırdatarak çekmeğe başladı Öfkesi gittikçe
artıyordu Katibe göz ucuyla baktı
- Yer yer olmalı ki diye söylendi
Balyacıların kantara koydukları pamuk balyalarını tartıp
numaralarıyla kilolarını önündeki deftere kaydetmekte
olan katip, gözlüğünün üstünden Çopur Halil'e baktı,
lahavle çekti
Beriki:
- Ne lahavle çekiyorsun lan? diye horozlandı
Katip:
- Ben lan değilim, dedi, efendiyim ben!
- Suratından belli
- Belli tabii
- Kes lan! Şimdi efendinin de, beyinin de anasından
avradından çektirirsin ha!
Gözlüğünü çıkarıp rahlesinin üzerine hırsla bırakan
katip, kalktı devecinin karşısına dikildi:
- Çek bakalım hadi!
Çopur Halil de kalktı, tesbihini şalvarının cebine koydu
- Kaçdan aşağı olmaz yani?
Katibi göğsünden şöyle bir itti Birkaç adım gerileyen
katip:
- Kaçdan aşağı dersen o kadar ulan Varsa bir marifetin
göster!
Deveci Halil'i itmek istedi Katibin eline sertçe vuran
deveci:
- Biçimli otur, bak, öfelerim ha! dedi
İtişmeğe başladılar O onu itti, o onu Sonra birdenbire
karakucak oldular Çopur Halil, ihtiyar katibi bir savuruşta,
rahlesine fırlatmıştı ki, yetişen hamallar araya
girdiler, deveci Halil'i dışarı çıkardılar
Eli ayağı zangır zangır titreyen katip kükrüyordu Basbas
bağırarak odasının kapısını çarptı, arkasından sürgüledi
Çopur Halil'se hamalların arasında:
- Birazdan, diyordu, birazdan isterim bunları: Eğer
bunu senin kesene korsam bu bıyıklar anamın
Bir bardak su içen katip, rahlesinin başına geçmişti
Titreyen eline kopya kalemini aldı, gözlüğünü gözüne
taktı
Çopur Halil hala söğüp sayıyordu
Kantara konulan balyayı alışkın elleriyle tartıveren
katip, hiç de lüzum yokken:
- Yüz on kaldır!
Diye balyanın kilosunu seslendi
Kendisine cevap vermeğe tenezzül edilmediğini sanan
Çopur Halil gene söğdü
Aynı hareketi bu sefer mahsustan tekrarlıyan katip:
- Yüz sekiz, kaldır! diye bağırdı
Çopur Halil çıldıracak hale gelmişti
- Ulan senin İsanı, Musanı, yedi göbek sonraki zürriyetini
İskenderin ordusuynan diye söğerek hamalların
elinden kurtuldu, katibin oda kapısına müthiş bir tekme
attı
- Çüşş ayı oğlu ayı! dedi katip
Deveci Halil fabrika sahibinin odasına taraf hızlı hızlı
yürüdü
Az sonra çırçır merdivenlerini inen ağaya durumu anlatan
katip:
- Beni size şikayete gitti! dedi
Ağa:
- Kulağasma cevabını verdi, yarın benim palikem
yanarsa, ötebaştan yürek soğudur dümbükler!
İplikhaneye taraf yolunu değiştirdi
Vİ
4 numaradan 24 numaraya kadar yumuşak, ekstra,
her katta bükülü ve tıer renkte pamuk iplikleri yapan iplikhane,
erkek aptesanelerinin yanında, mavi boyalı kapıları
içeri dışarı açılıp kapanan, yüksek çatısını sağlam
demir kolların tuttuğu, aydınlık, tertemiz, pırıl pırıl bir
atölyeydi
Kapıdan girince sağda RIETER markalı banko makineleri
Fitil makinelerinden gelen pamuk kolonları bankolarda
isteniien numaraya göre incelir ve masuralara
sarılırdı Her bankoda Öncü ve Arkacı denilen işçiler
çalışır Islak betonun üzerinde yalınayak veya takunyalarla
çalışan kız, oğlan, genç, ihtiyar, kadın, erkek işçiler
Bilhassa çocuklar Dokuz, on yaşlarında, gözleri
uyku dolu, renksiz şeylerdir ki, iş kanununa uysun diye,
annelerinin, teyze, hala, dayı yahut ta tamamiyle yabancı
bir büyük insandan parayla satın alınmış nüfus kaatlarıyla
işe girmişlerdir
Bankoların yeşil çuha kaplı ince silindirleri üzerinde
su gibi dağılıp, sonra birleşerek pırıl pırıl çengellerden
geçen iplikler, masuralara baş döndürücü bir hız ve yumuşak
bir vınıltıyla sarılıyorlardı
Her gün on iki saat ayaküstü çalışan ufaklı büyüklü
işçilerin vazifesi, arada kopuveren bu ince telleri Yapıştırmaktır
İşçiler bu yapıştırmada öyle ustadırlar ki
Ağa sağdan birinci bankonun yanında durdu Makinelere
karşı tükenmez bir hayranlığı vardı Gözlerini yeşil
silindirlere dikti
Ağanın iplikhaneye geldiği haberi her zaman çabucak
yayıldığından, birer köşede çene çalan, gazoz, çay,
kahve içmeğe sıvışan, kızlarla dalga geçen usta veya usta
muavinlerine haberler uçardı
Gene öyle oldu İplikhanenin koca göbekli, zampara
ustası atölyenin arka kapısından usullacık girdi, arka makinelerden
birinde sözde tamire başladı
Ağaysa banko işçileriyle konuşuyordu
Babasının patlak yenli sarı postallarını incecik ayaklarına
geçirmiş, on iki yaşlarında bir bankocuya:
- Eee dedi, memnun musun İtalyan'ın düzeninden?
İri kulaklı, yamyassı başını iki yana sallayan oğlan:
- Bırak be ağa, dedi, nerden çıkardın başımıza bu
gavuru?
- Niye lan?
- Niyesi var mı bire ağa Böyle iplik olur mu? Kop
ha kop!
- Ee Herif mehendis, gavur Senden benden eyi
ağnar tabi
Gene boydan boya kopan iplikleri yapıştırmağa koşan oğlan:
- Onun gavurluğunu da, mühendisliğini de diye
söğdü
Ağanın yanıbaşında beliriveren koca göbekli usta:
- Bütün amele şikayetçi! dedi, millet kan ağlıyor
Hele dokumahane Böyle giderse herifin Allahını şaşıracaklar
Ağa gülümsedi:
- Bana ne? Palikenin sahabı yalnız ben deelim ya
Herifi palikeye de ben almadım
- Vallaha bilmem Böyle giderse işçi tekmil ayaklanacak!
- Numan Şerif Beyefendi düşünsün Gavırı beş
seneliğine konturatınan palikeye bağlıyan o Herif bana
bile kafa tutuyor yallah deyince
Ağanın etrafını bir kısım işçilerle, usta muavinleri almıştı
Avurtları birbirine geçmiş bir usta muavini:
- Millet boyuna Sümerbank fabrikasına kaçıyor! dedi
Ağa:
- Nöriym? diye omuz silkti, bana göre hava hoş
- Bereket versin Sümerbank fabrikasında da kadrolar
dolu Yoksa çalıştıracak adam bulamıyacaktık
Ağa kesti attı:
- Numan Beyle İtalyan'dan sorun Bana hiç gelmeyin!
Yürüdü Son derece memnundu Yanıbaşında yürüyen
iplikhane ustasına:
- Akılları varsa, çevirsinler gavırı, şöyle bir tenhada
- Olacak, dedi usta, o da olaca
- İnşallah
- Sen hiç merak etme O, dokumacılardan bulacak
belasını Söğen söğene
Ağa Kelep'lere geçerken, iplikhanenin nihayetindeki
odayı, İtalyan'ın çalışma odasını çenesiyle işaret etti:
- Gelmedi mi daha?
Usta:
- Dokuzdan evvel gelmez, dedi, herif Avrupalı mühendis
kolay mı? Bizim gibi değil ya O yokken fabrika
işlemiyordu sanki, pek bir lüzumu varmış gibi
Kelepler, yani çözgüler, bankolardan dar bir beton
yolla ayrılıyordu Bankolardan gelen iplik masuraları koca
koca teknelerle keleplere taşınır, keleplerde çözülür,
çileler haline getirildikten sonra paketlenip pazara sevkolunurdu
Beyaz örtülü başları önlerine eğik, siyah göğüslüklü
işçi kızlar harıl harıl çalışıyor, ikide birde kopan iplikleri
bağlayıveriyorlardı
Kelepçi kızlar da bankodakiler gibi, fazla iplik kopmasından
şikayetçiydiler
- İpliklere bir şeyler oldu, diyorlardı, bu kadar senedir
biz bu fabrikadayız, böylesini görmedik
Ağa hemen cevaplıyordu:
- Avrupalı mehendisten eyi mi bileceksiniz? Aklınız
ondan çok değil ya?
Kızlar:
- Pis cenabet, diyorlardı, nerden çıktı başımıza?
- Ben çıkarmadım, benim şuncacık kabahatım yok
Palikenin sahabı bir ben olsam, kuyruğundan duttuğum
gibi, yallaaah!
Araya gene hemen koca göbekli ustayla usta muavinleri
giriveriyorlardı:
- Belasını o, ekmekleriyle oynadığı işçilerden bulacak
Yazık günah değil mi şu ana kuzularına? On iki
saat ayak üstü çalışmak kolay mı?
Ağa kurnazca gülümsedi:
- Açsınlar gözlerini! Ağlamıyan çocuğa meme var
mı? Gedip Numan Beyefendiye söylediniz mi?
- Doğumacılar gitmiş, şikayet etmişler Dinlemiş
bir iki Sonra kızmış Avrupalı bir fen ad***** karşı sizin
şikayetinizi dinlemem, haydi yallah marş demiş
Boşnak Cemile'nin yanında duran ağa:
- Koskoca Numan Bey dedi, bir ayağı Avrupada,
bir ayağı Emelikende Sen ben kim oluyok?
Boşnak kızının yanında ağanın gene durduğunu gören
iplikhanede İtalyan hemen unutuldu Sağda, solda
fısıltılar başladı
Üç makine aşağıda çalışan Arabuşağı Karakız, aynı
makinede çalıştıkları Arnavut Meryem'le Giritli Hatice'ye:
- Papaz, diye fısıldadı, kıza nasıl da bakıyor!
Ufacık burnunun ucu havaya kalkık Giritli Hatice:
- Heye, dedi, papaz ki papaz
Daracık omuzlu, kara, kuru, çirkin bir kız olan Arnavut
Meryem:
- Ya beriki? dedi, kaşlara bak Babasının oğluna
surat ediyor sanki Bellersin ya babası ya da
Hatice:
- Kocası! diye tamamladı
- Vallaha Güzel olmaynan sanki
- Hiç canım Koskoca bir ağa mesela Sen öyle
bir adama surat asacak insan mısın? Kim oluyorsun sen?
Karakız:
- Ondaki onur, kibir kimde var Burnu kafdağında
dedi, şu deveciden ötürü böyle böyle dedim, herif sana
yangın dedim, kollarını burmaynan doldururum, gözümün
yağını yesin diyor dedim de çemkiriverdi!
- Katip yarın onun ağzının içine
- Vallaha Deveci diyor ki, otuz kaat maaşnan avrat
mı sevilir, diyor
- Bunnarı hep kendine dedin mi?
- Cemileye mi? Dedim
- Ne diyor?
- Hiç Seni idareye şikayet ederim diyor Etsin, korkum
mu var? Onun feriştahından korkmam ben Ben
kaçın kurrasıyım Lakin güttüğüm nokta başka
Cemile'ye nefretle bakan Meryem:
- Tıskit, dedi Ayağına gelmiş bir kısmet Şu senin
deveci beni almaz mı kız?

Seni ne yapsın kuru cenabet
Arnavut Meryem içini çekti:
- Doğru bacım Beni napsın Kara, kuru
Tam bu sırada elinde bir takım kaatlarla Cemile'nin
katibi iplikhaneden içeri girdi
Kara kız:
- Aha, dedi, Aslı'nın Kerem'i Aklıma da geldiydi
ha Usta bir gıcık alıyor ki
Koca göbekli usta da katibi görmüştü Yüzü derhal
asıldı, ağanın kulağına:
- Senin Numan Beyin adamı dedi, saat başı burda
Halbuki iplikhaneyle hiçbir alakası yok Eline bir iki
kaat alır, dolaşır Maksat kızlarla angaje etmek
Ağayı karşıdan gören katip de şaşırmıştı Geri dönmek
istemiş, şüpheyi büsbütün çekeceği için vazgeçmişti
Ağanın yanından geçerken:
- Nirye gidiyon? diye ağa sordu
Katip durdu Yeni tıraşlı yanakları kızardı Saçları
briyantinden ışıl ışıldı
- Sinyor Orlandonun raporlarını götürüyorum efendim! dedi
İplikhane ustası:
- İtalyan'ın saat dokuzdan önce gelmediğini kendisine
daha dün söylemiştim!
Katip şaşaladı
Ağa sertçe :
- Dün, söylemiş sana
Katibin gözü Cemile'ye kaydı gözgöze geldiler Verilecek
kandırıcı bir cevabı yoktu Bununla beraber, birşeyler
söylemeliydi herhalde Gözü tekrar kıza gitti
Bu sırada ağa:
- Hadi bakalım, dedi, yallah! Burası angace yeri
deel!
Mahvolduğunu sanan katip döndü, birbirine dolaşan
bacaklarıyla, çıktı gitti
Usta:
- Bu (A) yedeği iş başında mı? Gece demez gündüz
demez, burda!
Yan gözle Cemile'ye baktıktan sonra:
- Ne hikmetse, diye tamamladı
Ağa aldırış etmemişti, tekrar Cemile'nin yanına sokuldu
Cemile'yse hırsından titriyor, yaşaran gözlerini
saklamak için başını eğdikçe eğiyordu
Ağa:
- Ee dedi, beğenmiyon mu İtalyan'ın düzenini?
Cemile cevap vermedi Başını az daha eğdi, titreyen
elleri makinenin iplikleri arasında şimşek gibi dolaştı
Ağa:
- Sana söylüyorum! dedi
lslak kirpikleriyle ağaya ok gibi bakan Cemile:
- Neblim ben, cevabını verdi
Böyle bir karşılık beklemiyen ağa, iplikhane ustasına
baktı Usta gülümsüyordu, soğuk, hain bir gülümseyiş
- Bu ne tevir cuvap kız? Sende hiç terbiye yok mu?
Cemile:
- Yok, dedi
Kızı uzun uzun gözden geçirdikten sonra, başını salladı,
öfkeyle yürüdü İplikhane ustası da peşinden gitti,
dışarı çıktılar,
Ağa:
- Bu kız kimin nesi? diye sordu, niye çemkirdi öyle?
Usta gene o hain gülümseyişle:
- Sevgilisini kovdun ya! dedi
- Ya diye şaştı, madem biliyordun bunu oğlanı
ne dimeye kovdurdun bana?
- Boşver Bura katip ketebe takımının angace yeri
değil, iyi ettin!
- Yoksa
- Yok vallaha ağa Benim onun boyunda kızlarım
var
- Bana ne *** olduğunu belletme
- Yok vallaha ağa İnan ki değil
- Bana ne *** olduğunu belletme Şükrü
- Vallaha değil ağa, billaha değil
- Haydi öyle olsun Kimin nesi bu?
- Bu muhacir esas, Boşnak Babası uzun boylu bir
adam Lakin, memleketinde çok ileri, hanedandanmış Bilenler
anlatıyor, çetebaşıymış herif, bir tabur gavuru önüne
katar kovalarmış Tabi zengin adam, mal mülk çok
Din uğruna, pir aşkına Sırplarnan boğuşurmuş Lakin, zorlu
diş çeker ha (Ağzını açtı, mağara gibi oyuk bir diş
yerini gösterdi) Bak, bu dişimi çekti Eli öyle hafif ki
Sonra, kırık, çıkık, yara, bere Elinden her bir şey gelir
Bu kızın bir anası vardı ağa, eh Allah işini gücünü bırakmış,
bu avradı yaratmış derdin görsen Tevatür güzeldi
Bir saçı vardı, topukta, beyaz beyaz, kar gibi O kaş,
o göz
- Ballandır ha ballandır gayri
- Niye, kızı meydanda değil mi? Bir de kardeşi var
bu kızın, dokumalarda
- Bizim dokumalarda mı?
- Heye, bizim dokumalarda
- Babasının zenaati madem bu kadar zorlu Ne dimeye
çalışmıyor da çocuklarını palikede işletiyor?
- Vallaha bilmem amma, görmüş geçirmiş adam,
derebey çocuğu Diş çeker beleş, ağrı keser, kırık sarar,
saç tıraş eder, sakal kazır metelik almaz Alsa halbuki,
çocuklarının ikisinden de ziyade para kazanır amma, gel
anlat Derebeyi adam, kimbilir
Kendi ortağını hatırlayan ağa:
- Bizim soğan erkeği gibi değil mi diye güldü Lakin
aferin kıza koca bir patrona çemkirmek
Dokumahaneye taraf yürüdü
VII
Ağam tam dokumahane kapısına gelmişti ki, İtalyan
mühendis Orlondo, fabrikanın Memurlar Kapısı nda göründü
Beyaz kolonyal şapkası, piposu, kurt azmanı iri
köpeği, budaklı bastonu, kısa pantalonu ve sarı sarı tüylü
kıpkırmızı bacaklarıyla
Ağanın yüzü nefretle buruştu Söğdü, yere tükürdü,
içeri girdi
Üç yüz otomatik dokuma tezgahının kulakları sağır
eden bir şakırtıyla çalıştığı dokumahane toz içindeydi
Basık çatıdaki pancerelerden birer sütun gibi betona vuran
sabah güneşinde pamuk tozları uçuşuyor, dokumahane
kola koyuyordu
Ağayı kapıda karşılayan dokumahane ustası, gözleri
burun köklerine akmış, oklava gibi upuzun, kupkuru, hilekar
bir Arabuşağı, ağanın sol gerisinde yürürken, ona
istemediği bir sürü şey anlatıyordu:
- işçi galeyan halinde Sümerbank fabrikasına
kaçan kaçana Bereket versin oranın kadroları dolu da
İşçi ne, yapsın? Kopanı çekip bağlamaktan bez dokuyamıyor ki!
Bir şey değil, yarın biçimsizlikler de olabilir
- Ne gibi?
- İtalyan'ı istemiyor işçiler! Anan yahşi, baban yahşi,
güç halle idare ediyorum herifleri Ağa:
- Sana ne? dedi, niye idare ediyorsun? İt işi, domuz
derisi Ko serhoşu yıkılana kadar!
- Herifi öldürürler ağa
- Bubayın oğlu mu?
Sevinçle çalkalanan dokuma ustası:
- Vicdan, dedi, insanda vicdan var da
Ağa şöyle bir baktı, yürüdü
İplikhanede olduğu gibi, dokumahanede de tezgahları
teker teker dolaşırken, sinirli bir halde, kendilerini
tutamayıp İtalyan mühendise küfürü basan işçilere:
- Siz Numan Beğden daha mı eyi bileceksiniz? diyordu,
herif ne Avrupasını kodu gezmedik, ne Emelikenini
İşçiler:
- Onun Avrupayı, Amerikayı gezmesi, babasının bayraktar
olmasından bize ne? Biz ekmeğimizi biliriz
- Hakkınızda bu hayırlı zahar ki Neden dirsen,
başınıza koskoca bir mehendis getirdi hem de İtalyan
O gelmeden bu palike işliyor muydu? Siz bez dokumasını
biliyor muydunuz? İtalyan geldi, her birşeyler düzelmedi mi?
Arkasından gevrek gevrek gülüyordu, İşçiler de basıyorlardı
küfürü
Dokuma ustası ağayı, yeğeni Camgöz Sadığın tezgahına
götürdü İşçilerinden ışık geçirilmiş gazoz bilyalarını
hatırlatan gözleriyle Camgöz Sadık, ağanın emrini
bekliyordu
Ağa:
- Koş, dedi koş bakalım tezgahını!
Alışkın ellerle mekiğine yeni masura koyan Camgöz,
tezgahını koştu, işletti Sert şakırtılarla işlemeğe başlıyan
tezgahta mekik yıldırım gibi gitti, geldi ve istop etti
Beş iplik kopmuştu Camgöz Sadık kopan iplikleri çabucak
çekti, bağladı, tezgahını tekrar işletti Az sonra
makine tekrar istop etti Dört iplik birden kopmuştu
Ağa:
- Niye böyle ediyor? diye sormağa kalmadan, Camgöz
eliyle, koluyla, kaşıyla, gözüyle başladı:
- Bu İtalyan'ın düzeni gibi bom*** düzen görmedim
ağa Bu kadar senelik dokumacıyım, başıma böylesi gelmediydi
İplik çekip bağlamaktan bez dokuyamıyoruz On
iki saat ayak üstü dikil, hava Bu gidişle ekmeğe, dileneceğiz
Evvelce ne iyiydi! Hepimiz memnunduk Şimdi?
Dayısına baktı Beriki: devam et, devam et! demek
isteyerek, ağanın omuzu üstünden başını salladı
- şimdi günde bir tek top bile çıkaramıyoruz Biz
de insanız, bizim de ekmek bekleyen çoluk çocuğumuz var
Dokuma ustası:
- Bütün dokumahane böyle düşünüyor! dedi, herifler
haklı On iki saat çalış, didin, tatlı uykundan ol,
sonra
Ağa:
- Peki ne yapalım? diye sordu
Camgöz:
- Kovun gitsin dedi
- Kovun amma, Numan Bey beş senelik konturatnan
palikeye bağladı İstesek bile kovamayız
- İşçi konturat monturat dinlemez ağa İşçinin şurasına
geldi, bıçak kemiğe dayandı Burada öyle işçiler
var ki, anam avradım olsun bıçağı çekti mi
Dokuma ustası:
- Ne biçim laf bu? diye güya sertleşti, kanuna, nizama
karşı gelinir mi?
Göz kırptı
Ağa birdenbire:
- Şu, dedi, iplikhanedeki Boşnak kızının kardeşi
hangisi?
- Hangi Boşnak kızı? Cemile mi?
- Heye
Orta makinelerden tarafı parmağıyla gösteren dokumahane
ustası öne düştü
Ağayla ustanın kendinden tarafa gelmekte olduklarını
gören Sadri'nin yanakları kızardı, korkmuştu Tıpkı kızkardeşi
gibi başını önüne eğdikçe eğdi
Ağa:
- Senin iplikhanede bacın var mı? diye sordu
On altı yaşındaki Sadri'nin sarı tüylerle kaplı tombul
yanakları kızarıp bozarıyordu
- Var dedi
- Baban?
- Babam da
- O bacına hiç terbiye vermiyor mu baban?
Sadrinin kaşları çatıldı Ağaya, sonra ustaya baktı,
daha sonra da yanındaki tezgahta çalışan arkadaşı dokumacı
Musa'ya Hiçbir şey anlamamıştı
Ağa:
- Kız eksiğidir, diye devam etti, yarın elin eline düşerse
sıkıntı çeker!
Sonra:
- İşler nasıl gidiyor? dedi
Sadri omuz silkti:
- Çok kötü ağa
- Niye?
- Boyuna iplik kopuyor Kopanı çekip bağlamaktan
bez dokuyamıyoruz ki
- İtalyan'ın düzenden sonra mı böyle oldu?
Sadri:
- Yook diye başını sallayınca, ağanın omuzu üzerinden
bakmakta olan dokuma ustasının yüzü kırıştı
- Yok!
Sadri ürktü Adeta nutku tutuldu
Ağa:
- Niye durdun? diye sordu, İtalya'nın düzenini beğeniyorsun
demek!
Bir kere ok yaydan çıkmıştı
- İlk zamanlar İtalyan'ın düzeni iyiydi diye devam
etti, kaymak gibi bez dokuyorduk, töbe iplik kopmuyordu
Dört, beş gün böyle gitti Ondan sonra
Dokuma ustası:
- Bu ağızlar İzmirlinin ağızları! dedi, bırak bu ağızları
da doğru konuş!
Sadri:
- Doğru konuşuyorum! diye ısrar etti
- Konuşmuyorsun!
- Dosdoğru konuşuyorum ben!
- Sen doğru konuşuyorsun da, bu kadar işçi yalancı mı?
Israrda fayda görmeyen Sadri, tezgahına döndü, işiyle
uğraşmaya başladı
Ağa:
- İzmirli de kim? diye usullacık sordu
Arka tezgahlardan birinde çalışmakta olan kısa boylu,
yusyuvarlak birini parmağıyla işaret eden usta:
- Orda dedi, ta orda işte!
Ağa o tarafa yürüyünce, usta bir iş bahane ederek,
makinelerden birinde sözde tamire başladı, ağanın peşisıra
gitmedi
Bir kedi kadar çevik, açıkgöz olan İzmirli Nusret, lisenin
onuna kadar okumuş, cin gibi bir delikanlıydı İplik
ve bez randımanlarının niçin birdenbire düştüğünü kısaca
anlattı:
- kolaya zımpara tozunu usta beyin adamları atıyor
Malum a, zımpara tozu aşındırıcıdır Tel gücüle
aşınıyor, aşınan tel gücüler de iplikleri zedeleyip koparıyor
- Ustanın ne menfaatı var bunda?
- İtalyan'ı sepetletip eskisi gibi tek başına kalmak!
Ağa bütün bunların farkında değilmiş gibi, renk vermiyordu
Dokumahane kapısına doğru giderken, usta endişeyle
bakıyordu Gözüyle gel! yapan ağanın peşi sıra dokumahaneden
çıktı, iplik ambarından içeri daldılar
Sağlı sollu, tavana karar istifli iplik paketlerinln arasında
daracık yol, giriş kapısı gibi küçücük bir kaplıyla
dışarı çıkıyordu
Ağa bir ara durdu Dokuma ustasının gözlerinin içine bakarak:
- İtalyan'ın ayağı böyle alınmaz! dedi
Dokuma ustası gene itiraz etmek isteyince:
- Patırdıyı bırak! dedi, şurda bizbizeyiz Senden,
benden gayri kimse yok: Ağnadın mı?
- Sana diyom Ağnadın mı?
- Anladım ağa
- Lafıma eyi kulak vir İtalyan'ın ayağı böyle alınmaz!
- ?
- Elimden gelse, bi gaşık suda boğarım dümbüğü?
Amma, asıl zorum ötekinde, onu burya getirende Ağnadın mı?
- Anladım ağa
- Numan beğ, Numan beğ Ne Avrupasını kor, ne
Emelikenini Sıfatını görmüyon mu? Gavudan fark var
mı? Yazının kabıklısını tebelleş etti başımıza Ayda bin
lira para, pirim, ikramiye, vırt zırt Sana bişey deyim mi?
Amma aramızda kalacak
Gözleri parlayan usta:
- Yanımda adam boğazla istersen ağa dedi, benden
sır çıkmaz!
- ben bu Numan dümbüğünü de bir biçimine getirip,
yallaah
- En sağlamı o zati Nedir öyle Muhasebeyi mektepli
memurnan doldurdu Eskiden iki, üç katip İş gene
bu işdi, hesap kitap gene bu hesap kitapdı
- Tabi canım Bi sürü it doldurdu palikenin içine
- Haklısın ağa
- Yenişden söylüyorum, sözüme kulak vir, aç gözünü;
İtalyan'ın ayağı böyle alınmaz!
Bir müddet bakıştılar
- nasıl alınacağına gelince sen bi selamet zamanda
gel de, beni gör İstersen eve gel Gece gel
Ağnadın mı?
- Anladım ağa, emredersin, başımla beraber
- Haydi get işiyin başına!
İplik ambarlarının alt kapısından çıktı, muhasebeye
taraf gitti
Bu kadarını kabil değil tahmin edemiyen dokuma ustası,
sevinç içindeydi Ay benimle olduktan sonra, yıldızın
kuyruğuna çarpim! diye söylenerek dokumahaneye
girdi Hala korku içindeki Sadri'nin yanından kayıtsızca
geçti yeğeni Camgöz'ün omuzuna dokundu Yeğeniyle birlikte
odasına gittiler
Vİİİ
Muhasebe servisine geldiği zaman ağa, saat dokuz
buçuğu gösteriyordu Onun muhasebe servisine girişi her
zamanki gibi merasimle başlarını kocaman kocaman defterlere
indirmiş çalışan memurlar ayağa kalkmışlardı
Okumuş insanları huzuruna alıp, onlarla alay etmeğe,
maaş verdiği memurlardan mutlak bir saygı görmeğe
bayılırdı İlle doktor, mühendis, avukat gibi gıptayla
karışık bir haset duyduğu kimselere karşı çok daha haşindi
Şurda burda lafı gelince, hemen taşı gediğine koyuverirdi:
tohtur oldular, mehendis oldular, abukat oldular
da ne derdi, huzuruma vardılar mı, el öfelemiyorlar mı?
Bugün de her zamanki gibi, muhasebeye girince bütün
memurlar ayağa kalkmış, yalnız birisi, iplikhaneden
kovduğu katip aldırış etmemişti Fabrikaya ortağı Numan
Beyin aldığı bu katibin babasını da, ortağı Numan Bey
kadar sevmezdi Geçmişini bilip, şurda burda yüzüne
vuran cahilliğiyle alay eden, bilhassa, soy, sop, asalet
filan karıştıranlardan nefret ederdi
Önündeki deftere başını eğmiş, bir şeyler yazar görünen
katibe öfkeyle bakarken: Koğdum diye zoruna
getti, onun için değil mi? Tabi koğarım Mayişini ben viriyom!
diye düşünüyor, öfkesi artıyordu
Katipse onu sahiden görmemişti: Bütün milletin, bilhassa
Cemile'nin önünde rezilce koğuluşunu bir türlü
hazmedemiyor, annesinin yıllarca önceki sözlerini düşünüyordu
Bütün hayatı boyunca kocasına kayıtsız şartsız bağlı
kalmış, onun öfkesine, küfrüne, hatta dayağına tahammül
edip boyun eğmiş olan annesi, belki de hayatında ilk ve
son defa kocasına isyan etmişti
İri yarı babası konağın geniş sofrasında, rugan iskarpinlerini
cızırdata cızırdata dolaşırken:
- okumasınlar efendim, diye bağırmıştı, benim
çocuklarım da okuyup tahsili ali görmeyiversinler, kıyamet
kopmaz ya! Hem okuyup ta ne olacak? Gözleri açılıp,
hisleri incelip, etrafın çirkinleri karşısında adım başı
üzülmektense, neme lazımcı birer küçük zenaatkar olup
çoluk çocuklarının ekmeğinden başkasını düşünmeyi bilmesinler
daha iyi!
Tam bu sırada ufak tefek, halim selim annesi, bir elinde
bir baş soğan, öbür elinde bir bıçak, mutfaktan dişi
bir pars gibi fırlamış, kocasının karşısına dikilmiş:
- Okuyacaklar! diye haykırmıştı, evlatlarımı başkalarının
karşısında el ovalamağa mahkum birer sünepe
görmektense, ölmeyi tercih ederim Benim çocuklarım okuyacaklar,
babaları gibi
İplikhaneden koğulduğu halde sesini bile çıkaramayışiyle,
annesinin o zaman sözünü ettiği Sünepe olduğunu
sanıyor, bundan kurtulmak için ne yapması gerektiğini
düşünüyordu ki, omuzu dürtüldü Döndü Ağa Ayağa
fırladı ama iş işten geçmişti Tıpkı iplikhanedeki gibi,
kalın, kırçıl kaşlarını çatan ağa, hışımla bakıyordu
Neden sonra:
- Senin adın ne? diye sordu
Katip ismini söyledi Ağanın bunu bilmezmiş gibi davranışı
tuhafına gitmişti
Beriki hep aynı ağırlıkla:
- Senin buban, anan yoh mu? diye sordu Başında
bir böğüyün yoh mu?
Her şeyi gayet iyi bilen ağanın bu türlü davranışı
katibi büsbütün şaşırtmıştı
- Var efendim
- Sana heç mi terbiye virmediler? Dimediler mi ki,
bir insanın bir büyüğü bir yerden içeri girdi mi, zıppadan
ayağa kalkılır, hörmet gosdürdülür demediler mi?
Katip kekeledi:
- Meşguldüm efendim, görmedim affedersiniz
- Meşguldün, gormedin Meşgullüğünüzen beni ehya
ettiniz Siz yokken bu palikenin hesabını kitabını dıvarlara
yazdırırdım ben Genede işim yürüdü Ne bu
masebe musebe, defter, kalem vırt zırt Fuzuli masraf
Aybaşı olsun, koşun kasadara Ne iş gördüğünüz var
sankim? Beni ehya mı ettiniz?
Katibi bakışıyla ezmek istiyordu
Katipse, gene cevap veremiyordu Sünepe! diye
düşündü Başkalarının karşısında el ovalayıp, susmağa,
haksızlıklar karşısında susmağa, vicdanı emrettiği halde
susmağa, küfre karşı bile susmağa, velhasıl 24 lira 95 kuruşun
hatırı için, en susulmaması gereken haller karşısında
bile susmak zorunda bir sünepe!
Oysa, hiç de böyle olmak istemeyen bir şuuru vardı
Eğer Cemile olmasa, 24 lira 95 kuruşa bile boş verir,
masasındaki defter, kalem, hokka, hesap makinesi ne varsa
herifin suratına fırlatır, sonunu düşünmezdi bile
Fakat O kadar yalnızdı ki
Ağa:
- Terbiyesiz!
Dedi, bütün muhasebe servisine çöken ağırlığını da
birlikte sürükleyerek, ağır ağır yürüdü, gitti
Masasına çöken katip başını avuçları içine almıştı
Sağda, uzun bir masada yanyana çalışan primanota,
defteri kebir ve muavin hesaplara bakan iki arkadaş - biri
tombul, beyaz yakışıklı, öteki esmer, kuru, çirkin, üstelik
kendini beğenmiş - kaplarına sığamıyorlardı
Kurunun bacağı, tombulun bacağını:
- Senin ukala dümbeleğine bak!
Demek isteyerek dürttü
Öteki cevap verdi:
- Farkındayım Hani izzeti nefis, haysiyet, kabadayılık?
İki adamın bacağı konuşmaya devam etti:
- Fasarya Adamsa o lafları yemeseydi! Yenecek
laf mı o laflar? Terbiyesiz dedi be!
- Der Maaş veriyor
- Hadi be sen de Maaş veriyor diye?
- Ne o? Sen de mi?
- Ne ben de mi?
- Sana söylese sen cevap verebilir miydin?
- Tabii verirdim!
- Cart
- Cart sana, senin sülalene
- !!!
İX
Bir ayıbalığını hatırlatan geniş omuzlu, kocaman kocaman
elli Umum Müdür Yahudi Salomon, iri burnunu
önündeki kaatlara indirmiş, yanıbaşındaki koltukta, İtalyan
kırmalı Fransızcasıyla hararetli hararetli konuşmakta
olan Sinyor Orlando'yu dinliyordu Orlando:
- Sabote ediliyorum, farkındayım! diyordu, imalatı
düşürmek için ellerinden geleni yapıyorlar Bir taşla iki
kuş vurmak! Bu suretle hem fabrika idaresi, hem de işçi,
bilhassa buna ehemmiyet veriyorlar, aleyhime dönecek
Bütün yeniliklere karşı ayni reaksiyon, malum Numan
Beye her şeyi anlattım Numan Bey kibar adam, kültürlü
adam, bir Avrupalı kadar ileri anlayışlı adam!
- Orası muhakkak
- Ama öteki? Tam bir feodal, hem de en fenasından
Niçin dolaşır fabrika içlerini? Alakadar olmasın, bıraksın
size ve bana O istesin bizden randıman!
Çukurovaya altları delik deşik pabuçları, kirli atlet
fanilası, pis hasır şapkasıyla talihini denemek için gelen
Yahudi Solomon, anbar memurlukları, kantar katiplikleri
yapmış, sonraları Çukurovanın çeşitli kasaba ve şehirlerinden
uzun uzun sürtmüş; açıkgöz; hinoğlu hin, yaş yere
basmaz biriydi ki nasılsa bu fabrikaya kapılanmış tırnaklarını
adamakıllı geçirmişti:
Şöyle böyle Fransızcası; biraz Almancası ve diğer
alafranga anlayış tarafıyla Numan Rüştü Beyi; sırasında
karacahil bir bakkal kadar hesabiliği, vurdumduymazlığıyla
da Kadir Ağayı avlamış, gözlerine girmişti
Fabrikada çarpışan menfaatlerin farkındaydı Ama o
taraf tutmayı kendi çıkarı dışında bulduğu için, kökleri ta
Numan Rüştü Beyle Kadir Ağaya kadar uzanan bu zıtlığı
anlamaz görünüyordu
Kıpkırmızı yüzü büsbütün kızaran ve bir makineli tüfek
gibi konuşan İtalyanı sakin sakin dinlerken, bir yandan
da o gün postadan çıkan mektuplara göz atıyor, iplik
ve bez siparişleriyle ilgilileri, ticaret masasına verilmek
üzere, bir kenara bırakıyordu
Sinyor Orlondo:
Siz Ağaya söyleyin lütfen, diye devam etti, zahmet
edip girmesinler fabrika içlerine Bu fabrikanın mühendisi
benim Sorulacak bir şey varsa, çağırsınlar beni,
icabeden izahatı vereyim kendilerine!
Birdenbire başını kaldırdı Salamon:
- Yorma kendini, dedi; Kadir Ağaya bu söylenmez
Söylense bile hiç bir tesiri olmaz Kadir Ağa bir bakkal,
karacahil bir bakkal kadar iptidaidir Orta Anadolulu bir
bakkal nasıl her sabah dükkanını besmeleyle açar, kavanozlarının
tozunu alır, onları okşar, severse, Kadir Ağa
da böyledir Kolaya zımpara tozu karıştırıldığı meselesine
gelince önemli, çok önemli bu Siz bu hususta ne
biliyorsanız ondan bahsedin Yoksa, Kadir Ağa şöyle, Kadir
Ağa böyle Bu sökmez Kolaya zımpara tozu atandan
haberiniz var mı? Kimdir bu sabotör?
- Bunu kimin yaptığı, daha doğrusu yaptırdığı, bence
malum
- Kim?
- Dokuma ustası!
- Onun teşvikiyle olması gayet tabii Ama atan kim?
- Anonim bir iş bu Filandır diyemem henüz Tertibatımı
aldım ben de, suçüstü yakalatacağım Mamafi,
bütün bunlar görülmemiş, bilinmeyen şeyler değil Başta
iplik ve dokuma ustaları olmak üzere, bütün usta muavinleri
ve bütün bunların hatta Kadir Ağanın propagandasıyla
da işçilerin yüzde doksan sekizi aleyhimde
Ters ters bakıyorlar, homurdanıyorlar, beni istemiyorlar!
Umum Müdür güldü:
- Demek Kadir Ağa da?
- Elbette Yoksa niçin dolaşsın fabrika içlerini?
- Ne yapalım? Siz İtalya gibi yerde, fabrika umuruyla
uğraşmış insansınız Elbette bunun da hakkından
geleceksiniz!
- İtalya, Fransa, Hindistan
- Mesele yok
Yan kapıdan Kadir Ağa giriverince, İtalyan mühendis
usulcacık kalktı, öbür kapıdan çıktı, gitti
Arkasından nefretle bakan ağa:
- Gene ne patırdatıyordu? diye sordu
Umum Müdür sadece güldü
- Beni çekiştiriyordu deel mi?
- Malum şikayetler efendimiz
Masası üzerindeki kaatlarla meşgul olmaya devam
etti
Masaya az daha sokulan ağa:
- Ne diyor? diye göz kırptı
- Malum şikayetler dedim ya Atölyeleri gezip dolaşmanıza
kızıyor Öğrenmek istediği bir şey varsa beni çağırıp sorsun
diyor
Öfkeyle doğrulan ağa:
- Sen o kabıklıya dirsin ki, kendini palikeme üçüncü
ortak deyi almadım diyor Kadir Ağa dirsin! Mal benim
İstersem çalar kibriti yaharım Ağnadın mı?
- Haklısın ağa Amma
- Ne aması?
- Ona bunu anlatmak zor Avrupa'da
- Burası Avrupa mavrıpa deel! Burası Türkiye, açsın
gözünü, açmazsa açarlar Beğenirse böyle, beğenmezse
çekilir gider melmeketine Burayı beğenmiyor da
ne dimeye gelmiş?
Milliyet meselelerinin açılmasından hiç hoşlanmayan
Yahudi Salomon, cevap vermedi
Onu uzun uzun gözden geçiren ağa:
- Yohsa sen de mi onda yanasın?
Etine iğne dürtülmüş gibi irkilen Salamon:
- Ne münasebet efendimiz? dedi Ben sadece onun
zihniyetinden bahsettim
- Sen de gavırsın mesela Amma gavırdan gavıra
- Hayır, ben gavır değilim
- Niye? Kabıklı deel misin sen?
- Yooo
- Essahdan mı lan Salamon? Essahtan kabıklı deel
misin?
- Ben yarım sünnetliyim
- Yarım gavır yani
Gülüştüler
Ağa birdenbire:
- Dur hele, dedi, sennen de arayı açacıyk gayri
- Niye?
- Sen nesin bırada? Umum Müdür müsün, yoğsa
eşekbaşı mı?
Pişkin Salamon gayet sağukkanlıydı:
- Niçin? diye sordu
- Palikeynen hiç alekadar değelsin!
- Mesela?
- Meselası var mı canım? Ameliye tekmil şikayetçi
İtalyandan Herifin düzenini beğenmiyorlar, töbe beğenmiyorlar
Ameliyeleri çağırıp ifadelerini alıyon mu?
- Başka?
- Katipler iplikhane kızlarıynan angace ediyor
- Başka?
- Anayın dini! Mütteymum gibi ifademi mi alıyon?
- Estağfurullah Siz müsterih olun
X
Deveci Halil'i odasında, maroken koltuklardan birinde,
bacak bacak üstüne atmış bulan ağa:
- O ne? diye sordu, hayrola?
Ayağa kalkan Halil:
- Ben sana küstüm! dedi
- Niye?
- Ben bu palikede müstesna mıyım, değil miyim?
- Bu da laf mı bre Halil? Çal kibriti yak!
- Madem öyle Ne dimeye mayetindeki itlerini bağlatmıyon?
- Ne var ki? Nolmuş ki?
- Ben kendimi bu palikenin sahibi bilir senin de beni
evladın gibi sevdiğini zannederdim Meğer
- Eyi amma niye söylemiyon nolduğunu bre Halil?
- Şo bir katibin var senin, çırçır katibi midir, nedir
Herif tuttu bizi odasından kovdu be!
- Kovdu mu? Nasıl kovar?
- Kovdu işte, basbayağı kovdu
- Nasıl kovar yahu?
- Basbayağı kovdu bre ağa Lakin hatır saydım,
senin gül hatırıyın depemde yeri var Yoğsa Allahımı inkar
edim, on iki dene miralayı tokatı Zati iki sıkımlık
canı var
- Niye kavga ettiniz?
- Heç yahu Fasofiso! Kendini adam belledik, gettik
odasına, bir iki oturduk moturduk Söndür caranı! Dedim
ki, benim caramın ateşi, bu palikeyi yakmaz, merak
etme dedim Yok, ille söndür Ağanın emri var filan fıstık
Ağa bana bir şey dimez, ağa beni kendi belinden inme,
öz evladı gibi sever dedim, gene yok O sıra sen
geçtin, ardından getti, geldi, söndür caranı, ağanın emri
böyle Depem attı Lan dedim, senin habibini Lakin,
olmaz İtin değil, sahabının hatırı var, seni saydım Essahdan
sen mi dedin?
- Töbe Halil, habarım bile yok vallaha
- Peki, nasıl cesaret eder bu böyle?
- Cebimden harcamış Senin ağan benim kardaşımdan
ileri mesela
- Ona bi dene konsam yarısı boşa gider Lakin saydığım
nokta başka Anlıyon a?
- Nefesini tüketme Cebimden harcamış kösnük
Elli olsa lafımı yimem Dedim dedim, dimedim dimedim
Nefesini tüketme Palike içinde çara içmenin yassahıdığını
tamim ettik a, sana göre deel tabi
- Bişey değil, o kadar hambalı üstüme güldürdü
Sana bişey deyim mi? Beni sevdiğini anlayım ki, onu şimdi
çağırmalısın, benim önümde ağzının bi gozel kayarını
vermelisin!
- Kulağasma bre herif Bunnar ecir takımı, mayşçi
kısmı Nirden bahsan çiğeri beş para itmez Sana benim
cebimden harcamış
- Yok, dedi Çopur Halil, sen onu çığır benim yanımda
- Mayişçi kısmı bre herif, nereden baksan
- Yok, ille çağır onu, benim önümde
Çaresiz masasına geçti, zile bastı; içeri giren odacıya,
çırçır katibini çağırması emrini verdikten sonra, altın
çerçeveli gözlüğünü gözüne taktı
- Ağan nörüyor? Alemleri eyi mi?
- Ağamın alemi Sultan Süleyman'da yok İki dene
bar kızı kapatdı kii
Ağa güldü:
- İki dene ha? Zorlu mu bari?
- Ne diyon bire ağa Lokman Hekimin yi dediği
- Dimek iki dene,
- İki dene ki feryat! Biri sarı saçlı, biyaz; ötekinin
saçları zümrüt gibi, esmer
- Çiftlikte mi eyleşiyorlar?
- Heye Hani rakı içtiydiniz, üst kat var ya Orayı
tekmil boşalttırdı, avradını mavradını, çocuklarını mocuklarını
da mektebe kayıt için geldilerdi
Kapı vuruldu, çırçır katibi girdi
Suratı derhal asılan ağa:
- Ben size benim cebimden harcamak yassah, herkes
kendi cebinden harcasın dimedim miydi?
Çopur Halil'e bakan katip:
- Demiştiniz efendim
- Demiştim de, ne dimeye benim cebimden harcadın?
- Sigara içiyordu, söndürmesini rica ettim, dinlemedi Ben de
- Sen de Ağa böyle böyle diyor didin?
Katip başını eğdi
- Buyur, dedi ağa, dimedim miydi? Sana benim cebimden
harcamış Elli olsa yimenı lafımı Didim didim,
dimedim dimedim (Katibe) Bundan kelli, istemem! Herkes
kendi cebinden harcasın Hadi, yallah işiyin başına!
Ağayı selamlayan katip, odadan geri geri çıktı
Çopur Halil:
- Böylelerine Allah kel virsin de tırnak virmesin
ağa Çingeneye beylik vermişler, peşin babasını asmış
- Doğru İt kapıda zebun gerek Babalarımızdan,
dedelerimizden böyle duyduk, böyle belledik
Deveci Halil çıkıp gittikten sonra, ağa odacısını çağırdı,
deveci Halil'i odasına bıraktığı için söğdü, saydı
Odacı:
- Dinlemedi ağa, dedi ağa beni kendi öz evladından
ziyade sever, dedi
- Desin, bırakma!
- Siz huylanırsınız diye
- Benim huylanmama bakma Bir daha istemem
Hadi!
Odacı çıktı Önüne bir tomar parşömen çeken ağa,
yeni öğrendiği imzasını atmağa başladı Bu imzalar, birbirine
paralel dört, beş çizgiydi
Elinde pırıl pırıl stilo, gözünde gözlük, imza işine öyle
dalmıştı ki Kapının açılıp ortağı Numan Şerif Beyin
içeri girdiğinin bile farkında olmadı
Cahil ortağını kapıda uzun uzun seyrettikten sonra
Numan Şerif Bey:
- Ulan, dedi, ulan Kadir Hani yakışmıyir da değil
ha! Bir yabancı görse seni sahiden de umum müdür sanır!
Kelle, kulak, heybet
Şapkasını çıkardı, odacıya verdi, sonra geçti maroken
koltuklardan köşedekine kendini bıraktı
Karakulak zadelerin mükellef konağında gözlerini
dünyaya açan Numan Şerif Bey, bütün ömrü boyunca hesapsız
bir refah içinde yaşamış, elli beş yaşlarında, gerçekten
bir erkek güzeliydi Yaşamasını, yemesini, içmesini,
oturup kalkmasını, görüşüp konuşmasını bilir, yalnız
Türkçesiyle değil, İtalyanca, Fransızca ve Almancayla
da meramını anlatabilirdi
İstanbulda yazlık, kışlık köşkleri, bir de yalısı vardı
Bütün bu köşk, apartman ve yalısının duvarlarında Paris'ten,
Londra'dan, Felemenk'ten getirilmiş çeşitli tablolar
asılıydı Amerika'dan otuz küsur bin liraya satın aldığı
kahverengi motörü yalısının önünde her an tertemiz,
pırıl pırıl bekler Numan Şerif Bey, bilhassa tasavvuf şiirine
düşkün, şapkayı fes, Türkçeyi Osmanlıca, ve bu dünyanın
hayı huyu içinde eski günleri tahayyülden zevk
alan dostlarıyla mehtap alemlerine çıkardı
Her yıl hayır cemiyetlerine ödediği binlerce liradan
başka, evinin kapısını çalan hiçbir fıkarayı ters yüz çevirtmez,
para, yiyecek, eski şu bu verdirir, hatta fazla ihtiyar
olanları salona çıkartıp, karşısına oturtarak, altın
yaldızlı fincanlarla kahve ikram eder, görüşür, konuşur,
giderken de ihtiyarın kuru avucuna bir miktarı münasip
bırakırdı
Bu yüzden memlekette çok sevilir, fukara babası denilirdi
Bütün ömrü Paris Londra, Berlin, Roma, Kahire
vs de geçmiştir denilebilir Fabrikayla ilgisi yılbaşlarında
bilançoyu tetkikten sonra, hissesinin üç ayrı bankadaki
cari hesaplarına naklinden ibarettir
Odanın içine ağır bir lavanta kokusu yayılmıştı
Neşesi gene iyice kaçan Kadir Ağa, masadan kalkmış,
gözlüğünü mahfazasına, stilosunu da yerine koymuştu
Numan Şerif Bey:
- Otur, otur, niye kalktın? Pek yakışıyordu, dedi
Ağa:
- Bırak taşkalayı beyefendi, biz ne kadar olsa malum a
- Canım bunu herkes bilmez Hiç kimse asalet
nişanlarını doğarken birlikte getirmez Bütün bunlar sonradan
yakıştırılan şeyler Otur hadi otur Hazır yakışıyordu da
- Bırak, canım sıkılıyor beyefendi
- Niçin sıkılıyor canın bakim?
- Şo palikenin ehvali
- Fabrika demeyi öğrenemedin gitti
- Dilim dönmüyor
- Ne varmış fabrikanın ahvalinde
- İtalyan'nan gonuş da sana diyiversin!
- Gonuş değil konuş, diyiversin değil, deyiversin
- Neyse işte
Birdenbire ayağı kalkan Numan Şerif Bey:
- Konuştum, diye Kadir Ağanın gözlerinin ta içine
baktı İtalyan'la da konuştum, diğer icap edenlerle de ağa
hazretleri Edindiğimiz kanaat şu ki, sen iyi insan değilsin!
Kadir ağadan iki karış daha uzundu, daha iri, daha
heybetli
- ?
- Çok fena insansın sen Kadir Eğer bana gelip,
seni ortalıktan
- Kim demiş? Seni ortaklıktan çıkarmak istediğimi
kim demiş?
- Patırdı etme Bana gelip, hisseni satın almak istiyorum,
bana devret deseydin, belki razı olurdum Amma
şimdi Çarıklı erkanıharp zekanla gıyabımda dalavereler
çevirdiğini işitince
- Ne dalaveresi? Kim demiş?
Numan Şerifi Bey kesti attı:
- Neyse, fazla laf istemiyorum, İtalyan burada kalacak
ve fabrikada ben bulunmadığım zaman beni temsil
edecek!
Kadir ağa, Numan Şerif Beyin heybeti karşısında ufalmıştı
- Bunu amelelere ağnat! dedi, bana göre hava hoş
Zatiniz herifnen beş senelik mukavele imzaladınız
- Herif değil o, mühendis, Avrupalı yüksek mühendis,
fen adamı!
- Neyse, beni ilagedar etmez
- İlagedar değil, alakadar
- Ne ise
Odadan çıkan ortağına birdenbire her zamandan
çok öfkelenen Numan Şerif Bey, zile bastı, odacıya:
- Bana umum müdürü çağır! dedi
Az sanra koca burunlu umum müdür, ellerini ovalıyarak
içeri girdi
- Buyrun beyefendi
Numan Şerif Bey gürledi:
- Sana emir veriyorum, aç kulağını Ben fabrikada
bulunmadığım zamanlar Sinyor Orlando doğrudan doğruya
benim şahsi mümessilimdir Bu bir, ikincisi onu
saymıyan, verdiği emirleri harfiyen yerine getirmiyen kim
olursa olsun, derhal kapı dışarı edilecektir İtalyanın aleyhine
kurulmak istenen ve günlerden beri hazırlanan komplodan
günün birinde onun kılına zarar gelirse
Umum müdür ellerini ovaladı:
- Bu vaziyet karşısında bendeniz ne yapabilirim
beyefendi?
- Ne mi yapabilirsin? Derhal Emniyete haber verir
- Elbette beyefendi, orası malum
- Senden başka bir şey istemiyorum ki
Odanın içinde köşeleme dolaşmağa başladı
- Budala, sersem, hayvan herif Aç köpek, kara
cahil, meymenetsiz Tuttuk kendimize ortak aldık, gittik
fabrikayı satın alma işini Ankara'da hallettik, sonra
herif Alacağın olsun ulan yazının yarım pabuçlusu Unuttu
Mahmutpaşa Hanının kapısında tavşan derisi beklediği,
yapılara eşekle kum, çakıl taşıdığı, peynir, ekmek, turşuyla
sürttüğü günleri
Pencerenin önüne dikilen bir insan karaltısına dikkat
ederken, umum müdüre sordu:
- Kimdir orada dikilen? Ne istiyor?
Umum müdür gitti, baktı, geldi
- Bizim katiplerden biri
- Ne istiyormuş?
- Sizinle görüşecekmiş
- Ne görüşecekmiş benimle?
- Bilmiyorum efendim
- Çağır gelsin!
Sabahleyin Kadir Ağanın iplikhaneden kovduğu, sonra
da muhasebede azarladığı katipti İki sene önce fabrika
muhasebesine aldığı Milli Mücadele arkadaşlarından
birinin oğlu olan delikanlıyı tanıyan Numan Şerif Bey:
- Buyurun, dedi, bir arzunuz mu vardı?
- Evet efendim Size bir maruzatım vardı
Yan gözle umum müdüre baktı
Numan Şerif Bey:
- Buyurun! dedi
Katip ilkpeşin ağır ağır başlamıştı, gittikçe öfkelenerek
öyle bir hınçla anlattı ki, Numan Şerif Bey:
- Vay it vay! dedi, vay iki paralık serseri vay! Senin
baban bu memleket uğruna çalışırken, o Açtırmasın
ağzımı, kefen soyucu rezil Servetini nereden topladığını
bilmeyenlere yuttursun Köpek!
Katibe, öfkeyle yiyecekmiş gibi bakan umum müdür,
başiyle, dışarı çık! demek isteyen bir işaret yaptı Katip
tereddüt etti Umum müdür işareti tekrarlayınca, katip
dışarı çıkmak için hazırlanmıştı ki, Numan Şerif Bey:
- Hırsız, katil diye mırıldandı Umum müdüre döndü:
- Fabrikamın içinde neler oluyor Salamon?
Katibe:
- Peki, siz gidin işinizin başına!
Tekrar umum müdüre döndü:
- Bundan sonra benim bulunmadığım zamanlar bu
çocuğun himayesi de sana ait, anlaşıldı mı?
Umum müdür hiç de memnun görünmüyordu
- Anlaşıldı mı diyorum sana?
- Anlaşıldı beyefendi, elbette, vazifem
- Ver şurdan bana bir kaat
Demin Kadir ağanın imza denemeleri yaptığı parşömen
tomarından bir kaat çeken umum müdür, Numan
Şerif Beye uzattı
Zarif stilosuyla sinirli sinirli yazan Numan Şerif Bey,
deminki katibin maaşına on lira zam hakkında bir rapor
tanzim etmiş, altını imzalamıştı Umum müdüre uzattı
Raporu çabucak gözden geçiren umum müdür:
- Usulsüzlük olmaz mı beyefendi? Öteki memurlar
Diye itiraz etmek istediyse de, Numan Şerif Bey gene
gürledi:
- Senden mütalaa istemedim, yallah hadi, marş!
Umum müdür elinde kaat, çıktı
Xİ
Fabrikanın Amele Kapısı üzerindeki yuvarlak saat
öğlenin on bir buçuğunu beş geçeyi gösteriyordu Tam
on bir buçukta dokumahane paydos olmuştu Şimdi iplikhanenin
kadın işçileri, siyah göğüslük, beyaz başörtü kalabalığı
halinde, yorgun çıkıyorlardı
Fabrikanın önü, pazar yeri gibiydi: Üzüm kuru yemiş,
portakal, çeşit çeşit tatlı, kuru köfte, simit satıcılarının
haykırışları birbirine karışıyor, kuvvetli güneşin altında
hazla uçuşan besili karasinekler yiyeceklere inip kalkıyorlardı
On iki saatlik yorucu bir işten sonra kavuştukları hürriyetin
neşesiyle güneşe karşı gerinen, birbirini kovalıyan,
yahut birbirlerine yaslanarak iplikhane kızlarını seyreden,
laf atan delikanlı dokumacılar, fabrika meydan hamalları,
yalın ayak çocuklar, bütün bu gürültü, şamata ve kaynaşmayı
alışmamış, yadırgı gözlerle seyreden yayla memleket uşakları
Paramparça üstbaşlarıyla bunlar öyle çoktu ki

Dokumacı Sadri, Kooperatif bakkalına girdi Her paydosta
olduğu gibi, dükkan gene ağız ağızaydı Gümüş
çerçeveli beyzi gözlüğünü alnına kaldırmış bakkalla, kıpkırmızı
bilekli çırağı, on kuruşluk tahin helvası, kara zeytin,
on iki buçukluk pirinç, mercimek, tuz tartıp, lamba
camı, öküzbaşı çivit boya, somun yahut cıgara vermek
için didinip duruyorlardı
Müşteriler sabırsızlandılar
- Mamıd ağa!
- Daha bekliyeciyk mi Mamıd emmi!
- Mamıd emmi be Ben hepsinden önce geldim,
hepisinden arda kaldım
- Mahmut amuca!
Mahmut ağanın gene başucu sancımağa başlamıştı
- Vay Mahmut ağanızın anasını avradını diye okkalı
bir küfür savurdu Kahkahalar yükseldi
Bir fıçı gibi yusyuvarlak biri olan dokumacı Musa:
- Arrr!!! dedi
Camgöz Sadık ağzıyla zort çekti Deveci Halil:
- Çek kardeş, dedi, bir yokuşun kaldı!
Mahmut ağa gülüverince, tekrar kahkahalar yükseldi
Fırsattan faydalanan Mahmut ağa, terazinin oraya sıkıştırdığı
kırk dokuzluk rakısını aldı, dikti, doğranmış hıyar
turşusundan da ağzına attıktan sonra, ellerini birbirine
sürterek:
- Demimizi aldık, dedi, söyleyin şimdi!
Gene her kafadan bir ses çıkmağa başladı:
- On iki buçukluk pirinç
- İki dene çivit boya ver hele şurdan
- Bizim lamba camını Mamıd emmi
- Öyle mi bee Bizim somunnarı vereceğin
- ?
- !
Dokumacı Sadri cıgarasını hala alamamış; elinde para
bekliyordu Hiç istemediği halde gözü, az ilerisinde,
kendisine bakmakta olon Camgöz'e kaydı Deveci Halil'le
bir şeyler konuşuyorlardı
Arkasını döndü
Çatmağa fırsat kollayan Camgöz, yanına geldi, Sadri'nin
omuzunu dürttü:
- Arkanı niye döndün lan?
Sadri cevap vermedi
- Sana söylüyorum lan; bacısı güzel! Arkanı neye
döndün?
Az daha tezgaha sokulan Sadri:
- Mahmut emmi be, diye parayı uzattı, şurdan bir
cigara ver hele!
Camgöz gene dürttü:
- Laf soruyoruz ulan, ayı Boş mu veriyorsun yani?
- Arkanı niye döndün, lan
Hırsla dönen Sadri:
- Ayı sensin! dedi sennen konuşan var mı?
Yumruğunu kaldıran Camgöz:
- Bak, dedi, başlarım anandan, bacından ha! Anam
avradım olsun tepelerim! Sabahınan ağaya yediğin b
dan haberim yok mu belliyorsun? Dayımın sözünden çık
da gör Seni bu memlekette yaşatanın kibriyasını
İki şişe siyah şarapla yanlarına sokulan Deveci Halil:
- Ne o? dedi, kaynımı ne sıkıştırıyorsun gene?
Camgöz öyle bir kahkaha attı ki, dükkan çınladı Kalabalıktan
biri:
- Gül kardaş gül! dedi, anan seni gül ayında doğurmuş, belli!
Cıgarasını alan Sadri, ağlayacak kadar hırslı, dükkandan
çıktı Berikiler de peşinden çıktılar Yolun alt
başındaki kebapçının yolunu tuttular
Sadri arkalarından nefretle baktı, yere tükürdü, bir
cigara yaktı Babasına bin kere söylemişti:
Alalım şu kızı fabrikadan baba, alalım şu kızı fabrikadan
Onun kazanacağı para yerin dibine geçsin Başımıza
bela olacak Yok Olmaz Benim kızım şöyle, benim
kızım böyle Bu zamanda Anama bile güvenmem
diyor Musa Doğru Kız kısmı değil mi? Ne ana tanırlar,
ne baba, ne de kardaş Gözlerine birini kestirdiler mi
bir gün yallaaah Onun için boş ver
Belki yüzüncü sefer dokumacı Musa'ya hak verip,
bacısı Cemile'ye boş verdiği halde, bir türlü çekilip gidemiyor,
altları delik kaba postalları üzerinde yorgun, fabrika
kapısı önünde dolaşarak cıgara içiyordu
Saate baktı On ikiye geliyordu İplikhane tekmil boşalmış,
Boşnak kapıcı kapının demir kanatlarından birisini
kapamıştı Kızın, çıkıp da kalabalığa karışarak eve gidip
gitmediğini düşündü, ihtimal vermedi Gözünü kapıdan
ayırmamıştı ki Son günlerde hep böyle oluyordu Tekmil
işçiler çıkıyor, o neden sonra Katiple konuşuyordu herhalde
Bunu istemiyor da değildi Çünkü, oğlan ne de
olsa bir katipti, okumuş yazmıştı, laf söz bilir, medeniyetten
anlardı Deveci Halil ya? Sonra katip İdman Yurdunda
sağaçık oynuyordu, memlekette en iyi penaltı atan kişi
varsa biri oydu
Başının ağrısı gene başlamıştı Şu cenabet çıksa
da gidip eve kafayı vursam! diye düşünüyordu ki, bakkaldan
çıkan dokumacı Musa'yı gördü Gamsız diye düşündü
Yanına gelen Musa:
- Ne bekliyon? diye sordu
- Hiç dedi Sadri, bizim enayiyi
- Neye? Çıkmadı mı?
- Çıkmadı
Musa göz kırptı
- Neye?
Cıgarasının dibini bir fiskeyle fırlatan Sadri:
- Neblim ben
- Herkes çıkalı milyon oluyor yahu
- Oluyor amma
- Haydi birer çay içek!
- Canım istemiyor Eve gidip vuracam kafayı
- Bacın çıkana kadar içek işte birer çay
- Boşver
- Senin Nusret musret içerdeler, münakaşa gırla
gidiyor
- Şimdi neredeyse çıkar Cemile Hem başım ağrıyor benim
- Çay parası benden Korkma
- Çay içecek paramız da mı yok artık
- Zımpara tozu dalgasını ağaya çıtlatmış mısın ne?
- Kimden duydun?
- Camgöz'den Onun habibini şaşıracam diyor
-
- Sana ne de karışıyon bire oğlum Onlarla uğraşılır mı?
Bana baksana Sakala göre tarak vururum Neme
lazım elin keçisiynen koyunu Şimdi yeni dalgalar dönüyor
Para günü İtalyanı dövecekler Ona bak sen
- Sahi mi?
- Onun için, girek de birer çay içek dedim sana,
dinlemedin Hem İtalyanı, hem de İzmirli Nusret'i filan
Sen geri dur, benden de duymuş olma Bizim dokuma
ustaları el altından ameleyi körüklüyorlar, iplikane ustası
da iplikane amelesini Tekmil ustalarnan amele birlik oldu,
ağız birliği Hani haksız da değil Hangimiz memnunuz?
Git gel sakızın dibi İplik kopuğunu bağlamaktan
bez dokuyamıyoruz Bu paradan hiç umudum yok İzzet'e
bakarsan, sizi alet etmek istiyorlar, karışmayın, size bir
faydası yok diyor amma, öyle değil kazın ayağı İtalyan'ın
kabahati olmasa bile, madem onun yüzünden kazançlarımız
azalıyor, bassın gitsin, gitmezse Allahını şaşırmak
lazım! Amma, gene de geriden seyirci olmak en iyisi
Sen zımpara tozu lafını ağzından kaçırmasan iyi ederdin!
- Ağa sordu, ben de söyledim
- Ağa sordu diye, karnındakileri hemen dökmek
mi lazım?
- Nusret daha beter yapmış
- Ona ne bakıyon sen? Batağına gidiyor, o Atılganlık
her zaman iyi değil Suyu saman altından yürütmek
marifet Nusret'in gidişini beğenmiyorum ben!
- Nolur?
- Çocuksun Noluru var mı be? Bura fabrika Ne
olmaz? Her bir şey olur En biri para günü Millet İtalyan'ı
döverken, bunu da kim vurduya getiriverir! Hadi birer çay içek
Sadri'yi kolundan çekmek istedi, o gene direndi:
- Şimdi nerdeyse çıkar Çeyrek geçiyor on ikiyi!
Musa:
- Benim bacım olsa dedi
- Napardın?
- Bacağına bastım mı ayırırdım Bennen oynuyor
musun sen?
- Bacın Zahide'nin bacağı onun için mi ayrık?
- Dalga mı geçiyan lan, toy Benim bacılarım benden

çok büyük oğlum O Zahide bacım yok mu, ben şu
kadarmışım anam ölmüş, bana analık etmiş Benim küçüğüm
olmalı, böyle gecikmeli ki Avrat kısmı değil mi,
anam olsa şüphelenirim Kafalarından yumruğu eksik etmeğe
gelmez Kızını dövmiyen, dizini döver
- Doğru
- Babanı zorla, alın fabrikadan onu Şu meseleyi
biliyon ya? Babanın kulağına bir giderse, Allahıma hem
onu, hem de seni dilik dilik eder!
- Bana ne? Bin kerre söyledim fabrikadan alalım
diye
- Lan ne günler be Senin baban da, benim babam
da, memlekette Karun gibi zenginmişler Ne vardı sanki
o zenginliği bırakıp da buraya gelmekte Saray gibi evimiz
varmış Tarlalar, bahçeler, tuuu
- Şimdi olmalı ki, dedi Sadri, sırtüstü yat Benim
babam da tutturmuş Karagöl'ü Sekiz on dönüm tarladan
ne çıkacak?
- Heç canım Vızırtı O, bu değil ya, senin baban,
istese oturduğu yerde zengin olur Değil mi?
- Söylemiyor muyum? Bize hiç acıdığı yok Saç
keser beleş, sakal kazır beleş, diş çeker beleş
- Kırık sarar, yakı yakar beleş değil mi?
- Vallahi be Halbuki para alsa da o paraları biriktirse
- Köye giderken dolu paranız olurdu
- Kim gidiyor köye? Boş ver yahu Ne işim var benim?
Şehir dururken İstiyorsa kendi gitsin Şu kızı baştan
bir atsaydık, gerisi kolaydı Babam da çeker köye
giderdi, ben burda oooh Her hafta stadyuma giderdim,
sinemaya giderdim Değil mi?
- Heye Bu kız işi tadsız Demin, bakkalda Camgöz'ü
o silik deveci kışkırttı Git şu Sadri'ye çat, ben gelip
ayırırım, dedi
- Çopur Halil mi?
- Heye
- Bacısı güzel dedi, kaynım dedi, sesini çıkarmadı
İnsan yer mi bu lafları?
- Ne yapim Musa? Kolum kanadım kırık Şöyle sağlam
bir arkam olsa Göğsüne vurmuşlar da vay arkam
demiş
- Benim bacım olsa çalıştırmam, acımdan ölsem
gene çalıştırmam!
- Senin bacın çalışmamış mı?
- Ben çocukmuşum Şimdi olsa
- Çalışmasa benim kazancım yetmez Aha geliyor
Yanındaki kim? Halime mi? Heye, Halime O kız da benim
hoşuma gidiyor efendi
- Sil ağzıyın salatasını lan! dedi, Musa, deftersiz
Sadri güldü
Pamuk tozuyla ağarmış siyah önlükleri, beyaz başörtüleriyle
kızlar hızlı hızlı geliyorlardı Musa:
- Eyice sıkarla ha! dedi, kız kısmının başından yumruğu
eksik etmeğe gelmez, eyice sıkarla!
- Dur sen, dedi Sadri, bak şimdi napacam ona!
Fabrika kapısının oraya dikildi, kaşlarını çattı; ellerini
arkasına koydu, bir ayağını öne attı Hindi gibi kabarmış
bekliyordu
Kızlar geldiler geldiler Sadri'nin önünden geçerken
dönüp bakmadılar bile
Sadri:
- Sist, efe! dedi
Cemile derhal durdu, döndü:
- Ne var?
- Nerdeydiniz bu vakte kadar?
- Sana ne?
- Ne demek bana ne? Herkes çıkalı milyon oluyor
bir saattır bekliyoruz
- Beklemiyeydin Bizi bekle dedik mi sana? Yörü
kız, yörü
Halime gülüverdi, Musa da Kızlar yürüyüp gittiler
Musa:
- Kızın yanında heç piyasan yoğmuş bire herif! dedi
Aftos piyos geçti Ben olsam, bacağına bastığım gibi
Kızların arkasından öfkeyle bakmakta olan Sadri, yere
tükürdü
- Ne fayda Ben napim? Bir baba kızına bu kadar
yüz verirse
- Bu kız senden erkek arkadaş Seni töbe piyasaya
almıyor!
- Sen de ne gıcık veriyon adama yahu?
Kahkahayla gülen Musa:
- Almıyor işte, dedi, seni töbe piyasaya almıyor!
Gözleri dolan Sadri:
- Beni kimse piyasaya almaz arkadaş; ben dünyanın
en aşağılık insanıyım Sokaktaki itler bile piyasaya
almaz beni Var mı daha bir diyeceğin? Konuşma bennen!
Çayhaneye taraf yürüdü
Musa pişman olmuştu, koştu boynuna sarılmak istedi
Sadri silkindi
- Bırak lan Sen de
- Lan şaka ettik Hiç de şakaya gelmezsin bire
herif
- Böle şaka mı olur yahu? Konuşma bennen Şaka
ediyormuş Deyyusun kızını çekip vurim mi, onu mu
istiyorsun?
Tekrar koluna giren Musa onu çayhaneye çekti
Xİİ
Camgöz Sadık'la deveci Çopur Halil işçi mahallelerine
giden yolun dönemecindeki kebapçı dükkanında şarap
içmekteydiler
Camgöz Sadık kebapçıya seslendi:
- Öyle mi be yiğenim?
İriyarı bir Arabuşağı olan kebapçı, tezgahından cevap verdi:
- Emret Sadık Bey!
- Şu bizim şişleri göndereceğdin
- Derhal Koşdur şişleri küçük!
Dumanı tüten üç şiş kuşbaşı kebapla çırak geldi, şişleri
kirli tabağa sıyırdı
Camgöz Sadık:
- Hala içerde dedi, bir bahane bulup kat****n konuşuyor!
- Ne diyor karakız?
- O kadar laf ettim razı gelmedi, diyor
- Kollarını burmaynan dolduracam diyor demiş mi?
- Demiş
- Şehirde konak tutacağmış diyeydi
- Demiş, hep demiş
- Gözümün yağını yesin diyor da demiş mi?
- Demez olur mu? Hani teyzemin kızı diye değil
abukat gibi laf bilir
- Bir heye dese halbuki Anam avradım olsun, tekmil
develerimi satar, uğruna harcarım!
- Katip olmasa
- Otuz kaat mayişnen kız mı sevilir yahu?
- Kızın aklı işte Haydi içek, şerefe!
- Şerefin var olsun
Şarap bardakları kalktı, tokuştu, içildi
Yumruğunun tersiyle ağzını silen deveci:
- Sana bir şey deyim mi? dedi, biz bu katibe bir
mektup yazak Diyek ki, sen o kızdan elini çekdin çekdin,
çekmedin kendini yok bil! Katiptir, efendiden adam Efendiden
adamlar korkak olur, kıza boşverir
Camgöz Sadık:
- Bu ayak fos dedi, oğlan pek de öyle ürkeceklerden
değil Gözü bayağı kanlı
- Ne gibi?
- Muhasebede yumruk atmadığı katip yok!
- Katiplere yumruk attığına ne bakıyon sen? Biz
onun yumruk attığı katiplerden miyiz?
- Değiliz, dedi Sadık, onun gibi iki dene daha olsa
fos, fos ya Oğlanı büsbütün kışkırtırız sonra, sevmiyecekse
de sever bu sefer Aha, bizim kız geliyor!
- Hani?
Karşı evlerin köşesinden çıkan Karakızı parmağıyla
işaret etti:
- Deyha Eğil benden taraf
- Gördüm
- Çağırak mı?
- Gelir mi?
- Ben çağırırım da nasıl gelmez? Dezzemin kızı
taa
- Daha ne duruyon bire Sadık
Camgöz fırladı Kızla dükkana geldiler Karakız:
- Ooo dedi Halil ağam da burdaymış Dırabızayı
kurmuşsunuz
Sandalye ikram ettiler Karakız masaya geçip oturdu
Selam, sabah, hoş beşten sonra Deveci Halil:
- E dedi, ne var ne yok bakalım?
- Sağlığın vallaha kardaş
- Keyifler gıcır mı?
- E Küncü göneni Şurdan bir tel fırça alim dedim
Tahta silecem de
- Bugün, dedi, senin katibe ağa öyle bir iş etti
ki, deme gitsin! Tadından, balından yinmez Bizim iplikhane
ustası siliktir, heye amma, kertesine de geldi mi,
taşı gediğine kor!
- Noldu?
- ağa kelepleri dolanıyordu, o sırada Cemile'ynen
konuşuyordu Katipdir zıp diye iplikaneye girmesin mi?
Bizim usta; kafir, ağaya bir şeyler fısıldadı, ağadır
katibe bir baktı, oğlanın rengi mengi geçti Yani bir
kurşun sıksalar şuncacık kanı çıkmazdı!
Camgöz:
- Ne dedi?
- Sen ne geziyon burda katip? dedi
- Beriki ne dedi?
- Hık mık Ağa da yallah, dedi, yallah burdan Seni
bir daha görmiyecem buralarda!
Deveci Halil:
- Bah hele yiğenim! diye kebapçıya seslendi, bacı
da geldi bak! Temiz bir bardak, eyi bir kebap mebap
Karakız:
- Beni mazur görsen Halil ağa
- Niye bacı?
- Eve gidecem vallaha kardaş, tahta mahta silecem
- Bütün fosilmişsin bire bacı! dedi Halil, bir iki bardak
at, sonra git Tekmil kan taa!
- Huyum kötü Ağzıma değdi mi gerisi gelmeli Zati
canım da isteyip duruyordu
- Daha ne allahcı (Kebapçıya seslendi) Yiğenim
çakıyon ya, bacının kebabı beyti olacak, biberi miberi, sumağı
mumağı Sen bilin ha!
Tezgahından gülen kebapçı başını salladı
- Sonra? dedi Çopur Halil
Karakız:
- Senin dediklerini tekmil anlattım Allahın emri,
Peygamberin kavli üzre, kendini aile yapacam diyor, dedim
- Hökumat nikahı da kıydıracak dedin mi?
- Dedim
- Kollarını burmaynan dolduracağımı?
- Onu da dedim Şehirde konak tutacak sana dedim,
seni hanım gibi köşede oturtacak dedim
Camgöz Sadık:
- Der, dedi, dezzemin kızı taa!
- Ne dedi?
- Bir kızdı ki
- Essahdan mı? Demek kızdı? Katibe yangın efendi
Akıl diyor çek dabancanı; lan lan lan
Camgöz lafa karıştı:
- Katibin ne kabahatı var? Esas mesele kızda Kız
istemese katip şorda kalır Bunnar muhacir oğlum Kafaları
bir şeye yattı mı, töbe çeviremezsin!
Karakızın bardağı gelmişti Deveci Halil şarap doldurdu,
hep birlikte kaldırıp tokuşturduktan sonra içtiler
Camgöz devam etti:
- Hani biliyon mu Halil şu senin iş olmasa, onların
tekmil Allahını şaşıracam amma, belimi sen büküyon! Yoğsa
O kardaşı var ya a Sadri, onu bugün eyi bir öfelemekdi
niyetim Ulan, dayım mesela değil mi, koskoca bir
dokumahane ustası Ona karşı ağız kullanılır mı? Dayım
bir çağırdı odasına, gittim, dedim buyur dayı! Dedi böyle
böyle, senin Sadri de İzmirlinin ağzını kullandı Ulan
depem attı, dedim emret dayı, senin için Dayım yahu!
Ötesi varmı? Anamın ağası Dayı demek ne demek?
Bardağa sarıldı Ötekiler de bardaklarını aldılar, gene
tokuşturup içildi
Ağzına iri bir et parçası atan Camgöz:
- Belimi sen büküyon kardaş! diye devam etti, şu
senin iş bir tökezsin, gör Bunnara acımağa gelmez
Enselerinden kör bıçaknan kesecen!
Soluk, esmer yanakları kızarmağa başlayan Karakız:
- Bacısı da bacısı da dedi, o bacısı yok mu, kardaşından
beş beter Ağa katibi kovdu diye görsen, yüzünün
eğrisi dizine indi Ağaya bile çemkirdi be!
- Yoh be! dedi Halil
- Yaa, görsen Ağaya bir çemkirdi ki
Camgöz Sadık:
- Bunnar böyle! dedi, bunnara acımaya gelmez!
Sen ne yapacan, şu senin iş foslasın, bilirim ben yapacağımı!
Karakızın kebabı sıcak sıcak tüterek geldi Ortalığa
kuvvetli bir nane ve pişmiş et kokusu yayıldı
Bardaklar tekrar doldu, şerefe kalktı, içildi
Ceketinin iç cebinden bütün bir on liralık çıkaran Deveci
Halil:
- Yiğenim! diye seslendi
Kebapçı koşarak geldi
- Bize iki şişe siyah şarap daha aldırıver şurdan
- Emret gözüm
Karakız:
- Anlaşıldı, dedi, beni bugün zil zurna edip ortaya
düşüreceksiniz Anlaşıldı
- Canıyın bülbülü sağ olsun bire bacı dediler
- Sizin de canınız sağ olsun Pilavdan dönen kaşığın
sapı kırılsın!
Karakızın sırtını avucuyla okşayan Camgöz:
- Hani, dedi, dezzemin kızı deyi söylemiyorum, bu
fabrikada bi dene! Sebebine gelince
Karakız:
- Amaaan dedi, bacında hayır mı kaldı? Siz beni
dört, beş sene evvel göreydiniz!
Deveci Halil:
- Neyin var? dedi, gene iyisin!
Kıza istekle baktı
Beriki gerdan kırarak:
- Bir saçlarım vardı, topuklarımda! Şimdi nerdeee
Bu fabrika insanda insanlık mı koyuyor
Çırak yeni şişeleri de getirdi Birini açtılar bardaklara
böldüler
Karakız:
- Hızlı gidiyoruz çocuklar! dedi
Deveci Halil aldırış etmedi
- Sabahnan elimden bir kaza çıkıyordu efendi, az
kaldı
- Noldu? Hayrola?
Bardağına sarılan Deveci Halil:
- Hele, dedi, bi fırt daha içek
İçtiler
- şu çırçır katibi var ya, o işte Adam belledik
kendini, girdik yanına oturduk bir iki Bir de cara yakdık
Tutturdu söndür caranı, burda cara içmek yassah Bir
söyledi, iki söyledi, beş söyledi Yahu arkadaş, dedim,
herkese yassah olabilir, ben bu palikede müstesnayım,
ağa beni evladından ziyade sever! Yok Bura palike, ağanın
babasına bile yüzü yok Depem bir attı Lan dedim
senin ıstavrozunu, İsanı, Musanı, sin kef Bir karakucak
bir savurdum Canı zati bilmem neresinden, başımıza
adamdan sayacaklar Birşey değil, bösböyük başıynan
yalan söylüyor Göya ağa diyesiymiş ki, söyle ona carasını
söndürsün Böyle mi dedi dedim Heye dedi Gettim
ağaya, dedim ağa, sen mi emir verdin bu katibine böyle
böyle? Dedi vallaha töbe Halil! Kanım su gibi aksın yalan!
Senin ağan benim kardaşım, sense zati kendi belimden
inmiş evladımdan irelisin
- Çal kibridi yak palikeyi! Biliyorum efendi dimez Seni
evladından ireli sever, bir, bir de bizim ağaynan içtikleri
ayrı gider Neyse, dedim madem öyle çağır katibini!
Çağırdı tabi derhal Lan, dedi ben mi sana böyle
böyle emir verdim? Katiptir hık mık, hık mık Ağa bir huylandı
efendi, dellendi Dedi adam var, ad***** var, her
kuşun eti yenmez! Ben bunu kendi öz evladımdan ireli
severim, ağası dersen benim kardaşım Bunnar kibridi çalar,
yakarlar palikemi isterlerse Ne ana kodu, ne avrat
Elinden almasaydım, habibini şaşıracağdı Araya girdim
de, dava teps oldu Lan şöyle bir zihnine fur Her kuşun
eti yenmez, bu adamı ağa öz evladından ireli seviyor
Hı? Ağası da palike sahabının arkadaşı, kardaşından ireli Hı?
İştahlı bir ağız şapırtısıdır gidiyordu
Bir ara Deveci Halil:
- Aklımdan başka bir şey geçiyor! dedi, düşünek, taşınak da
Camgöz:
- Ne gibi? diye sordu
- Şu kız dişini kat'i olarak çeksin atsın
- Ee?
- Esi sağlığın Bir gün bir tomafil, al tomafile
Camgöz'le Karakız bakıştılar
Karakız:
- En temizi bu! dedi, amma yaşı ufak daha
- Kaç?
- Ya on dört, ya on beş
- Olsun, dedi deveci, onun uğruna mapıs da yatarım,
ipe de giderim! Hadi, şerefe!
İçtiler
- Paradan yana, denizde kum, bizde para
- Ağzı pek şoför de ilazım
- Var, o da var Yanında adam boğazla
- Daha ne öyleyse? Kesenin ağzını açtıktan, ağzı
pek şoförü de bulduktan sonra
Dükkana Arnavut Ömer girdi Etrafa bakınırken onları
gördü Onlar da onu görmüşlerdi zaten
Deveci Halil:
- Buyrun kardaş! dedi, gelsene!
Uzun Ömer ufak bir tereddütten sonra bir sandalye
alıp geldi
- Merhaba!
- Merhaba, merhaba, merhaba Cümleten merhaba
- Ne var ne yok bakalım?
- Hiç, dedi Ömer, sağlık Sennen biraz konuşmak
istiyorum Sadık
- Emret kardaş, ne zaman istersen
- Sonra, burdan çıktıktan sonra
- Olur kardaş, ne zaman istersen
Karakız:
- Canın sıkkın gibi duruyon Ömer Ağa?
- Sorma bacı Burnumu tutsalar canım çıkacak
Deveci Halil kebapçıya gene seslendi:
- Yiğenim be Temiz bir bardaknan bir de kebap
yap bizim kardaşa!
Kebapçının geniş ağızlı kocaman bıçağı tahta üzerinde
keyifle tıkırdamaya başlamıştı
Xİİİ
Cemile'ler dokumacı Musa'ların avlusunda oturuyorlardı
Tapu ve kadastro kayıtlarında Bir bap hane olarak
gözüken 268 plaka numaralı ev, mahallenin öteki evleri
gibi maili inhidamdı Yağmur yiye, güneşte kuruyup
çatlıya, fırtınalara göğüs gere kaditleşmiş, öne kaykılmış,
tekmil tahtaları çürümüştü
Üst kattaki yanyana iki odadan sağdakinde dokumacı
Musa, karısı ve dört çocuğu: soldakinde de Musa'nın
babası, analığı ve babasının doksan beşlik annesi
Tetka Bilelka (Bilelka teyze) oturmaktaydılar İki odayı
birbirinden ayıran duvar, delik deşikti, damın paslanmış
kiremitleri de kırık veya çatlak olduğundan, kuvvetli
yağmurlarda tavan yer yer akar, hemen hemen hiç kaldırılmayan
yataklar sırılsıklam olurdu
Alt kattaki odalardan birinde İzzet Usta, öbüründe
de Cemile'ler aylığı ikişer buçuk liraya oturmaktaydılar
Bundan başka, kocaman avluyu çevreleyen yanyana
odalar da birer buçuk, ikişer lira aylıkla fabrika işçilerine
kiralanmıştı Otuz, kırk aileyi barındıran bütün bu avluya
kısaca Musaların avlusu denirdi
Oda kapısını itip giren Cemile babasını pencere önüne
bağdaş kurmuş, bileyi tasında ustura bilerken buldu
- Babilo, kolay gelsin!
Beyaz çerçeveli gözlüğünün üstünden kızına bakan
ihtiyar Malik, karşısındaki rafta çatırdıyla işlemekte olan
çalar saate gözlerini çevirdi
Babasının ne demek istediğini anlayan Cemile:
- İşim vardı! dedi, idareye çıktık Halime'yle Öyle
iplik kopuyor ki, şaşırdık kaldık Hiç iş çıkaramıyoruz
Bu İtalyan geldi geleli işlerimiz adamakıllı bozuldu Böyle
giderse yandık
Usturasını bilemeğe devam eden ihtiyar Malik, işinden
başını kaldırmaksızın:
- Senden başka idareye çıkacak kimse yok muydu?
diye boşnakça sordu
Cemile:
- Yoktu! dedi, arkadaşlar illaki beni istedi
- Ağabeyin nerde?
Cemile'nin kaşları çatıldı Başörtüsünü sinirli sinirli
çıkarıp merdivenin tırabzanına attı
- Ha? Nerde ağabeyin?
- Neblim ben?
- Nasıl bilmezsin?
- Kahyası değilim ya!
Kızına uzun uzun bakan ihtiyar Malik başka bir şey
sormadı
Neden sonra Cemile:
- Bin kere söylüyorum, diye devam etti, sokakta
yanımda, arkadaşlarım varken benimle konuşma, diye
Hayır, inadıma, konuşacak! Ellerini arkasına koymuş, kaşlarını
da çatmış, bellersin dünyayı fetedecek! Neredeydiniz?
Herkes çıkalı milyon oluyor
- Kendini piyasaya alan varmış sanki Tepem bir attı,
sana ne ulan, dedim yürüdüm O öyle kabadayılık yapamazdı
ama, yanında akıl hocası vardı gene, hep ondan!
- Kimmiş o?
- Şu Musa serserisi
- Demek ellerini arkasına koymuş
- Vallaha be Sana ne ulan, dedim yürüdüm Bir bozuldu ki
Dişsiz ağzıyla uzun uzun gülen baba:
- Oğlumun hatırına dokunma! dedi
- O niye benim inadıma iş yapıyor?
- O senin büyüğün Oğlumun hatırına dokunursan,
karışmam Cemka! Külahları değişiriz
- İnadıma iş yapmasın, dokunmayım hatırına Cin
damarıma niye basıyor? Çocuk muyum ben?
Kızına küskün küskün bakan ihtiyar, başını hafifçe
sallıyordu Cemile koşarak merdiveni çıktı, gitti babasının
kalın kemikli dizine oturdu, boynuna sarıldı
İhtiyar Malik:
- Oğlumun hatırına dokunmazsan, başımın üstünde
yerin var! dedi, dokunursan Çünkü, bu dünyada onun
senden, senin ondan başka kimseniz kaldı mı? Yarın ben
de gözlerimi yumuverirsem
Cemile babasının boynuna daha kuvvetle sarıldı, ihtiyarın
kısa, sert sakallı, kupkuru yüzünü öpmeye başladı
- Babilom benim, şeker babilom Kızkonu kimlere
bırakacaksın? Kızkon ağlar sonra!
- Eeeh Anamız babamız bizi kimlere bıraktıysa
kızım Yer yarığından çıkmadım ya ben de Benim
de bir babam vardı, anam vardı, dedem, halalarım, dayılarım,
teyzelerim Hani? Nerdeler? (İçini çekti) Hepsi
de kara toprak oldular Fani bir dünya bu Bir varmış bir
yokmuş!
Cemile'nin saçlarını okşuyordu
- her şey yalan her şey rüya Sekiz kardaştık
biz Karagöl'dekinden gayri altısı nerde? Onun için,
birbirinize sahip olun birbirinizin kalbini kırmayın, acı söz
söylemeyin, sevin birbirinizi! Gün gelecek, sizin de çocuklarınız
olacak, siz de onları dizlerinize oturtup
- Amaaan sen de be babila!
- seveceksiniz
İhtiyar Malik'in gözleri parladı:
- köyümüze gidince, ooh! Dünyaya kapımı kapıyacağım
Çocuklarım itin köpeğin şerrinden kurtulacaklar
O zaman Cemka istediğin kadar uyu! Hiç karışmam
İstersen öğlene kadar Amma inekleri sağmayı
unutmak yok ha!
Kızı omuz başlarından kuvvetle kavradı
- sen inekleri sağacaksın Cemka, bir de yemeğimizi
pişireceksin Ağabeyinle ben de çift süreceğiz, patates,
buğday, nohut ekeceğiz, mahsulümüzü kaldıracağız
Senin işin kolay, inek sağmak, yemek pişirmek,
arada sırada duvara tezek kapamak
- Bulaşık yıkamak, çamaşır yıkayıp tahta silmek
Bunları niye unuttun?
İhtiyarın gözleri daha çok parladı:
- sonra Cemka, ne düşünüyorum biliyor musun?
Seni istediğim gibi birine şöyle helal süt emmiş, beş vakit
namazında birine vermeyi
- Baba!
- fakir olsun, fakirlik ayıp değil, biz de fakiriz
Yeter ki damadım namuslu olsun
- Sana küsdüm ben babilo!
- oğluma da namuslu, helal süt emmiş bir kızcağız
buldum mu Eh gayri Ondan sonra beklerim torunlarımı
Onları ellerinden tutsam, kahveye götürsem
Kahvede sorsalar, neyin diye Göğsümü gere gere: torunlarım!
desem Omuzuma tırmansalar, gözümden gözlüğümü
alıp yere atsalar Gözlüğümün camı kırılınca
sen amma da ifrit olursun ha! Halbuki sen onlardan beş
beterdin Annen hamur yuğururdu, sen ikide birde burnunu
sokardın da annen oklavayı vururdu sana Hele
bir gün? Bir sepet yumurtayı atmış atmış kırmış, atmış
atmış kırmıştın da sofanın deliklerinden sarı sarı akmıştı
Sen onlardan daha ziyankardın, hınzır seni derim, dövdürmem
torunlarımı
- Baba yeter be baba!
- aletlerimi de karıştırsınlar isterse, isterse ilaçlarımı
da birbirine katsınlar
- onlara hiç darılmam ki ben!
Kızının saçlarını öptü
- bir de ne istiyorum biliyor musun? Dışarda
adam boyu kar, fırtına, kurt sürüleri Üç beş ihtiyar
toplanmalıyız bizim ocağın başına, sürmeliyiz cezveleri,
tüttürmeliyiz cıgaralarımızı, başlamalıyız memleketten, eski
günlerden konuşmağa!
Avuçlarını açtı:
- Hey Yarabbi Sen bilirsin!
Gözleri daldı Son günlerde bu türlü hayallere kendini
fazlaca kaptırıyor, Türkiye'ye ilk geldikleri zaman
hükumetin iskan edip verdiği on beş dönümlük tarlanın
bulunduğu Karagöl köyünü dilinden düşürmüyordu
Babasının hayallerini dağıtmamak için Cemile kalkmıyor,
hatta kımıldamıyordu Halbuki bugün ne kadar
çok iş vardı
İhtiyar Malik:
- Bir de; diye devam etti, karıcığımın yanına gömülmek
istiyorum Mezarımı kendi elimle kazıp hazırlıyacağım
E mi Cemka? Beni karımın yanına gömeceksiniz değil mi?
Babasının dizinden kalkan Cemile:
- Beni gene ağlatmak mı istiyorsun? diye çıkıştı,
mezar, ölüm, ne bu? Lanet olsun mezara da ölüme de!
Tekrar usturalarını bilemeğe koyulan ihtiyar Malik,
başını işine eğdi
Cemile, yamalı, ama tertemiz sofra bezini yere yaydı,
yuvarlak hamur tahtasını üstüne koydu, büyük bir maşrapayla
su getirdi Ekmeği doğradı Sonra aşağı indi
İsli, kocaman yemek tenceresini aldı geldi, kapağı açtı
Odanın içine sıcak bir soğan yahnisi kokusu yayıldı
Cemile:
- Oooo babilo! dedi, ellerine sağlık Mis gibi kokuyor
Şu kocaoğlan gelse de başlasak atıştırmağa!
Birdenbire aklına başka bir şey geldi, kalktı Merdivenleri
koşarak indi, gitti bulaşıklar için ocağa su oturttu,
altını yaktı
- Babilo, diye seslendi, bugün yemekten sonra sen
de, ağabeyim de yıkanacağız Uyutma Üstünü değişsin
- Sen?
- Ben de yıkanacağım amma, çamaşırdan sonra
Bu sırada avlu kapısında berrak bir kahkaha İzzet
ustanın kızkardeşi bankocu Güllü'ydü Cemile'nin yanına
geldi
- Seninkiler kebapçıda kafayı kafaya vermişler
Cemile:
- Yavaş söyle dedi benimkiler kim?
- Deveci, Camgöz, Karakız
- Karakız da mı? Allah belasını versin Utanmıyor da
- Çamaşır mı yıkayacan?
- Heye bacım Dünya kadar işlm var bugün Hem
yıkanacağız, hem de çamaşır
- Geç kalmışsın
- Napim, geç çıktık fabrikadan
Gülüverdi, Güllü:
- Edepsiz! dedi, babana söyleyim mi?
Güllü'nün boynuna sarılan Cemile, kadının hafif çilli,
tombul yanaklarını öpücüklere boğdu
Beriki:
- Yeter yeter dedi, tüketme hepsini, katibe de lazım!
- Tuh Edepsiz karı!
- İplikaneden kovulduğu için ne diyor?
- Hiiç Numan beye çıkmış anlatmış, maaşına on
lira zam kazanmış
- Aferin Gözü açık desene Nenesini ne zaman
gönderecekmiş?
- Bilmem bacım O hemen göndermek istiyor amma
Babama güvenemem ki Kadını kovar diye ödüm kopuyor
Tutturmuş bir Karagöl
- Allah kahretsin Karagöl'ü! dedi, herkes Karagölden
Çukurova'ya kaçıyor, bu, Çukurova'dan Karagöl'e
Bu adamın her işi ters ha Cemile Hiç akıl yok İlaç verir
beleş, saç tıraş eder beleş, sakal kazır beleş
- Gene ver ediyor ustura biliyor!
- Akıl yok onda bacım, töbe yok Kız, isteresen bu
katibin meselesini babana açim?
- Valla bilmem ki Güllü Sen istersen abine aç,
o da babama İzzet abimin sözünden hiç çıkmıyor babam
- Olur Abime açarım
- Sen nerye gidiyorsun şimdi?
- Hiç Abimlere Yengem gene hastaymış Ölecek
ölemiyor o da Küt küt öksürüyor, kan tükürüyor, dispansere
gitmez Neymiş, hava vereceklermiş Koskoca kadın,
korkuyor Bir şey değil, şu fabrikayı bırak bari diyoruz,
yok bırakmaz Makinesinin başında ölecekmiş Herkes
bir türlü deli bacım Bakıyorum da, herkesin kafasında
bir başka şey
Cemilelerin bitişiğindeki odaya doğru yürüdü
Ocağı parlattıktan sonra Cemile tekrar içeri girdi
Babası hala ustura bilemekteydi
- Nerde kaldı bu abim de baba?
İhtiyar Malik cevap vermedi Gözlüğünü çıkarıp mahfazasına
koydu Usturalarını sildi bileyi taşını kuruladı,
küçük el çantasına tam yerleştirirken, Sadri dargın yüzüyle
içeri girdi
Babasına göz kırpan Cemile:
- Teh! dedi, kocaoğlan'daki çalıma bak!
Yumrukları belindeydi
Sadri cevap vermedi, bakmadı da Merdivenin alt
basamağına oturdu, kabaralı postallarının bağlarını çözmeğe
başladı
Cemile devam etti:
- kaşlarını çatmış, ellerini de arkasına koymuş
mu? Öf Dünyayı fetedecek!
Babasına tekrar göz kırptı:
- sanki kendinden de korkan varmış Ulan uyuz,
seni piyasaya alan kim?
Bağları çözük postalları üzerinde birdenbire doğrulan Sadri:
- Nerde senin gibi namussuz bir bacı var, Allah
bin türlü belasını versin! dedi
- Senin belanı versin Ne biçim laf o?
- Alacağın olsun senin bundan sonra
Cemile dilini çıkardı
- çıkar çıkar, dilini çıkar sen Bundan sonra
değil beklemek, görsem ki kolundan tutmuş sürüyorlar,
yanına sokulanın Allah belasını versin!
Cemile:
- Sen bacına acırsın; dedi, bilmem mi ben seni?
Senin yüreğin yufkadır
- Yufkadır heye, yufkaymış! Görürsün sen bundan sonra
Birdenbire sinirlenen Cemile:
- Amaan dedi, benim hiç kimseye eyvallahım yok
arkadaş! Kimmiş beni kolumdan tutup sürüdecek? Adamın
alnını karışlarım! Kolumdan tutup sürdüreceklermiş
Yağma vardı, dağ başıydı burası Bir insanın kendinden
olmazsa hiç kimse bir şey yapamaz
- Sen öyle bellersin Herkes Sadri değil
- Sürütsünler de görelim
- Eh belli olmaz
Postallarını çıkarınca odaya pis bir ayak kokusu yayıldı
Cemile:
- Amman abi, dedi kurban olim Git yıka şo leş
ayaklarını!
Sadri merdivenleri yarı çıkmıştı Hiç itiraz etmedi Kocaman
bir çocuk uysallığıyla merdivenlere indi, ayaklarını
yıkamağa gitti
- Kocaoğlan tam kızmış ha babilo! dedi
Babası:
- Oğiumun hatırına dokunma! diye tekrarladı, oğlumun
hatırına dokunursan hakkımı helal etmem sana!
Ayaklarını yıkayıp dönen Sadri:
- Ulan namussuz, dedi, seni bekliyorsam fenalığına
mı bekliyorum? Bu dünyada benim senden, senin benden
başka kimimiz var?
Ağabeyisinin boynuna sarılan Cemile:
- Canım abicim, dedi, şekker abicim benim!
Sadri itti:
- Hadi, hadi Canım ağabeycimmiş Ben senin canın
değil, en büyük düşmanınım!
Cemile ağabeysini zorla öptü
- Ulan, dedi, huyumu bilirsin Cart curta gelebilir
miyim ben hiç?
- Sana kim cart curt etti (Babasına döndü) Bir saat
kendini bekledik, ayak üstü Yanında da şu Halime vardı
Neden sonra çıktılar (Kızkardeşine) Ulan gördün işte,
kardaşın bu, eşek başı değil ya! İnsan döner bakar
Şu Musa'nın yanında, doğru muydu yaptığın? Herif zati
lafçının biri Bellersin alay kumandanı! Bir tavır; bir tavır
Herif bizi yırtıp geçiyor (Kızkardeşine) Arslanım, elin
oğlu yarın bozar fiyakanı! Herkes Sadri değil!
- Şimdi kafana bir şey indiririm ha! Terbiyesiz
Başucuna otursun elin oğlu!
Sessiz sessiz gülmekte olan babaları:
- Birbirinizi incitmeyin çocuklar! diye tekrarladı, birbirinizin
hatırına dokunmayın!
- Neye terbiyesiz laf söylüyor?
- Ne dedim? Elin oğlu fiyakanı bozar dedim
- Derdin dibi!
- Karnına!
- Artanı da koynuna!
- İt it! dedi Sadri, şuna bak, haza it!
- İtim evet Cart curta gelemem ben Cart curt oldu
mu, it damarım kabarır! Bunu böyle bilmeli, ona göre
Babayla oğul kahkahalarını salıverdiler Cemile de
güldü Mesele kalmamıştı
Sofraya oturuldu Ekmeklerinin içlerini babalarına
verdiler, kabukları kendilerine kaldı, İhtiyar adam sert
lokmaları çiğnemekte zorluk çekiyordu
Odanın içine iştahlı bir ağız şapırtısı yayılmıştı Sulu
bir lokmayı ağzına atarken Sadri üstüne damlattı Cemile
gördü:
- Terbiyeli ye ulan!
- Ne o? Başladın mı gene?
- Başlarım tabii Üstüne döküyorsun Terbiyeli
yesene!
- Hani?
- İşte, kör müsün?
Sadri baktı, gördü, güldü
- Bacımın canı sağ olsun, dedi, yıkar
- Evet yıkar Babanın uşağı vardı Bütün gün makine
başında anam ağlıyor benim, bir de
Bu sırada tavan yukarıdan vuruldu Dokumacı Musa'nın sesi:
- Ne o toy? Barıştın mı ne?
Cemile:
- Şu heriften de hiç rahatlık yok! diye söylenerek
entarisinin eteğiyle, açık dizini örttü
Sadri:
- Napim kardaş? diye cevap verdi, yüzünde şeytan tüyü var!
- Ayıp ayıp İnsan tükürdüğü tükrüğü yalar mı?
İhtiyar Malik'in kalın kaşları birden çatıldı, yüzü azgınlaştı:
- Ne yapsın? diye boşnakça bağırdı, çeksin vursun mu?
Musa'nın babasının kalın sesi duyuldu:
- Musaa!
Birkaç lokma sonra ihtiyar adam sofradan çekildi
Zaten pek boğazsızdı Sırtını duvara dayadı Çocuklarının
kurt gibi yeyişlerini hazla seyre başladı Bir ara iki
kardeş sahanda iri bir et parçasını aynı zamanda görüp
atıldılar Biri bir ucundan tuttu, biri bir ucundan
- Bırak!
- Sen bırak!
- Asıl sen bırak!
- Neye? Sen bırak asıl!
- Vaaay, benden önce görmüş Asıl ben senden
önce gördüm!
- !
- !
Diz üstü kalkan Cemile:
- Ulan bırak şunu diyorum sana işte, bırak şunu!
İhtiyar adam öyle güldü ki, gözlerinden yaş geldi
Nihayet et koptu, Cemile kıç üstü oturdu İri parça
Sadri'ye gitmişti, ağzına atıverdi
Cemile:
- Terbiyesiz! dedi, dert ye!
Sadri aldırış bile etmedi
XİV
Yemekten sonra Sadri elini ağzını sabunladı, koca
bir tas su içti, pencerenin önünde daima serili duran kola
kokulu yatağına girdi uyumağa hazırlandı
Cemile:
- Aman abi, dedi, gözünü sevim yatma Değiş çamaşırını
ondan sonra
Sadri'nin bohçasını sandıktan çıkardı, ağabeysine temiz
çamaşır verdi
Sadri istemiye istemiye kalktı Gene başının ağrısı
tutmuştu Göz kapakları ağırlaşmış, şakakları zonkluyordu
Sırtındakileri çıkarıp temiz çamaşır giydikten sonra
tekrar yatarken, Cemile:
- Ders n'oluyor? dedi İzzet abi uyandırır vallahi, karışmam!
- Başım ağrıyor
- Bilmem, uyandırır Ben de uyandıracam zaten,
yıkanacaksın!
Sadri homurdandı, yorganın altında sağa sola kımıldadı,
sonra hareketsiz kaldı
Cemile sofrayı kaldırdı Dışarda, dokumacı Musa'nın
çocuklarının çelik çomak oynadıkları avlunun kenarındaki
ocakta kaynayan bulaşık suyunu yere indirdi sonra
çamaşır kazanını istemek üzere, üst kata, dokumacı Musa'lara
çıktı
Musa'ların odası her zamanki gibi karmakarışıktı
Çivilerden düşmüş entariler, altüst yataklar Odanın içi
sidik kokuyordu
Musanın karısı Zahide kısa boylu, eğri bacaklı, karnı
burnunda bir kadındı Cemile kendini bildi bileli bu kadını
hep karnı burnunda hatırlar Kapının eşiğine oturmuş,
kocasının gömleğini siyah tireyle dikiyordu Sarı başı
darmadağındı Açık yakasından görünen memeleri boşalmış
ve pörsümüştüler
Karısının tam tersi olan yusyuvarlak Musa'ysa, otuzunu
aşkındı Yatağında yarı çıplak uzanmıştı Cemile oda
kapısında görününce toparlanmağa bile lüzum görmedi:
Cemile sakınınca, beriki:
- Zarar yok, zarar yok dedi, yabancı değiliz!
Sonra:
- Aferin! diye ilave etti, aferin Cemka! At da sana
avrat da
- Niye?
- Oğlanın fiyakasını tam bozdun!
Cemile dudak büktü:
- O, benim kusuruma bakmaz
Zayıflıktan eğri eğri bakan Musa'nın karısı:
- Vallahi ki dedi, kardaşı değil mi? Benim bacım
bana öyle çemkirse
Cemile sertçe döndü:
- N'apardın?
- Ne mi yapardım? Bacağına bastığım gibi
Cemile:
- Hadi be Zahide abla! dedi, sonra dikersin Ver
şu kazanı!
Kocasının gömleğini eşiğe bırakan Zahide, eğri bacaklarıyla
sofanın avluya bakan demir parmaklıklarına
doğru gitti Kazanı ordaydı İçinde birtakım bezler, kirli
çamaşırlar ıslıydı Mavi damarları fırlak, kupkuru elleriyle
kazanı bakır bir leğene boşalttı:
- Al! dedi, çalkalayıver
Ayaküstü fısıltıyla konuşmağa başladılar
Kadın:
- Günüm doldu! dedi, bugünlük, yarınlığım senden
başka güvenecek kimsem yok bacım
Kadının çirkin bir şekilde fırlamış, yüklü karnına bakan
Cemile:
- Sancı geliyor mu? diye sordu
- Gelmiyor daha amma, yakın herhalde
- Vaktin ne zaman tamam olursa, bana seslen, tavanı
vur, gelirim Gününü, saatını bilsem, işe de gitmezdim
- Allah razı olsun bacım Bu iyiliğini hiç unutmayacam!
- İnsan insana lazım olur
- Bu sefer korkuyorum, Cemka!
- Niye?
- Üryasını gördüm!
- Nasıl gördün?
- Kimseye söylemezsin değil mi?
- Huyumu bilmez misin Zahide abla?
- Hem üryamda gördüm, hem de karnımda ağladı!
- Hadi!
- Vallaha İki sefer ağladı Üryasını da gördüm
Bu sefer benden hayır yok Çocuklarıma acıyorum, dökülüp
kalacaklar
- Kaynananla hala küs müsün?
- Allah belasını versin öyle kaynananın Ölüyorum
desem, bir yudum su vermez!
- Tavanı vur, beni çağır bacım Uyursam bile gene
çağır
- Allah razı olsun, Allah her tuttuğunu altın, seni
iki cihanda aziz etsin!
Koynundan küçücük bir çıkın çıkardı
- Bunu al! İçinde bir altın yüzük var Sende dursun
Anneme annesi daha memleketteyken yadigar etmiş,
annem de bana Ben de kızıma bırakmak istiyorum,
lakin belki de ölüveririm Kızım küçük, takamaz, saklayamaz
da Babası dersen götürür satar Sende kalsın, kızım
büyüyünce verirsin, südüne
Cemile gözlerini çıkına dikmişti, almak istemiyordu
Kadın:
- Al! diye ısrar etti Senin südün temiz, sana güveniyorum!
- Allah gecinden versin bacım Ağzını hayra aç
- Ben üryasını gördüm, hem de karnımda ağladı Al!
Cemile çıkını aldı, koynuna soktu Kazanla birlikte
merdivenleri inmeğe başladı
Arkasından yarı öfke, yarı arzuyla bakmakta olan dokumacı
Musa, içeri giren karısına:
- Fıs fıs ne konuştunuz gene? diye sordu
Kadın tersledi:
- Sana ne? İki kişiye bir laf!
Az evvel kalktığı eşiğe tekrar oturdu, kocasının gömleğini aldı
Musa:
- Lakin, dedi, Lokman Hekimin ye dediği oldu bu kız ha!
Duru mavi gözleriyle kocasına halsiz halsiz bakan
kadın, kıskanmadı Çocuk doğurmak, şif denilen kurumuş
koza kabuğu, yahut tezek ateşinde tencere kaynatmak,
***lu bez veya çamaşır yıkamak, Musa'nın işi ters gittikçe
de çocuklarını ortaya döküp fabrikaya gitmekten başka
her şeyi unutmuştu
- Malik amucadan isteyelim sana! dedi
Musa güldü:
- Onun katibi var!
- Hadi hadi Girme günahına kızın Altın gibi kız o!
- Biz bakır demedik Günahı da boynunda kalsın,
bana ne? Peşine düşen düşene Hele bir deveci var, hepsinden
beter
- Paralı mı bari?
- Kim? Deveci mi?
- Katip?
- Katip diyorsun, paralı mı diye soruyorsun Paralı
olsa katip olmaz Otuz kaaat bir maaşı var
- Yeter İki gönül bir olduktan sonra
Burnundan kıl koparıp hapşıran Musa, bir camız yavrusu
gibi, bir yandan bir yana döndü
Cemile çamaşır kazanını iyice çalkaladıktan sonra
ocağa oturttu, suyu doldurdu, altını da güzelce parlattı
Daimi bir hareket halinde olan avluda Musa'nın sarı
saçlı oğluyla mahalle çocukları çelik çomak oynuyorlardı
Cemile havaya baktı Kirli, parça parça bulutlar birbirini
kovalıyarlardı Yağmur var galiba diye aklından
geçirdi Geç kalmıştı Şimdiye kadar su çoktan ısınmış
çamaşıra da oturmuş olmalıydı
Odaya geldi Babası, gözünde gözlük, çorap yamıyordu
- Yaşşa be babilo! dedi Şu babilom akletse de kocaoğlana
birkaç çift çorap yamasa diyordum ben de
Babası usullacık güldü
- Oğlan uyur mu ne?
İhtiyar Malik işinden başını kaldırmaksızın:
- Başı ağrıyormuş dedi
- Niye?
- Bilmem? Söylemiyor ama, birşeyler var bu oğlanın
başında Bana öyle geliyor
Cemile merdivenleri çıktı, gitti yorganı kaldırdı, ağabeyisinin
ateş gibi yanan terli alnına avucunu koydu
- Çok ateşi var!
Babası da baktı, başını salladı Kaşları gene çatılmış,
yüzü korkunçlaşmıştı
Cemile:
- Aspirin versek mi? diye sordu
- Yıkanmağa uyandırdığımız zaman veririz
- Yüreğime batıyor be babilo
- Ne?
- Keşke hatırına dokunmasaydım
Babası içini çekti, gözlüğünün üstünden baktı
Cemile, ağabeyisinin terli ve sıcak alnını öptü
- Keşke onun yerine ben hasta olsaydım
İhtiyar adamın aklından gene Karagöl geçti; ne
yapıp yapmalı, bu çocukları fabrikaya yem olmaktan kurtarmalı!
Cemile yorganların yüzünü söktü, pencerenin perdesini
çıkardı Bu perdeleri yeşil, pembe, mor ipliklerle
geçen yıl Güllü işlemişti
Bohçasından kendine de çamaşır çıkarıp alt eve indi,
çamaşır değişti Sonra, duvarın kovuğuna soktuğu adet
bezlerini tomarıyla aldı, çamaşır sepetinin altına sakladı
Bunları babası, yahut ağabeyisi görecek diye ödü kopardı
Oysa, babası bir gün alt evde keser ararken bunları
bulmuş; gülmüş, tekrar yerine sokmuştu
Geçen yıl dikilen, şimdiyse iyice dar ve kısa gelen
mavi üzerine kırmızı çiçekli pazen entarisini giydi Göğsü
iki sert yuvarlak gibi fırlamıştı Utandı Sonra:
Adam sen de gibilerden elini sallayarak, uzun kara donunu
üstüne çekti, kirli sepetiyle alt evden çıktı, ocağın
yanına geldi
Su henüz ılınmamıştı bile İyice ısınana kadar ne yapacağını
düşünürken, aklına alfabesi gelince; tekrar odaya koştu
- Babilo Sandıktan alfabemi versene!

İhtiyar adam:
- Bugün de mi? dedi Kalsın bugün
- Ver ver Kalmasın Su ısınana kadar
İhtiyar, adam kalktı, yeşil boyalı tahta sandığı açtı,
bohçaların üstünde duran alfabeyle defteri alırken, Cemile'nin
beştaşı bohçaların arasına döküldü
İhtiyar Malik alfabeyle defteri kızına uzattı
XV
Pencerenin önüne yanüstü uzanmış, gözünde gözlük,
kalın bir kitabı okumakta olan İzzet usta, başını bir an
kitaptan kaldırdı, tatlı tatlı gerindikten sonra, karşısındaki
yatakta sırtüstü uyumakta olan karısına uzun uzun baktı
Kadın hafif hırıltılarla uyuyordu Yüzü balmumu gibi sarıydı
İzzet usta birden ürktü Sarılığı her zamandan çok
bulmuştu, bu kadar sarı olmaması lazımdı Karısının ayakucunda
bir şeyler dikmekte olan kızkardeşi Güllü'ye:
- Şu perdeyi kaldır! dedi
Yengesinin yanındaki pencerenin perdesini kaldıran
Güllü, ağabeysine baktı, bakıştılar İzzet usta:
- Ne diyor? diye sordu
Güllü:
- Hiç İnadım inat Ölürsem makinemin başında
ölürüm, diyor dedi
İki kardeş bakışlarıyla konuşurlarken, kapı usulcacık
açıldı, elinde alfabesiyle defteri, Cemile girdi
Kitabın yaprağını kıvırıp pencerenin içine kaldıran
İzzet usta, gözlüğünü de çıkarırken
- Nerede ağabeyin? diye sordu
- Hasta
- Nesi var?
- Bilmem Başı ağrıyormuş
İzzet usta, yanıbaşındaki pencereden ilaç kutusunu
aldı, gözlüğünü taktı, birtakım irili ufaklı kutuların, ilaç
şişelerinin arasında küçücük bir şişe ayırdı Şişede ufak,
beyaz haplar vardı Cemile'ye:
- Ben şimdi geliyorum! dedi, odadan çıktı
İhtiyar dostu Malik'i çorap yamarken buldu
- Merhaba eşkiya!
İhtiyar Malik sıçradı, gözlüğünü, yamadığı çorabı bir
kenara bırakarak, İzzet ustaya yer gösterdi
- Nesi var delikanlının?
- Vallahi bilmem İzzet Başım ağrıyor dedi, yattı
Yorganın ucunu kaldırdı Boncuk boncuk terleyen alnıyla
Sadri uyuyordu
Babası omuzundan sarstı Sadri kurumuş dudaklarını
diliyle yalayarak bir şeyler mırıldandı, sonra bir yandan
bir yana döndü Babası tekrar sarsınca:
- Töbe usta, diye sayıkladı, vallaha töbe!
İzzet ustayla ihtiyar Malik bakıştılar
İzzet usta:
- O namussuz dokuma ustası, dedi, bu çocuğu fazlaca
tazyik ediyormuş Bizim Nusret anlattıydı, ikide bir
odasına çağırıp
- Ee?
- Belki de dövüyor Maksadı yıldırmak, kendisiyle
ağız birliğini temin etmek!
- Belki de dövmüyordur ama Bilmem
İhtiyar Malik'in yüzü korkunçlaştı Kalın kaşları öfkeyle
çatıldı Yugoslav dağlarının yıllarca önceki azgın
çete reisi olmuştu
- Allah belamı versin, diye gürledi, Allah belamı versin
çocuklarıma dokunanın kanını içmezsem!
İzzet usta, ihtiyar dostunun müthiş gözlerinden korktu
Yolunu tuttu Bu bir ihtiyar kolu değil, bir labut, bir
demir parçasıydı
- Bana niye söylemez, niye anlatmaz bana?
İzzet usta alttan aldı:
- Belki de dövmüyordur ama Bilmem Bana öyle geliyor
- Demin geç geldi işten Kız da geç geldi oda Niye
geciktiniz? diye sordum, bana yalan attılar Benden
gizledikleri bir şey var Anlıyorum ama, eşelemiyorum
şimdilik Sabrediyorum
- Hiçbir şey yok Malik ağa Senin çocuklarının ikisi
de elmas parçası! İkisi de ağırlıklarınca altın ederler
Hiç korkma!
- Korkuyorum, İzzet, fabrikadan korkuyorum! Çocuklarımı
günün birinde fabrikaya yem edeceğim gibi geliyor Korkuyorum!
- Korkma, bir şey olmaz
Taşı gediğine koymanın sırası geldiğini sanan İzzet
usta:
- Cemile büyüdü artık maşallah dedi Yarın uygun
bir talip zuhur ediverirse
İhtiyar Malik gene parladı:
- Allah göstermesin! Çocuklarımı alıp Karagöl'e gidecem
ben Onları şehirde bırakmak istemiyorum
- Ne yapacaksın Karagöl'de?
- İki odalı bir huğ damı çakacağım, kendi elimle çocuklarımı
kurtaracam buralardan
Gözleri gene parladı:
- Yaşım altmış, ama bakma Daha on sene çift
sürebilirim Toprağımı kendim sürer, kendim eker, kendim
biçerim Ne bulduk bu fabrikalarda? Ha? Sen ne
buldun? Senelerden beri çalışırsın, işte tuttukları gibi attılar
Karın verem, oğlun tren altında kesildi Neden? Hep
fabrika yüzünden Anası başında olsaydı, çocuğunu dizinin
dibinde oturtsaydı Şu avluya bak Hak tu, hak tu'dan
geçilmiyor
İzzet usta:
- Üzülme, dedi, üzülme İyi olur, iyi olacak
- Gül gibi karımı yuttu bu fabrika benim! Benimse Nah!
Kolunu çemirledi Hala bir makine dişlisinin izleri belli
olan damarlı, büzük büzük kolunu gösterdi:
- Makinenin dişleri arasından çektim! Ondan sonra
da tövbe fabrikaya! Amma çocuklarımı çalıştırıyorum
Yokluk, ne yapim?
İhtiyarın sırım gibi koluna bakmakta olan İzzet usta:
- Demek, dedi, sen de çalıştın?
- Birkaç sene Nasıl ki kaptı kolumu, yuttu dirseğime
kadar Kemikler oldu külufak On beş ay çektim,
tam on beş ay!
İzzet usta Sadri'yi uyandırdı Kıpkırmızı gözleriyle
Sadri:
- Su! dedi
Babası gitti bir maşrapa dolusu su getirdi
Elindeki küçük şişedeki yuvarlak haplardan çıkarıp
uzatan İzzet usta:
- Al! dedi, baş ağrısına, ateşe birebirdir Dilinin üstüne
koy, suyla yut
Öylece yapan Sadri ilacı yuttu, sonra bir maşrapa suyu
gurt gurt gurt diye içti bitirdi, yatağına tekrar devrildi
Babası üstünü güzelce örtüp arkasını bastırdıktan
sonra oğlunun yanıbaşına oturdu
İzzet usta kalkmıştı Birdenbire kendine gelen ihtiyar
Malik de fırladı:
- Olmaz, dedi, imkanı yok Birer kahve içmeden
İzzet ustayı zorla oturttu
- Cemile'nin dersi var, eşkiya!
- Buraya gelsin
- Güllü de orda
- O da gelsin
Gitti, Güllü'yle, Cemile'yi aldı, geldi Cemile alfabesini
açarken, ihtiyar Malik raftan kahve, şeker kavanozlarıyla
dörtlük yeşil cezveyi ispirtoluğu indirdi
XVİ
Cenıile dersi yarı buçuk yapıp kalktığı zaman saat
ikiye geliyordu Su ısınmıştı Babasına alt evde yıkanma
suyu hazırladı Her zaman burada yıkanırlar, toprak hiçbir
zaman kurumaz, alt ev rutubet kokardı
- Haydi babilo, diye seslendi, sen yıkana dur arkanı
sabunlamağa çağır beni Ben çamaşıra oturacağım
İhtiyar Malik iğneyi çoraba saplayıp kalktı, alt eve
indi
Bir türkü mırıldanarak çamaşır leğenini ocağın yanına
yerleştiren Cemile, küllü su döktü, çamaşırları ısladı,
adet bezlerini de leğenin altına saklamadan önce
etrafı kolladı, sonra alçak iskemleyi çekip çamaşıra oturdu
Küllü suda sabun iyi köpürüyordu Kalın kemikli, sağlam
bilekli elleri, küçük yaştan beri fabrikada çalışan birçok
işçi kızlarda olduğu gibi, nasırlıydı, parmakları eğri
büğrü kemikleri çıkık çıkık Çamaşırları suya basıyor, sabunluyor,
çitiliyor, sıkıyor, sonra kuvvetli yumrukları arasına
alıyordu Dilinde türkü, öyle iştahla, öyle canlı yıkıyordu
ki Etrafa neşeli köpükler saçıyordu Türkü zaman
zaman yükseliyor, zaman zaman alçalıyor, arada duruverdikten
sonra tekrar başlıyordu Boşnakça bir halk türküsüydü bu
Bu türküde bir Avşar kilimindeki renklerin
cümbüşü vardı Bu türküde hasret vardı, bu türküde arzu,
bu türküde aşk Bu türkünün motifleri Hintte, Çin'de,
Kazablanka'da, Nevyork'ta, Po vadisinde, Cenubi Amerika
pampalarında, Orta Anadolu'da da vardı Bu türkü
insanlığın hasretlerini, arzularını belirten nakışlarla işli bir
türküydü
Ama Cemile bunu ne zaman, nerede, kimden öğrendiğini
bilmez, sadece söyler, söylerken coşar, coştukça
da yüreği taşar, en zor işleri bir tüy hafifliğiyle görüverir,
nasıl görüverdiğini bile farketmezdi
Dilinde hala bu türkü, alnında ter tomurcukları Bu
tomurcuklar gittikçe arttı, yuvarlak yanakları kızardı Kendinden
geçti, işe kendini öyle verdi ki Hele çamaşırlardaki
pire tersleri Bu tersleri mutlaka çıkaracaktı! Tersler
de inat ediyorlardı Terslerin inadına Cemile'nin inadı
daha baskın çıkmalıydı Onları mutlaka çıkaracaktı!
Hırslı hırslı eğilip kalktıkça Belinden aşağılara inen kuvvetli
örgüleri hopluyor, tokasından kurtulan kahkülü de
gözüne girip duruyordu Buna öyle sinirlendi ki Bir ara
kahkülü bileğiyle itti Olmadı Dert! diye doğruldu
Hınzır! kahkülü ıslak parmaklariyle kıvırdı kıvırdı,
öteki saçlarının arkasına soktu, tokaladı, sonra gene
çamaşırlarına eğildi, pire terslerini suya bastı, sabunladı,
çitiledi, tekrar bastı, tekrar çitiledi, sonra tekrar çitiledi
Bu işi üstüste tekrarladı Neden sonra pire tersleri
Cemile'nin inadına pes ettiler Cemile'nin gözlerinin
içi güldü, deminki türküyü daha kuvvetle tekrarladı
Bütün bunları deminden beri üst kat sofanın demirleri
gerisinde güneşliyerek seyreden Musa'nın doksan beşlik
ninesi Tetka Bilelka, kendini Cemile'nin türküsüne kaptırmış,
gözlerini yummuştu
Tetka Bilelka da gençliğinde bu türküyü söylerdi Bu
türkü Tetka'ya gençliğini, Saraybosna'yı, yüklü meyva
ağaçlarının hafif hafif sallandığı aydınlık Bosna gecelerini
hatırlatmıştı Yıllardan beri yitirdiği pırıl pırıl bir iç
alemi başlamıştı
Türkü birdenbire durunca, Tetka Bilelka gözlerini açtı
Heyecanlanmıştı Kupkuru avuçlarıyla gözlerinin yaşını
sildikten sonra:
- Allah sana kötü gün göstermesin evladım, dedi
Allah seni ağlatmasın!
Cemile öyle dalmıştı ki Ürktü Başını kaldırdı Bir
elma kurusuna benzeyen yüzüyle Tetka Bilelka gülümsüyordu
Cemile:
- Diline sağlık Tetka! dedi
- Allah seni inandırsın Cemka, seni gördükçe öleceğimi
unutuyorum!
Cemile'nin pek hoşuna gitti Berrak bir kahkaha salıverdi
Sonra daha iştahla, daha canlı, daha kuvvetli, çamaşırları
yumruklarının altına aldı

Arkasını sabunlaması için babası alt evden seslendiği
zaman Cemile'nin yüzü terden yıkanmış gibiydi Kalktı,
gitti, babasının arkasını kuvvetli kuvvetli sabunladı,
kupkuru ihtiyarın fırlak kemikli sırtını avucuyla sıvazladı
Onun bir gün öleceğini beni karımın yanına gömün
e mi Cemka! deyişini hatırlayınca gözleri doldu Babası
da bu türlü sözleri son zamanlarda boyuna tekrarlıyordu
Onun için babası uyurken görse sanki ölmüş de
yatıyor gibi geliyor, başlıyordu ağlamağa Hele bir gece,
babası camiye giderken ensesine dikkat etmişti Nasıl
da kurumuş, buruşmuştu! Babası namazdan dönünceye
kadar yatağında ağlamıştı
Tekrar çamaşırlara döndü
Temiz çamaşırlarını giyip gelen ihtiyar Malik de yumrukları
belinde, kızını seyre başladı
Yanındaki kütüğü iten Cemile:
- Otur babilo, dedi, karşıma otur da öğren Belki
lazım olur
Kütüğü altına alıp kızının tam karşısına oturan ihtiyar
Malik, bir cigara yaktıktan sonra:
- Olacak kızım, dedi, o da olacak
Cemile doğruldu, babasına sertçe baktı Yoksa yanlış
mı anlamıştı? Düzeltmeğe çalıştı:
- Belki ölürüm de
İhtiyar adam başını salladı:
- Eh, o da olacak amma, sıra sende değil!
Cemile'nin içinde gene bir taşma oldu Yaşaran gözlerini
babasından saklamak için, başını çamaşıra adamakıllı
eğdi, kendini işe büsbütün verdi
İhtiyar Malik'se kızını gururla seyrediyordu Onda karısına
benzeyen taraflar buluyordu Ucu hafifçe kalkık,
ufacık burun, etli dudaklar yuvarlak yanaklar Ya kalçalar?
Tombul bileklerin rengine varana kadar tıpkı tıpkısına
karısı Yalnız, kızın saçları daha sarı, daha da gürdü
Anası da böyle, hamur yuğurur, çamaşır yıkarken tıpkı
kızı gibi terler, ağız kenarları tıpkı tıpkısına böyle titrerdi
Tetka Bilelka yukardan, gene Boşnakça seslendi:
- Ooo Maliç! Biliyor musun, Cemka ne kadar benziyor
annesine!
İhtiyar Malik başını ağır ağır salladı, cevap vermedi
- Allah gözyaşı döktürmesin, Allah kötü gün göstermesin!
Sırtına vuran güneşin sıcaklığı içinde uyuklamağa
başlayan ihtiyar Malik, hafif hafif sallanıyordu
Koca avlu dinmeyen bir kımıltı halindeydi Yanyana,
sıra sıra odalara girenler, çıkanlar Kapısının önünde kızının
başını sabunlayan, çamaşır yıkayanlar Başta dokumacı
Musa'nın sarı oğlu, alayla çocuk çelik çomak oynamaktaydılar
En çirkin küfürler bazan birer şimşek gibi
çakıyordu Çocukların çeliği çok defa Cemile'nin yakınlarına
düşüyordu Birinde geldi, bakır leğenin kenarına
çarptı Cemile sıçradı:
- Piçler!
Koca kafası sıfır numara makineyle traşlı, Musa'nın
oğlu karşılık verdi:
- Ne söğüyon kız?
Bu kuşak, torunlar kuşağı, tıpkı yerliler gibi konuşuyordu
Çoğu anadilini unutmuştu Yerliler gibi konuşuyor,
yerliler gibi söğüyor, yerliler gibi giyinmeğe özeniyorlardı
Cemile:
- Ya gözüme değseydi! dedi
- Değdi mi? Değsin sonra
İhtiyar Malik de uyanmıştı Uykulu gözleriyle çocuklara
baktı, ağır ağır kalktı Başta Musa'nın oğlu, çocuklar
çil yavrusu gibi dağıldılar Ama az sonra sarı oğlan,
elinde çomağı, avlu kapısında gene peydahlandı Uzaktan
dik dik bakışına Cemile öyle kızıyordu ki Kalkıp yakalamak,
kulaklarını çekmek, tokatlamak, tokatlamak!
Bu sırada Güllü kaşarak geldi:
- Çamaşıra oturdun da bana niye haber etmedin kız?
Cemile omuz silkti
Güllü:
- Benim bir işim oldu mu sen yardım etmiyor musun?
Yalnız başına bu kadar çamaşırı akşama kadar töbe
bitiremezsin!
İhtiyar Malik'ten boşalan kütüğü altına çekip oturdu,
kollarını çemirledi, işe girişti İki genç, yarışır gibi yıkamağa
başladılar Bu arada Cemile'nin kelep arkadaşı Halime'yle
dokumacı Musa'nın yeğeni Şemsa da gelmişlerdi
- Kolay gelsin Biz de yardım edek mi?
Güllü:
- İstemez, istemez dedi, yardımınızla çok yaşayın!
Cemile:
- Siz de serersiniz!
Altlarına birer iskemle uyduran iki kız, çamaşır leğeninin
etrafında sıralandılar Cemile'yle Güllü, berikileri imrendiren
bir iştahla yıkıyorlardı Halime kollarını çemirledi:
- Ben de yıkıyacam bacım, niyeymiş?
İşe girişti
Gülüşmeler, şakalar, kahkahalar yükseliyor, arada birbirlerine
sabunlu su serpiyor, basıyorlardı çığlığı
Cuğla'nın kızı Şemsa'ya bir avuç köpük atan Güllü:
- Mektepli, dedi, anlat bakalım Sinemaya gidiyon
mu gene?
Kıvır kıvır bir kucak sarı saçıyla Şemsa güzel kızdı
İlk okulun son sınıfında Gözüne köpük kaçmış, yakıyordu
- Güllü abla, dedi, öyle şeysin ki
Bir avuç köpük daha atan Güllü:
- Neyim? diye sordu, ha? Neyim?
- Hiç, hiç Töbe Sana demedim
- Seni mektepli senii Leğene sokarım seni vallaha!
Halime:
- Sinemaya gidiyor musun? diye sordu
Güllü:
- Gitmez olur mu? dedi Sevgilisi koluna takıp götürüyordur
- Tuh! dedi, Şemsa, mektep gütürüyor
- Sizi somun düşmanı mektepliler siziii Her birinizin
üçer, dörder tane var
- Hadi ordan
Cemile:
- Ben hiç sinemaya gitmedim ömrümde dedi Pahalı mı?
Şemsa:
- Balkon yirmi beş, aşağı kırk Amma aşağısı iyi
değil, terbiyesiz bir sürü adam doluyor
- Resim gibi mi kız? Nasıl şey?
- Bir perde var, üstünde Resim gibi amma, canlı
resim Öyle güzel, şık kadınlar geliyor ki Geçen gün
bir film oynadı, eh Herkes ağladı yani Öyle güzel, öyle
güzeldi ki! Kadının kocası, karısının sevgilisini vurdu!
Cemile:
- Dert! dedi: Karısının sevgilisi mi?
- Canım sinema işte yani Kadın öyle güzeldi ki
Kocası çekti tabancayı, adamı vurdu da, adam ölürken bile
gülümsüyordu!
Güllü:
- Yalan olduğu bundan belli! dedi Kurşunu yiyecem
de, gülecem Akıl var, yakın var
- Canım sinema işte Güllü abla, roman gibi Essah
değil ya Sonra bir memleket gösterdi, gece, eh
bizim bildiğimiz gibi gece değil ha, mavi bir gece Sessiz,
her taraf uyuyor, sokaklar dersen bal dök yala Deminki
güzel kadın kocasını uyuttu Onlar bizim gibi ana,
baba, çoluk çocuk hep bir odada yatmıyorlar ki Kadının
odası ayrı, erkeğin ayrı
Güllü:
- Sinema, dedi bakma Kadın ayrı, erkek ayrı,
yatar mıymış?
Cemile:
- Bizim gibi gece-gündüz çalışsınlar da görelim
İşden baş mı kaldırabiliyoruz? Öyle olduğu halde, sırası
geliyor iki lirayı iki kardeş zor tutuyoruz
- Doğu bacım, dedi Güllü, onlar bizim yerimizde olsa,
hastayız diye yataktan kalkamazlar
- Biz de ağzımızın tadını biliriz İnsanı insan eden
paradır Paran yok mu? Senden rezil, senden adi kimse
yok
- Vallaha
- Neyse Kadın uyuttu kocasını, evde yavaşça çıktı,
sevgilisiyle sözleşmişler önce herhalde ki, bir araba
bekliyordu, kadın bindi yallah!
Cemile:
- Kadın saçlarını taramadı mı?
- Bilmem Orasını göstermedi Saçları taralıydı
- Saçları taralıydı da kocası şüphelenmedi mi? Saçlarını
niye çözmüyorsun, yatmıyacak mısın, demedi mi?
- Sinema canım işte dedi Güllü
Halime:
- Tabi canım
Güllü:
- Yalan olduğu bundan belli Bizim herifler Hele
benimki Duruşumdan anlar vallaha Saçım-başım taralı,
pudralı-mudralı onu uyutacam da anlamıyacak! Bir
insan eşek olmalı ki
Halime:
- Sinema canım
Şemsa:
- Cemile abla, sinemada bir oğlan vardı tıpkı Sadri
abim Bir elmanın yarısı o, yarısı Sadri abim!
Cemile'nin kaşları çatıldı
- Benden habersiz sinemaya mı gidiyor yoksa?
- Yoook Öyle değil Filmde
- Öyle söyle hele Benden habersiz gitsin de bak
Güllü:
- N'aparsın?
- Kıyameti koparırım
- Yavaş geel
- Hele gitsin Öyle yerlere para verilir mi? Bak şu
yatak çarşaflarının haline! Şu donlara bak, şu gömleklere
Parayı oraya verene kadar bir derdimizi görürüz!
- Sizin fabrikanın kızları da geliyor
- Karakız'lar, marakızlar, değil mi? Onlar gider, onların
dostları var, masraflarını çekerler
Cemile bir avuç köpük attı:
- Edepsiz!
O ona, o ona Gene kahkahalar, çığlıklar tam yükselmişti ki,
sokakta birtakım sarhoş naraları! Kızlar kulak kesildiler
Güllü:
- Camgöz'ün sesi! dedi
Cemile'nin neşesi uçuverdi Gözleri endişeyle babasını
aradı Bereket versin görünürlerde yoktu
Güllü:
- Korkma, dedi, baban yok Ben gelirken demin,
çarşıya doğru gidiyordu
Naralarsa gittikçe yaklaşıyordu:
- Atalım atalıııım!
- Nereyeee?
- Herkesi sevdiğinin kucağınaaa!
- Eheeeeeeyyyy!!
Güllü:
- Sana demedim mi? dedi Oturmuş içiyorlardı demin!
Deveye binmişler tekmil
- Karakızlarla beraberdi demek?
- Tabi Aşağı kurtarır mı?
Sarhoşlar tam avlu kapısına gelmişlerdi ki, Karakız
tehlikeli bir yalpayla içeri girdi Avlu halkı kulak kabartmış,
kapı önlerinde bakışıp gülüşmeler, üçer beşer kişi
halinde toplanıp fiskoslar başlamıştı
Karakız:
- Deeeey Allah! diyerek leğenin yanına geldi Ayakta
durmağa çalıştı, olmadı Çömelmek istedi, gene olmadı
Devriliyordu Yere dayanıp çömelebildi nihayet, leğenin
ucunu sıkı sıkı tuttu Gülüyor, şiş gözlerinin kapaklarını
zorla açıyordu
Güllü:
- Bu halin ne kız? diye sordu Utanmıyormusun?
Beriki:
- Utanacak ne var? dedi, namısımnan oturdum içtim
- Üstüne bi nokta koy kayıp olur
- Uçuyorum, allöööş! On şişe, on şişeyi üç kişi devirdik
Başım tımarhane gibi fırlanıyor
- Kimnen içtiniz?
- Bizim emmoğlu, bir, bir de şunun (Cemile'yi gösterdi)
devecisi!
Cemile:
- Dert! dedi Niye benim devecim oluyormuş?
Kahkahayla gülen Karakız:
- Sana yangın! dedi, develerimi tekmil satar, uğruna
harcarım, diyor
- Develeri başında parçalansın
Bu sırada ihtiyar Malik avlu kapısından girdi Az daha
Cemile'nin yüreğine inecekti Ya babası işin farkına
varırsa? Ya dışardakiler gene nara atar, ismini karıştırırlarsa?
Elinde pespembe, pişkin bir somunla babası avluyu
ağır ağır geçip odasına girdi
Cemile:
- Güllü, dedi, bacım, bacım Dehle şunu gitsin! Şimdi
bir biçimsizlik yapacak N'olursun Güllü!
Güllü kalktı, Karakız'ı omuzlarından çekti, ayağa kaldırdı,
sımsıkı tuttu:
- Hadi bize gidek!
Karakız:
- Bu da gelecek mi? diye sordu
- Gelecek dedi Güllü, bitirsin çamaşırı, o da gelecek
- O gelmezse gitmem, tövbe gitmem
- Gelecek, o da gelecek
Buğulu gözleriyle Cemile'ye bakan Karakız:
- Gelecen mi? diye sordu
- Gelecem, gelecem dedi Cemile
- Sen de gelirsen giderim Gelmezsen Oğlanda
para tonla Seni köşklerde, konaklarda Köşklerde konaklarda
seni
- Ayy Güllü, n'olursun
- Kız hadi bee!
Kolundan çekiverince, Karakız sendeledi yere yüzükoyun
kapandı, sızdı kaldı Halime'yle Güllü başından,
ayaklarından yakalayıp, İzzet ustanın odasına taşıdılar
Şemsa:
- Üzülme abla, dedi, n'apacan Bir beladır geldi çattı
Cemile'nin yüzü hala kireç gibiydi
- Herifi bilmem, tanımam, işimde gücümdeyim şurada
Cemile blr ağıttır tuttturdu İçini çeke çeke, hıçkıra
hıçkıra ağlarken, bir yandan da babasının çıkıverip, niçin
ağladığını sormasından korkuyor, kendini tutmağa çalışıyordu
- Fakirlik, ah fakirlik! dedi Herkesin gücü bize
yetiyor
- Sus, dedi Şemsa, ağlama
- Bir insanın kendinde olmasa derler bir de İşte
gördün, benim onlarla bir alakam var mı?
Güllü'yle Halime döndükleri zaman Cemile hala ağlıyordu
- Sus bacım, sus Ağlama Zıbardı yatıyor Gözünün
yaşına yazık
İzzet usta da geldi Leğenin başında, Cemile'nin yanına
çömeldi
- Sus, dedi, ağlama
- Bütün gün iş, işden eve dön, evin işine otur
Kimseyle hiçbir alakam yok, konuşmuşluğum yok Sokakta
abim bile konuşsa terslerim Ödüm kopar ki birisi
görüp babama haber verecek diye Öyle olduğu halde
Şuna bak! Ya babam duysaydı?
İzzet usta ayağa kalktı, içini çekti, gözlerini kıstı:
- Ben, dedi, babanla açık açık konuşacağım Bu
böyle devam edemez Hiç merak etme sen
Cemile uzun kirpikli gözleriyle ıslak ıslak baktı
- Evet, dedi İzzet usta, o meseleyi
Bir müddet bakıştılar Cemile:
- Siz ne iyi insansınız
İzzet usta cevap vermedi, odasına döndü

Babası Sadri'yi zorla uyandırdı Oğlanın uykusu çok
ağırdı Kalktı, sallanıyordu
- Başın nasıl?
- İyi
Merdivenleri indi, alt evde iki kat ola ola soyundu,
yıkanmağa başladı Oğlan yıkanırken ihtiyar Malik gözlüğünü
gözüne taktı, oğlanın yorganını yere serdi, bit arayacaktı
Uzun uzun, yorganın tekmil kıvrımlarına inceden
inceye baka baka aradı, yoktu Cemile böyle şeylere karşı
çok titiz olduğundan, her hafta, pek pek iki haftada
bir çamaşır yıkar, herşeyleri güzelce kaynatırdı Amma
belli de olmazdı Çünkü odalarına girip çıkanların, oturup
kalkanların hesabı yoktu
Yorganı katlayıp yatağın ayakucuna koyan ihtiyar Malik,
tekrar çorap yamamağa oturdu İkinci çifti eline almıştı
ki, Sadri aşağıdan seslendi Arkasını sabunlaması
için çağırıyordu Gözlüğünü çıkardı, iğneyi çoraba sokup
kalktı, aşağı indi Oğlanın arkasını sabunlarken:
- Gusletmeyi unutma! dedi
Kulaklarına kadar kızaran Sadri cevap vermedi
- Yoksa bilmiyor musun?
- ?
- Müslüman çocuğusun elhamdülillah insan gusletmeyi
bilmez mi? Madem bilmiyorsun, sor!
Gusül aptesti ile mazmazayı tarif etti
Kızlar çamaşırlarını sererken saat beşe çeyrek vardı Cemile:
- Abim yıkanmış, dedi, şimdi sıra bende
Güllü:
- Arkanı sabunlamağa çağır beni, e mi?
- Eh
Kazandan sıcak su aldı, ılıştırdı, yıkanmağa başladı
Bembeyaz vücudu, dolgun kolları, yüklü göğsü Bit korkusundan
başını bol bol sabunluyor, saç diplerini kanatırcasına
tırnaklıyordu Onuncu sabundan sonra Güllü dışardan seslendi
Cemile:
- Gel, gel hadi
Güllü yavaşça girdi, kapıyı arkasından sürgüledi
Fısıltıyla konuşmağa başladılar
İhtiyar Malik yamadığı çoraba dalmış, duymuyor, duymak
için heves de etmiyordu
Cemile:
- Benim yüzümden sen de uykusuz kaldın! dedi
Cemile'nin bembeyaz, sımsıkı arkasını sabunlarken:
- Maya maya! diye avucunun içiyle vurdu Katibin
talihi varmış
Cemile gururla güldü
- Seni alan, seni giydirip kuşatıp köşede oturtmalı!
- Olur Beleş ekmek vardı!
Sıcak bir buğu alt evi kaplamıştı
- Hadi, ben gidiyorum
Diye Güllü kalktı Cemile:
- Eline sağlık! dedi Çamaşır yıkadığın gün beni de
çağırmazsan
- Çağırırım Çağırırım
Cemile, babasıyla ağabeysinin kurulandıkları hala
ıslak havluyla iyice kurulanmağa çalıştıktan sonra, giyindi
Gitti, babasının elini öptü Babası da onu alnından, iki yanağından
Sonra alt evden tenekeleri, sabunu, su tasını,
kütüğü kaldırdı, birikmiş suları süpürdü, aşağıya düzen
verdi Saçlarını taradı, tokaladı Şimdilik başka işi kalmamıştı,
yatarlardı, kendisi ayrı bir yatakta, yalnız
Dışarı çıktı Islak havluyu da öteki çamaşırların yanına
serip mandalladı Rüzgar çıkmıştı Havaya baktı, canı
sıkıldı Gene yağmur yağacağa benziyordu Kirli bulutlar
gittikçe büyüyor, şişiyorlardı
Odaya döndü
- Ben yatacağım babilo, ama havada yağmur var
Yağmur yağarsa çamaşırları topla, sonra berbat olur!
İhtiyar Malik yanındaki pencereden dışarılara baktı
Havada gerçekten de yağmur vardı, gök gittikçe kararıyordu
Uzaklarda harap evler, kerpiç çürümüş tahta kalabalığı,
yıkık duvarlar Daha arkada, yaz kış yosunlu
suyu bir türlü kurumayan konca göl Bu gölden her yaz
mahalleye milyonlarca sivrisinek dağılırdı
İhtiyar Malik perdeyi indirdikten sonra uzandı, kızının
arkasını, yorganla, güzelce bastırıp çorap yamamağa koyuldu
XVİİ
Önündeki mangalda ateşe sürülü iki fincanlık cezveye
şeker koyan ihtiyar Malik, rafta çıtırdıyla işlemekte
olan çalar saate baktı: Gecenin onunu gösteriyordu Demek
ki, Cemile dört saattir uykudaydı, çocuklar daha yarım
saat uyuyabilirlerdi
Tam kahveyi koyarken oda kapısı usullacık açıldı,
koltuğunda, telleri at kılından, bir çeşit saz olan guslisi
ile ihtiyar Muy girdi
- Selamünaleyçüm!
Malik:
- Vealeyçümüsselaaam!!
Diye kalktı, eski silah arkadaşının elinden guslisini
aldı, merdiveni çıkmasına yardım etti, kendi yerine oturup,
kahve kavanozuyla kaşığı önüne koydu
Tam bu sırada pencerenin camında bir şimşek çakmıştı
Kızının gündüzki tenbihini hatırlayan ihtiyar Malik:
- Yağmur yağıyor mu? diye sordu
Bir bacağı topal, ufacık bir ihtiyar olan Muy'un bir
gözüde kördü Bu gözü sanki oyarak çıkarmışlar ve sanki
bu iş yapılırken ihtiyar o kadar bağırmıştı ki Yüzü
bir çığlık gibi kuruydu
- Tek-tük atıyor! dedi
- Hızlı gelecek rahmet Ben toplayım çamaşırları
İhtiyar Muy; ihtiyar Malik'in hemşerisi, çocukluk arkadaşıydı
Tara ırmağı boyundakl () kasabasında birlikte
büyümüşler, birlikte silah kullanmağa başlamışlardı
İçtikleri su ayrı giderdi yalnız Malik onu hala o kadar
severdi ki onun için kan dökebilir, bu ihtiyar yaşına, Sadri'ye,
Cemile'ye rağmen, hapislere girebilirdi
Muy'un bir tek oğlundan başka kimsesi kalmamıştı
O da Doğu'da uzak, çok uzak bir yerlerde askerdi
Memleketin eşrafından Amir ağanın teşvikiyle Karadağ
Milletvekili Boşko Boşkoviç'in öldürülmesi üzerine başlayan
katliamdan kurtulmak için kaçmadan önce, Malik ve
Muy ismi, Sırplar üzerinde yıldırım etkisi yapardı O kadar
ki, Malik ve arkadaşlarının korkusu yalnız Hıristiyanların
değil, Müslümanların da içlerinde sarsıntılar yaratırdı
Yağmurlu, fırtınalı gecelerde, uğuldayan rüzgarın içinden
nal sesleri duyulurdu Dehşetle büyüyen gözleriyle
kasaba çocukları yorganlarının altına saklanır, geceyi ürpertiyle
dinlerlerdi Kasabanın Hıristiyan mahallelerinde
çığlıklar kopar, kapılar çarpılır, bir yerlerde tahtalar çatırdar,
tüfekler parlar, sonra gecenin zifiri karanlığını kızıl
dilleriyle yalayan alevler yükselirdi
Ertesi gün kasaba korkuyla öğrenirdi ki, Malik ve
Muy çetesi, kaptan falan ve filanın kanlı kesik başlarıyla
dörtnala çekilmişler
Aradan çok geçmezdi Gene şimşekli, yıldırımlı; fırtınalı
bir gece, kasabanın bozuk parkelerinde dörtnala atlılar
gelirdi Bu sefer müslüman mahallelerinde kadınlarla
çocukların çığlıkları yükselir, kapılar kırılır ve alınmış
bir öc'ün ılık dumanı tüten kanlı kesik başlar, terkelere
bağlanıp, rüzgar gibi gidilirdi
Cami ve kilisenin hatırı için işlenen cinayetlerin haddi
hesabı yoktu
Bir gece bir ormanda pusuya düşürülmüşlerdi Otuz
tüfeğin ağzından çıkıp geceyi otuz yerinden yakan kurşunlar,
o sırada bir kenarda su dökmekte olan Malik'e
değmemiş, beş arkadaşı ölmüş, Muy da bacağından yaralanmıştı
Tara ırmağı kenarındaydılar Sağ kalanlar ırmağa atlamışlar,
yüze yüze aşağılara gitmişler, oradan da karaya vurmuşlardı
İhtiyar Muy'un bacağı o gün bugün sakat kalmıştı
Milletvekili Boşkoviç'in öldürüldüğü günü ertesi gece
Malik rüyasında kendi kesik başını gördü Ürktü Müslüman
halkın türkülerinde ismi geçen bu cesur adam korktu
Ani bir kararla malını, mülkünü bırakıp karısını, çocuklarını
toplayıp Türkiye'ye göç etti Muy'da karısı ve çocuklarıyla
beraberindeydi
İstanbul limanına blrkaç parça mücevherle ayak basan
kalabalık iki ailenin elindeki, avucundakiler şaşılacak
bir hızla eriyiverince, Malik'le Muy hayatlarında ilk defa
geçim derdi diye bir şey olduğunu öğrendiler
İki erkek ekmek kavgasına atıldı, olmadı Ata binmek,
silah kullanmak, pusu kurup, kelle biçmekten başkasını
bilmiyorlardı Şehir ise bundan anlamıyordu
Fabrikalar ve pamuk tarlalarıyla ünlü bu Güney Anadolu
şehrine göçüldü Ne yapılsa boş Beceriksiz derebey
torunları elleri böğürlerinde kaldılar O zaman talihlerini
denemek sırası kadınlara geldi O kadınlar ki, dalları
yerlere değen koyu gölgeli meyve bahçelerinde gülüp
türkü söylemek, süslenip salına salına dolaşmaktan
başkasına alışmamış, rahatlıktan semirmiş kadınlardı
Fabrikada hızla kuruyup çirkinleşmeğe başladılar Gün
geldi ellerinde mendil, küt küt öksürerek, iki iyilikten birini
dilediler
Daha sonraları kadınlar toprağa verildi, çocuklar fabrikalara
Çok geçmeden Muy'un büyük kızı bir çingene çalgıcının
peşine takılıp gitti Küçüğe gelince Bu sessiz,
akıllı bir kızdı Çok da güzeldi Paydoslarda peşine delikanlılar
düşerdi de o hiçbirine yüz vermezdi
Bir gece yarısı saat onikiden sonra, fırtına, yağmur
Yer yerinden oynarken, Muy'un kızı, kendi kendine sokularak
mahallenin dar sokaklarında yapayalnız işden geliyordu ki,
önüne birtakım insanlar çıktı, kızın ağzını sıkıca
kapayıp köşede bekleyen eski bir Ford'a sokup uzaklaştılar
Gidiş o gidiş
Yemek, içmekten kesilen Muy, haftalarca çılgına döndü,
sokaklarda yarı deli, dolaştı durdu Neden sonra bir
gün bir çoban, barsaklarını köpeklerin çekiştirdiği, başı
taşla ezilmiş bir cesetten söz açınca, herşey anlaşıldı
İhtiyar Muy o gün, bugün yarı delidir Guslisi koltuğunun
altında, canı istediği zaman çalar, söyler, ağlar
İhtiyar Malik bir kucak çamaşırla döndü:
- Rahmet hızlanıyor!
Çamaşırları odanın bir köşesine bıraktı Cezve ateşe
tekrar sürüldü, cigaralar yakıldı
Oda sıcaktı Sadri'nin horultusunu dinliyorlardı İhtiyar
Malik'in kafasında çocukları, daima çocukları Bu
çocukları fabrikaya yem olmaktan kurtarmak lazımgeldiğine
inanıyor, geç kalmış gibi bir huzursuzluk duyuyordu
Aksi halde, İzzet ustanın söylediği gibi, dokuma ustası
günün birinde biçimsiz bir iş yapar, oğlanı döver, dövdürür
Muy'a baktı Hafif hafif sallanıyordu Onu tetkik etmeğe
başladı Ya günün birinde Cemile'yi de Muy'un kızı
gibi kaçırırlarsa?
Bir ara Muy'la gözgöze geldiler Bakışlarıyla konuşuyorlardı
adeta Yukardan dokumacı Musa'nın kaba öksürüğü
duyuldu, birşeyler sayıkladı, bir yandan bir yana
döndü
Tam bu sırada Cemile de sayıklamıştı:
- Kurban olim götür şunu Babam duyacak!
İki ihtiyar şüpheyle tekrar bakıştılar Çocuklarının başında
bir tehlikenin dolaştığına birdenbire öyle kanaat
getirmişti ki
- Korkuyorum! dedi Korkuyorum, Muy İçim titriyor
Bu çocukların başında birşeyler dolaşıyor Benden saklıyorlar,
benden sakladıkları birşey var
- Yok canım dedi Muy, sana öyle geliyor Hiç birşey
yoktur Allahın izniyle
- Bilmem, korkuyorum Onlar işe gitti mi, bende
uyku arama Oniki saat, tam oniki saat dakikaları sayarım!
Bir haber geliverecekmiş gibi oluyor Acı bir haber,
bir ölüm, bir kaza haberi, ne bileyim ben, uğursuz bir haber
gelecekmiş gibi oluyorum Korkuyorum
- Üzme kendini, hiçbir şey olmaz
- Okuyorum, üflüyorum Namazda onlar için
dua ediyorum Amma gene de
- Hiçbir şey olmaz inşallah
Gözleri mangaldaki ateşe daldı Sadri'nin gündüz
sayıkladıklarını hatırladı, İzzet ustanın sözlerini
- O fellah, dedi, oğlumu sıkıştırıyormuş, belki de
dövüyor Bana bu yaştan sonra kan döktürecekler
Gözleri vahşi vahşi parladı:
- Allahın bir ismi hakkı için Muy, çocuklarımın kılına
dokunanın sökerim ciğerini!
İhtiyar Muy ürktü Karşısında yıllarca öncenin Malik'ini
bulmuştu birdenbire Yüreğinde bir değişme, içinde
bir kımıltı oldu Derken bir yükselme, bir heyecan
Yanıbaşından guslisini aldı, gözleri arkadaşı Malik'in
hala korkunçluğunu kaybetmeyen yüzünde, başladı çalmağa
Ses gittikçe hızlanarak odayı kapladı, doldurdu, taştı,
yukarı, yanlara, tekmil avluya, daha sonra işçi mahallesine
yayıldı Lambanın sarı ışığında parlayan ıslak kirpikleriyle
Muy gene kendinden geçmişti
Artık memlekettedir Besiden çatlayacak hale gelmiş
beygirlerinin üzerinde dimdiktirler Kasaba halkının
anlattıklarını hınçla dinlerken avurtları hırstan titremektedir
Kesilen kellelerin hayali gözlerinde canlanır Kuvvetli
ayaklarıyla yeri eşeleyen beygirler sabırsızdır Ve ani
olarak atlarını mahmuzlayıp karanlığa dalarlar!
Gusli sesinde kin, alınmamış öç vardı!
Gusli sesinde hasret!
Gusli sesinde, yitirilmiş sevgililere sesleniş vardı!
Gusli sesinde
Kapının usulcacık açılıp içeriye birkaç kişinin girdiğini
farketmediler
Sonra birkaç kişi daha, daha sonra oda doldu, taştı
İhtiyar Muy çalıyordu Gusli, ormanlardan, derelerden,
çaylardan, ay ışıklarından, sevgililerden, hasretten
bahsediyordu Gusli haykırıyor, inliyor, dişlerini gıcırdatıyor,
yas tutup neşeleniyordu Guslide güneş, gece, fırtına,
bora, kar vardı, guslide dün vardı, bugün vardı, guslide
keder, ıstırap, guslide sefalet vardı
Kuvvetli rüzgarın savurduğu yağmur pencerenin camını
alabildiğine kamçılarken, gecenin onbuçuğunda İhtiyar
Muy'un guslisini artık bütün bir mahalle dinliyordu
Mahalle safi kulak kesilmişti Mahalle etten, kemikten az
sonra düşecekleri çamurlu yolların dehşetinden sıyrılmış,
antenlerini germiş, Muy'un guslisini dinliyor, mahalle ağlıyordu
Tam bu sırada mahallenin tekmil çalar saatleri birden
çalmaya başlayınca, Muy'un guslisi sustu Mahallede
bir kendine geliş, bir kımıldanma oldu Karanlık camlarda
ışıklar yanmağa başladı, mahallede insan sesleri çoğaldı
İhtiyar Malik odayı dolduranlar arasındaki İzzet ustayı
biraz geç farkederek, yukarı çıkmasını söyledi
O:
- Hayır, dedi, gidip yatacağım Çok güzel çalıyorsun
Muy amca, fevkalade çalıyorsun, yaşşa; ellerine
sağlık, var ol!
İhtiyar Muy duymadı
Hala heyecanlı İzzet usta odasına döndü

İhtiyar Malik ilkpeşin oğlunu dürttü:
- Sadro, ooo, Sadro!
Oğlanın uykusu çok ağırdı Anlaşılmayan birşeyler
mırıldandı
- Sadroooo, ooo, Sadroooo!!
Sadri bir yandan bir yana döndü
Cemile uyanmıştı, yataktan fırladı Siyah göğüslüğünü
çabucak giyindi, başörtüsünü başına aldı
Mangalın bir kenarında çaydanlık kaynamaktaydı Cemile
sofra bezini yere serdi, ekmeği dilimledi, bardaklara
şeker koydu
Çok zor uyanan Sadri zorla kalktı, gerindi, esnedi,
tekrar esnedi Sonra çoraplarını giydi, gözlerini ovaladı
Sofraya geldi
Cemile:
- Uyan artık be! dedi
Sadri ters ters baktı
Yukardan tavan vuruldu Musa'nın sesi:
- Uyandı mı kocaoğlan?
Kimse cevap vermedi Cemile homurdandı, kaşları
çatıldı
İki kardeş, ekmek, çay ve kara zeytinden ibaret yiyeceklerini
isteksizce yiyorlardı Cemile, Sadri'ye nazaran
daha iştahlı görünüyordu Bir sıra bembeyaz dişleriyle
ekmeği ısırıyor, ağzına bir zeytin attıktan sonra sıcak
çayı yudumluyordu
Sadri birinci bardaği bitirmeden, Cemile ikinciyi de
yuvarlamış, sofra bezinin kenariyle ağzını silerek çekilmişti
Sadri de çayını bitirmişti ki, yandan tavan gene vuruldu:
- Kocaoğlan! Hazır mısın?
- Hazırım usta!
Merdiveni indi, postallarını giyindi
İşçi mahallesi işbaşına hazırlanıyordu
Sadri kapıyı açtı Soğuk bir rüzgar odaya doldu Avluya
kuvvetli bir yağmur inmekteydi Avlunun sağlı sollu
kapıları açılıp kapandıkça zifiri karanlığa sarı sarı ışık
parçaları vuruyor, çamurlar aydınlanıyordu
Cemile de beyaz keten lastiklerini giyip ağabeyisinin
peşisıra çıktı Babaları elinde lamba kapıdan ışık tutuyordu
Musa'ların yağmur almayan sofalarının altına avlunun
kadın, erkek, çocuk işçileri birikiyordu Biriken kalabalık
uğultulu ve sabırsızdı
Birisi:
- Hazır mıyız diye? sordu
- Hazırız, hazırız, hazırız! sesleri yükseldi
Musa:
- Uygun adım marş! dedi
Sicim gibi yağmurun altında kadınlı, erkekli, çocuklu
işçi kalabalığı avlu kapısına doğru yürüdü Hala ışık
tutmakta olan ihtiyar Malik:
- Allah vi daa kuvvet (Boşnakça Allah kuvvet versin) dedi
Dışarı çıkıldı Başka avlulardan gelen kalabalıkla dakikadan
dakikaya büyüyerek yola devam edildi
Acı poyraz kuvvetle esiyordu Erkekler önden yürüyor
beyaz başörtü kalabalığı halindeki kadınlar peşlerinden
Eğri büğrü sokaklarda çamurlara bata çıka gidilirken,
inceli, kalınlı sesler, gülmeler, haykırışlar yükseliyordu
Kaypaklaşmış bir tümsek inilirken bazan ayaklar
kayıyor, yuvarlananlar oluyordu O zaman: Çüüüşler,
Ohaaa!lar yükseliyor, basılıyordu kahkahalar
Cemile en arkadaydı Bir yanında Halime, bir yanında Güllü
Cemile:
- N'oldu soyka kız? diye sordu
Güllü:
- Kim?
- Karakız
- Bilmem Abimin orda zıbardıydı
Bir bahçenin kenarından geçiyorlardı Sağ yanları su
dolu bir hendek Daracık yolda birerle kolla gidiyorlar,
ıslak toprak ayaklarının altında kayıyordu
Cemile, Güllü'nün arkasındaydı, Halime de Cemile'nin
arkasında Birden Cemile'nin ayağı kaydı, sağındaki
hendeğe dirseğine kadar battı Bu, o kadar ani olmuştu ki
Hendeğe yan vermesiyle kalkması bir oldu Sırılsıklamdı
Bir erkek gibi sövdü:
- Allah kahretsin böyle hayatı, kahretsin!
- Amiiin! dediler
Cemile ellerini siyah önlüğünün eteğiyle sildi Yirmi
metre sonra mahallenin bozuk yolu bitiyor, geniş bir meydanlıktan
sonra parke cadde başlıyordu
Su birikintileriyle vıcık vıcık meydanı geçtiler Mahalle
çocukları yazın burada futbol oynar, kumarcılar barbut
atar, üç kaatçılar kaat açar, şeker kamışı somurulur,
çikolata kartları üzerindeki numaralarla mektep çocukları
bir çeşit kumar oynarlardı Meydanlığa tam çıkmışlardı,
öyle kuvvetli, öyle acı bir poyrazla karşılaştılar ki,
Ah!lar yükseldi
Cemile ıslak üstbaşı içinde donuyordu
- Allah Yarabbi! diye bağırdı
Erkekler cevap verdiler:
- Allah de kızım, Allah de ki bahtın açılsın
Bir başkası:
- Ayıp ayıp! dedi, demir gibi işçilersiniz Soğukta
üşünür mü?
Dokumacı Musa:
- Çocuklar, dedi, bu soğuk neden biliyor musunuz?
- Neden? diye sordular
- Sıcağın olmadığından!
- Laf söyledi balkabağı!
Musa sövdü Birisi ağzıyla zort çekti, kaçtı Musa kovaladı
Çamurların içinde bir kovalamaca başlamıştı Gülüşmeler,
kahkahalar, eheyler Ehey ve kahkahaların çılgın
bir hal aldığı sıra, çamurlu yol bitmek üzereydi Soldaki
karanlık sokakta motörü tek çalışan bir otomobil sesi
işitildi Arkasından kuvvetli bir ıslık Ehey ve kahkahalar
dindi Islık tekrarlanınca, Musa:
- O ne? diye kendi kendine sordu
Sadri:
- Cemile! diye seslendi
Cemile, Halime'yle, Güllü'nün arasındaydı, arkadaşlarının
kollarını sımsıkı tutmuştu
- Buradayım abi
Tek çalışan motör sesi birdenbire hızlandı ve geceyi
kapladı
Sadri tekrar:
- Cemile! dedi
- Burdayım abi
Üçüncü ıslıktan sonra motörün homurtusu daha arttı
ve 1927 model siyah bir Ford önlerinden ağır ağır geçti
İşçiler durmuşlardı Ford'un geçmesini beklediler
Ama Ford geçip gideceğine durdu, işçilerin gireceği sokağı
boylu boyunca kapadı Musa:
- E dedi, nolacak
Arabadan sinirli biri cevap verdi:
- Anayın dini olacak!
- Senin anayın dini olacak
- Lan kes İnersem Allahını şaşırırım ha!
Camgöz'ün sesini tanıyan Sadri hemen Cemile'nin yanına
geldi:
- Korkuyor musun?
- Korkmuyorum Kimden korkacak mışım?
Güllü:
- Titriyorsun ama
- Öfkemden Akıl diyor
Halime:
- Yürü bacım yürü
Arabanın arkasından zorla geçtiler Geride kalan Musa'nın
öfkeli sesi işitilmekteydi Cemile:
- Allah vere de kavga etmese Musa!
Sadri:
- Sen yürü hele diye arkasından itti Cemile kızdı:
- Yürüyorum ya Ne itiyorsun?
- Başlama gene
- Başlarım tabi Adam bize arka çıkıyor Düşünmeyim mi?
- Yahu bütün arkadaşlar yanında Onu yalnız bırakırlar mı?
Ford arkalarından ağrr ağır geliyordu Adımlarını açtılar
Sadri'nin yanına sokulan Musa:
- Çakıyorsun ya? dedi
Sadri geriledi:
- Camgözdü değil mi?
- Tabii
- Ötekiler kimdi?
- Karanlıkta tanıyamadım Lakin Camgözü iyice
tanıdım
- Ah o babama ne deyim
- Niye?
- Niyesi var mı yahu? Ver katibe olsun gitsin
- Tabi canım Durduğu hata Biz olmasaydık sağlama
kaçıracaklardı
- Sağlam
- Sana bir şey deyim mi Sadri? Ben katiple konuşacağım
Ne dersin?
- Ne diyeceksin?
- Arkadaş, diyeceğim, adamını gönder, kızı istet
Elini çabuk tut!
- Evet?
- Kaçıracaklar, diyeceğim
Sadri cevap vermedi Gecenin içinden fabrikanın iniltili
sesi geliyordu
Musa:
- Konuşacağım arkadaş! diye kesinlikle tekrarladı
Bugün kaçıramadılarsa yarın kaçırırlar, yarın kaçıramazlarsa
öbürgün Muy'un kızını bilmiyor musun? Ben konuşurum,
olsun gitsin Düğünlerinde bari kana kana bir rakı içerim
Tadsız tadsız gülen Sadri:
- Ben dünden razıyım, arkadaş Bana göre hava
hoş Onun yüzünden her gün itten köpekten bir araba
laf işitiyorum, ne mecburiyetim var? Öğle değil mi amma?
Son köşeyi dönünce ışıklar içinde fabrika göründü
Karanlık göğe uzanan kalın bacasından savrulan dumanları
acı poyraz dağıtıyordu
XVİİİ
Gecenin ikisine doğru bardan yıkılarak çıkan katip
Necati, kısa boylu arkadaşına:
- Ben fabrikaya gideceğim! dedi
Bir eski binbaşı oğlu olan ve annesinin nesi var, nesi
yoksa satıp barda yiyen bu arkadaşı Necati'yi çok severdi
- Ne var fabrikada?
- Ne mi var? En yakın arkadaşımsın güya Bilmiyor musun?
- Ha, şu mesele Boşnak kızı değil mi?
- Tabii
- Fabrikada mı şimdi?
- İki saattir iş başında olması lazım Bu kafayla gidersem
konuşabilirim gibi geliyor bana
- Çok utangaçsın Alt tarafı bir işçi kız Konuşamıyacak
ne var? Nesinden utanıyorsun?
- Teessüf ederim
- Niye?
- Sen de babaannem gibi, konuşuyorsun O da dudak
büker, bir işçi kız, der
- Gücüne mi gitti?
- Gitti tabii
- O halde affedersin kardeşim
Necati'nin boynuna sarıldı, yanaklarından öptü
- Affettin mi?
- Bir daha bu tarzda konuşmamak şartıyla
Islak caddeyi karşıdan karşıya geçtiler Şehrin bu
en büyük caddesi bomboştu Elektriklerden çoğu sönmüştü
Uzaklarda bekçi düdükleri Az sonra sarhoş kahkahaları
taşan iki araba, allı, yeşilli, morlu bar kızlarıyla
geçip gitti
Bir köşe başında arkadaşından ayrılan katip Necati
fabrikanın yolunu tuttu Başı ağrıyordu Barda gene bir
sürü sarhoşla tanışmış, ismini bildiği, bilmediği çeşitli içkiler
içmişti Bu içkileri isteyerek değil, yeni tanıştığı, daha
doğrusu tanıştırıldığı kimselerin zoruyla içmek zorunda
kalmıştı Oysa, artık barı, birkaç saat can ciğer olup
sonra unuttuğu dostları sevmiyor, sevemiyordu O istiyordu
ki, Cemile'yle evlensin, içkisiz, dalaveresiz, her türlü
hercailikten uzak bir aile yuvası kursun Sabahleyin
evden çıkarken karısı onu kapıdan uğurlasın, akşam üzeri
paydoslarda kapıda karşılasın Derli toplu bir ev, tertemiz,
saf bir kadın, tertemiz kadının ihtimamı, samimi
sevgisi
Fabrikanın sımsıkı kapalı demir kanatları önünde durdu
Bu saatte fabrikada hiçbir işi yoktu, olamazdı Bunu,
başkalarının, mesela iplikhane ustasının adamlarının pekala
düşünebileceklerini gayet iyi bilmekle beraber, aldırış
etmiyordu Fabrika sahibi Numan Şerif Bey ona açıktan
açığa arka olmuş, Ortağı Kadri Ağaya rağmen tutmuştu
Demir kapıyı yumrukladı ikinci yumruklayışta kapı
açıldı Boşnak kapıcı:
- Ooo Enişte! dedi, hoş geldin yahu
O her zaman gerek kapıcılar, gerekse işçilerle senli
benliydi, onlarla konuşmaktan, şakalaşmaktan hoşlanırdı
- Hoş bulduk dedi
İçeri girdi
- Hayrola böyle gece vakti?
- Hiç İşim var biraz da
Kapıcı göz kırptı:
- Ne işi?
Necati sadece güldü
Sonra kapıcının kulübesine girdi, birer cigara yaktılar
Ama, Necati'nin başı çok fena ağrıyordu Kulübe duvarında
asılı el aynasını aldı yüzüne baktı Yeni traşlı, tombul,
kıpkırmızı yanaklar Yandan ayrılmış briyantinli saçlar,
inceltilmiş bıyık Favorileri uzun urundu Dilini çıkarıp
baktı: paslı bir dil
Aynayı yerine asarkan:
- Başım çok fena ağrıyor! dedi
Kapıcı:
- Yut Aspirin! tavsiyesinde bulundu
Cigaralar sessiz sessiz içiliyordu Bir ara kapıcı:
- Seninki içerde! dedi
- Kim benimki?
- Yapma be Necati bey
- Kim sahi, benimki kim?
- Numara yaparsın?
Necati güldü
Kapıcı:
- Tanırsın babasını, yoksa tanımazsın? diye sordu
- Tanımam
- Var bir baba onda, dört yüz dirhem!
Ve başladı, kaynatasının ne adam olduğunu şundan
bundan çok dinlemişti Kızı, babasının asaleti, şusu, busu
için sevmemişti ki o küçücük bir memurdu Aldığı
maaş çok azdı Bu küçücük memurun azıcık maaşıyla
yetinecek bir kız istemişti Akrabaları içinde zengin kızlar
yok değildi İsterse onlardan birini alabilirdi Ama bunu
zaman hiçbir zaman istemedi
Kalktı, kulübeden çıktı İplikhaneye girip girmemekte
tereddüt ediyordu İplikhaneden koğuluşu yüreğine işlemişti:
Sanıyordu ki, kızlar bunu hatırlayıp gülüşecekler,
alaya alacaklardı Gene de iplikhaneye taraf yürüdü
Dokumahenenin önünden geçerken, kısa boylu, şişman
bir adam, uzun boylu, zarif bir delikanlıyla yanında
durdular Zayıf, uzun boylu delikanlı kızarıp bozarıyordu
Nihayet ayrıldı, dokumalara girdi Beriki:
- Arkadaş, dedi, ben Cemile'nin ev sahibiyim Sennen
konuşmak istiyorum biraz
Necati hayretle baktı
- Ne konuşacağız?
- Benim adım Musa Hadi şu aptesane aralığına
gidek, birer cara içek
Dokumacı Musa'nın babacan hail Necati'nin hoşuna
gitti:
- Hadi gidelim
Bir arı kovanı gibi uğuldayan aptesane aralığına girdiler
Cigara paketini çıkarıp ikram eden Musa:
- Ben, dedi, harbiciyim arkadaş, efendice laflar bilmem,
kusura bakma Demin yanımda tüysüz bir oğlan
vardı ya hani O da Cemile'nin ağabeysi, adı Sadri'dir
Gel dedim gelmedi, utandı, toy Lakin seni çok seviyor
Babası olmasa işin içinde, bacısını sana hemen verirdi
bir iki demeden
Dokumacı Musa katip Necati'nin o kadar hoşuna gitti ki
- Çök bakalım arkadaş!
Dedi, çömeldiler, sırtlarını duvara dayadılar
- Sonra?
- Sonrası sağlığın sana kardaşça bir tavsiye Eğer
bu kızı ciddi olarak seviyor, kendine aile yapmak istiyorsan,
elini çabuk tut, bir iki deme, kızı istet Yoksa
Necati huylandı:
- Yoksa?
- Kızın başında bir bela fırlanıyor
- Ne gibi?
Dokumacı Musa gece işe gelirken, önlerini kesen
otomobil olayını bire yüz katarak anlattı Necati adamakıllı
telaşlanmıştı Gözleri büyüdü Elleri titremeğe başladı
- Kim diye sordu, kim bunlar?
- Kim olacak Bizim dokumalardaki Camgöz filan
- Fellahlar mı yani?
- Esas kendilerine değil Bir Halil var, deveci, Çopur Halil
- Ee?
- Ona, oğlan bayağı vakitli, para döküyor Onun
için, elini çabuk tut arkadaş
Necati çılgına dönmüştü Yeni bir cigara yaktı Babaannesine
birdenbire fena halde içerledi Kızı gidip görmesi,
hatta babasından istemesi için kaç kere yalvarmıştı
Her seferinde de, sen bir bey çocuğusun, alelade bir
işçi kızıyla evlenmek sana yakışır mı? Senin yoksa bile
babanın şerefi, var, elalemin yüzüne nasıl bakarım sonra?
Ben böyle işe girişemem diye baştan atmıştı Babaannesini
karıştırmadan bu işi kıvırabileceğini, aklı kesse,
gider babasından kendi isterdi ama
Dalmıştı Birden:
- Aha aha dedi, Musa, seninki geliyor!
Necati baktı Siyah göğüslük, beyaz başörtüsüyle
onunki, su içmeğe, karşı musluklara taraf gidiyordu Yanında
iki arkadaşı vardı
Elindeki cigarayı atıp fırladı Kızların yanına gelince
durdu Gözleri kararıyor, başı dönüyordu Kızların hemen
arkasındaydı, ama, kızlar farkında değildiler Necati
pişman olmuştu Geri dönecekti ki, onunki başını çevirdi,
bir an gözgöze geldiler Kız hafif bir çığlıkla kaçındı,
başörtüsüyle ağzını kapadı Cemile'nin yanındakiler de
işin farkına varmışlardı
Yüzü hafif çiçek bozuğu olan, Bankocu Güllü:
- Burada konuşmak olmaz, görürler!
Dedi
Necati:
- Bir şey sormak istiyorum diye kekeledi
- Ne soracaksın?
- Kendisini babasından isteteceğim Ne diyor?
Güllü:
- Cevap versene kız!
Cemile gülüverdi Güllü üsteledi:
- Cevap versene kız, domuz!
Başını birdenbire çeviren Cemile sertçe:
- Madem böyle bir niyetin var ne duruyorsun? diye
çıkıştı
Güllü:
- Elini çabuk tutmazsan, karışmam sonra?
Cemile:
- Nolur? diye sordu
- Geceyi unuttun mu? Tomafili?
Cemile omuz silkti:
- Hiç kimseden korkmuyorum ben
İplikhaneye taraf yürüdü Halime de peşi sıra Arkada
kalan Güllü:
- Ben İzzet ustanın bacısıyım, dedi, sen onunla görüş
en iyisi Ağbimin sözünden çıkmaz Cemile'nin babası E mi?
Cemilelerin peşinden koştu
Az ileride bekleyen Musa:
- Konuştun mu? diye sordu
Necati:
- Konuştum
- Neye karar verdiniz?
- İzzet ustanın bacısıymış o kadınlardan biri
- Heye, Güllü Ne dedi?
- Ağabeyim, Cemile'nin babasıyla konuşacak, dedi
- Hah Şimdi oldu işte, tamam Malik ağa İzzet
ustayı gözü gibi sever, bir dediğini iki etmez Hadi ben
gidiyorum
Musa dokumahaneye taraf yürüdü Sadri dokumahane
kapısında bekliyordu
- Noldu? diye sordu
Musa:
- Bize kim derler yahu? dedi
- Konuştun mu?
- Bak hele bak Lakin iyi oğlan arkadaş, sapına
kadar delikanlı
- Niye?
- Gel birer cara içek, dedim, hadi dedi, bennen hela
aralığına bile geldi Öteki memurlar olsa
Dokumahaneden içeri girdiler
XİX
Karakız gözlerini açtığı zaman saat sabahın sekizine
geliyordu Kitap okuyan İzzet usta Karakız'ın uyandığını
görünce:
- Günaydın! dedi
Karakız ilk peşin her şeyi yadırgadı Etrafına şaşkın
şaşkın baktı
- Beni buraya kim getirdi?
İzzet usta kısaca anlattı Karakız:
- Bismillahirrahmanirrahim dediü
Sonra her şeyi hatırladı İzzet ustaya çekinerek bakıyordu
- Ben burada dün ikindiden beri mi yatıyorum?
- Tabii
- Bütün gece burada mıydım?
- Evet
- Vay başıma gelenler
- Niçin? Ne oldu?
Telaşla kalktı, üstünü başını düzeltti Hemen gitmek
niyetindeydi
- Olmaz, dedi, İzzet usta, kahvaltı etmeden gidemezsin
- Ziyade olsun usta İşe de gidemedim Tuh, oldu
mu ya? Beni niye uyandırmadın?
- Denedim, olmadı Çok sarhoştun
Kalktı, ekmek, peynir, çay getirdi Karakız şimdiye
kadar hiç kimseden görmediği bu yakın ilgi karşısında
sıkılıyor, yaptıklarına pişman oluyordu Küçük bir tepsi
içinde getirdiği kahvaltıyı önüne bırakarak İzzet usta hasta
karısının başucuna çekilmiş, kitabını açmıştı
Karakız:
- Usta be, dedi amma da çok kitabın var!
- Öyle mi?
- Niye katiplik almıyon?
İzzet usta uzun uzun güldü
- Essahdan niye almıyon? Daha rahat değil mi?
Yaz, kış bir masanın başında, oh
- Vermiyorlar bacı, vermiyorlar Rahatlığı kim sevmez?
- Madem vermiyorlar, ne diye okuyorsun? Gözlerine
yazık değil mi? Katip olamadıktan sonra
İzzet usta cevap vermemeyi uygun buldu
Karakız onu göz ucuyla uzun uzun tetkik ettikten sonra,
ağzını sofra beziyle sildi
- Ziyade olsun, usta Allah yokluk kederi göstermesin
- Afiyet olsun Doydun mu?
- Şükür, doydum Ziyade olsun
Kalktı Pabuçlarını giydi
- Hoşça kal usta
- Güle güle bacı Gene gel Burası yabancı yer değil
- Eksik olma
Dışarı çıkıp kapıyı çekti Kim ne derse desin, şu adam
çok hoşuna gitmişti Gece ilişip ilişmediği aklına geldiyse
de, ihtimal vermedi İzzet ustanın böyle şeyler yapmıyacağına
inanıyordu Kebapçının oraya geldi Camgöz
tek başına oturmuş içiyordu Karakızı görünce:
- Nerdesin lan hey Allahsız oğlu Allahsızın kızı, nerdesin?
- Sorma dayı oğlu dedi, mestolmuş kalmışım
İçeri girdi, bir iskemle çekip oturdu Camgöz:
- Bir çuval inciri berbat ettik dedi, seni görüyon
mu seni Ensesinden kör bıçakla kesilecek şeysin Allahıma
- Ne yapayım kardaş, kendimden geçmişim Madem
bir işe karar verdik, insan o kadar içirir mi? Zorladınız
zorladınız
- Seni erkek belledik ne bileyim
- Erkeğim oğlum, gene de erkeğim ama
- Ee?
- Şarap afyonlu muymuş neymiş Mestetti beni
Başından geçenleri anlattı Camgüz'ün aklı gitti:
- Demek İzzet'in evinde kaldın?
- Sabahleyin gözlerimi bir açtım ki ne açayım? Saat
sekiz, İzzet usta da kitap okuyor Ulan bir düşündüm?
Lakin Sadık, şöyle, böyle diyorsunuz ama, herif sapına
kadar adam!
- Çek lan sen de Adammış Onun adamlığının da
Sana fazla iltifat etti galiba? Akşam tam tertibatı aldık,
yolu kestik, bir ıslık, bir ıslık daha Güya bacımız işaret
verecekti
- Ne yapayım kardaş, mest olmuşum dedim ya
Halil nerde?
- Gitti
- Köye mi?
- Köye ama, birkaç güne kadar gene gelecek Allahın
günü tükenmedi ya Bu sefer fosa çarptık, bir de
ayık kafayla tecrübe edeceğiz bacımızı Nasıl?
Karakız şöyle bir düşündü Aklına İzzet usta geldi
Cevap vermedi Camgöz:
- Neye cevap vermiyorsun?
- Ne bileyim vallaha kardaş
- Korkuyor musun yoksa?
- Korkmuyorum ama
- Korkmuyorsun Aması ne?
- Kız Halil'i sevmiyor ki
- Anlaşıldı, senin aklına girmişler O İzzet deyyusu
mu girdi aklına yoksa?
- Benim aklıma hiç kimse giremez Ben insan değil
miyim? Benim aklım yok mu?
- Haşa bacı, estağfurullah Ama, dün peki diyordun
Bugün hava değişti
Karakız cevap vermedi
Camgöz el çırptı Garson koşarak geldi
- Bak bacıya, ne yiyecek? Bir ufak içer misin?
Karakız:
- Yok babam yok dedi, hala içim bulanıyor İçmem
Tekmil mest olmuşum
- Kebap ye!
- Eh, bir kebap yerim hatırın için
Garson çekildi
Camgöz:
- Sen essahdan mı boş veriyon yani? dedi
- Neye?
- Cemile işine?
- Ne bileyim Sadık, sonu iyi mi olur, kötü mü? Bunun
ardında mapislik de var!
- Yahu sana göre hava hoş Islık çaldık mı sen öksürecen
Üst başına karışma Herif para koyuyor, yahu
Enayllik etme bacı Kız gibi üç tane onluk sana
Üç kırmızı onluk, Karakızın kafasında canlandı Onluklar
açılıp kapanıyorlardı Onluklar o kadar canlı, öylesine
kudretliydiler ki İzzet usta ve onun iyiliği yavaş
yavaş silinmeğe başladı Kebabını yeyip bitirdiği zamansa,
eski Karakız olup çıkmıştı Camgöz:
- Nasıl Mutabık mıyız?
Diye sorunca:
- Bakalım, cevabını verdi, kısmetse
Bunun peki demek olduğunu anlıyan Camgöz'ün neşesi
yerine geldi:
- Yaşşa bacı! diye bağırdı, sen kimin bacısısın! Garson
oğlum, bir yarım daha getir
Yeni gelen yarım kiloluk şaraptan Karakız da bir bardak
içtikten sanra kalktı
- Nereye?
- Fabrikaya gideyim hele
- Kızı gör, o değilden davran, gir sakalının altına
çakarsın ya?
- Orasını bana bırak teyze oğlu Az çok bilirsin bacını
Kebapçıdan çıktı
Saat dokuza geliyordu Onbir buçukta millet paydos
edecekti Bunu bildiği halde Cemile'yi görmek, ondan özür
dilemek, sakalının altına girmek içtn adımlarını açtı

Karakızla iplikhane kapısında karşılaşan koca göbekli usta:
- Maşallah hanımefendi, dedi, feneri nerede söndürdün?
Karakız güldü:
- Fabrika kapısında!
- Nerdeydin?
- Örtümün altında
- Şakayı bırak, neredeydin sahi?
- Sorma, bizim teyze oğluyla kafayı çekdiydim, biraz
fazla kaçırmışım
- Yalansın
- Yalan mıyım? Yalancı senden rezil olsun be!
Kahkahayla güldü Usta:
- Git benim odaya, geliyorum dedi
Karakız göz kırptı:
- Nolacak?
- Git, geliyorum
- Yok babam yok, odanda işim yok senin!
- Sahi git, bir şey söyliyeceğim
- Burada söyle!
- Kız git, kafamı kızdırma ha!
- Benim işim var, gidemem Hem sen bennen küs
değil misin?
Yürüdü
Karakızın kendilerine doğru geldiğini gören Cemile:
- Geliyor! dedi
Yanı başındaki Halime baktı:
- Pis cenabet
Güllü de baktı Cemile'ye:
- Yüz verme ha! dedi
- Yüzü yüzülsün
Arsız arsız gülerek Cemile'nin yanına sokulan Karakız:
- Aman bacım, dedi, yüzünüze bakamıyorum vallaha
Beni affedin Neydi o halim değil mi?
Cemile cevap vermedi Kaşlarını çatmıştı Karakız:
- Yoksa hemen küstün mü? diye sordu
Güllü:
- Tabii küstü dedi
- Niye? Ben ona ne yaptım?
- Daha ne yapacaksın?
- Ne yaptığımı bilmiyorum ki Bir suçum, bir günahım
varsa söyleyin!
Cemile:
- Neyse, fazla uzatma! dedi Bir daha benimle konuşur,
bana laf atar, yanıma gelirsen ben bilirim yapacağımı
Karakız hınçla baktı Cemile'nin üstüne atılıp, saçlarını
eline dolayabilirdi ama, aklında üç onluk, kırmızı üç
onluk İşi şakaya vurdu:
- Abo Amma da kızmış ha! Demek ben ne haltlar
etmişim? Vay bacım vay Ayağım kırılaydı, dilim tutulaydı da
Usulcacık savuştu
- Pis cenabet! dedi
Güllü:
- Gene bir domuzluğu var Yoksa bu sözleri yemezdi
o Aman tetik dur Cemile Değil mi?
Cemile:
- Doğru dedi
Başlarını önlerine eğerek işlerine koyuldular

Cemile öğle paydosunda eve döndüğü zaman, babası
fakir bir boşnağı tıraş ediyordu Her zaman iki eli kanda
bile olsa kızına bakar, güler, laf atardı Babasının bu
ilgisizliği Cemile'nin gözünden kaçmadı Usullacık yukarı
çıktı, örtüsünü, tozlu önlüğünü filan suçlu suçlu çıkardı
Babasının bugün yemek bile pişirmediği anlaşılıyordu Her
gün odadan içeri girdi mi mis gibi bir yemek kokusuyla
karşılaşır, iştahı açılırdı
Tıraş bitmişti Bekar teşekkür üstüne teşekkür ederek
çıkarken odaya Sadri girdi Cemile'ye laf olsun diye:
- Bugün beklemedim, dedi, memnun oldun mu?
Cemile bakmadı bile
İhtiyar Malik tıraş leğenini yıkadı, bileyi taşını, kayışı,
usturayı güzelce silip küçük çantaya yerleştirdi
Bütün bunları kapıda, ayak üstü seyreden Sadri:
- Bugün yemek de pişmemiş galiba? dedi
İhtiyar Malik cevap vermedi
- Öyle mi baba? Yemek pişirmedin mi bu gün
- Pişirmedim
Cemile'yle Sadri bakıştılar Bir şeyler sezmişlerdi
İşini bitiren ihtiyar Malik merdiveni ilgisizlikle çıktı,
geçti köşesine oturarak pencereden dışarlara bakmağa
başladı
Sadri de postallarını çıkarıp babasının yanına geldi,
ayak ucuna diz çöktü
- Zorun nerenden baba?
İhtiyar adam dışarlara bakmağa devam etti
- Eksik bir hareketimizi mi gördün? Yoksa birisi
bir şey mi söyledi? Benim hakkımda mı?
Birden bire kızına dönen ihtiyar:
- İzzet'ten duyduklarım doğru mu? diye sordu
Cemile sapsarı kesildi
- Sana söylüyorum!
- Sana söylüyorum, cevap versene!
Başını sertçe çeviren Cemile ıslak kirpikleriyle ok gibi baktı:
- Evet, doğru!
Yerinden kalktı, yatak yığınına kapandı, hüngür hüngür
ağlamaya başladı İnce genç kız omuzları sarsıla sarsıla,
hıçkıra hıçkıra ağlıyor, fırtınaya tutulmuş gibi, gittikçe
artan bir hıçkırıkla ağlıyordu Onbeş yıldır kızını ilk
defa bu kadar ağlatan ihtiyar Malik'in yüreği parça parça
oluyor, kalkıp onu eskiden olduğu gibi kucağına, almak,
gözyaşlarını silip, öpmek istiyordu Buna rağmen, biraz da zorla:
- Cehennem beri sen daha öte! dedi, bundan sonra
benim Cemile isimli kızım yok artık Başımı alıp gideceğim,
köyüme gideceğim

Oğluna döndü:
- Benim oğlum yeter bana Birlikte çeker gideriz Kız
kısmı değil mi? En iyisinin tırnağına köpek sıçsın! Yüreklerine
eloğlu girdi mi, bırak Bir gün bir tekme baba
evine Zarar yok Ben de bundan sonra dünyada Cemile
isimli kızım yok derim biter gider Oğlum var ya, yeter Birlikte
çift sürer, ekin biçeriz Kendi ellerimizle çaktığımız
iki göz bir huğumuz olur Gel benim oğlum, benim vefakar oğlum
Sadri'yi kucağına aldı Cemile'ye güz ucuyla baktı
O hala hıçkırıyordu Kızının hıçkırmasından vahşi bir zevk
alan ihtiyar Malik, onu iyice üzmek isteyerek, devam etti:
- Sadri'm benim, arslan oğlum Kışın, değil mi
Sadro, çatarız ocağımıza odunları, süreriz cezveyi Muy
da bizimle olur, ha?
Sadri:
- Bu Musa dangalak mangalak ya, bazan kitap gibi
laf söylüyor
- Ne söyledi gene?
- Kız kısmı değil mi dediydi
- Hiç canım, en iyisinin tırnağına (Cemile'ye göz
ucuyla baktı) EloğIu için, ne baba, ne ana, ne de kardeş
Öfkeyle dönen Cemile:
- Şimdi gidip kendimi ırmağa atarım ha! diye bağırdı,
ne istiyorsunuz benden?
Sadri kahkahayla güldü İhtiyar Malik'in artık dayanacağı
kalmamıştı Kalktı, kızının yanına gitti Eskiden
olduğu gibi onu kucağına aldı Yaşlı gözlerini öpmeğe
başladı Ama bu, eski Cemile onun sevgili kızı, kızkosu
Cemka değildi Yabancı bir vücudu kucaklamış gibi irkildi
Sonra kafasından her şeyi atarak onu tekrar bağrına bastı:
- Cemkam benim! Yavrum benim, kuçkam (dişi köpek) benim
Kucağında kızı, az evvel kalktığı yere geldi, oturdu
Cemile artık ağlamıyordu Islak gözleriyle önüne bakıyordu
Başını babasının göğsüne dayamıştı İhtiyar Malik kızının
saçlarını okşuyor, onun ağırlığını tatlı tatlı duymaktan
memnun, söyleniyordu:
- Torunlarımı, alır, köye gelirsiniz Sadri'nin karısı
inekleri sağar, yoğurt çalar, yayıkta ayran döğer
Ben de gözümde gözlük, torunlarıma oyuncaklar yaparım
Ama geleceğinizi bize evvelden telgrafla bildirirsiniz,
sizi Şarkışla'da trende karşılamağa geliriz Sadri'nin
karısını getirmeyiz ama
Sadri:
- Neye? dedi Bizim karının suçu ne?
Cemile katıla katıla güldü:
- Senin karın pis, elleri mayıs kokar!
- Hadi kız, sen de Elleri mayıs kokarmış
- Kokar tabii
- Benim karım sizi beğenecek mi bakalım Karnım
acıktı benim babilo, ne yiyeceğiz?
İhtiyar Malik davranırken:
- Beni yeyin dedi, koca kız, dur şöyle bakalım
Kalktı, aşağı indi
- Pastırmayla yumurta alıp geleyim bari

Her şeye rağmen içinde bir sızı, kızının ergeç gideceğini
düşünmekten gelen bir sızı, dışarı çıktı, kapıyı usullacık çekti
Sadri:
- Akşam ne konuştun? diye sordu
Cemile gözlerini kimbilir kaçıncı defa silerek:
- Ne biliyorsun?
- Bilirim ben
- Sahi ne biliyorsun?
- Musa'yla beraberdik, onu gördük, Musa dedi ki
gidip konuşacağım, dedi, gitti konuştu Onu sana Musa
göndermiş
Cemile tavana doğru minnetle baktı:
- Ne iyi adam şu Musa değil mi?
Kapı açıldı, İzzet usta göründü Sadri'yle Cemile:
- Buyur, dediler, buyur abi çıksana!
İzzet usta:
- Hayır, dedi, çıkmıyacağım Babana açtım meseleyi
Hiç şaşmadı Zaten böyle blr şey bekliyordum, dedi
Merak etme Cemile
Cemile ağabeysine baktı, gülümsedi Sadri:
- Eksik olma usta! dedi, her şey olup bitti
- Sahi mi?
- Fırtına esti, şimşekler çaktı, sonra bir yağmur
- Mesele yok Şunu da söyleyim Necati'ye vaziyeti
bütün inceliğiyle anlattım: Ne yapıp yapacak, babaannesini
gönderecek (Cemile'ye) Evi çok temiz, tertipli
tut Onlar her şeye inceden inceye bakarlar, başkalarının
gözlerindeki çöpü görmeğe pek meraklıdırlar (Sadri'ye)
Ne oluyor? Fabrikada ne var, ne yok?
Bunu birdenbire hatırlayan Sadri:
- Bom***! dedi
- Bom*** ha?
- Millet için için kaynıyor usta Bu para gününden
çok korkuyorum Şefin adamları el altından ver yansın
ediyorlar!
- Kadir Ağa?
- O da bir taraftan
İzzet usta uzun uzun düşündükten sonra:
- Yazık, dedi, çok yazık Sen sakın karışma!
- Neye usta?
- İtalyan'ı döğmek isteyeceklerdir, yahut da
Sadri dehşetle baktı Bakıştılar Cemile:
- Yahut da İzzet abi? diye sabırsızlandı
İzzet usta cevap vermedi Kafası meşguldü Sonra
çıktı gitti
Cemile:
- İzzet usta ne demek istedi abi?
- İtalyan'ı belki de öldürürler demek istedi ama,
pek zannetmem O kadar ileri gidemezler, ama gene de
belli olmaz
- Öbürgün para alacağız değil mi?
- Evet Boşver ona da
Güldü Kızkardeşine ümitle baktı:
- Ee? dedi Cemile
- Sen de benim işimi yapacan ama!
Cemile hayretle:
- Ne işi? dedi
- Ben köye möye gitmek niyetinde değilim Babama
boşver Herkes köyden şehire geliyor, ben şehirden
köye mi gideceğim? Ne işim var köyde O köyde kim adam
olmuş ki ben olayım? Benim köyüm de, şehrim de, anam
da, babam da fabrika Benim başka zenaatım yok Ben
fabrikadan başka iş göremem Onun için
Cemile'ye tekrar ümitle baktı, güldü Göz bebekleri
sarı sarı parlıyordu
- Evet, onun için?
- Onun için, burda kalıp, senin yerine birisini getirmeyi
düşünüyorum!
Cemile her şeyi anlamıştı
- Kimi? diye sordu
- Kimi mi? Benim gibi bir işçiyi tabii Mesela kim
olabilir?
- Ne bileyim ben!
- Düşün Tahmin et bakalım
Cemile düşündü, ölçtü Abisine denk olabilecek kim
vardı? Bazı isimler söyledi Sadri:
- Bilemedin dedi
- Kim ya?
- Kim mi? Senin arkadaşın!
Cemile bir çığlık attı:
- Halime mi?
Sadri usulcacık güldü Cemile:
- İmkanı yok abi dedi, imkan yok
- Neye?
- Onun öyle cadı bir annesi var ki
- Ben onun annesini de bilirim, babasını da
- Tabi bilirsin ama, beş yüz lira almadan kızını vermiyeceğini
de biliyor musun?
- Beni çok seviyor, her zaman gel diyor Babası da
iyi adam, yatalak Okumuş adam hem de, dolu kitapları
var Annesi beni çok seviyor, kızını bana vermek ister
Senin neyine gerek? Sen yap aramızı, üst yanına karışma!
Cemile'yi bir düşüncedir almıştı Yapmaya yapardı
ama, Halime'nin annesini gayet iyi biliyordu Bir tuzcuda
çuval tamir işinde çalışan Zeynep hanım, kırkında, kalın
bacaklı, sürmeli, rastıklı bir kadındı Abisiyle niçin konuştuğunu,
ona niçin yüz verdiğini, maksadının ne olduğunu
tahmin etmişti Yanındaki pencereden dışarlara baktı Ortalık
günlük güneşlikti
Sadri:
- Oldu mu? dedi
Cemile içini çekerek:
- Bana göre hava hoş cevabını verdi
XXİ
Para günü sabahtan itibaren işçi mahallesi sinirli bir
halde, fabrikadan gelecek haberlere kulak vermiş, bekliyordu
Ne çamaşır yıkanıyor, ne çocukların başları sabunlanıyor,
ne de yarı karanlık izbelerde birtakım işlerle uğraşılıyordu
Bekleniyordu, fabrikadan gelecek, gelmesi gerekli bir
haber bekleniyordu
İzzet usta:
- Arkadaşlar, demişti, kardeşler, demişti, Ağayla ustaların
dalaveresine alet olmayın!
Ama kimsenin dinlediği yoktu
- Artik yeter! deniyordu Bıçak kemiğe dayandı, illallah!
- Ne istediğinizi iyice tayin ettiniz mi?
- Ettik İtalyan defolup gitmeli!
- İtalyan'ın suçu yoksa ya?
- Var veya yok Madem ki onun gelmesi işimize
sekte verdi, şu halde basıp gitsin, yahut da Numan Bey
ağır bassın, İtalyan'ın düzenini bozanların kökünü fabrikadan
kazısın Her iki şekle de razıyız İtalyan gelmeden
önceki kazançlarımıza kavuşuruz hiç olmazsa!
- İtalyan gelmeden evvelki kazançlarınızdan memnun
muydunuz?
- O da ayrı mesele
Onun için mahalle, dakikadan dakikaya artan bir sinirlilik
içinde bekliyordu
Fabrika da aynı sinirlilik içindeydi Kapılar sımsıkı
kapanmış, kadın, erkek çocuk işçiler, para dağıtılan meydanlığı
doldurmuşlardı Siyah göğüslük, beyaz başörtü
kalabalığı halindeki kızlarla kadınlar bir kenardaydılar
Birbirlerine sokulmuşlardı Büyüyen gözlerinde endişe, nefes
almaktan korkuyorlardı Mavi tulumları pamuk tozu
içinde dokumacılarsa en ön sıradaydılar Çatık kaşları
asık yüzleriyle, azgın bir homurtu halinde bekliyorlardı
Bekliyorlardı ama, beklemenin de bir haddi vardı
Upuzun, kupkuru Arnavut Ömer:
- Saat dörde geliyor!
Diye homurdandı
Herkes sesin geldiği yöne baktı
Daha ne zamana kadar bekliyeceklerdi? Eskiden saat
üç dedi mi paralar dağılmış olurdu Herkesin işi, gücü,
çoluğu-çocuğu vardı
Dokumacı Camgöz Sadık:
- Daha ne kadar bekliyeceğiz Allahsız oğlu Allahsızlar!
Diye bağırdı İplikhaneyle dokumaların önündeki meydanlığı
dolduran işçi kalabalığı, durgun suya atılan bir
taş gibi dalgalandı Huysuzluk arttı Küfürler yükseldi
Sabırsızlığın öfkeli bir uğultu haline geldi bir sıra, meydanlığa
açılan iplik ambarının kapısında para zarflarını
taşıyan arabalar göründü
İşçiler:
- Hele şükür! dediler
Birisi:
- Ne şükrediyorsunuz? diye bağırdı, şükre zaman
var daha!
- Öyle ya, zarfların içinden ne çıkacak bakalım, ayı
mı, kurt mu?
Arabalar yerlerine yerleştirildi Kapaklar açıldı, bordrolar
yayıldı ve başlandı Üç katip işçilerin numaralarını
okuyor, numarası okunan işçi, elindeki kartla gidiyor, bordroyu
imzaladıktan sonra, içinde onbeş günlük kazancı
bulunan mavi zarfı alıp kenara çekiliyordu
Zarflar merakla açılıyor, paralar avuçlara dökülüp,
öfkeyle sayılıyordu İtalyan gelmeden önceki kazançtan
çok düşük olduğu görülünce, yüzler büsbütün asılıyor,
sinirler gerildikçe geriliyordu
Paralar teker teker sayıldıktan sonra, gruplar peydahlandı
Üçer, beşer kişilik gruplar birleşip, sekizer, onar
kişilik gruplar; yirmişer, otuzar kişilik gruplar haline geliyor,
öfkeden zehir zemberek bir kalabalık gittikçe büyüyüp genişliyordu
Bir saat içinde tekmil paralar dağıtılmış, arabaların
sandık kapakları kapatılmış, bordrolar dürülüp katlanmış,
gidilmeğe hazırlanılmıştı Hazırlanılmıştı ama, ellerindeki
mavi zarflarla işçiler geçit vermiyordu ki
Katiplerden birisi:
- Müsaade edin de geçelim! dedi
Kimse tınmadı
Bir başka katip:
- Ne bekliyorsunuz arkadaşlar? diye sordu
Başta Camgöz Sadık'la arkadaşlarının bulunduğu işçi
kalabalığı katiplerin etrafını alıverdi
- Ne mi bekliyoruz? Ne beklediğimizi çakmıyor musunuz?
- Bizim ne suçumuz var arkadaşlar, biz de sizin gibi
- Evet!
- Ücretliyiz
- Öyleyse ne beklediğimizi ne soruyorsunuz? Basın
gidin!
Katipler adamakıllı sersemlemişlerdi Arabalardan birisine
kuvvetli bir tekme atan bir işçi:
- Basın ulan burdan züppeler, diye bağırdı, basın
hadi!
Katiplerden birisi fırladı Muhasebeye koştu Muhasebeciye
durumu nefes nefese anlattı, dokumacıların müthiş
gözlerinden bahsetti Telaşlanan muhasebeci de umum
müdür Salamon'un yanına gitti, katipten duyduklarını bir
çırpıda anlattı
Uzun boylu, iri yarı Salamon, dudağını yiyerek muhasebeciyi
dinledikten sonra, Kadir Ağanın odasına geçti
Kadir Ağa, elleri arkasında, kaba tüylü İsparta halısının
üzerinde ağır ağır dolaşıyor, kapının yanında dikilmiş
duran dokuma ustasının anlattıklarını dinliyordu
Salamon içeri girince dokuma ustası sustu
Kadir Ağa:
- Ne var? diye sordu
Salamon:
- İşçiler galeyan halindeymiş efendimiz! dedi
Hiçbir şeyden haberi yokmuş gibi davranan Kadir Ağa:
- Niye? diye sordu
Dokuma ustasına şöyle bir bakan Salamon:
- Malum meseleler efendimiz, dedi, biliyorsunuz
Kadir Ağa cevap vermedi Köşeden köşeye gidip gelmesine
devam etti Sinirli blr memnunluk içindeydi
Neden sonra:
- Bana işçi mümessilini çağır, emrini verdi
Umum müdür dışarı çıktı
Dokuma ustasına dönen Kadir Ağa:
- Sen de ortalarda görünme, evine git! dedi

İşçilerin öfkesi anbean artmaktaydı Uğultunun gürültü
halini aldığı bir an, para sandıklarından birini çekip
üstüne sıçrayan Camgöz:
- Arkadaşlar! diye bağırdı, elinize geçen paradan
memnun musunuz?
Başta Camgöz Sadık grubu olmak üzere, işçiler:
- Değiliz! diye gürlediler
- Bu gavur gelmeden önce aldığınız paradan bir şikayetiniz
var mıydı?
- Yoktu Gül gibi geçiniyorduk!
- O yokken fabrikanın işleri geri mi kalıyordu?
- Ne münasebet? İşlerimiz saat gibiydi
Peki bu gavura ne lüzum var öyleyse?
- Lüzum yok Cehennem olup gitsin!
- Onun da, onu başımıza çıkaranın da Allah belasını
versin!
- İstemiyoruz, bu kabuklu gavuru istemiyoruz!
Ortalıkta milyonluk kilovatların nabzı atıyordu
Camgöz Sadık:
- Öyleyse daha ne duruyorsunuz?
Diye, İtalyan'ın odasını parmağıyla işaret edince, meydan
karıştı Gözü dönen, zangır zangır titreyen kalabalık,
dokumahane kapısından içeri aktı Uğultu, çığlıklar,
küfürler yükseldi Dokuma tezgahlarının mekikleri, ele geçirilen
birtakım demirler, tahta parçalarıyle İtalyan mühendisin
sağlam duvarlı odasına yüklenildi
Elinde para zarfıyla Cemile bir kenarda, sapsarı, titriyordu
Ne yapacağını şaşırmıştı Ağabeysini arandı, göremedi
- Ağabey! diye bağırdı
Dokumahane kapısına koştu İçerisi ana baba günüydü
- Ağabey!!
İşçiler birbirine girmişti Yerlere yuvarlananlar, eli yüzü
kan içinde, çılgınca koşuşanlar
- Ağabeyciğim!
Hüngür hüngür ağlamağa başladı Birdenbire aklına
babası geldi Uçan başörtüsüne aldırış etmeden, eve koştu
Amele Kapısı sımsıkı kapalıydı Kapıyı yumruklamaya
başladı
- Açın, açın kapıyı!
Boşnak kapıcı:
- Ne olacak? diye sordu Nereye gideceksin?
- Eve gideceğim, aç kapıyı!
- Açamam, yasak!
- Aç diyorum sana!
Kapıcı ürktü, kapıyı açtı, Cemile dışarı fırladı
XXİİ
İhtiyar Malik'le ihtiyar Muy oda kapısı önüne çömelmişlerdi
Cemile'nin avludan içeri çılgın gibi girdiğini görünce fırladılar

Cemile bar bar bağırıyordu:
- Koş baba, koş koş koş!
İhtiyar Malik kızını kolları arasına aldı
- Ne var?
- Fabrikada kan gövdeyi götürüyor!
- Ağabeyin nerde?
- Bilmiyorum!
- Nasıl bilmezsin?
- Bilmiyorum işte, aradım, bulamadım
- O da içlerinde miydi?
- Bilmiyorum Su, biraz su!
Oracığa çömeliverdi
İhtiyar Malik'in kafasında bir şeyler oldu Yanıbaşında
dikilmekte olan eski silah arkadaşına baktı, bakıştılar
İhtiyar Malik'in gözleri dönmüştü Artık ne kızı, ne de dünya
Aklında Sadri, yalnız o
Alt eve girdi, sağlam bir odunla çıktı
- Öldük mü biz Muy?
Muy öfkeyle, Boşnakça:
- Hayır, dedi, ölmedik Malik!
Cemile'nin getirdiği haber, sabahtan beri beklenen
kötü haberdi, ulaşmıştı İşçi mahallesi şöyle bir sarsıldı
Tehlikede oldukları hissedilen evlatlar, sevgililer için alt
evlere dalındı, odunlar, tahta parçaları, taşlarla çıkılıp
ihtiyar Malik'le, Muy'un peşinde, yan yatmış, bağdaş kurmuş,
diz çökmüş kerpiç ve ahşap kalabalığının dar, eğribüğrü
sokaklarına düşüldü İhtiyar Malik'le, Muy'un peşinde
tekmil bir mahalle Karnı burnunda gebe kadınlar,
yalınayak çocuklar, romatizmalı, buruş buruş ihtiyarların
sokak ve sokakta büyüyen kalabalığı fabrikaya akıyordu
Bir ara önlerine İzzet usta çıktı Seli durduracağını
umarak ihtiyar dostunun odun tutan havadaki kolunu yakalamak
istedi Ama artık bu kol yetmişlik bir ihtiyarın
zayıf kolu değildi
- Çekil İzzet!
Çarptı, devirdi Sonra yüz elli metrelik mesafe hızla
geçilip fabrikanın demir kapısına yüklenildi Elindeki odunu
kapıya vuran ihtiyar Malik:
- Oğlumu verin! diye bağırdı, Sadri'mi verin!
Arkadan:
- Oğullarımızı, kocalarımızı, evlatlarımızı!!!
Sesleri yükseldi
XXİİİ
Cemile hafif bir baygınlıktan sonra kendine gelmiş,
kalkmıştı, içeri girdi, bir bardak su içip çıktı, örtüsünü
arandı Tam bu sırada avlu kapısında İzzet usta belirmişti
Üstü başı çamur içindeydi
Cemile koştu
- Noldu İzzet abi?
İzzet usta cevap vermedi, başını esefle salladı
- Noldu? Düştünüz mü?
- Düşmedim, düşürüldüm
Ağlıyacak gibiydi Durumu kısaca anlattıktan sonra:
- Yazık, dedi, çok yazık oluyor (Ve mırıldandı) Ne
çabuk aldanıveriyorlar!
Odasına yürüdü
Cemile tekrar örtüsünü arandı Fabrikaya gidip babasını
filan bulmaya niyetleniyordu ki, yaşlı iki hanımefendinin
avlu kapısında dikildiklerini gördü, şaştı Bu kadar
iyi giyinmiş insanların bu mahallede işi neydi?
Kadınlar eteklerini tuta tuta, iskarpinlerinin uçlarına
basa basa, yüzlerini ekşite ekşite avluya girdiler Cemile
ne yapması gerektiğini kestiremiyordu Karşıdan karşıya
bir müddet bakıştıktan sonra, iki kadından şişmanı:
- İnsan görmedin mi kızım? dedi, ne bakıyorsun öyle
yaban yaban Gelsene!
Cemile koştu
- Ne bakıyorsun yaban yaban? İnsan görmedin mi?
- Buyurun efendim
- Ne olmuş bu mahalleye böyle? Evler, sokaklar
bomboş Hiç kimseler yok
- Birisini mi aradınız efendim?
- Elbette birisini aradık Bu pis sokaklara hevesli
değiliz ya!
- Kimi aradınız?
- Cemile diye bir işçi kız varmış buralarda
Kulak memelerine kadar kızaran Cemile her şeyi anlamıştı
- Benim efendim!
Başını eğdi Sonra sevinçle parlıyan gözlerini kadınlara
kaldırdı:
- Buyurun, dedi, buyurun efendim!
Odaya koştu Merdiveni bir solukta çıktı Civisinden
düşmüş entarisini yerden aldı, astı, perdeleri düzeltti Gene
bir solukta merdiveni inip dışarı çıktı
- Buyurun efendim, babamlar şimdi gelirler, buyurun!
Kadınlar etrafa küçümsiyerek bakınıyorlardı Bu bakışlar
Cemile'yi şaşırtmıştı İzzet ustanın odasına koştu
- İzzet ağabey!
Dedi Göğsü heyecanla inip inip kalkıyordu
- Efendim?
- Bak, kimler geldi!
- Kim?
- Onlar işte
- Onlar kim evladım?
- Büyük annesi, onun Nolur biraz geliver
Her şeyi kavrıyan İzzet usta güldü
- Ne o? dedi, ne var? Noluyorsun bu heyecan ne?
Buyur etsene gidip!
- Sen de geleceksin değil mi İzzet ağabey?
- Geleceğim, geleceğim Buyur et, hadi
Cemile neredeyse bayılacaktı Kadınların yanına doğru
yürüdü, durdu
- Buyurun efendim!
Kadınlar hala, sadece bakıyorlardı Necati'nin babaannesi
olan şişmanı, yanındaki uzun, zayıf komşusuna
usullacık sordu:
- Nasıl?
Beriki dudak büktü:
- Fena değil ama
- Çok fakir insanlar değil mi?
- Çok
- Şu avluya bakın, şu odalara, kir pas içinde Böyle
yerlerde büyüyen bir kız
- Ya bu koku? Burnum düşecek ayol!
- Deli oğlan Beni yerlere geçirmek için elinden geleni yapıyor!
İzzet usta çamurlu üst başını değiştirmişti, dışarı çıktı
Kadınların yanına gitti
- Buyurun efendim, dedi, niçin buyurmuyorsunuz?
İki kadın gene eteklerini tuta tuta, iskarpinlerinin uçlarına
basa basa, yüzlerini ekşite ekşite avluyu geçtiler
Cemile'lerin oda kapısı önünde durdular İleriyi adeta koklıyarak
gözden geçirdiler
Cemile merdiven başında bekliyordu Yanakları al aldı
Gözlerini indirmişti Birdenbire eğri parmaklarına gözü
ilişti, telaşlandı Onları göstermemek için kollarını yanlara
sarkıttı, gözlerini kaldırdı İhtiyar kadının ela gözleriyle
karşılaşınca sıkıntısı arttı, şaşırdı, gülümsedi
- Yukarı buyurun efendim!
İhtiyar kadın:
- Senin kimsen yok mu? diye sordu
- Var efendim
İzzet usta:
- Babası var, dedi, ağabeysi var
- Siz nesi oluyorsunuz?
- Ben mi? Komşusu
- Sade komşusu mu?
- Evet
- Akraba filan değilsiniz yani?
- Hayır
- O halde bizi yalnız bırakın da kendi aramızda konuşalım
İzzet usta çekilirken, Cemile yerlere geçti
İhtiyar kadın:
- Senin büyüklerinde hiç mi düşünce yok? dedi, kız
çocuk evde yalnız bırakılır mı?
Cemile cevap vermedi
- Büyüklerin seni her zaman böyle yalnız mı bırakırlar?
- Hayır, efendim, bırakmazlar
- Bırakmazlar da nerdeler ya?
- Fabrikadalar efendim
- Baban da mı çalışıyor?
- Hayır efendim, çalışmıyor İhtiyar o
- Hiçbir iş yapmaz mı?
- Tuhaf şey Sen çalışırsın, baban yer öyle mi?
- Ağabeyim de çalışır efendim
- Baban da?
- Babam da yemeğimizi pişirir
- Annen yok mu?
- Yok efendim
- Ne oldu?
- Ölmüş Memleketten geldikten sonra ölmüş Ben
altı yaşımdaymışım
- Koskoca kızmışsın Öldüğünü bilmiyor musun?
- Bilmiyorum efendim
Necati'nin babaannesi yanındaki komşusuna döndü:
- Beş yaşındaydım, dedi kafir Moskofun bizim memlekete
girdiğinde Bugün gibi hatırlarım dedemi, dayılarımı
alıp götürdüler Biz de ablamla nur içinde yatsın,
korktuk, el ele tutuştuk, kaçtıktı Bugün gibi hatırlarım
Hatta o kadara kadar ki, yolda uzun, sarı bıyıklı bir kafir
yolumuzu kesti, bizi sevdi, para verdi (Cemile'ye) Ya,
böyle işte Sense altı yaşındaymışsın
Cemile:
- Öldüğünü bizden gizlediler dedi Hastaydı Karagöl'e
gönderdi babam Biz orada sanıyorduk, meğer
ölmüş Çok sonra haberimiz oldu
Cemile'nin gözleri dolmuştu Başını çevirip koluyla
sildi
- Hastalığı neymiş?
- Ciğerlerinden hastaydı efendim
- Allah sen gösterme Yarabbi Teverrüm yani?
- ?
İki kadın bakıştılar Sonra odayı, odanın duvarlarını,
döşemeleri filan gözden geçirdiler
Cemile tekrar:
- İçeri buyursanıza efendim! dedi
Kadınlar istemiye istemiye girdiler İğrenip küçümsiyerek
merdiveni çıktılar İhtiyar Malik'in geceleri Sadri'yle
birlikte yattığı, gündüzleri minder vazifesini gören
döşeğe oturdular
Cemile el öptü Aklına kahve pişirmek gelince, aşağı
indi Öyle heyecanlıydı ki, aşağı niçin indiğini unutuverdi
Dudağını yiyerek düşünmeğe başladı Aşağı, bir
şey için inmişti Ama şu parmakları Acaba görmüşler
miydi? Ya gördüler de beğenmedilerse?
Aşağıya kahve pişirmek için indiğini hatırlayınca geç
kalmış blr huzursuzlukla, davrandı Cezveyi çivisinden aldı
Acaba parmaklarını görmüşler miydi? Herhalde görmemişlerdi
Görseler o parmakların niçin eğri eğri öyle
kızım, diye sorarlardı Amma da tuhaf kadındı Zavallı
İzzet usta Oysa, İzzet usta ne iyi insandı!
Tekrar aklına kahve geldi Geldi ama, kahve nasıl pişerdi?
Kafasını bir türlü toparlıyamıyordu Cezveye su
koydu Kibriti bulamadı bu sefer de Hay aksi şeytan
Yalnız kibrit değil, şekerle kahve kavanozu da yukarıdaydı,
çalar saatin bulunduğu rafta
Yukarı fırladı
Kadınlar Cemile'yi göz hapsine alıverdiler Kız rafa
uzanınca, yukarı kalkan eteği altındaki bacaklarına baktılar,
biraz ince buldular Topukları da beğenmediler Ya
ayak parmakları?
Tertemiz, ama biraz kaba ve büyük ayaklar önlerinden
geçip merdivende kayboluncaya kadar baktılar
Merhum yüzbaşı hanımı:
- Yüzü fena değil
Öteki:
- Kafi mi? Yüz güzelliği kafi mi?
- Değil ama Gençlik cahillik işte
- Aaah ah! Yüreğimden kanlar gidiyor kanlar Öyle
bir babanın evladı
- Doğru Benimki de bir başka türlüsü değil mi?
- Ama seninki gidip de bir işçi kızına gönül indirmedi
- Evet, evet ama Kısmet, alın yazısı
Cemile kahveleri tam verirken, babası, ağabeysi, ihtiyar
Muy, katip Necati avlu kapısından giriyorlardı Fabrikanın
demir kapısından oğlunu isteyen ihtiyar Malik'in
karşısına katip Necati çıkmış, fırsatı kaçırmıyarak, gitmiş
Sadri'yi bulup getirmişti İhtiyar Malik bu Necati'nin
kim, ne, neci olduğunun farkında değildi Fabrikadan beri
konuşa konuşa geldikleri halde hala Necati'nin farkında
değildi Avlu kapısından girince birdenbire farkına vararak
durdu Hayretle baktı Bu da kimdi? Kendileriyle niçin
gelmişti? Hala niçin ayrılıp gitmiyordu?
İhtiyar arkadaşı Muy'la bakıştılar Evet Kimdi bu?
Ne istiyordu?
Tam bu sırada Cemile koşarak geldi
- Geldiler! dedi
İhtiyar adam şaştı
- Kim geldi?
- Onlar işte!
Necati:
- Babaannemler mi?
Cemile:
- Evet! dedi
Babasının kıllı, kocaman elini yakalıyan Cemile öptü
Sadri:
- Damadın! dedi
Cemile babasına az daha sokuldu ve babasının koluna
sıkıca sarıldı Ama bu kol artık o eski kol değildi İzzet
ustayı bir itişte deviren İhtiyar Mallk'te bir gevşeme,
bir çözülme oldu Sanki kolu, kanadı kırılmıştı
İhtiyar Muy'un:
- Oh, oh, oh Allah Mes'ut bahtiyar etsin Ne mutlu sana!
Dediğini duymadı Dimdik, kaskatıydı Kımıldamıyordu
Kolunu sanki tamamen Cemile'ye terketmişti Bakıyor,
bomboş gözlerle bakıyor, odaya, odadakilere sadece bakıyordu
- Haydi gidelim baba!
Duymadı Yüreği yanıyordu Demek Demek bu gelenler
Demek Cemkasını, sevgili Cemkasını alıp götüreceklerdi?
Birdenbire bir depreşme oldu içinde, bir kabarma
Sonra boşandı Cemile de babasına sarılmış, hıçkırıyordu
Baba kız bir zaman ağlaştılar
Sadri:
- Ayıp, vallahi çok ayıp! dedi
Tecrübeli Muy:
- Bırak, diye Sadri'yi çekti, elleme!
Sonra her şey eski halini aldı İhtiyar Malik gözlerini
ceketinin yamalı koluyla sildi Elini Sadri'ye uzattı Sadri
babasını odaya taraf çekti İçerdekileri görüveren ihtiyar
Malik, koskoca adam, utandı, birdenbire bir çocuk
halini alıverdi İçeri girmekten çekiniyordu
Sadri:
- Ayıp baba! dedi Çok ayıp ediyorsun Gir, gir yahu!
- Çocuk gibisin Gir hadi be!
Muy:
- Gir, dedi, gir Malik!
Malik döndü, Muy'a baktı:
- Sen de gel! dedi
Hep birlikte girdiler İhtiyar Malik titriyordu Merdiveni
ürkek ürkek çıktı Titreyen sesi bozuk Türkçesiyle
mırıldandı:
- Hoş geldiniz!
Kadınların tuhaf bakışlarından rahatsız olarak suçlu,
masum, dizüstü oturdu, avuçlarını iki bacağı üstüne koydu
Sadri'yle Muy da, biri bir yanına, öteki öbür yanına,
tıpkı onun gibi oturdular
Musa'nın karısıyla Güllü avluya girdikleri sıra Cemile
oda kapısının yanına sinmiş, babasiyle ötekilerin ne konuştuklarını
işitmeğe çalışıyordu Onları görünce koştu:
- tabancayı ağzına dayamış Kadir Ağam Vuracakmış
da elinden zor almışlar!
Cemile:
- Kim kız?
- Numan Bey
- Demek ağzına dayamış tabancayı? Ne zaman?
- Haberin yok mu?
- Yoook
- Ohooo Neler oldu da neler Numan Bey otomofiliyle
bir geldi Kadir Ağadır sıçan deliği aradı saklanacak
Görenler anlatıyor, herif tabancasını çekmiş odaya
girmiş Kadir'in tebdili şaşmış Kırmızı kasasının yanına
kısılmış Numan Bey demiş ki: Bütün bunlar senin başının
altından çıktı namussuz Geberteyim mi seni?
- Sonra?
- Sonra, elinden zorla almışlar Yoksa vuracakmış
Çok yalvarmış Numan Beyin eline ayağına düşmüş Şimdi
fabrikanın önünü görme Numan Bey dokuma ustasını,
Camgözü mamgözü tuttu tuttu attı
- Sahi mi? Demek hepsini attı?
- Hepsini
- İtalyan'a bir şey yapabildiler mi?
- Yapamadılar Polisler sardı fabrikayı Lakin herif
kurt O kadar insan odasına yüklendiği halde kapıyı kıramadılar
Kafir, öyle sağlam yaptırmış ki odasının kapısını
Yalnız kaldıkları bir ara Cemile sevinçle haberi verdi:
- Geldiler ha Güllü!
Güllü hala fabrikanın uğultusu içindeydi, duymadı
bile Cemile tekrarlayınca dikkat etti:
- Geldiler mi? Kim?
- Babaannesi!
- Sahi mi? Ne zaman?
- Demin
- İçerdeler mi?
- İçerdeler
- Sahi mi kız? Gidip bakayım hele
Çıplak ayaklarında takunya kapıyı itip girdi
- Hoş geldiniz!
Şişman hanım cigara içiyordu Güllü'ye şöyle bir baktı,
aldırış etmedi Güllü'nün tepesi attı Ne büyüklüktü bu?
Selam bir tanrı selamı Ne diye almamışlardı sanki?
Takunyalarını merdivenin altbaşında bırakıp yukarı
çıktı
Kadınlar konuşmayı kesmiş, Güllü'ye bakıyorlardı Ne
bakıyorlardı yani? Adam görmemişler miydi?
- Konuşmanızı niye kestiniz?
Şişman hanımın da tepesi attı:
- Siz kimsiniz ki konuşmamıza karışıyorsunuz?
İhtiyar Malik Boşnakça:
- Ters bir laf etme, dedi
Dedi ama, Güllü de alınmıştı Şişman hanımı cevapladı:
- Allahın kulu!
- Anladık Allahın kulu olduğunu Kızın akrabası makrabası
mısın?
- Eh işte, öyle sayılırım
- Akrabası değilsen
- Ee Dışarı mı çıkayım?
- Ayol sen ne biçim kadınsın?
Güllü kalktı Merdiveni inmeden önce:
- Sizler gibi kadın, dedi Elli, kollu, ayaklı bir beni
beşer!
Takunyalarını ayağına geçirip çıktı
Avlu halkı Cemile'nin etrafını almıştı Güllü yanlarına
yaklaşınca konuşmayı kestiler
Güllü:
- O şişman karı kaynanan mı kız? dedi
Cemile başını salladıysa da hemen düzeltti:
- Kaynanam değil, kaynanamın kaynanası
- Çok çalımlı kadın, çekeceğin var!
- Niye?
Bir çırpıda anlattı
Cemile:
- Bana ne ondan?
Bir ihtiyar kadın:
- Hiç, dedi Ona oğlan lazım
Konuşma birden umumi bir hal alıverdi:
- Lazım ki lazım
- Öyle mi kız, Cemile, bizi düğüne çağıracak mısın?
- Çağırmaz olur mu?
- Cemile iyi kızdır, çağırır
Karakız bir kenarda, konuşulanlara kulak vermiş, sinirli
sinirli sakız çiğniyordu Cemile'ye hınçla baktı Kafasında
üç tane onluk Neye yarardı Camgöz'le ötekileri
işten atmışlardı Kimbilir belki de canının derdine düşer,
Deveci Halil'in işine boşverirdi
Sıkıntıyla kapıya gitti İçeriyi gözetliyen kadınların
arasına karıştı
İçerdekiler konuşacaklarını konuşmuş, çıkıyorlardı
Karakız hanımefendilere hırsla baktı Şişmanı Cemile'nin
yanına durmuştu Cemile şişman hanımın elini aldı, öptü
Sonra ötekinin
Şişman:
- Artık benim kızım oldun, dedi Bundan sonra fabrika
mabrika yok!
Cemile kıpkırmızı kesildi
İki kadın geldikleri gibi, eteklerini tuta tuta, iskarpinlerinin
uçlarına basa basa avlu kapısına yürüdüler Necati de
peşlerinden gitti Cemile onları sokağın alt başına
kadar yolcu edip döndükten sonra kapıda durdu
Etrafı gene hemen alındı
Güllü:
- Fabrika mabrika yok, dedi, sonra? Ne yapacaksın kız?
Bir başka işçi kadın:
- Ne yapacak, hiç, dedi Madem çalışmasını istemiyorlar,
aylık verirler, çalışmaz Öyle değil mi Cemile?
Cemile ne diyeceğini bilemiyordu Kapının aralığından
içeriye usullacık göz attı: Babası pencerenin önünde
bağdaş kurmuş dışarıya bakıyordu İhtiyar Muy'sa
herhalde teselli etmekteydi
Birden Sadri, dışarı çıktı Kapı önünde sinirli sinirli
dikildi Gözü Karakız'a ilişince siniri arttı Kızkardeşine:
- Babanın yanına git! dedi
Cemile yavaşça içeri girdi, merdivenleri kedi sessizliğiyle
çıktı, babasının dizi dibine oturdu
İhtiyar Muy gülümseyerek bakıyordu
Kolunu babasının omuzuna koydu peşin, sonra başını
göğsüne dayadı Bütün bunlardan habersiz davranan ihtiyar
Malik, dışarları seyre devam etti
Dışarda ortalık yavaş yavaş kararıyor, çamurlu sokaklar
yıkık duvarlarla çevrili kerpiç evler ve karanlık yüzü
bir deniz gibi kırışan kocaman göl, boylu boyunca yatıyordu
Ortalık iyice kararıncaya kadar uzun uzun oturdular
İhtiyar Malik dargın gibiydi Birdenbire ihtiyarlamıştı
sanki Cemile'sine söz kesmişlerdi Bu evden çıkıp gidecek,
başkalarının olacaktı
Islak kirpiklerini göstermemek için kalkmadan önce
kızını hafifçe itti:
- Lambayı yak!
Cemile yavaşça kalktı
XXİV
Numan Şerif Beyin kırmızı hususisini pencereden gören
Kadir Ağa, lacivert beresiyle koştu, beyi kapıda karşıladı
Ağzına tabanca dayandığı günden sonra öylesine
köpekleşmiş, öylesine yumuşamıştı ki
Kalın, kırçıl kaşlarıyla Numan Şerif Bey'se, ortağına
bakmadan odaya girdi Fötr şapkasını, bastonunu filan
askıya astı Fabrika işlerini kontrola giderken giydiği beyaz
gömleği askıdan aldı Giyecekti Kadir Ağa almak
istedi Numan Bey vermedi Riyakar ortağından iğreniyordu
Kadir Ağa dayattı:
- Ver Loman bey, tutim Cenabı Allah bile kulunun
ayıbını yüzüne vurmazmış!
Numan Bey cevap vermedi Gömleğini kendi kendine
giydi Sonra geçti ceviz masaya oturdu Masanın üzerinde
duran imalat raporlarını tetkik etti İplik, bez imalatı
iyice düşmüştü Ortağına nefretle baktı Tükürür gibi:
- Bir haftadır imalat düşebileceği kadar düştü sayende, dedi
Kadir Ağa iri taneli siyah tesbihini çıkarmış, gözlerini
suçlu suçlu indirmişti Oturduğu koltukta sinerek ortağına
bakıyor, gözgöze gelmemek içinse hemen yere indiriyordu
bakışlarını
Numan Bey bir ara gene tok tok konuştu:
- Daha da kimbilir ne kadar düşecek Neyse, verilmiş
sadakan varmış Yoksa
Kadir Ağanın gözleri yerden kalktı, ortağının iri siyah
gözleriyle karşılaştı:
- cartayı çekmiştin çoktan!
Zile bastı İçeri giren odacıya:
- Bana umum müdürü çağır, dedi
Az sonra uzun boyu, geniş omuzlariyle umum müdür
Salamon içeri girdi Beyefendiyi yere kadar eğilerek
selamladı
Numan bey sertçe sordu:
- İlanları gazetelere gönderdin mi?
Salamon hemen cevap veremedi Tereddütle bakıyordu
- Ne bakıyorsun?
- Hiç efendimiz
- Niçin cevap vermiyorsun?
Salamon yutkunarak sokuldu:
- Şeyy
Gözleri Kadir Ağaya gitti Ondan imdat bekliyordu
sanki Oysa başını eğdikçe eğmiş, tesbih çekiyor, bakamıyordu
bile
- Cevap versene be!
- Efendimiz, İstanbul veya İzmir'den işçi celbi kolay
Fakat bunun doğuracağı neticeleri tahmin etmiyor musunuz?
- Ne gibi?
- Türkiye'nin en uyanık işçi bölgelerinden celbedilecek
işçiler Onlar bizim yerli işçilerin katlandıkları hayat
şartlarına tahammül ederler mi?
- Nasıl?
- Her şeyden önce ücret meselesi Yerli işçilerin
aldığı parayla çalışmazlar Yüksek ücret isterler!
- Evet?
- Medeni ihtiyaçlar arttıkça malum ya
- Elbette
- İzmir, yahut İstanbul'dan gelecek işçiler hemen
hemen bizim muhasebe servislerindekilere muaddildirler
Gözleri açıktır Amirlerinin azarına, dayağına filan kolay
kolay boyun eğmezler Asıl fenası, İzmir yahut İstanbul'dan
gelecekler gelirken, dansları, müzikleri, banyoları,
haftalık temiz elbiseleriyle, filan gelecekler, bizim sakin,
durgun, kendi halinde, fazlasını istemeyi bilmeyen
yerli işçilerimize tesir yapacak, gözlerini açacaklar Örnek
olacaklar bizimkilere Çok geçmeden, malumu aliniz,
bir işçi buhranıyla karşı karşıya geleceğiz
- Sonu?
- Tahmin edersiniz
Numan Şerif Bey Salamon'u haklı bulmuştu Hınzır
Yahudinin sözleri doğruydu Bunu kendisi de düşünmemiş
değildi ama, bir sefer ok yaydan çıkmış, emir vermişti
Sadece emir vermiş olması da değil, büyük bir kısım
işçiyi de işten atmıştı
- Ne olursa olsun, dedi Sen benim emrimi yerine
getir hemen İşçi celbi hususundaki ilanları hemen şimdi
tape ettir ve yolla Marş!
Salamon hala tereddüt içindeydi Kadir Ağaya baktı
Hayır yoktu Başını önüne eğmiş, tesbihini çekmekteydi
Bir ara başını kaldırdı Salamon'la gözgöze geldi Şaşaladı
Sonra Allah! diye içini çekti
Numan Bey tekrar boşandı:
- Ne dikiliyorsun hala?
Salamon kekeledi:
- Şeyy Birkaç gün beklesek
- Sebep? Niçin bekliyecekmişiz?
- Öfkeyle kalkan zararla oturur da
- Derhal odana geç ve sana verdiğim emri harfiyen
yerine getir, haydi!
Artık ne söylenecek söz, ne de geçirilecek vakit kalmıştı
Salamon yıkılırcasına odadan çıktı Kendi odasına
geldi Çökmüş avurtlarıyla bir kenarda dikilen dokuma
ustasına bakmadı bile Masasına geçip oturdu
Dokuma ustası çekinerek yaklaştı, hiçbir şey sormadı
Salamon:
- Ne yapsak boş, dedi
Dokuma ustası endişe içindeydi:
- Boş ha?
- Üstelik hala müthiş de sinirli
- Demek yanına girmiyeyim?
- Sakın ha!
- Bense Eline ayağına kapanırım diyordum
- Sakın, sakın, sakın
- Kadir Ağa ne diyor?
- Ne diyebilir? Süt dökmüş kedi gibi oturuyor
- Peki, sonu ne olacak bunun?
- İzmir'den, İstanbul'dan işçi getirteceğiz!
Dokuma ustası beyninden vurulmuşa döndü:
- İzmir'den, İstanbul'dan gelecek işçi yerli işçinin
düşük ücretine çalışır mı? Yatacak iyi yer ister, iyi yemek
ister
- Söyledim, hepsini söyledim
Uzun uzun bakıştılar Dokuma ustası büyük bir ümitsizlik
içindeydi Mırıldanmıya başladı:
- Ah Kadir Ağa ah! Bize öyle bir halt ettirdi ki, arap
sabunu temizlemez Neme lazımdı benim yazının kabuklusuyla
tepişmek İyi, kötü, yuvarlanıp gidiyorduk
Kurnaz Salamon göz kırptı:
- Kadir Ağa seni kollamıyor mu?
- Beni kollamakla iş biter mi? İşçiler canavar gibi
Herifler bana kandı Bana deyince, ben de Kadir Ağaya
kandım ama, gel de işçiye anlat Bütün gün kahve
köşelerinde homurdanıp duruyorlar Benim için hava hoş
Basar Tarsus'a, Kayseri'ye giderim Na'ye giderim
- Niçin gitmiyorsun?
- İşçiler ne olacak?
Salamon omuz silkti:
- Ne olursa olsun Babanın oğlu değiller ya!
Dokuma ustası cevap verecek, bir şeyler söyliyecekti
ki, Numan Beyin kalın öksürüğü Salamon'un odasına
geliyordu herhalde Madem sinirliydi, gözüne görünmemesi
lazımdı Tam zamanında, muhasebeye açılan kapıdan
çıktı Fabrikanın karşısındaki işçi çayhanesine geldi
Başta yeğeni Camgöz'le öteki işçiler, hemen etrafını
aldılar
Camgöz merakla sordu:
- Ne oldu dayı?
- Şimdilik bir şey yok!
- Peki Ne olacak?
- Bilmem
Homurtular oldu Homurdananların gözlerine endişeyle
baktı, ürktü Bir zamanki uysal, itirazsız bakışlar değildi
Kinle parlıyorlardı
- Benim ne suçum var? dedi Ben elimden geleni
yaptım
Homurtu tekrarlandı
Camgöz:
- Sen de mi Sadık?
- Ne yapayım dayı? Elde yok, avuçta yok
- Durun bakalım, gün doğmadan neler doğar
Kalın kemikli, sert bakışlı bir işçi:
- Açlık, sefalet, ölüm doğacak! dedi
Bir başkası mırıldandı:
- Yapacağınızı yaptınız!
Usta korkuyla döndü:
- Ben ne yaptım? Benim ne suçum var?
- Doğru Senin ne suçun var? Suç bizim, suç bizim
gibi dangalakların ki sizin gibilerin iğvasına kapıldık!
Koyu, korku verici bir sessizlik oldu Dokuma ustası
titriyordu Bereket versin İstanbul'dan, İzmir'den gelecek
işçilerden haberleri yok diye geçirdi
Belinin ortasından boşanan soğuk terle çayhaneden
çıktı gitti
XXV
Necati'yle İzzet usta konuşarak çayhaneye girdiler
Bir kenara oturdular
İzzet usta:
- İstanbul'dan gelecek işçiler haberini millet senden
duymasın, dedi
- Niçin?
- Hem fabrika, hem de işçiler nazarındaki durumun
sarsılabilir
İşçiler kendilerine taraf gelmekteydiler, İzzet usta lafı
değiştirdi:
- Demek babaannen kızı almana taraftar değil?
- Değil ama, onu dinleyen kim?
- Dinlemeğe mecbursun!
- Belki ama
- E?
- Aklıma ne geliyor, biliyor musun? Babaanneme
boşverip
- Evet?
- Nikah yapmak ve pılımı pırtımı toplayıp
- Kızın evine kapağı atmak ha?
- O kadar Aksi halde bu iş yürümiyecek
- İhtiyar ne diyor?
- Ne demiyor ki? Tereddüt içinde Mahalle dedikodudan
çalkalanıyormuş Babama yazmalıymışım Fabrikada
çalışan bir kızı almaya hakkım yokmuş Bir de asıl
kızdığım, kız fabrikadan çıksın diyor Ne düşüncesiz insan!
Kız fabrikada keyfinden çalışmıyor ki Artık çalışma
dediğim andan itibaren
- Doğru Hiç olmazsa ayda on lira vermen lazım!
- Değil mi ya? Veremem Yirmidört doksanbeş bana
bile yetmiyor Kaldi ki
Etrafını almış sinirli işçilerden biri:
- Usta, dedi, İzzet usta Biraz da bizi dinle Ne olacak
şu halimiz kardaş? Bizi yek ekmeğe muhtaç ettiler
Bir akıl ver bize!
İzzet usta Dertli işçiye döndü Adamın gözleri yuvalarında
kinle parlıyordu Parlıyordu, acınacak haldeydi
ama, ne gelebilirdi elinden? Elinden pek bir şeyler gelmemekle
beraber, kuru tesellinin de zamanı olmadığını biliyordu
Gerçi onları önlemiye çalışmış, yalana uymamalarını
yalvarmıştı ama, bunu hatırlatmanın da sırası değildi
Uzun uzun süreceğini bildikleri işsizliğin verdiği ıstırabı
açıklayan bakışları, çökük avurtları, uzamış sakalları,
kara sarı yüzleri
Tavındaydılar Neler yaptırılamazdı onlara! Kilitleri mi
kıramazlardı? Demir kapıları mı teneke gibi yırtamaz,
omuzlarıyla apartmanları mı deviremezlerdi?
Bir başkası:
- İçim alıp alıp veriyor, dedi Burnuma kan kokuyor
Öfkemi alamadım mı ağlıyorum Koskoca herifim heye
ama ağlıyorum gene de Şu ellerime bak Tüm yara
Eve gitmek canım istemiyor Çocukların kara kara bakması
Geçen gün hırsımdan evin kerpiç duvarlarını yumrukladım!
Kirpikleri yavaş yavaş parlıyordu
- ille en küçük Şu kadar Bir de zayıf mı sana
Bütün gün öhö öhö öhö Boğmaca dedi millet hastahanesindeki
doktor Reçete verdiler, ilaç almıya param yok
Sabahlara kadar horoz gibi ötüyor!
İzzet ustanın kafasında tren altında ezilen çocuğunun
cesedinden ayrılmış sarı saçlı başı O da böyle boğmaca
olmuştu Sabahlara kadar horoz gibi ötmüştü
İçini çekti
- eve gitmekten korkuyorum, karımın, çocuklarımın
yüzüne bakmaktan korkuyorum usta Başımı yastığa
koyup da yorganı tepeme çekmiyor muyum? Allah
Allaaaah Sabaha kadar ölç biç, ölç biç
Öfkeyle İzzet ustaya baktı:
- Çek vur kendini, lakin
İzzet usta kızdı:
- Ne biçim söz bu be? İşsiz kaldınız mı hemen ölmek,
öldürmek Marifet ölmek, öldürmekte değil, bu kötü
şartlarla mücadele etmekte!
- Nasıl?
- Nasılı var mı? Başka yerlerde, bir başka iş mesela!
- Dokuma ustası bekleyin diyor Bir ümit Camgöz
yok mu Camgöz? Bekleyin diyor Kadir Ağa güya demiş
ki, Numan Beyi yatıştırırım ben Beklesinler, tekrardan
işe aldırtacağım demiş Kimbilir?
Necati şöyle bir baktı Derine gömülmüş gözleriyle
işçi, baştan ayağa sinir kesilmişti Kadir Ağadan filan hiç
bir medet olamıyacağını söyleyip son ümidini de söndürmek
istemedi Kalktı
İzzet usta:
- Gidiyor musun?
- Gidiyorum, dedi Eyvallah
Çayhaneden çıktı Camgöz iskemlesini çayhanenin
beton kaldırımına atmış, kara kara düşünüyordu Necati'ye
gözü takıldı Aklına Cemile geldi Sahi, şu mesele
ne olmuştu? Deveci Halil neredeydi? Niçin görünmüyordu?
İskemlesinde doğruldu
Deveci'yi bulsa, borç istese Hiç de fena fikir değildi
Şu sıra tam da işine yarardı hani Borcunu ödemeye gelince
Birden Karakız:
- Merhaba teyze oğlu!
- Merhaba bacı Hayrola?
- Seni Halil ağam çağırıyor
Camgöz'ün içinden ferahlık, bir rüzgar gibi, geçti Gene de:
- Ne yapacak? dedi
- Bilmem Acele istiyor
- Kız dalgası mı?
- Bilmiyorum
- Ben kendi canımın derdine düşmüşüm O hala
- Getmiyor musun?
Kendini naza çekmekte fayda vardı:
- Gelmiyorum
Karakız; işçi mahallelerine uzanan caddenin köşesindeki
kebapçı dükkanında Camgöz'ü sabırsızlıkla bekliyen
Deveci'ye durumu haber verince, Deveci:
- Demek gelmiyor? dedi Niye?
- Bilmem
- Bir sebebi olmalı
- Sebebi İşsiz, sıkıntılı Ben kendi canımın derdine
düşmüşüm diyor!
Deveci işi anladı Herhalde parasızdı O da zaten bunu
haber almış, koşmuş gelmişti
- Sen otur Ben alır gelirim dedi, hızla uzaklaştı
Karakız yalnız kalınca örtüsünü çıkarıp yanındaki iskemleye
attı Bugün işinden alıkoyduğuna göre, Deveci
yevmiyesini verecek miydi acaba? Hiçbir çıkarı olmadan
elalemin keyfi için ne diye işinden olacaktı? Sonra, neye
varacaktı bu işin sonu? Kız istemiyor, oğlan istiyor Söz
kesilmiş Deveci hala ne umuyordu?
Deveci'yle Camgöz gelince toparlandı
Deveci:
- Sen getiremedin amma, bak Ben nasıl getirdim?
Karakız Camgöz'e küskün küskün baktı:
- Aşkolsun teyze oğlu Demek senin yanında hiç
hatırım yokmuş!
Hep o sıkıntılı haliyle Camgöz:
- Bir şey değil, arada biz kötü olduk, dedi Bu dünyada
dayı mayı fosmuş meğer Tuttu beni öne düşürdü
Ameleyi kışkırttı Şimdi de Meteliksiz gezilir mi? Milyoner
miyim ben?
Deveci ilgiyle sordu:
- Medem seni kışkırttı Şimdi de zarına bakması lazım
Para vermiyor mu?
Kebaplar, şarap söylendi
Camgöz:
- Vermiyor, dedi Sabredin, diyor Sonu iyi olacakmış
Ne iyi olduğu var, ne de olacağı Halbuki İtalyanlar
korkak olur, dövdünüz mü kaçar, iş eskisi gibi bize kalır
Kadir Ağa, o zaman dilesinler benden ne dilerlerse diyor
dediydi İşler kötüye varınca o da boşverdi Ne yapacaksın
kardaş, harcandığımızı anladık!
Sıcak kebaplarla kocaman bir şişe şarap geldi Camgöz'ün
şarap filan gördüğü yoktu Günlerden beri midesine
sıcak bir şey girmemişti İri bir kebap parçasını kuvvetli
dişleri arasında çiğnerken:
- Arkadaşların arasında öyleleri var ki, dedi, yek
ekmeğe muhtaç Herifler kahve parası bulamıyor!
- Haydi şerefe!
İçtiler Camgöz devam etti:
- Ağlıyorlar be, anam avradım olsun ağlıyorlar!
Karakız:
- Ayıp ayıp, dedi Erkek ağlar mı?
Camgöz kızdı:
- Erkeklik, yiğitlik mangırla olur kızım Yok işte, yok!
En biri ben Şu kebapçı bile tavrını değiştirdi Eskiden
nasıldı? Sokakta görse halimi hatırımı sormadan edemezdi
Şimdi?
Deveci, Cemile meselesini açmak için fırsat kolluyor,
ama Camgöz'ün dertli halinden ürküyordu Bir ara:
- Yeter, dedi, yeter be Camgöz Şuraya oturduk ki
karşılıklı iki satır çene çalak, gülek diye
- İçimden gelmiyor emmoğlu, içimden gelmiyor!
- Haklısın İşsizlik kötü şey, malum Malum ya
- E?
- Fabrikadaki işin anlaşıldıktan sonra bir çaresini
düşünürüz
- Nasıl?
- Nasılına karışma
Camgöz'de pırıl pırıl bir ümit
- Fabrikadan hiç umudum yok, dedi Fabrika kapısı
bizim için temelli kapandı!
- Kapandıysa, ben de arkadaşlığımı yaparım
- Ne gibi?
- Ne gibi olacak? Ortaklama bir dükkan kiralarız
Sermaye benden, emek senden!
Camgöz heyecanla sordu:
- Kahvecilik yapar mıyız?
- Niye yapmıyalım?
- Öyleyse
- Var mı boş kahve?
- Bak hele, bak
- Nerede?
- Bizim Silo'nun kahvesi var Boş Kiraya verir bize
- Bu mahallede mi?
Camgöz eğildi, işçi mahallelerine giden ana caddenin
solundaki mavi boyalı dükkanı pencereden gösterdi
- Epeyce büyük
- Günde birkaç yüz marka yaparız
- İyi ya Birazdan gidip bakalım
- Birazdan mı? Sahi mi? Hemen tutar mıyız?
- İşimize gelirse tutarız
Camgöz birdenbire sarhoş olmuştu Artık ne dayısı,
ne de işlerinden atılmalarına sebep oldukları işsiz, gözü
yaşlı işçiler Bardağına şarap doldurdu, bir nefeste dikti
- Senin yolunda ölmiyenin anasını da, avradını da,
sinsile sülalesini de
Deveci:
- Yok canım, dedi, o kadar değil
- Kim? Senin yolunda ölmiyenin
- Peki peki Ölmeye lüzum yok Şu meseleyi düzenliyek yeter
Karakız'a baktı, göz kırptı Karakız hırsından mosmordu
Şu meseleden ona neydi? Camgöz kahve sahibi olacak, kendisi?
Camgöz'ün sarhoşluğu gittikçe artıyordu:
- Geçen sefer bacımızın yüzünden fosa çarptık, kızı
kaçıramadıydık, amma bu sefer Deli misin? Anam avradım
olsun, babasının dizinin dibinden çekip sürütürüm
bu sefer Değil mi bacı?
Karakız cevap vermedi Camgöz öyle keyifliydi ki, ne
Karakız'ın sıkıntısı, ne de cevap vermeyişi! Dikkat bile
etmedi
- Allöööş Kayfemiz olunca; tamam! Günde en azdan
üç yüz marka yapsak, üçer kuruştan, eder dokuz
kaat Yarısını masrafa çık, kalır dört buçuk lira Dört buçuğun
da yarısı senin yarısı benim Ha!
Deveci:
- Ben istemem, dedi Sen bana borcunu ödersin
bes Borcunu ödedikten sonra
Camgöz'ün heyecanı arttı:
- Ödedikten sonra?
- Kayfe senin olur?
Camgöz masadan fırladı Tezgahı başındaki kebapçıya bağırdı:
- Yiğenim!
Kebapçı isteksizce cevapladı:
- Emret!
- Derhal çiftetelli plağını koy gramofona!
Gramofona çiftetelli plağı kondu Camgöz parmaklarını
usta bir kadın çengi gibi şıkırdata, göbek çalkalıya
çiftetelliye başladı Gözleri dönmüştü Ar, haya, utanma
filan silinmiş, dönüyor, boyuna dönüyordu Boru muydu?
Kahve sahibi olacaktı Dayısının olanca himayesine karşılık
dokuma tezgahlarında eline geçenin en azdan birkaç
misli çok para kazanacaktı
Dünyayı yıkabilirdi!
Arada masaya yaklaşıp Deveci'nin doldurduğu şarap
bardağını alıyor, oradakilerin şerefine kaldırıp dikiyor, sonra
daha içten, daha canlı, devam ediyordu
Karakız'sa somurttukça somurtmuştu Ona neydi? Bütün
bunlardan ona neydi, nesine lazımdı? Kızın ikinci sefer
kaçırılması için istenecek yardımı ne diye yapacaktı?
Camgöz'ün çıkarı vardı, onun? Ne çıkarı vardı? Zorla kız
kaçırmanın sonunu biliyordu Hapislik vardı ucunda, Camgöz'e
göre gene de hava hoş olabilirdi Kahveyi kardeşine,
yahut hatta karısına bırakıp üç beş ay yatabilirdi Kendi?
Kendisi ya? İhtiyar, kırış kırış annesinden başka kimi
vardı İçeriye düşerse kim bakardı, Deveci mi Camgöz
mü? Hiçbiri Fıkara anası ölür, kendi de
İşli, işsiz, genç, ihtiyar insanlar kebapevini lahzada
doldurmuş, Camgöz'e elleriyle tempo tutuyorlardı
Usulcacık kalktı Kalabalığın bir kenarından dışarı sıyrıldı
Ortalık günlük güneşlikti Arkasından koşacak, geri
çevireceklermiş gibi bir korku içindeydi İstemiyordu, ne
Camgöz, ne Deveci, ne de şaraplarıyla kebapları Başkalarına
alet olmadıktan başka, durumu kıza da anlatacaktı
Yuva yıkanın yuvası yıkılırdı Kızı madem istemişlerdi,
o halde bir yuvaya sahip olacaktı Madem olacaktı,
yuvasını yıktırmamalıydı
Birden İzzet usta:
- Nereye bacı?
Durdu İçtiği şaraptan başı hafifçe dönüyor, sallanıyordu
- Cemile'lere, dedi
İzzet usta ilgilendi:
- Ne yapacaksın?
- Hiç
Yoksa gene herhangi bir rezalet, yahut bir pusu peşinde
miydi? Ağzını aramak için:
- Yakında Cemile'nin nişanı var, dedi
Yoktu, henüz böyle bir şey yoktu Necati'nin babaannesinin
boyuna fikir değiştirdiğini biliyordu Necati daha
dün, haminnesiyle kavga ettiğini anlatmış, gerekirse yatağımı
alır, kızın evine düşerim demişti
Karakız:
- Ne zaman? dedi
- Bu yakında
- İnşallah kardeş İnşallah ama
Usta pirelendi:
- Ee?
- Ellerini çabuk tutmazlarsa
- Ne olur?
Her şeyi bir çırpıda anlattı İzzet usta sarsıldı Demek
Deveci bu karardaydı? Camgöz'ü dilediği gibi kullanabilmek
için Silo'nun şu sıra boş kahvesini kiralamayı
bile göze almıştı ha?
- Cemile'yi bunun için mi göreceksin?
- Evet Yuva yıkanın yuvası yıkılır Vebal altında
kalamam ben kardeş
İzzet usta şöyle bir düşündü: Kızın elinde ne vardı ki?
Bütün iş Necati'de bitecekti En doğrusu, meseleyi Necati'ye
açmak, kızı bu yakınlarda çıkması mümkün felaketten kurtarmaktı
- Cemile'ye bundan bahsetme, dedi
- Niye?
Anlattı, uzun uzun anlattı Karakız'ın aklı yatmıştı
- Öyleyse gitmeyim?
- Git, git ama, bu meseleden bahsetme
- Peki
Ayrıldılar Karakız işçi mahallelerine giden uzun toprak
yolu hızla geçti Köşeler döndü Cemile'lerin avlusundan
içeri girdiği zaman genç kız, Musa'ların merdiveni
başında, kanlı elleriyle avlu halkına müjde veriyordu:
- Gözümüz aydın!
Avlu halkı hemen bir ağızdan sordu:
- Nesi oldu?
- Oğlu, oğlu!
Merdiveni koşarak indi Avlunun bir kenarındaki paslı
tulumbaya giderken Karakız'la karşılaştı Kaşları hemen
çatıldı
Karakız:
- Ellerin niye kanlı, Cemile? diye sordu
Cemile cevap vermedi
Çopur güldü:
- Cemile doğurttu, dedi Ebe oldu artık o!
- Essahdan mı?
- Hiçbirimiz cesaret edemedik bacım
- Ebe yok muydu?
- Vardı ama, doğuma gitmişti
Karakız heyecanla mırıldandı:
- Aşkolsun, aşkolsun vallaha!
Cemile ellerinln kanını yıkamıştı Yüzüne düşen bir
tutam saçı başının sinirli hareketleriyle geriye atıyor, ama
saç inat ediyordu
Az evvel tek başına doğurttuğu kadının, ev sahibi
Musa'nın karısının yanına gitmek üzere merdivene hızla
yürüdü
XXVİ
Fabrikanın İstanbul ve İzmir'den işçi getireceği haberi
mahallede bomba gibi patladı Olur muydu? Olabilir
miydi, olsa bile öyle büyük şehirlerin kibar işçileri
bu kadarcık ücretle çalışabilir miydi?
İşlerinden atılanlarınsa ağızlarını bıçak açmıyor, yüzlerinden
düşen bin parça oluyordu Başta Camgöz'ün dayısı
dokuma ustası olmak üzere, iplikhane ustası, usta
muavinleri, düzenciler, velhasıl italyan mühendise karşı
koydukları için işlerinden atılanların tümünün ayakları
suya değmiş, tekrardan işe alınmak gibi hafif de olsa bir
ümit besliyenlerin son ümitleri de kırılmıştı
Ustalarla usta muavinlerini Kadir Ağa zaman zaman
üç, beş kollamıştı ama, bununla iş bitmemişti Hepsi evli,
çoluk çocuk sahibiydiler Ağa'nın sadakaya benzeyen
kollamasıyla geçinememişlerdi Bundan sonraysa üç, beşe
de hasret kalacaklar, kara, korkunç bir sefalet başlayacaktı
Bir gün dokuma ustasının Na mi, Kayseri mi ne,
bir yerdeki fabrikalardan birine ustalık bulup savuştuğu
işitildi Avurtları çökük, gözleri yuvalarına gömülmüş aç
insanlara kuvvetli bir yumruk oldu bu
- Yaa, dendi; demek böyle?
Böyleyli, malesef böyleydi
- Demek atıldık?
- Hem de it enikleri gibi!
Kırış kırış yüzler canlanmış, yuvalarına gömülü gözler
ateş saçmaya başlamıştı
Kalın kemikli, iri yarı bir işçi; yanardağ gibi gürledi:
- Aldatıldık arkadaşlar!
İçten, taa içten kopup gelen inancın feryadı cevapladı:
- Aldatıldık!
- Bunu keselerine koyacak mıyız?
- Kimin?
- Bizi aldatanların!
Hınçlı sesler gittikçe artan bir kinle sağdan, soldan
cevaplamaya başladı:
- Koymıyacağız!
- Koymıyalım!
- Nasıl koruz? Öldük be!
- Öldük ki öldük
Bir kenardan itidalli bir ses sordu:
- Ne yapmak niyetindesiniz?
İzzet ustaydı Bütün gözler ona döndü O, sapsarı yüzüyle
dimdikti Sorusuna cevap alamayınca, tekrarladı:
- Ha? Ne yapmak niyetindesiniz?
Kalın kemikli sert işçi cevapladı:
- Ekmeğimizi elimizden alıp bizi süründürenlerin evlerini
başlarına yıkacağız!
- Kim bunlar?
- Dokuma ustası, muavini, iplik ustası, düzenciler
Kupkuru bir ses:
- Camgöz, dedi Camgöz'ü unutmayalım!
Camgöz sözü son damla oldu Dayısı basıp gittiyse
o vardı Hem de sefaletleriyle alay edercesine işini yoluna
koymuş, kahve açmıştı
Deminki ses tekrar konuştu:
- Bizi kahvesine sokmuyor, çay içmeyeni kahveden
it kovar gibi kovuyor Ne suçumuz vardı? Çalışıp gidiyorduk
Bizi kışkırttı Şimdi de
Bir başkası:
- Kahveyi nasıl açtı? dedi Parayı kimden buldu?
- Dayısı vermiştir!
- Dayısı ha?
Kalın kemikli işçi oturmakta olduğu tahta sandıktan
ayağa fırladı:
- Uzun lafın kısası Kahvesini başına yıkalım, var
mısınız?
Gök gürültüsünü andıran korkunç bir ses kalabalığı
İzzet ustayı filan silip geçti Günlerden beri işsiz, sinirleri
gergin, gözleri yuvalarına çökmüş aç insanları zaptedilemeyen
bir öfke kasırgası halinde kalın kemikli işçinin peşine düştüler
Cadde çabucak geçildi Gittikçe büyüyen bir insan
seli yan yatmış bağdaş kurmuş, diz çökmüş ahşap evlerin
aralarındaki eğri sokakları zorlayarak akıyor, akıyordu
Ortalığa bir homurtu hakimdi: Çok değil, bir hafta sonra
yabancı işçiler gelecek, fabrikanın İşçi eksikliğini
fazlasıyla tamamlayacaktı Ondan sonra ne olacaktı?
İzzet usta gerilerde kalmıştı:
- Evet ama, Camgöz'ün kahvesini parçalamakla ellerine
ne geçecek? diye soruyordu Çare bu mu? Kurtuluş bu mu?
Aklı başında ihtiyar bir işçi:
- Haklısın, dedi Çare bu değil, kurtuluş bu olamaz
amma
Kalabalık silindir gibi geçip kaybolmuştu
Tam Camgöz'ün kahvesi önünde insan seli bir an
durakladı Ne yapacaklarını gayet iyi bilmekle beraber,
o an şaşırmışlardı Hiç kimse peşin davranmak istemiyordu
Camgöz, gazoz bilyalarını hatırlatan duru yeşil gözleriyle
kapıya fırladı Birşeyler sezer gibi olmuştu Renkten
renge giriyor, kalabalığın baskısı altında eziliyordu
- Buyrun, dedi Ne var? Ne istiyorsunuz?
Dili dolaşıyordu
Kalın kemikli, sert bakışlı işçi kalabalıktan ayrılıp karşısına
dikildi:
- Fabrika işçi getirtiyormuş, doğru mu?
Camgöz mahvolmuşcasına bakıyor, konuşamıyordu
- Doğru mu ulan?
- Bilmiyorum
- Nasıl bilmezsin?
- Bilmiyorum
- Dayın nerede?
Bildiği halde:
- Bilmiyorum, dedi
- Bilmiyorsun ha? Bizi kışkırtıp işimizden etmeyi
bildin, bildiniz ama?
Camgöz dehşet içindeydi Sağa baktı, sola baktı Sonra
ani bir kararla geri sıçrayıp kahveye daldı, arka pencereden
deli gibi atladı, su dolu hendeklere bata çıka kaçmaya başladı
Kalabalık marş marş emrini almış, kahveye korkunç
bir silindir gibi dalmıştı Cam, çerçeve masa, sandalye,
fincan, tabak, semaver ne bulduysa ezdi, ezdi
Herşey bir anda olup bitmiş, semt karakolundan polis
ekipleri gelinceye kadar çekilinmiş, hatta rahatlanmıştı
Yalınayaklı çocuklar, ani darbeden pek de haberi olmayan
şiş karınlı kadınlar, buruş buruş ihtiyarlar hayretten
büyümüş gözleriyle şaşkın, bakıyorlardı
Bu sırada kerusa denen çift atlı fayton köşeden çıktı
Ağır ağır geldi Kalabalığa takılıp durdu Peşin Necati
atladı yere, sonra Cemile Hiç birşeyden haberleri yoktu
Yanlarına sokulan İzzet ustadan ne olduğunu sordular İzzet
usta bir çırpıda herşeyi anlattı
Cemile öyle heyecanlanmıştı ki:
- Yazık, dedi, yazık olmuş!
Sonra hep beraber arabaya bindiler Araba işçi mahallesinin
çamurlu, tenha sokaklarından geçti, ana caddeye çıktı
İzzet usta, Necati'ye sordu:
- Haminnen nihayet razı oldu demek?
- Oldu
Cemile'ye döndü:
- Baban? Baban ne alemde ya?
Cemile'nin gözlerinden yuvarlanan damlalar birbirini
kovalıyordu
- Ha?
- Bilmiyorum
İhtiyar Malik oda kapısını arkadan sürgülemiş, pencere
önünde sessiz sessiz ağlıyor, mahallenin sırtını döndüğü
kocaman göl ise, ikindi güneşinin ölgün sarısı altında
kocaman bir denizi hatırlatarak hafif hafif dalgalanıyordu
SON