Mehmet Âkif’İn Gençlik Mefkûresi Âsım’A Dair Bazı Dikkatler

Mehmet Âkif Ersoy’un Türk kültür ve edebiyatında önemli bir yeri vardır İhtiva ettiği kıymetler bakımından devasa bir eser olan Safahat ona aittir

Safahat, Âkif’in şiirlerinden müteşekkil yedi bölümlük (kitaplık) bir çalışmadır Eserin bölümleri şunlardır: 1Safahat 2 Süleymaniye Kürsüsü’nde 3 Hakkın Sesleri 4Fatih Kürsüsü’nde 5Hatıralar 6 Âsım 7 Gölgeler

Mehmet Âkif, Osmanlı Devleti’nin çöküşüne ve bu devlet sisteminin bütün donanımlarıyla inkıraz edişine yakından şahit olmuş bir simadır Bu sebepten dolayıdır ki o, inkırazın bütün sonuçlarını hisseden; fakat sadece hissetmekle kalmayıp bu gidişata hâl çareleri arayan bir münevverdir

Safahat’ı okuyanlar, çeşitli bölümlerde Âkif’in kurtuluş reçeteleri sunduğunu, eleştiriler yapıp tavsiyelerde bulunduğunu rahatlıkla fark ederler İşte, Âsım adlı bölüm, Mehmet Âkif’in eleştirilerinden ve tavsiyelerinden mürekkeptir Safahat’ın bu bölümü muhavere (karşılıklı konuşma) formunda oluşturulmuştur Hocazâde, Köse İmam, Âsım ve Emin, bu bölümün şahsiyetleridir Mehmet Âkif, bu karakterlerin çeşitli yönlerini ön plana çıkararak söylemek istediklerini okuyucularına sıralamaktadır Başka bir deyişle kitap, Âkif’in çeşitli meselelere bakışının iki karakter vasıtasıyla diyaloglaştırılmış hâlidir Bu açıdan bakıldığında, başta Hocazâde ve Köse İmam olmak üzere bütün şahsiyetler Âkif’in fikirlerinin mütemmimidirler

Söz konusu bölümde -öncelikle- toplumun içinde bulunduğu durum farklı biçimlerde ele alınmış ve okuyucuya hâl tasvir edilmiştir:

Arzı olmazsa hayâtın ne çıkar tûlünden?
Hani kırk altı yılın eldeki mahsûlünden?
Hangi bir fende teâli edebildin, evlât?
Hangi san’atte rüsûhun göze çarpar? Anlat!
Ulemâdan mı sayıldın? Fukahâdan mı?

Bu dizelerde Köse İmam, kırk altı yaşında olan Hocazâde’yi tenkit etmektedir Bu tenkit vasıtasıyla Türk medeniyetinin seviyesi sezdirilmektedir Bir başka yerde de bu durumu anlatan şu ifadeler dikkate şayandır:

İbn-i Sînâ niye yok? Nerde Gazâlî görelim?
Hani Seyyid gibi, Râzî gibi üç beş âlim?
En büyük fâzılınız: Bunların âsârından,
Belki on şerhe bakıp, bir kûru ma’nâ çıkaran,
Yedi yüz yıllık eserlerle bu dînin hâlâ,
İhtiyatını kabil mi telâfi? Aslâ

Âkif’in Türk tarihini iyi bilen ve Türk tarihinin altın yapraklı devirlerine hasret duyan, bir bakıma geçmişe özlem besleyen bir yönü de vardır O, mensubu olduğu milletin içinde bulunduğu durumu layıkıyla bildiği için -hâliyle- milletinin mutantan devirlerini hatırlamaktadır:

Nerde Ertuğrul’u koynunda büyütmüş obalar?
Hani Osman gibi, Orhan gibi gürbüz babalar?
Hani bir şanlı Süleyman Paşa? Bir kanlı Selîm?
Âh, bir Yıldırım olsun göremezsin, ne elîm!
Hani, cündîleri, şâhin gibi, ceylân kovalar,
Köpürür, dalgalanır, yemyeşil engin ovalar?

Peki Âkif, bu satırlarda ifade edildiği üzere -sadece- eleştirip ümitsiz bir tablo mu sunmaktadır? Tabii ki hayır! Âkif, duyarlı bir şairdir Bu bedbaht tablonun içinde bırakmaz bizleri O, içinde bulunduğu hâlden milleti kurtaracak bir çözüm sunmaktadır Bu çözüm şairin kelamıyla Âsım’ın neslidir

Mehmet Âkif’in karamsar yönünü temsil eden Köse İmam, Hocazâde’ye şu cümleleri sarf etmektedir:

-Şimdi, oğlum, kızacaksın ya, fakat boş ne desen;
Bu rezâlet beni me’yûs ediyor atîden
Hâle baktıkça adam kahroluyor elde değil;
Bizi kim kurtaracak, var mı ki bir başka nesil?



Şairin iyimser özelliğini temsil eden Hocazâde’nin Köse İmam’a cevabı ise kısa ve net olur:

• Âsım’ın nesli, Hocam

Âsım, Köse İmam’ın oğludur Âkif’e göre ( Hocazâde’ye göre), Âsım’ın nesli, Türk medeniyetinin gelişim zincirini koptuğu yerden tamir ederek o zincirin halkalarını birbirine ekleyecektir Ayrıca, Âsım’ın nesli dönemine göre yeni bir terkiptir Kendi döneminde çeşitli hadiselerin müsebbibi olan şahsiyetlere benzemez Âsım, ta en köke, en derine bağlıdır Her yönüyle farklıdır ve ata yadigârıdır O, farklılığını Balkanlar’da, Çanakkale’de, Anadolu’da ve daha nice vatan toprağında canıyla ispat etmiştir:

Âsım’ın nesli… diyordum ya… nesilmiş gerçek:
İşte çiğnetmedi namusunu, çiğnetmeyecek
Şühedâ gövdesi, bir baksana, dağlar, taşlar…
O, rükû olmasa, dünyada eğilmez başlar
…
Ne büyük hilkat o Âsım, ne muazzam heykel!
Onu, bir şi’r-i hamâset gibi, ilhâm-ı ezel,
Sana sunduysa, açıp rûhunu teşrîhe çalış…

Farklı bir yaratılışa sahip olan ve bu farklılığı ispatlayan Âsım’ın nesli medeniyetini ilerletmek için sanat ve fen alanlarında elinden gelen gayreti layıkıyla gösterecektir:

Gezmeyin ortada, oğlum, sokulun bir sapaya,
Varsa imkânı, yarın avdet edin Avrupa’ya
…
Bu cihetten, hani, hiç yılmasın, oğlum, gözünüz;
Sâde Garb’ın, yalınız ilmine dönsün yüzünüz
O çocuklarla beraber, gece gündüz, didinin;
Giden üç yüz senelik ilmi sık elden edinin

Hocazâde’nin Köse İmam’ın oğlu Âsım’a nasihatlerini haizdir bu dizeler Fakat dikkat edilecek olursa, mutat sözler değildir bunlar Özellikle, “Sâde Garb’ın, yalınız ilmine dönsün yüzünüz”ifadesi o dönem için yapılması gereken işlerin başlangıç programını vermektedir: Batı sorgulanmadan kabul edilmeyecek Batının ilmi esas alınacak ve o ilimden istifade edilip memleketin kopan ilim halkası tamamlanacak

Âsım’ın nesli, Âkif’in telakkisinde bir kurtarıcıdır Batının ilmini analiz eden, bu analizden senteze varan ve “ev”e dönen bir nesildir

Âkif’e göre, Âsım’ın ve neslinin yapması gereken bu işler o kadar da zor değildir aslında Çünkü:

Altı ay, bir sene gayret size eğlence demek…
Siz ki yıllarca neler çekmediniz, hem gülerek!
Hani bir ömre bedeldir şu geçen gününüz;
Bir gün evvel gidiniz, bir saat evvel dönünüz

Safahat’ın altıncı bölümü olan Âsım, şair Mehmet Âkif’in Türk gençliğine dair bakış açısını vermesi bakımından önemlidir Âsım’ın nesli, Âkif nazarında Türk gençliğinin tarifidir Şair, Âsım’a tavsiyelerde bulunarak ona ilerlemenin de tarifini sunmuştur Bu tarifi dikkate alan Âsım ve nesli istikbalin kendilerine münkat olacağının şuuruyla çalışacaktır Mehmet Âkif, bu nesli o kadar dikkate almaktadır ki İstiklal Marşı’nı yazarken bile onların varlığını unutmayacaktır

Efecan Karagöl'e teşekkürler