Ramazan’Dan Kurban’A

Ramazan’dan Kurban’a
Ramazan’dan Kurban’a

T Ziya ERGUNEL •


“Ramazanım nice bir sâim-i gufrân olayım
Iyd-i vaslına eriştir sana kurbân olayım” (Lebîb)

[Ramazan ayındayım; mağfiretine (ermek için) bir nice (zamandır) oruçluyum (Ey Sevgili!) beni (seninle) vuslat bayramına eriştir (de) sana kurban olayım]

İslâm süsleme sanatında iç içe geçmiş geometrik şekillerden çokça istifade edilir Bu tezhip tekniği girifttir ama karmaşık veya kaotik değildir Asla bozulmayan simetrik istifiyle bitmeyen bir devamlılığı yahut sonsuzluğu ifade ettiği kadar, bakış tarzınıza göre farklı görüntüler veren bir derinliği, bir çeşitliliği de yansıtır

Geometrik süslemelerde müşahhaslaşan bu çok katmanlı kompozisyon, İslâm sanatlarının karakteristik vasıflarındandır ve aslına bakarsanız kâmil bir medeniyetin varlığına delalet eder Medeniyetler bilhassa ümran tarafıyla birer mühendislik eseridir çünkü

Bir medeniyet edebiyatı olmakla, divan şiiri de tam bir mühendislik harikasıdır Eskiden mahalle veya sıbyan mekteplerinde çocukların daha dört yaşından itibaren dinî bilgilerle beraber aldığı hendese (geometri) eğitimi, bize ait bir medeniyetin inşası yanında, üst üste binmiş, ama biri diğerini kapatmayan mana tabakalarıyla örülü beyitlerin inşasında da rol oynamış olmalıdır

19 asır divan şairlerinden İstanbullu Mehmet Lebib Efendi’nin yukarıya aldığımız beyti böyle bir inşanın örneği Cenab-ı Hakk’a niyaz sadedindeki bu beyitte, seçilen kelimelerin, bilhassa “kurban olmak” tabirinin farklı manalarından hangisi öne çıkarılırsa, niyazın mahiyeti de ona göre değişmektedir

Beytin ilk bakışta görünen manası kurban olmanın yalvarıp yakarma ifadesiyle alâkalıdır Oruçlu bir insanın, biraz da orucun meşakkatinden dolayı bayrama ulaşma dileğini yansıtır

Iyd, “bayram” demektir Iyd-i vasl, Allah Tealâ’ya vuslat, yani “kavuşma bayramı” olur Vuslat, Süleyman Çelebi’nin dediği gibi “Hakk’a kurbiyyetle”dir Yakınlık manasındaki “kurbiyyet”ten gelen “kurban” ise, bilindiği üzere, “kendisiyle Allah’a yaklaşılan şey”dir Onun için kurban bayramı “ıyd-i vasl” diye de adlandırılır Oruçluluk halini ifade için “sâim-i gufrân” denilerek Ramazan’ın mağfiret ayı olması hatırlatılmıştır

Beytin ikinci manası, orucun farziyyetiyle alâkalı ayetler çerçevesinde kurbanın “yakınlık” karşılığı üzerine kurulmuştur Bakara suresinin Ramazan orucu hakkında nazil olan ayetlerden hemen sonra 186 ayette Allah’ın kullarına “karîb” (yakın) olduğu, onların da iman ederek, ilâhi davete icabetle Allah’a yaklaşabileceği beyan buyurulur Buna göre şair şöyle yakarmaktadır: “Ey Allah’ım! Ben senin davetine uydum, emrin gereği bütün ibadetlerimi yaptığım gibi Ramazan orucumu da tuttum Artık beni sana yaklaştır Hem öyle yaklaştır ki sana kavuşmanın bayram tadındaki saadetini yaşayabileyim”

Beyitteki üçüncü manaya “kurban olayım”ı “canımı vereyim” şeklinde anlamak suretiyle ulaşılmaktadır ki kastedilen asıl mana da budur Hakk’a kurbiyyetin son noktası vuslat, insanın ölümünden sonradır Hz Mevlâna’nın ahirete irtihali bu sebeple “şeb-i arus”, yani sevgililerin kavuşma merasimi, “gelin gecesi” yahut “düğün gecesi” olarak kabul edilir Fakat Efendimiz sav’in buyurduğu gibi “Ölmeden evvel ölmek” de mümkündür Bu, nefsin tezkiyesi, kalbin tasfiyesi ile olur Allah’a kavuşmak için yanıp tutuşan şair, bu maksatla ölmeden evvel ölmeye koyulmuştur “Sâim-i gufrân olmak” bu çabanın ifadesidir; riyazet halini anlatır

Nitekim savm (oruç) bir tür riyazettir Mutasavvıflar orucu Ramazan ayına mahsus bir ibadet olmaktan öte, “Samediyyet sıfatıyla sıfatlanmak üzere, beşer nokta-i nazarından hoşa giden şeyleri yapmaktan sakınmak” şeklinde anlarlar Riyazet yapılan ve tekke, zaviye, dergâh diye adlandırılan yerlere İslâm’ın erken dönemlerinde “savma’a” denilmesinin sebebi budur

Riyazet, yani nefs terbiyesi ve ibadete düşkünlük, kulu Allah’a yaklaştırır Kalplerinde Hakk’ın tecellileri böylece zuhur eden kişiler zapt olunamaz bir iştiyakla Cemâl-i Mutlak’a ulaşmak isterler “Nice bir sâim-i gufrân olayım” yakınması hem bu kavuşma iştiyakının hem de riyazetin yakıcı zorluğunun dışa vurmasıdır “Ramazanım” sözüyle, ramazan kelimesinin sözlükteki “kızgın güneşin kavurucu ve dayanılmaz sıcaklığı” manası da hatırlatılmış, kurbiyyetin, iştiyakın şiddetinden kaynaklanan meşakkatine işaret edilmek istenmiştir Öyle ya, ”kurb-i sultân, âteş-i sûzandır”; sevgiliye yakınlık, yakıcı ateş gibidir

Öte yandan “sâim olmak” bir şey yiyip içmemektir Şair, kendisini bir kurbanlık olarak gördüğünden bu kelimeyi bilhassa seçmiştir Çünkü malum olduğu üzere kurbanlıklara kesilmeden önce altı saat kadarlık bir zaman dahilinde bir şey yedirilip içirilmez Böyle bakıldığında, şikâyet gibi görünen “daha ne kadar oruçlu olayım” sözlerinin kurban olmak, can vermek, vuslata ermek için sabırsızlanmanın; bir an önce Allah’a kavuşma arzusunun yansıması olduğu fark edilecektir

Bütün bu iç içe girmiş, üst üste binmiş manalar oyun olsun diye değil, bir mesajı daha tesirli verebilmek için böyle istiflenmiştir O mesaj şudur: Kul, ibadetlerle Allah’a yaklaşır, yaklaştıkça O’nu daha iyi tanır, marifete erer Marifetullahın belirtisi, dünyaya ve nefse zerre itibar etmeden Allah’a ulaşmak için, canı da dahil, kişinin her şeyini büyük bir aşkla fedaya hazır olmasıdır Oruç da diğer farz ibadetler gibi kulu kurban olmaya can atar bir kıvama getirmek içindir

Bu sebepledir ki Ramazan Kurban’dan öncedir Arızaları gidermenin, kurbanlığın vasıflarıyla vasıflanmanın vaktidir