Sofyalı Bâlî Efendi

SOFYALI BÂLÎ EFENDİ

Rumeli'de yetişen büyük velîlerden Bugünkü Arnavutluk sınırları içinde kalan Usturumca'da doğdu 1553 (H961) senesinde Sofya'da vefât ettiKabri, Sofya yakınındaki Sâlihiyye'dedir

Küçük yaştan îtibâren ilim öğrenmeye başlayan Bâlî Efendi, Sofya ve İstanbul'da ilim tahsil etti Zamânının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri öğrenip âlim oldu Velîlerin sohbetlerinde bulundu Kalbinin tasfiyesi ve nefsinin tezkiyesi ile meşgûl oldu Nefsinin kötü isteklerini terk ederek, kalbini temizledi

Yedi sene dağlarda, mağaralarda dolaştı Tek başına kalıp, herkesten uzak durdu İstanbul'a gitti Tavukpazarı yakınlarında, Hakîm AliPaşanın kendisi için inşâ ettirdiği dergâhta, insanlara ilim öğretip feyz saçmakla meşgûl olan Kâsım Çelebi'nin hizmetine girdi Kâsım Çelebi, Çelebi Halîfe nâmıyla meşhûr Cemâl Halvetî'nin talebesiydi KâsımÇelebi'nin ilim ve feyzinden istifâde ile kemâle gelip olgunlaşan Bâlî Efendi, ahlâkta güzel, amelde gayretli, ilimde üstün oldu

Kâsım Çelebi'nin hizmetinde bulunduğu sırada Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin mânevî işâretiyle Fusûsü'l-Hikem kitabına şerh yazdı

Hâdise şöyle nakledilir: Daha hocası Kâsım Çelebi'nin hizmetinde, ilim öğrenmek, nefsini tezkiye ve kalbini tasfiye etmekle meşgûl iken bağa gitmişti Bir müddet bağın bakımı ile uğraştıktan sonra, yanına biri geldi Bu gelen tanıyıp gördüğü, bilip işittiği kimseye benzemiyordu Selâm verdi ve; "Benim Füsûs adlı eserimin müşkillerini hâlleyle" deyip, Bâlî Efendinin eline birkaç kâğıt tutuşturdu Bâlî Efendinin şaşkınlığı arasında, geldiği gibi kayboldu Bağda işini bitiren Bâlî Efendi, dergâha döndü KâsımÇelebi'ye durumu arz etmek üzereyken, mübârek hocası durumdan haberdâr olduğunu işâret ettikten sonra şöyle anlattı: "Bundan önce âlem-i misâlde Resûlullah'ın sallallahü aleyhi ve sellem huzûrundaydık Muhyiddîn-i Arabî hazretleri; "Ümmetinin büyüklerinden birinin benim kitabımı şerh edip şüpheleri gidermesini arzu ederim" dedi Biz de hemen Resûl-i ekremin huzûrunda niyâzda bulunup; "Bu saâdet benim halîfelerimden birine nasîb olsun" diye yalvardığımda, arzum kabûl edilmiş, bu işin sana verildiği bildirilmişti Bu mânâ bizim çoktan mâlumumuzdur Haydi Allahü teâlâ mübârek etsin" buyurdu

Tasavvuf yolunda ilerleyip olgunlaşan Sofyalı Bâlî Efendiye hocası icâzet verip, Allahü teâlânın dînini öğretmek vazîfesi ile bugün Bulgaristan sınırları dâhilindeki Sofya'ya gönderdi

Orada yıllarca insanlara doğru yolu göstermek, Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirmekle meşgûl oldu Zamânın pâdişâhı Kânûnî Sultan Süleymân Hanın bâzı seferlerine katıldı Allahü teâlânın dîninin yayılması ve insanlar üzerinden zulmün kaldırılıp adâletin hâkim kılınması için savaşan İslâm ordusunun muzafferiyeti için duâlarda bulundu Pekçok kerâmetleri görüldü Birçok talebe yetiştirip, çeşitli bölgelere gönderdi Rumeli'nin müslümanlaşması, insanların Cehennem ateşinden kurtulması için durmadan çalıştı On binden fazla talebesi arasında, en meşhûr iki halîfesi; Kurd Efendi ve Nûreddînzâde Muslihuddîn EfendilerdiYavuz Sultan Selîm Hanın kâdıaskerlerinden Sarıgürz Nûreddîn Hamzâ Efendiye de mektuplar yazıp nasîhat ederdi

Sofyalı Bâlî Efendi yetiştirdiği kıymetli talebeleri yanında pek faydalı eserler de yazdı Bunlar: Şerh-i Füsûsü'l-Hikem, Etvâr-ıSeb'a, Şerhu Hadîs-i Küntû Kenzen, Risâletü'l-Kazâ vel-Kader, Kıssa-i İbrâhim Aleyhisselâm, Mecmûatü'n- Nesâih, Risâletü't-Tasavvuf ve Vâridât adlı eserlerdir

Hayâtını İslâm dîninin emir ve yasaklarını öğrenmek ve insanlara anlatmakla geçiren Sofyalı Bâlî Efendi, Selânik yakınındaki Salâhiyye'de vefât etti ve orada defnedildi

Kabri kazılırken, bir küp altın çıkarıldı Çıkan altınlar kâdıya teslim edildi Uçlardaki derviş gâzilerin her halleriyle yakînen ilgilenen Kânûnî Sultan Süleymân Hana durum arz edildi Mezarından çıkan altınlarla kabri üzerinde bir dergâh ve câmi yapılmasını emretti Bu işle Fâtih Sultan Mehmed Han devri âlimlerinden Ali Kuşçu'nun torunu Sofya kâdısı Abdurrahmân bin Abdülazîz Efendi'yi vazîfelendirdi Sonunda güzel bir dergâh ile zarîf bir câmi inşâ edildi

Bâlî Efendi pek güzel şiirler de yazmıştır Manzûme-i Vâridât adlı eseri şiirlerinden meydana gelmiştir

Hûr-ı'nin düşme dâm-ı zülfüne zâhid gibi
Geç hevâsından behiştin maksad-ı Aksayı gör

beyti onun bu şiirlerindendir Yâni; "Cennet hûrilerinin zülfünün tuzağına düşmeCennet'in nîmetlerine de bakma, asıl maksadı gör Allahü teâlânın rızâsını gözet" demektir

1) Şakâyık-ı Nu'mâniyye Tercümesi (Mecdî Efendi); s522
2) Tezkire-i Halvetiyye, SüleymâniyeKütüphânesi, Es'ad Efendi Kısmı, No: 1372, v16b
3) Kitâb-ı Silsilet-il-Mukarrebîn ve Menâkıb-il-Müttekîn (Münîrî); v119b
4) Osmanlı Müellifleri; c1, s42
5) Sefînet-ül-Evliyâ; c3, s227
6) Sicilli Osmânî; c2, s4
7) Mu'cemü'l-Müellifîn; c3, s38