Anormal Davranişlar:1. Normal Nedir? Ne Değildir?

Bazı bireylerin hergün endişe ve stresle başederken karşılaştıkları güçlükleri görürüz Stres

karşısında çoğu birey öfkelenir veya içine kapanır Bazıları çözümü çevrelerindekileri azarlamakla

veya çevreye karşı düşmanca bir tutum takınmakta bulurlar Bu tepkiler, sorunun arzulanan

çözümleri olmasa bile, stres altındaki bireylerin strese gösterdikleri tepkilerdir Yalnız stresin

çözüm yolları bunlar değildir Çevreye karşı düşmanca bir tutum takınmak, çevresindekileri

azarlamak, bunlar normal davranış biçimleri değildirler Bunlar daha çok psikolojik problem belirtileridir

Çoğu kişiler profesyonel yardım görmeksizin sorunlarını çözemezler

Çoğu psikologlar "normal" lik tanımını değiştirmişlerdir Bireyi merkez alan bir tanım üzerinde

durmuşlardır "Normal Birey"i ise psikolojik olarak sağlıklı birey olarak tanımlarlar Bu kendisine

seçtiği yaşam tarzı doğrultusunda davranan bireydir Bir bireyin davranışı kendisine ya da diğerlerine

zararlı değilse o davranış normal kabul edilebilir Peki "psikolojik olarak sağlıklı" ne demektir?

Psikologların bazıları, bireyin sağlıklı olup olmadığını, aşağıdaki özelliklere göre belirler:

¦ Sağlıklı bir birey, günlük hayata ayak uydurabilendir Günlük hayatın gerektirdiği rutin

işlerle başedebilir Bunların içine, zamanında kalkmak, giyinmek, okula veya işe zamanında

yetişmek vardır

¦ Sağlıklı bir birey, çevresindekilerle iyi geçinebilen insandır Gerçek hayatta mantıklı

olarak davranabilir Gerçeği anlayabilir ve onunla baş edebilir Sağlıklı bireyler, aileleriyle,

arkadaşları ile iyi iletişimde bulunabilenlerdir Mesleklerinin gerektirdiğini yerine getirirler

ve toplumun diğer ihtiyaçlarına da yanıt verebilirler

¦ Sağlıklı birey kendi içinde huzurludur ve kasıtlı olarak diğerlerine ya da kendisine acı

çektirmek amacı gütmez Kendi kimliği içinde huzurludur

- 152 -

Sağlıklı bireyler karşılaştıkları hayal kırıklıklarıyla ya da sorunlarla baş edebilirler

Çevrelerindekilerin duygularını, heyecanlarını paylaşabilirler ve yeni tecrübelere açıktırlar Kolay

arkadaş edinebilir ve geniş çevrede yararlı bir rol edinebilirler Bu standartlar çerçevesinde

çoğumuz normal yaşantılar sürmekten uzak düşüyoruz Ayrıca unutmamak gerekir ki ne kadar

normal bireyler olsak da zaman zaman anormal davranışlar gösterebiliriz Bu geçici, dönemsel

belirtiler, üzerinde durulacak davranışlar değildir Zaman içerisinde biraz "çılgın" davranmak

da normalliğin gerektirdiklerindendir

2 NORMAL DIŞI DAVRANIŞI TANIMAK

Bireylerin normal dışı davranışlarını tanımlamak oldukça güçtür Çevrenize şöyle bir dikkatli

baktığınızda garip davranan farklı kişilere rastlayabilirsiniz

Beş yaşına kadar bedensel ve ruhsal gelişmesi tam olan Mustafa birdenbire değişik sesler çıkarmaya

başlar, konuşmamak, yememek gibi davranışlar gösterir

Bir başka örnek,

Oğlunu bir okula yatılı olarak veren anne günde iki üç kez okula gidip çocuğunu görür,

özellikle öğle ve akşam saatlerinde onunla birlikte olmak için çaba sarfeder

Mustafa ve annenin davranışları birbirinden oldukça farklıdır Fakat her iki davranış da normal

dışıdır Gerçekte hiçbir davranış tek başına ele alındığında anormal değildir Anormallik belli bir

sosyal ortamın içinde anlam kazanır Evinizde oturup hayal dünyasına kapılabilirsiniz, kendi

kendinize şarkı, şiir okuyabilirsiniz, takla atabilirsiniz Bir kimsenin yalnız kaldığı zaman, uygun

davranması için belirli kurallar yoktur Yalnız bu tür davranışları sınıf içinde, sinema salonunda,

kalabalık yerlerde yapmaya kalkarsanız adınız "deli"ye "kaçığa" çıkabilir Mesele bu davranışları

yanlış yerde yapmanızdır Aynı kurallar değişik kültürlerdeki farklı davranışlar içinde geçerlidir

Bir kültür için normal, beklenen ve onaylanan davranış, diğer bir kültür için uygunsuz ve kabul

edilemeyen davranış olabilir Örneğin, Japonya'da, intihar cesurca ve normal kabul edilen

bir davranıştır Çoğu batı ülkelerinde ise anormal bir davranış olarak kabul edilir

Bazı davranış biçimlerinin normal olup olmadığı konusunda anlaşmazlıklar vardır Bilgileri karıştırma,

halüsinasyon, çarpıtılmış ruhsal tepkiler, ayrıca kontrol edilemeyen şiddet, bireyin yakından

gözleme alınmasını gerektirici, hatta hastaneye kaldırılmasını gerektiren belirtiler gibi

görülebilir Çoğu insan bu biçim davranışların ciddi şekilde anormal olduklarını söyleyebilir

- 153 -

3 NORMAL DIŞI DAVRANIŞLARLA İLGİLİ YAKLAŞIMLAR

Bazı psikologların tanımına göre, başkalarını üzen ve yardım için çare aratan davranışlara normal

dışı davranış denir Böyle normal dışı davranış tanımlamasına sosyal etiketleme yaklaşımı

adı verilir Bu yaklaşım her türlü sorunu içerir Eğer birey kendi mutsuzluğunun farkında

ise, kendinin normal olmadığını biliyorsa, bu tip yaklaşıma da kendini etiketleme yaklaşımı

adı verilir Normal dışı davranışların tedavisinde kullanılan farklı yaklaşımlar vardır

31 Psikodinamik Yaklaşım

Psikodinamik yaklaşıma göre normal davranışlar, çelişkinin ortaya çıkardığı kaygıyı

bilinçaltında tutmak için yapılan savunma mekanizmalarıdır Yalnız bu savunma

mekanizmaları bireyin kaygısını azaltmaz, aynı zamanda bireyin gerçekle ilişkisini keser Bu

tutum daha ileriye giderse başka ruh hastalıkları da ortaya çıkar

32 Davranışçı Yaklaşım

Davranışçı yaklaşım normal dışı davranışların aynen diğer davranışlar gibi öğrenilmiş

davranışlar olduğunu savunur Normal dışı davranışların klasik koşullama, sosyal öğrenme ve

edimsel koşullama kavramlarıyla açıklanabileceğini vurgular

33 Varoluşçu - İnsancıl Yaklaşım

Bu yaklaşıma göre, bireyler psikolojik gelişim, büyüme ve sağlıklı denge yönünde davranmaya

meyilli olarak doğarlar Bu eğilime kendini gerçekleştirme veya yalnız gerçekleştirme eğilimi adı

verilir

Carı Rogers’ın danışan merkezli terapi yaklaşımı insancıl okul tarafından kullanılır

Varoluşçu-insancıl yaklaşıma göre birey arzu ve ihtiyaçlarını tutarlı bir biçimde, kendi psikolojik

gelişim ihtiyaçlarına göre ifade eder Bu ifadeler kendini bazen saldıganlık, bazen cinsellik,

bazen de bağımsız olma biçiminde gösterir

- 154 -

34 Biyolojik - Tıbbi Yaklaşımlar

Bu yaklaşımı savunanlar normal dışı davranışın temelinde iki faktör olduğunu ifade ederler

Kalıtımsal faktör, genler yoluyla anne ve babadan geçen özellikleri ifade eder

Çevresel faktörler de, beslenme türü, ilaçlar, iklimde meydana gelen değişiklikler ve diğer

çevresel etkiler altında bedende meydana gelen biyokimyasal dengesizlikleri belirtir

35 Etkileşimsel Yaklaşım

Bu yaklaşım, çeşitli yaklaşımları içerir Her psikolojik okulun öne sürdüğü temel faktörlerin bu

yaklaşımda etkisi olduğunu düşünür Psikodinamik yaklaşım, çelişki kavramını vurgulayan

davranışçı yaklaşımdan, öğrenme yaşantılarıyla insanın gelişme ve bütünleşme gücünü

vurgulayan varoluşçu yaklaşımdan, kalıtım ve biyokimyasal yapıdan kendini gösteren biyolojik

faktörlerden yararlanır Bu yaklaşıma göre, davranış bozuklukları tek bir yaklaşımla ifade

edilemez

4 NORMAL YA DA ANORMAL: KİM KARAR VEREBİLİR?

Bir davranışın normal ya da anormal olduğuna karar verebilmek için o davranışı

değerlendirmek ve yargılamak gerekir Günümüzde, toplumumuzda, bireylerin normal olup

olmadığına;

1) Toplum karar verebilir: Bazı durumlarda bireyin davranışı o kadar rahatsız edici

olur ki dikkat çeker Böylece toplum bireyin normal olup olmadığına karar verir

2) Kendi karar verir: Birey anormal davranmaz fakat yardıma ihtiyacı olduğunu

hissedebilir Örneğin ciddi endişe ve depresyon duyguları, bireyin normal davranışını

engelleyebilir Birey kendi mutsuzluğunun farkında ise, kendinin normal olmadığını

biliyorsa, bu tip yaklaşıma da kendini etiketleme yaklaşımı adı verilir

3) Uzmanların karar vermesi: Psikiyatrist ya da klinik psikologları ruhi rahatsızlığın

tanısını koyabilirler Uzmanın başlıca görevi, bireyin şikayet ettiği rahatsızlığın adının

konmasıdır Ne tedavinin en uygun olduğuna da yine uzman karar verir

4) Psikolojik testlerle belirleme: Psikolojik test sonuçlarına göre de bireylere

anormal tanısı konabilir İyi geliştirilmiş testler tanıda değerli ölçme araçlarıdır

- 155 -

5 DAVRANIŞ BOZUKLUKLARININ SINIFLANDIRILMASI

Anormal davranışlar çok çeşitlidir Psikiyatri Derneği (APA) ruhsal bozuklukları ayrıntılı bir

biçimde sınıflandırılmıştır Ruhsal bozuklukları sınıflandırmak, normal davranışın

tartışılmasında bize kolaylık sağlar APA’nın sisteminin çoğu bölümlerinde, bu

bozuklukların açıklamalarına değil, tanımına yer verilmiştir Bu sistem bazıları tarafından

eleştiriye uğramıştır Bu eleştirilerin nedeni, sınıflamada sadece bireysel davranışların

gözönüne alınması, grupların, ailelerin, toplumların davranışlarıyla ilgilenilmemesidir

Bununla birlikte, sistem kesin sonuçlar da oluşturmuştur “ Normaldışı” tanısı konan

davranış hakkında kesin bilgiler verilmiştir Çizelge 91’de APA’nın tanısal ve istatistiksel el

kitabında kullanılan kategoriler verilmiştir

Çizelge 91 APA’nın Ruhsal Bozukluklar Sınıflandırması

Kategori Örnek

Çocukluk veya ergenlik dönemi bozuklukları Geri zekalılık, beslenme bozuklukları

Organik ruhsal bozukluklar Erken bunama, alkol ve ilaç bağımlılığı

Karekter bozuklukları İlaç ve alkol bağımlılığı

Şizofreni

Paranoya bozuklukları

Duygusal yönden dengesizlik Bipolar bozukluklar

Kaygı bozuklukları Kaygı reaksiyonları, fobi, obsesif

Samotaform bozukluklar Hipokondriak, konversiyon bozuklukları

Dissosiyatef bozuklukları Amnezi, çoğul kişilik

Cinsel bozukluklar

Uyum bozuklukları Kleptoman

Kişilik bozuklukları

6 NEVROTİK BOZUKLUKLAR

Günümüzde tedavi gören kişilerin çoğu nevrozdur Nevroz nadiren hastanede tedavi olmayı

gerektirir Buna karşılık bireylerin yaşamı üzerinde de bozucu etkileri vardır

Normal ve nevrotik arasında kesin bir ayrım çizgisi yoktur Çoğumuzda nevrotik eğilimler olabilir

Önemsiz durumlar nedeniyle gereksizce üzülüyorsak, ya da ilk öksürmeye

- 156 -

başladığımızda zatüre olduğumuzu düşünüyorsak ve doktorlar bizi bu durumun basit bir

soğuk algınlığı olduğuna inandıramıyorlarsa büyük bir olasılıkla nevrotik belirtiler gösteriyoruz

demektir

61 Kaygı: Nevrozun Temeli

Nevrotik bozukluklardan en önde geleni kaygıdır Bu reaksiyona kaygı reaksiyonu diyoruz

Kaygı günlük yaşantıda en sık gözlenebilen bir haldir Kaygı bazı durumlarda o denli

şiddetlidir ki dışardan herhangi bir kişi tarafından gözlenebilir Herkeste değişik derecelerde

kaygı vardır

Uygulama 2

Okuldaki ilk gününüzü hatırlayın veya önemli bir konuşma yapmaya hazırlanırken duyduğunuz

kaygı, üniversite sınavlarına girmeden önce yaşadığınız durumları düşünün, hislerinizi

hatırlayın

Hiç kaygısı olmayan kişi hemen hemen yoktur Kaygı halinin etkisi altına kalan birey, bedensel

ve psikolojik belirtiler gösterir Bedensel belirtiler, şöyle sıralanabilir:

¦ Kasların çok gergin olması Kaslar gergindir, gevşeyemez ve bu gerginlik bireyde bir

titreme yaratır

¦ Otonom sistemin çok faal olması Bu kaygı kalp çarpıntısı, terleme, baş dönmesi,

ishal, nefes alma zorlukları ile beraber gelir

Psikolojik belirtileri ise, şöyle sıralanabilir:

¦ Bireyin normal davranışı bir çeşit bozulma gösterir Her zaman üzülür, kendisi ve

başkaları için kötü şeyler düşünür Kaygıyı gizleme arzusu, bireyin günlük yaşamına

etki eder Bu da bireyi normal bir yaşam sürmekten alıkoyar

¦ Birey mantıksız davranışlar gösterir Anlamı olmayan şeylerde bulunur Bazen bir

davranışı defalarca tekrarlar ya da asansöre binmekten korkmak gibi yersiz korkular

geliştirir

¦ Kaygılar bunaltıcı olsa da, gerçekle bağlantılarını koparamazlar Fantezi dünyasında

yaşamazlar Ayrıca nevrotik bireye, çoğu zaman anormal davranışları üzüntü kaynağı

olur Buna Nevrotik paradoks adı verilir Nevrotik kişiler davranışlarında bir bozukluk

olduğunun farkındadırlar, ama bunu değiştiremezler Bununla birlikte, nevrotik kişinin

bozukluğunun bilincinde olması tedaviyi daha kolaylaştırır

- 157 -

Psikolog Karen Horney, nevrotik özelliklerini şöyle tanımlıyor

1 Aşırı bir şefkat gereksinimi ve diğer kişilere bağımlılık gösterirler Nevrotik

birey güven ve dikkat gereksinimi içindedir Fakat bu birey diğerlerine karşı şefkat

göstermede zorluk çeker

2 Aşağılık duygusuna sahiptirler Güvensizlik ve huzursuzluk vardır Sosyal

faaliyetlerde hastalık derecesinde rahatsız olurlar Çok çekingendirler Başkaları

tarafından yargılanmaktan çok korkarlar

3 Plan yapmada zorlanırlar Çok kötü organizatörlerdir Çok temiz ve düzgün

olmalarına karşın, ileriye dönük plan yapmazlar ve içinde bulundukları zamanın

sorunlarıyla uğraşmaktan yorgun düşerler

4 Düşmanca ve saldıgan bir tutum içindedirler Çekingen oldukları halde, gayet

buyurganlardır Önemli ve güçlü hissedilmek ihtiyacı içindedirler Kendilerini kolayca

aldatılmış ya da kırılmış hissederler ve tüm dünyanın onların kötülüğü için çalıştığına

inanırlar

5 Anormal seks davranışları vardır Doyumsuz seks dürtüleri ya da bilinçaltı

korkuları vardır Bu da çoğu zaman kişiyi sağlıklı ilişkiler kurmaktan alıkoyar

62 Nevroz Çeşitleri

1 Kaygı bozuklukları

2 Somatoform bozuklukları

3 Dissosiyatif bozukluklar

4 Duygudurum bozuklukları

621 Kaygı Bozuklukları

Daha öncede gördüğümüz gibi kaygı ve bireyin onu kontrole yönelik çabaları, nevrotik

davranışın temel faktörleridir Bireyler dengeli bir kaygı ve gerginlik hali içinde yaşarlar

Bireydeki iç kargaşa çoğu zaman kaygı patlamasına yol açar Bu patlama sırasında kişinin

aşırı kaygısına neden olmasa dahi telaş bireyi bunaltır

- 158 -

Şimdi kaygı bozukluklarına ilişkin örnekleri görelim

Obsesif - Kompulsif Bozukluklar: Obsesif kişinin düşünce alanında, kompulsif ise kişinin

davranışlarında görülen bir bozukluktur Bir düşünceye veya bir davranışa saplanma çoğu kez

bir arada ortaya çıkar ve böyle bozukluklara Obsesif - Kompulsif adı verilir Obsesif - Kompulsif

bozukluklar olan bireylerde, devamlı olarak şüphe etme, bulaşıcı hastalıklarla ilgili düşünceler

ve bireyin kendine ya da başkalarına zarar verme gibi kaygıları vardır Örneğin, böyle bir kişi,

birkaç dakikada ellerini yıkayabilir veya giyimde ve işte sürekli düzenlilik için çabalar Saplantı,

uzun zaman bireyi terketmeyen düşünce ya da zihinsel bir resimdir O kadar rahatsız edicidir ki,

bireyin yaşamının bütün yönlerini etkiler Aşırı saplantısal davranışlar, bireyin başka bir

düşüncenin üzerine konsantre olmasını engeller

Kompulsif davranışlar ise tekrar edilen, bir çeşit geleneğe bağlı fakat mantıksal bir yanı

olmayan davranışlardan meydana gelir Hemen hemen herkesin bir çeşit bastırılmış olan batıl

inançları vardır Bu bireyler genellikle davranışlarının anlam taşımadığının farkındadırlar, ama

onu kontrol edemezler Bu kişiler, her kapı tokmağını ellediklerinde, ellerini yıkamak

isteyebilirler Odalarındaki her eşyanın aynı yerde durmasını isteyebilirler

Fobiler : Herkesin hem kaygısı, hem de korkusu vardır Fobi, herhangi bir şeyden duyulan

mantık dışı ve yoğun bir korkudur Korku gerçekten tehlike olmasa bile devam eder Havlayan

bir köpek görürsek ondan normal olarak korkarız Ama tüm hayvanlardan korkuyorsak,

yüksekliklerden korkuyorsak, korkumuzun temelinde ne olduğunu incelemeliyiz

Freud’un görüşüne göre fobi, bilinçaltında çözümlenmemiş çelişkilerdir Uzmanlar fobi’yi ikiye

ayırır

Basit fobi: İyi belirlenmemiş tek bir nesne veya durumdan gelen korku Yılandan korkma,

yüksekten korkma gibi

Karmaşık fobi: Çok boyutludur Bu tür korkular dışarıda toplum içinde, yabancı kimselerin

arasında ortaya çıkarALNTIDIR