Duygusal Zeka Ve Empati ...

Bir köylü eşeğiyle katırını iyice yükleyerek şehre doğru yola çıkmış Yol uzun, hayvanların yükü ise oldukça ağırmış Katıra göre biraz daha yaşlıca olan eşek düz yolda, zorlanarak da olsa, vaziyeti idare edebilmiş Ancak, dağa tırmanırken, bakmış ki dayanamayacak, katıra yükünün ağır geldiğini ve birazını alıp ona yardımcı olmasını rica etmiş Katır bu ricayı duymazlıktan gelmiş ve bir süre daha yola böylece devam etmişler Sonra birden, zavallı eşek, o ağır yükün altında düşmüş ve ölmüşYola devam etmek zorunda olan köylü, bunun üzerine; önce, ölen eşeğin üzerindeki yükü almış ve katırın yükünün üstüne eklemiş Daha sonra, ölen eşeğin derisini yüzmüş ve onu da katırın sırtına atmışKatır yaptığından pişman, yükü eskisinin iki katından fazla, “Ettiğimi buldum Eğer eşeğe ihtiyacı olduğunda biraz yardım etseydim, şimdi bu halde olmazdım” diyerek, iç çekmiş(Anonim, Çev Seden Tuyan)

İletişimin olmazsa olmazı
Hayatımıza şöyle bir baktığımızda bizim duygularımızı duyarlı bir şekilde dikkate alan ve bizim olumlu davranabilmemizi sağlayan insanların varlığı bizi mutlu eder, yokluğu ise üzer Çünkü, başkalarının duygularını ve bakış açılarını kavrayabilen kişiler, etrafındaki insanların gereksinimlerini çok iyi anlar ve karşılarlar Bu bakımdan, başarılı ve verimli ilişkiler kurabilen bir öğretmen, bir yönetici, eş ve ebeveyn kısacası insan olarak hayatın her kademesinde kurduğumuz diyalogların verimli birer alış verişe dönüşmesini sağlayan, problemlerimizi çözülür kılan ve sihirli bir fark yaratan sır, hep bu anlayış dolu yaklaşım tarzı olmuştur İşte, bu yaklaşım tarzı “empati” nin özünü oluşturur Bu tarzdan uzaklaşan ilişkilerde korku, öfke, uyumsuzluk, tutku eksikliği, neşesizlik ve en önemlisi verimsizlik hakim olmaya başlar

Empati nedir?
Empati kişinin bir diyalog sırasında karşısındakinin duygu ve düşüncelerini anlayabilmesini ve böylece duyarlı bir yaklaşım içinde olmasını sağlayan bir Duygusal Zeka becerisidir Empati becerisini iyi kullanabilen kişiler bu anlamda, iyi bir dinleyici olmalarının yanı sıra, karşıdaki kişinin dile getirmediği duygularını da sezebilir, bakış açılarını kavrayabilirler Bu bakımdan, empati kişinin farklı olan ya da başka kültürden gelen insanlarla iyi geçinebilmesini sağlar (Goleman, 2003;
Stein & Book, 2003)

Empati kurabilmemiz için gerekli olan üç öğe vardır (Rogers, 1970, Kasatura, 2003):
* Empati kuracak kişi kendisini karşısındakinin yerine koymalı, olaylara onun bakış açısıyla bakmalıdır
* Empati kurmuş sayılmamız için karşımızdaki kişinin duygu ve düşüncelerini doğru olarak anlamamız gereklidir
* Empati kuran kişinin zihninde oluşan empatik anlayışın karşıdaki kişiye doğru olarak iletilmemesi durumunda empati kurma sürecini tamamlamış sayılmayız

Örneğin, bir arkadaşınızın patronuyla arası bozuk ve canı çok sıkkın, haksızlığa uğradığını düşünüyor ve hararetli bir şekilde derdini sizinle paylaşıyor Siz, kendinizi onun yerine koyup neler hissettiğini anlayabilirsiniz Onun duygularını içinizde hissedebilirsiniz Ama, sıra bu durumu ona ifade etmeye geldiğinde, her şey yolundaymış gibi gülerek “halledersin, boş ver” diyebilirsiniz İşte böyle davrandığınızda, yüzünüzdeki ifade, söylediğiniz söz ve içinizdeki duygular arasında bir çelişki ortaya çıkar Dolayısıyla da doğru empati kurmuş, fakat bunu karşıdakine yeterince iletememiş olursunuz İletme gerçekleşmediği takdirde empati tamamlanmış sayılmaz

Duyguların dili
Duygularımızı hem sözlü olarak hem de sözlü olmayan yollarla dile getiririz Ancak, çok nadir duygularımızı kelimelere döker, daha çok başka yollarla ipuçları veririz Başkasının ne hissettiğini sezebilmenin anahtarı ses tonu, jest ve mimikler, yüz ifadesi, değişik duruşları ve beden hareketleri gibi sözsüz ifadeleri okuyabilmektir (Goleman, 1995) Bebekler ve küçük çocuklar konuşabilene kadar kendilerini bu yolla ifade ederler Anne, ya da bebeğin bakımını üstlenen kişiler onun ihtiyaçlarını vücut dilini okuyarak anlar ve karşılarlar

Duygusal Zeka araştırmacısı, psikolog Dr Goleman’a göre akılcı zihin sözcüklerle ifade bulur, duyguların tarzı ise sözsüzdür Kişinin sözleri; ses tonu, el-kol hareketleri veya diğer sözsüz yollardan ifade edilenlerle çelişiyorsa, duygusal gerçek, aslen ne söylediğinde değil, nasıl söylediğinde saklıdır Yapılan araştırmalar, duygusal mesajların yüzde doksanının hatta daha fazlasının sözsüz olduğunu göstermektedir Bu durumda, insanların bize ilettikleri en önemli mesajları anlayabilmenin ve dünyayı başka bir kişinin bakış açısından görebilmenin yolunun, sözlü mesajların yanı sıra –hatta daha çok- sözsüz mesajları tanımak, anlamak ve yorumlamaktan geçtiğini söyleyebiliriz
Diğer taraftan kişiye empatik tepki vermenin de başlıca iki yolu vardır Yüz ifadesini, bedeni kullanarak onun anlaşıldığını göstermek ve sözlü olarak onu anladığınızı ifade etmek Ancak en etkili yol bu ikisini birlikte kullanmaktır (Kasatura, 2003)

“Empati” tanımını iyi anlamak gerekir
Başarılı iletişimin güçlü aracı “empati” yanlış anlamalara da açık bir kavramdır Bu konuda üç genel yanlış anlama bulunmaktadır (Stein & Book, 2003):
* Empati “iyi bir insan olmak” anlamına gelmez Sadece iyi insan olmak adına düşünce ve duygularımızı karşımızdakine doğru ve açık bir şekilde anlatamıyorsak, bu durum başka insanların duygularını kendi duygularımız gibi benimseyip herkesi hoşnut etmeye çalışmak anlamına gelir - ki bu durum bir kabusu andırır ve hareket özgürlüğümüzü kısıtlar
* Empati çoğu kez “sempati” ile karıştırılmaktadı r Aslında bu iki kavram birbirinden çok farklıdır Karşımızdaki kişiye sempati duyuyorsak, onun hissettiği duyguların aynılarını hissederiz ve karşımızdaki kişinin ne düşündüğü ve hissettiğiyle ilgili örneğin, “ sınavı kazanmana sevindim”, “kitabını kaybetmene üzüldüm” gibi “ben” ve “benim” vurgusunu hissettiren kendi yorumumuzu ortaya koyarız Yani sempati duyduğumuz kişiyi anlamamız ve kendimizi onun yerine koymamız şart değildir Bunlar iyi niyetli yaklaşımlar olmasına rağmen karşı tarafı etkilemekte yetersiz kalır Oysa ki empati kurduğumuzda karşımızdaki kişiyle aynı duyguları ve görüşleri paylaşmamız gerekmez, sadece onun duygularını anlamaya çalışırız Diğer bir deyişle empatik cümleler “sen” vurgusunu taşır Bu durumda sözlü ifadelerimiz “sınavı kazandığına seviniyor olmalısın”, “kitabı kaybettiğine üzülmüşsündür” gibi karşımızdaki kişiyi anladığımızı hissettirecektir
* Empatik yaklaşım, karşıdaki kişinin duygu ve düşüncelerini koşulsuz olarak kabul etmek anlamına gelmez Bu anlamda “empati kurmak” karşındakini anlamak ve anladığın şeye saygı duymak sürecidir
“Anlayış sahibine yaşam kaynağıdır” Hz Süleyman
Empati, empatiyi kuran kişi için de önemlidir Empatik olmanın kişiye kazandırdıkları bazı avantajları şöyle sıralayabiliriz:
* Diğer insanlarla daha çok yardımlaşır ve bu yüzden de çevreleri tarafından daha çok özlenir ve sevilirler
* Ne zaman ve ne kadar konuşmaları gerektiğini, ne zaman geri çekilip, ne zaman hamle yapabileceklerini iyi bilirler ve sonuç her iki tarafında yararına olur
* Olayları ve insanları okur, sağlam veriler toplar, önemli detayları fark ederek hareketlerini uyarlar ve böylece maksimum etki yaratabilirler
* Farklı insanlar karşısında ne tür strateji ve taktikler kullanabileceklerin i bilirler ve bu yüzden özellikle iş ilişkilerinde başarılı olurlar
Empati geliştirilebilir
Empati ölçülebilen ve geliştirilebilen bir beceridir İşte size empati becerinizi geliştirebilmeniz için birkaç öneri
* İyi bir dinleyici olun ve sadece cevap vermek için değil, anlamak için dinleyin Anladığınıza emin olmak için sorular sorun
* Sadece kulaklarınızla değil bütün duyularınızla dinleyin Beden dili ve ses tonlarından iletişim halinde olduğunuz insanların duygularını okumayı deneyin Farkettiğiniz duyguya neyin sebep olabileceğini anlamaya çalışın
* Karşınızdaki kişinin derisinin altına girmeyi ve dünyayı onun gözleriyle görmeyi deneyin Başkalarının duygu ve düşüncelerine saygı duyun
* İnsanların sözlü olarak ifade ettikleriyle, beden diliyle ortaya koydukları duygular arasındaki uyuşmazlıkları fark etmeye çalışın
* İletişim konusunda yaşadığınız olumsuz deneyimleri tekrar gözden geçirerek benzer durumlarla karşılaşmamak için bu deneyimlerden nasıl faydalanabileceğ inizi düşünün
* Kitap okurken veya film seyrederken karakterlerin neler hissettiklerini ve neden böyle hissedebileceklerin i düşünün Siz olsaydınız ne yapardınız?
Kolay gelsin

Kaynaklar
Goleman, D,Boyatzis, R, Mc Kee A Yeni Liderler, Çev Filiz Nayır, Osman Deniztekin, Varlık Yayınları, 2003
Goleman, D Duygusal Zeka Neden IQ dan daha Önemlidir?, Çev Banu Seçkin Yüksel, Varlık Yayınları, 1995
Kasatura, İ Heyecansal Kontrol, Altın Kitaplar, 2003
Stein, J S, Book, H E EQ- Duygusal Zeka ve Başarının Sırrı, Çev Müjde Işık, Özgür Yayınları, 2003
Freedman et al Handle with Care (Emotioal Intelligence Activity Book), Six Seconds, 1997/1998


Personal Excellence EYLÜL 2005 sayısında yayımlanmıştır
Dr Seden TUYAN - Eray BECEREN